Научная статья на тему 'КЛОСТРИДИОЗЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ'

КЛОСТРИДИОЗЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ Текст научной статьи по специальности «Ветеринарные науки»

CC BY
0
0
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Yangi O‘zbekiston ustozlari
Область наук
Ключевые слова
инфекция / инфектология / анаэроб / аэроб / спора / капсула / вирулентлик / патогенлик / клостридиозлар / маҳсус ва номаҳсус профилактик тадбирлар / гипериммун қон зардоби / реконвалесцент қон зардоби / антиген / антитело / иммунитет / лейкоцитоз / фагоцитоз / нейтрофилия / қон ядросининг чапга силжиши / полимер занжир ҳосил бўлиш реакцияси / иммунофермент тести реакцияси / қоннинг оқсил индекеи / қоннинг гемоглобин индекси / антитоксинлар / анатокцинлар.

Аннотация научной статьи по ветеринарным наукам, автор научной работы — Қамбаров А. А., Аллазов А. С., Кличов О. И.

Биринчи марта инфектологиядаги ХХI-аср классифик-атори бўйича клостридиозларга умумий ҳарактеристика берилган, ҳамда касаллик этиологик омиллари, юқиш йўллари, иқтисодий зарари, қарши курашиш тадбирлари мукаммал ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЛОСТРИДИОЗЛАРГА ҚАРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ»

УДК:619:636.3:616.9

КЛОСТРИДИОЗЛАРГА ^АРШИ КУРАШИШ ТАДБИРЛАРИНИ

ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

^амбаров А.А ветеринария фанлари номзоди, доцент Аллазов А.С ассистент, Кличов О.И ассистент

Аннотация. Биринчи марта инфектологиядаги ХХ1-аср классифик-атори буйича клостридиозларга умумий характеристика берилган, хамда касаллик этиологик омиллари, юкиш йуллари, иктисодий зарари, карши курашиш тадбирлари мукаммал ёритилган.

Калит сузлар: инфекция, инфектология, анаэроб, аэроб, спора, капсула, вирулентлик, патогенлик, клостридиозлар, махсус ва номахсус профилактик тадбирлар, гипериммун кон зардоби, реконвалесцент кон зардоби, антиген, антитело, иммунитет, лейкоцитоз, фагоцитоз, нейтрофилия, кон ядросининг чапга силжиши, полимер занжир хосил булиш реакцияси, иммунофермент тести реакцияси, коннинг оксил индекеи, коннинг гемоглобин индекси, антитоксинлар, анатокцинлар.

Мавзунинг далзорблиги. Клостридозлар авлодига 220 дан ортик инфекцион касалликлар киради, бу касалликлар мамлакатимиз худудларида хам учраб туради. Клостридиоз касалликларида эпизоотик занжирни чукур тахлил килиниб, мана шу асосда карши курашиш тадбирларини ишлаб чикиш максадга мувофикдир. Крлаверса этиологик омиллар, юкиш йуллари, иктисодий зарар, эпизоотологияси, диагностикаси, даволаш ва профилак-тикасини мукаммал урганиш долзарб муаммолардан биридир.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2022 йил 28 январдаги ПФ-60-сон «2022-2026 йилларга мулжалланган янги Узбекистоннинг тараккиёт стратегияси тугрисида»ги, 2019 йил 28 мартдаги ПФ-5696-сон «Ветеринария ва чорвачилик сохасида давлат бошкаруви тизимини тубдан такомиллаштириш чора-тадбирлари тугрисида»ги фармонлари, 2017 йил 16 мартдаги «Чорвачиликда иктисодий ислохотларни чукурлаштиришга доир кушимча чора-тадбирлар тугрисида»ги П^-4841-сон ва 2020 йил 29 январдаги «Чорвачилик тармогини давлат томонидан куллаб-кувватлашнинг кушимча чора-тадбирлари тугрисида»ги П^-4576-сон, 2022 йил 8 февралдаги П^-121-сон «Чорвачиликни янада ривожлантириш ва озука базасини мустахкамлаш чора-тадбирлари тугрисида»ги карорлари хамда мазкур сохага тегишли бошка меъёрий-хукукий хужжатларда белгиланган вазифаларни амалга оширишда ушбу макола муайян даражада хизмат килади.

Ушбу мухим давлат хужжатларида чорвачиликни хозирги замон талабларидан келиб чиккан холда ривожлантириш, ахолини етарли даражада аьло сифатли чорвачилик махсулотлари билан, саноатни эса етарли даражада хом-ашё билан таьминлаш максадида ветеринария хизмати сифатини юксалтириш максадлари куйилди.

Мамлакатимизда колаверса хорижда хам клостридиозларнинг тулик йукотилмаганлигининг обьектив ва субьектив сабаблари бор.

Юкорида кайд этилганидек клостридиозларга 100 дан ортик ута хавфли инфекцион касалликлар киради. Бу касалликларнинг кузгатувчилари патоген ва сапрофит турлари мавжуд, анаэроб, спора хосил килувчи, таёкча шаклдаги микроорганизмлар факат баьзи сульфат хосил килувчи ва пигмент ажратувчилар бундан мустасно. Клостридиялар сузининг асл маьноси Qoster.-лот. ипча шакли, шакли ипсимон бактериялар булиб, спора хосил килади, споралар бактерия марказида ёки бир учида жойлашади. Клостридияларнинг деярли барчасига хос хусусиятлар: таёкча шаклида булиб катталиги 0.3....2х1.5...20 мкм, таёкчалар учи юмалок, купчилик холда жуфт холда ёки калта занжир холида жойлашади. Клостридиялар облегат анаэроб, аммо уларнинг аэротолериант турлари (С.perfringens, C.histolyticum);, уртача анаэроб (С.butiricum); урта даражали анаэроб (С.tetani, C.novyi.ва бош.). Янги култураларда одатда грамм мусбат, купинча харакатлантиручи. Сахаралитик, протеолитик фаоллиги турлича. ДНК сида Г+Ц микдори 23...50 мол.%.

Клостридиозлар кузгатувчилари-сапрофитлар табиатда кенг таркалган: тупрок, кулмак сув, одам ва хайвонларнинг овкат хазм тизими аьзолари, респиратор, урогенитал аьзоларида, ачиш-чириш жараёнларида иштирок этади, бу принципни ичак-тупрок цикли деб хам аталади. Баьзи турлари кучли экзотоксинлар ажратади хамда патоген хисобланади. Улар учун хос хусусият летал ва нолетал паразитизм, клостридиозлар эса сапронозлар хисобланади.

Клостридиозларга хос характерли хусусият организмнинг захарланиши, яьни улар токсико-инфекциялар гурухига киради. Баьзи клостридиозларда эса бактеримия кузатилади. (1 -жадвал)

Клостридияларнинг патогенлиги инвазивлиги, токсикогенлиги билан ифодаланади. Инвазивлик локал патологик жараёнларда намаён булади, бу ерда ферментлар етакчи рол уйнайди. Экзотоксинлар эса кенг таркалган патологик жараёнга сабаб булади. Баьзи клостридияларда токсигенлик даражаси унча юкори булмайди (С.chauvoei, C.septicum), бунда патогенлик омили асосан хивчинлари хисобланади, бу уз навбатида харакатни, адгезия ва гемагглютинацияни чакиради. Клостридияларда антибактериал, терапевтик препаратларга адаптация кузатилмаган.

1-жадвал

Т/р Патоген клостридиялар Касалликлар

1.1 С. perfringens, тип A Хавфли шиш гангрена,одамларда овкатдан захарланиш, бузок ва кузилар анаэроб энтеротоксемия

2 С perfringens, тип B Кузилар анаэроб дизентерияси

3 С perfringens, тип C Бузокларнинг геморрагик энтеротоксемияси, Куй ва чучка болаларининг некротик энтерити

4 С perfringens, тип D Куй ва корамолларнинг классик энтеротоксемияси.

5 C.perfringens, тип E Бузок, чучка болалари, мунали хайвонлар, ёввойи хайвонлар, паррандалар энтеротоксемияси. Некротик энтерит.

6 С shavoeei Корамоллар корасон касаллиги, хавфли шиш-(от, майда шохли хайвон, чучка);

7 C. Septicum Брадзот, хавфли шиш.

1.2.1 C. novyi, тип. А Хавфли шиш касаллигининг асосий кузгатувчиси.

1.2.2 С. novyi, тип. В Некротик гепатит, хавфли шиш.(ассоциацияси)

1.2.3 С novyi тип. С Буйволлар остеомиелити.

1.2.4 С novyi тип. D (С-haemoliticum) Корамоллар бацилляр гемоглобунирияси.

1.2.5 C. histoliticum Хавфли шиш (ассоциацияси)

1.2.6 C. sordellii Хавфли шиш (ассоциацияси)

1.2.7 C. tetani Котма

1.2.8 C. botilimum Ботулизм

1.2.9 С sporogenez+B ас .thi aminoliti сит, С Мак Полиэнцефаломаляция, одамлар псевдо-мембраноз энтероколити от ва итлар геморрагик энтерити

Клостридиозлар этиологик характери, кузгатувчининг макроорганизмга утиш утиш йулига кура 2 гурухга булинади: Энтерал (озука ва сув билан), травматик юкувчилар. Корасон касаллигини шартли равишда иккала гурухга хам киритиш мумкин. Бу булиниш 2-жадвалда берилган.

2-жадвал.

Т/р Энтерал (алиментар) токсикоинфекция клостридиозлар Травматик (жарохат) токсикоинфекция. Клостридиозлар

1 Ботулизм Хавфли шиш

2 Корасон Котма

3 Энтеротексемия Корасон

4 Брадзот

5 Некротик гепатит

6 Анаэроб дизентерия

7 Бацилляр гемоглобинурия

8 Буйволлар остеомиелити

101

Инфектологияда алиментар токсикоинфекциялар купрок учрайди, Иктисодий зарари хам катта. Травматик токсикоинфекциялар эса нисбатан камрок-спорадик учрайди.

Бир суз билан айтганда perfringens ва унинг турли типлари кузгатадиган клостридиозлар купрок учрайди. Одамлар ва хайвонларда хавфли шиш, газли гангрена касалликларида 60-80% Q.perfringens тип. А-эканлиги исботланган.

Брадзот касаллигининг олдини олиш махсус профилактик тадбирларга куйидагилар киради:

> Поливалентли концентрланган гидрооксалюминийли вакцина билан эмлаш (брадзот, инфекцион энтеротоксемия, хавфли шиш, дизентерияларга карши, Ф.И. Кагон, А.П.Калесева). Эмлаш бир йилда 2-марта утказилади.

> Куйдирги, чечак, брадзот, инфекцион энтеротоксемияга карши комплекс эмлаш. Полианатоксин билан эмланади. (А.В.Криллов, Ф.И.Каган)

> ВИТИ-да бир гурух олимлар Х.С.Салимов, Б.А.Элмуродов, И.Х.Салимов, Ш.Яфаров ва бошкалар кластридиозларга карши вакциналар ишлаб чикишган ва амалиётда кулланилмокда.

Клостридиозларга карши курашиш комплекс усулда олиб борилиши лозим ва куйидагилардан иборат:

1. Клостридиозларнинг кайси тури (алиментар,травматик) учраганлигини тугри аниклаш;

2. Эпизоотологик холат, эпизоотик харита,барча маьлумотлар тугри тахлил килиниши;

3. Клиник, патоморфологик, патогистологик, бактериологик текширувларни уз вактида тугри бажариш;

4. Режа буйича уз вактида вакцинацияни утказиш;

5. Янги келтирилган хайвонлар 1-ой давомида карантинда сакланиб, хар куни ветеринария текширувидан утказилиши;

6. Яйловлар, отарлар, ем-хашак баьзалари ветеринария-санитария холатини текшириш;

7. Озука рациони, сугориш манбаларини текшириш;

8. Режадаги профилактик тадбирларни дезинфекция, дератизация,

дезинсекция, дегелментизация,..... тадбирларини мукаммал ва белгиланган

муддатда утказиш.

9. Касаллик чикиб колгудек булса ветеринария низоми буйича иш юритиш.

Уйлаймизки мана шу чора-тадбирларга каттик риоя килинса клостридиозларнинг олдини олган буламиз, колаверса кутилмаганда келадиган иктисодий зарарларни бартараф этиб соглом экологик мухит яратишга уз хиссамизни кушган буламиз.

102

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Salimov, X. S., A. A. Qambarov, and I. X. Salimov. "Epizootologiya va infeksion kasalliklar." Darslik Toshkent-2020yil.

2. Хакимов, Шорасул, and Илхом Салимов. "Эпизоотология инфекционно-некротического гепатита овец." Перспективы развития ветеринарной науки и её роль в обеспечении пищевой безопасности 1.1 (2022): 195-198.

3. ^акимов, Ш., and И. Х. Салимов. "МИНФЕКЦИОН НЕКРОТИК ГЕПАТИТ КАСАЛЛИГИНИ КЛИНИК БЕЛГИЛАРИ" AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTIILMIY JURNALI 2.5 (2023): 62-64.

4. Салимов, Илхом Хаитович. "КУЙЛАРНИ ИНФЕКЦИОН НЕКРОТИК ГЕПАТИТ КАСАЛЛИГИ ЭПИЗООТОЛОГИЯСИ ^акимов Шорасул." ВЕТЕРИНАРИЯ ФАНИНИНГИСТИЦБОЛЛАРИ ВА УНИНГ ОЗИЦ-ОВЦАТХАВФСИЗЛИГИНИ ТАЪМИНЛАШДАГИ УРНИ 1-цисм (2022): 195.

5. Salimov, Ilkhom, et al. "Specific prevention of emphysematous carbuncle of cattle and sheep." BIO Web of Conferences. Vol. 95. EDP Sciences, 2024.

6. Ilkhomovich, Klichov Odil, and Salimov Ilkhom Khaitovich. "Infectious Anaerobic Enterotoxemia Disease of Sheep." Central Asian Journal of Medical and Natural Science 4.3 (2023): 99-105.

7. Тураев, Ш. К., and И. Х. Салимов. "КОРАМОЛЛАРНИ КОРАСОН КАСАЛЛИГИГА ДИАГНОЗ К^ЙИШ." AGROBIOTEXNOLOGIYA VA VETERINARIYA TIBBIYOTI ILMIY JURNALI 2.11 (2023): 5-8.

8. Ilkhomovich Klichov Odil, Khakimov Shorasul and Salimov Ilkhom Khaitovich. "Infectious Enterotoxemia Disease of Sheep Epizootology." Web of Scholars: Multidimensional Research Journal 1.7 (2022): 70-73.

9. Салимов, И. Х., Д. И. Салимова, and Р. М. Уракова. "ИЗУЧЕНИЕ КЛИНИЧЕСКИХ ПРИЗНАКОВ И ПАТОЛОГОАНАТОМИЧЕСКИХ ИЗМЕНЕНИЙ ПРИ ЭКСПЕРИМЕНТАЛЬНОМ БРАДЗОТЕ ОВЕЦ."

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.