Научная статья на тему '“КИМЁ” КУРСИНИНГ ДИДАКТИК МАТЕРИАЛЛАРИ НОКИМЁВИЙ ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ МИСОЛИДА'

“КИМЁ” КУРСИНИНГ ДИДАКТИК МАТЕРИАЛЛАРИ НОКИМЁВИЙ ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ МИСОЛИДА Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

186
53
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
дидактика / компонент / метод / назарий ва амалий машғулотлар / объект / предмет / фанлараро алоқадорлик / методология / didactics / component / method / theoretical and practical training / object / subject / interdisciplinary communication / methodology

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Муаттархон Тилаволдиевна Акбарова

Ушбу мақолада нокимѐвий таълим йўналишларида ўқитиладиган “Кимѐ” курсининг амалиѐтга киритилган дидактик материаллари ва маърифийтарбиявий жамғармасини шакллантиришда кимѐ дидактикасининг тавсия ва хулосалари ҳақида фикр юритилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

This article discusses the recommendations and conclusions on Chemistry in the formation of practical and didactic materials, also the basics of education in chemistry courses taught in the field of education

Текст научной работы на тему «“КИМЁ” КУРСИНИНГ ДИДАКТИК МАТЕРИАЛЛАРИ НОКИМЁВИЙ ТАЪЛИМ ЙЎНАЛИШЛАРИ МИСОЛИДА»

"КИМЁ" КУРСИНИНГ ДИДАКТИК МАТЕРИАЛЛАРИ НОКИМЁВИЙ ТАЪЛИМ ЙУНАЛИШЛАРИ МИСОЛИДА

Муаттархон Тилаволдиевна Акбарова

Тошкент вилоят Чирчик давлат педагогика институти укитувчиси

akbarova72m@mail .ru

АННОТАЦИЯ

Ушбу маколада нокимёвий таълим йуналишларида укитиладиган "Киме" курсининг амалиётга киритилган дидактик материаллари ва маърифий-тарбиявий жамгармасини шакллантиришда кимё дидактикасининг тавсия ва хулосалари хакида фикр юритилган.

Калит сузлар: дидактика, компонент, метод, назарий ва амалий машгулотлар, объект, предмет, фанлараро алокадорлик, методология.

DIDACTIC MATERIALS OF THE COURSE "CHEMISTRY" AS AN EXAMPLE OF THE DIRECTIONS OF NON CHEMICAL EDUCATION

ABSTRACT

This article discusses the recommendations and conclusions on Chemistry in the formation of practical and didactic materials, also the basics of education in chemistry courses taught in the field of education.

Keywords: didactics, component, method, theoretical and practical training, object, subject, interdisciplinary communication, methodology.

КИРИШ

Нокимёвий таълим йуналишларида укитиладиган "Кимё" курсининг дидактик аппаратини тахлил килишда жиддий эътибор унинг умумийлигига ва таълим йуналишларининг базавий маълумотлари булажак биология, тупрокшунослик, экология, физика, гидрология, гидрометрология, геофизика, геокимё, геология мутахассислари учун хизмат килишига каратилиши лозим.

Ушбу курснинг дидактик мазмунини белгилашда асосий эътибор кимё таълимининг мазмунини белгиловчи асосий тушунчалар, нокимёвий таълим йуналишлари учун яратилган бакалавриат давлат таълим стандартларининг талаблари асос килиб олинган. Унда шу курс мазмунининг асосий компонентлари хамда тузилмаси белгиланган. Курс учун укитиш методлари

танланган, улар таснифланган, умумпедагогик ва умуммантикий методлардан фойдаланиб укитиш кузда тутилган. Курсни укитишда, яъни назарий ва амалий машгулотларни ташкил этиш ва утказишда хамда мустакил таълим мазмунини белгилашла кимёвий экспериментдан ушбу таълимнинг асосий методи сифатида фойдаланиш зарурати хисобга олинган.

Шунингдек, ушбу курсни укитиш жараёнида машк ва масалалар ечиш, тест тонширикларидан фойдаланиш, кимёвий диктантлар утказиш, дидактик уйинлар ташкил этиш кузда тутилган.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ

Дидактик материаллар-талабаларга таълим-тарбия беришга йуналтирилган махсус укув материаллардир. Укув машгулотларининг мазмунини белгилашда булажак мутахассисларнинг касбий тайёргарлигини кучайтиришга алохида эътибор каратилган ва улар ишчи укув дастури хамда фан буйича яратилган укув-услубий мажмуа мазмунида акс эттирилган. Курснинг амалдаги намунавий укув дастури асосида ишчи укув дастурини яратишда ушбу жихатлар эътиборга олинган [1].

"Кадрлар тайёрлаш Миллий дастури"да таълимнинг табиий йуналиши булимида курсатиб утилган талабаларнинг табиат хакидаги дунё карашини бойитиш, уларда мустакил фикрлаш туйгуларини карор топтириш, олинган назарий ва амалий билимларни хаётга татбик этишни амалга оширишга каратилганлиги билан белгиланади [2]. Кимё фани атрофимиздаги оламни, табиатни урганувчи фанларнинг биридир. Бутун олам, бутун борлик материядан иборат. Маълум конун асосида урганиш ва ундан инсоният манфаати учун фойдаланиш фаннинг асосий вазифаси хисобланади. Баъзан, моддада шундай узгариш буладики, бунинг окибатида у бошка моддага айланади ва кимёвий жараён содир булади.

Хрзирги даврда атроф-мухитни мухофаза килиш инсоният олдида турган мухим масалалардан бири булиб колди. Сув ва хавонинг тозалигини назорат килиш, чикиндисиз технология яратиш ва хоказо масаларни хал килишда кимё фаннинг ахамияти катта.

"Кимё" фани талабалар билимларини чукурлаштириш натижасида талабаларни модда (атом ва молекулалар) тузилишига доир назарияларни эгаллашга, кимёнинг жуда мухим мавзуларини узлаштиришга йуналтиради. Кимёнинг ривожланиш тарихи, илмий ва амалий ютуклари, келажакда хал килиниши лозим булган назарий ва амалий асослари билан талабаларни

таништириш ва уларда кимё фанига кизиккиш уйготиш хамда ижодий куртакларни устириш фаннинг асосий максади хисобланади. "Кимё" фанини илмий ва амалий жихатларини урганиш, кимё фанининг халк хужалигидаги роли катта ахамиятга эга эканлигини талабаларга тушунтириш, кимё фани хакида умумий тушунчалар бериш ва кимё фанининг ахамияти тугрисида талабалар билимларини чукурлаштириш, кимё фанининг илмий ва амалий асосларини ургатиш кабилар асосий дидактик максаддир [3]. "Кимё" фани атроф-мухитни мухофаза килиш ва бошка экология сохаларини кузатиб боришда хам мухим ахамиятга эга.

Кимё фанининг мохияти, унинг бошка фанлар билан богликлиги, унинг ахамияти, материя, модда, атом, молекула ва кимёвий элемент тугрисидаги тушунчалар, атом-молекуляр таълимот, молекуляр таълимот ва кимёвий элемент хакида тушунча, кимё фанининг асосий конунлари, идеал газ конунлари, атом тузилиши, атомнинг ядро модели, атом тузилиши хакида классик таълимот, атом ядросининг тузилиши, ядро энергиясидан фойдаланиш, кимёвий элементларнинг хусусиятлари, Бор постулатлари, даврий конун ва Д.И.Менделевнинг кимёвий элементлар даврий системаси, кимёвий богланишнинг умумий тавсифи, кимёвий реакция тезлиги ва кимёвий мувозанат, эритмалар, электролитик диссоциланиш, тузлар гидролизи, оксидланиш-кайтарилиш жараёнлари, комплекс бирикмалар, айрим металл ва металмасларнинг хоссалари ва ишлатилиши, электроманфийлик, ион богланиш, ковалент богланиш, бог энергияси, ковалент богланишнинг хусусиятлари, металл богланиш, водород богланиш, валент богланиш ва молекуляр орбиталлар усули, кимёвий богнинг асосий хусусиятлари ва кимёвий богнинг хосил булиш механизми, кимёвий богнинг туйинувчанлиги ва йуналувчанлиги, кимёвий богланишларнинг асосий турлари, кимёвий кинетика ва кимёвий мувозанат, реакция тезлиги, реакция тезлигига концентрациянинг таьсири, массалар таъсири конуни, реакция тезлигига температуранинг таьсири, кимёвий реакциянинг фаолланиш энергияси, оддий ва мураккаб реакциялар, катализ, кайтар ва кайтмас реакциялар, кимёвий мувозанат ва унинг константаси, гетероген системаларда буладиган кимёвий мувозанатлар, кимёвий мувозанатнинг силжиши, кимёвий реакцияларнинг иссиклик эффекти, табиий ва сунъий элементлар, табиий ва сунъий радиоактивлик, кимё фанининг ривожига хисса кушган етук узбек олимлари илмий изланишлари хакидаги маълумотлар [4], кимёнинг геология, география, биология, тупрокшунослик, физика, астрономия, экология каби

мутахассислик фанлари билан алокадорлигини таъминлаш каби масалалар нокимёвий таълим йуналишиларда укитиладиган "Кимё" курсининг асосий дидактик жамгармаси хисобланади.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Шундай килиб, кимё дидактикаси махсус педагогик фан сифатида кимё таълимини укитишнинг алохида шакли ва билим олувчиларни тарбияловчи омил тарзида урганади. Кимё дидактикаси олий кимё таълими билан боглик купгина ва мухим методологик ва назарий-методик муаммоларнинг ечимини топишга хизмат килади. Кимё дидактикаси узининг илмий аппаратига, яъни уз объекти, предмети, мохияти, хусусиятлари, максади, вазифалари, фанлараро алокадорлигига эга булгани холда замонавий кимё таълимининг методологиясини урнатади хамда кимё таълимининг максад ва вазифаларини белгилагани холда у кимё таълимининг конуниятларини урганади. Нокимёвий таълим йуналишларида укитиладиган "Кимё" курсининг амалиётга киритилган дидактик материаллари ва маърифий-тарбиявий жамгармасини шакллантиришда кимё дидактикасининг тавсия ва хулосаларидан фойдаланилган.

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Кимё, булажак биология, тупрокшунослик, экология, физика, гидрология, гидрометрология, геофизика, геокимё, геология мутахассислари укув предметларининг дидактик хамкорлиги эвазига талабаларнинг ушбу фанлар буйича билимлари мустахкамланади хамда уларнинг атроф мухитга, моддий ва маънавий кадриятларга булган муносабатлари ижобий томонга узгаради. Ер ва ундаги хаётий жараёнларни кимёвий билимлар иштирокисиз идрок килиб ва англаб булмайди. Гарчи, кимёвий маълумотларсиз биология, тупрокшунослик, экология, физика, гидрология, гидрометрология, геофизика, геокимё, геология каби фанларни, нефть ва газ хамда бошка табиий ресурслар хакидаги маълумотларни замон талаби даражасида тушунтириб булмайди. Шу боисдан хам «Кимё» курсини тулаконли тарзда укитиш - давр талабидир.

"Кимё" курсининг дидактик материалларини узига хос жихати шундан иборатки, бу фаннинг интегратив характери кучли ифодаланган ва ундан фанлараро алокадорликни ташкил этиш учун юксак самара билан фойдаланилган.

REFERENCES

1. Y36eKHCTOH PecnyönHKacHHHHr "Kagp.ap Tafiep.am mh..hh gacTypu". -TomKeHT: Y36eKHCTOH, 1997. - 68 6.

2. O.HH TatnuM. MetepHH-xyKyKuö Ba 6yropyBHH xy^^araap Tyn.aMH. -T.1-2. -TomKeHT, 2002.

3. naK M.C. ^ugaKTHKa XHMHH. -MocKBa:B.agoc, 2004.

4. H.A.napnueB, X,.P.Pax,HMOB, AX.My^TaxoB, AHopraHHK KHMeHHHr Ha3apufi acoc.apu, TomKeHT, 2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.