Научная статья на тему 'Кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятини такомиллаштириш миллий иқтисодиётни ривожлантириш омилидир'

Кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятини такомиллаштириш миллий иқтисодиётни ривожлантириш омилидир Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
1289
221
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — И. А. Бакиева

Иқтисодиётни модернизациялаш шароитида кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ривожлантириш муҳим аҳамият касб этади. Айнан катта маблағ талаб этмайдиган ва ресурсларнинг ўсиш тезлигини кафолатловчи кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари, иқтисодиётдаги қайта тузилишлар билан боғлиқ бўлган муаммоларни нисбатан тез ва ортиқча сарф-ҳаражатсиз ечишга, ички бозорни молиявий ресурслар чегараланган шароитда ҳам истеъмол моллари билан тўлдиришга қодирдир. Шунингдек, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини тараққий этиши кўп устиворликларга эга.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес ва тадбиркорлик фаолиятини такомиллаштириш миллий иқтисодиётни ривожлантириш омилидир»

V_/

И.А. Бакиева

Тошкент Молия институти катта укитувчиси

КИЧИК БИЗНЕС ВА ТАДБИРКОРЛИК ФАОЛИЯТИНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ МИЛЛИЙ ИЦИСОДИЁТНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ОМИЛИДИР

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ри-вожлантириш муцим ацамият касб этади. Айнан катта маблаг талаб этмайдиган ва ресурсларнинг усиш тезлигини кафолатловчи кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари, иктисодиётдаги кайта тузилиш-лар билан боглик, булган муаммоларни нисбатан тез ва ортикча сарф-царажатсиз ечишга, ички бозорни моли-явий ресурслар чегараланган шароитда цам истеъмол моллари билан тулдиришга кодирдир. Шунингдек, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини тараккий этиши куп устиворликларга эга.

Чунки жамиятда урта синф мулкдорлар катламини шаклланишида, турли ижтимоий гурухлар даромадлари номутаносиблигини силликлаб турувчи иктисодий жихатдан фаол булган ахоли улушини устиришда, нисбатан кам маблаF сарфлаб, янги иш уринларини киска вакт ичида яратишда, инноваци-он технологияларни ишлаб чикиб, амалиёт-га жорий этишда, бозорда ^лом ракобат мухитини шакллантиришда, иктисодиётнинг турли секторлари уртасидаги узаро алокани мустахкамлашда, энг асосийси эса мамла-кат ялпи ички махсулотининг усишида, ри-вожланган мамлакатлар тажрибасига таянган холда таъкидлаш лозимки, кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари мухим ва асосий манбадир. Жумладан мухтарам Президенти-миз хам кичик бизнес ва тадбиркорлик субъ-ектларининг иктисодиётдаги урнига алохида тухталиб, куйидаги фикр-мулохазаларини билдирганлар: "...кичик бизнеснинг их-чам ва харакатчанлиги, бозор конъюн-ктураси узгаришлари ва истеъмолчилар эхтиёжларига нисбатан тез мослаша олиши уни жахон иктисодий инкирози даврида янги иш уринларини яратиш ва ахоли даромадини ошириш борасида энг кулай ва макбул воси-тага айлантиради...бир суз билан айтганда, бу-гун кичик бизнес ва хусусий тадбиркорликни ривожлантиришга нима халакит бераётгани-ни яна бир бор батафсил, чукур тахлил килиш

ва ушбу тахлил асосида аник карорлар кабул килиш даркор".1

Енгил саноат тармоFида фаолият юрита-ётган кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятида юзага келаётган муаммоларни аниклаш ва уларни барта-раф этиш учун иктисодиётда енгил саноат-нинг ривожланиш даражасига бахо бериш максадга мувофикдир. Узбекистан Респу-бликасида енгил саноатининг ЯИМдаги улу-ши бугунги кунда карайиб, 4,4 фоизни таш-кил этмокда. Иктисодиётда истеъмол товар-ларининг карийиб 50 фоизи, саноат ишлаб чикаришнинг 20 фоизи, экспортнинг 5 фоизи, жалб килинган инвестицияларнинг 5 фоизи айнан енгил саноат тармоFига туFри келмокда. Бугунги кунда тикув-трикотаж фаолияти енгил саноат тармоFининг мухим йуналиши хисобланиб, ахоли бандлигини таъминлаш-нинг мухим омили булиб колмокда.

Узбекистон Республикаси

"Узбекенгилсаноат" давлат акционерлик жа-мияти таркибига кирувчи 118 кичик корхо-на бугунги кунда самарали фаолият юритиб, ривожланган мамлакатларнинг енгил сано-атга ихтисослаштирилган катор компания-

1 Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юк-салтиришдир. -Тошкент: «Узбекистон», 2010. - 80 б.

2 http://www.legprom.uz

1- жадвал

2010 йилда ички бозорни енгил саноат махсулотлари билан таъминланганлик даражаси тах.лили1

№ Махсулотлар номи Улчов бирлиги Махсулотга булган талаб Ишлаб чикариш хажми Дефецит хажми

1. Тайёр матолар шу жумладан: млн.кв.м

233,7 104,6 129,1

Пахта толали аралаш мато 61,2 9,0 52,2

Жунли мато 30,7 2,5 28,2

Ипак 10,7 2,0 8,7

2. Тикув махсулотлари млн.дона 75,3 7,5 67,8

3. Трикотаж махсулотлари млн. дона 95,2 52,5 42,5

4. Пайпок, махсулотлари млн.жуфт 145,2 7,0 138,2

лари билан тенг х,ук,ук,лилик асосида уз фа-олиятларини амалга ошириб келмокдалар. Бугунги кунга кадар 110 та Германия, Жану-бий Корея, Швейцария, Туркия, АК.Ш, Сингапур, Хиндистон каби давлатларнинг тек-стил махсулотларини ишлаб чикарувчи кор-хоналари билан узаро шартномалар имзо-ланган. Шунингдек, йилига 100 миллион дона хажмда тайёр махсулот ишлаб чикарувчи 50 дан ортик лойихалар амалга оширилди. Таъ-кидлаш лозимки, амалга оширилган катор чора-тадбирларга карамасдан, бугунги кунда енгил саноат тармоFи талаб даражада ривож-ланмаяпти ва тармокда уз ечимини кутаётган катор муаммолар мавжуд. Мисол учун 1-жад-вал маълумотларида 2010 йилда ички бозорни енгил саноат махсулотлари билан таъминланганлик даражаси тахлили келтирилган. Тайёр матоларга булган талаб ички бозор-да 233,7 млн.кв.метрни ташкил этсада, маз-кур йилда ишлаб чик,ариш хажми атиги 104,6 млн.кв. метрни ташкил этган. Дефицит хажми 129,1 млн.кв. метрни тенг булган.

Шунингдек бугунги кунда енгил саноат тармоFини ривожлантиришда катор муаммолар юзага келмокда. Жумладан, махсулот ишлаб чикаришда фойдаланиладиган фур-нитуралар, аксессуарлар ва хом ашёлар-нинг етишмаслиги; корхоналарнинг оборот маблаFлари ва молиявий ресурсларининг че-кланганлиги, ишлаб чик,ариш кувватини мо-дернизациялаш имкониятларининг чеклан-ганлиги; маркетинг тадк,ик,отларини амалга ошириш ва янги дизайнерлик натижаларини амалиётга тадбик, этиш даражасининг етарли эмаслиги, ташки бозорга чик,иш имкониятларининг чекланганлиги каби муаммолардир. Бизнингча енгил саноат тармоFида фаоли-ят юритаётган корхоналар фаолиятини сама-рали ташкил этиш ва тармок,ни ривожланти-риш максадида куйидаги чора-тадбирларни амалга ошириш мак,садга мувофикдир: са-

ноат махсулотларини ишлаб чикариш Хажмини кескин ошириш хамда молиявий мустахкамлигини таъминлаш; боскичма-боскич корхоналар фаолиятини реструктуризация килиш, техник ва технологик жихатдан янгилаш, сохага тyFридан-тyFри хорижий инве-стицияларни йуналтириш, махаллий хом ашё-га таянган холда, импорт хажмини боскичма-боскич камайтириб бориш; корхоналарнинг экспорт салохиятини оширишга эришишдир. Узбекистонда енгил саноат тармоFи саноат ишлаб чикаришни баркарорлаштиришнинг марказий бyFинларидан бири хисобланиб, саноат корхоналари иктисодиётнинг кишлок хужалик, энергетика, ёкилFи ва кимё сано-ати, машинасозлик, транспорт каби ишлаб чикариш сохалари билан узвий боFлангандир.

Енгил саноат тармоклари ривожланиш му-таносиблиги,усишдаражасиваишлабчикариш самарадорлиги, асосан бошкариш даражасининг сифатига боFлик булиб колмокда. Шу-нинг учун тизимли моделлаштириш ва компьютер технологияси асосида енгил сано-ат тармокларини бошкаришни оптималлаш-тириш долзарб масалалардан бирига айлан-ди. Ахборот технологияларини куллаш енгил саноат тармоклари ривожланиши иктисодий курсаткичларини мувофиклаштиришни таъ-минлайди деб хисоблаймиз. Бу ерда математик моделлаштириш ва хисоблаш техни-каси ахборотни кайта ишлашнинг мухим во-ситаси булиб хизмат килиши мумкин. Ахборот технологияси иктисодий математик мо-деллар (ИММ) ва дастурий воситалар маж-муасини яратишни назарда тутиб, ушбу ти-зим турли куринишдаги математик модел-ларни уз ичига олади. Иктисодий математик моделларни ишлаб чикишда бирламчи ман-ба сифатида енгил саноат махсулотларига булган талаб урганилади ва шу асосда енгил саноат махсулотининг ишлаб чикариш хажми микдори (таклифи) башорат килинади. Биз-

нингча енгил саноат ривожланишини опти-маллаштиришда иктисодий математик мо-деллар тизими куйидаги моделлардан ташкил топиши максадга мувофикдир. Яъни: енгил саноат махсулотларига булган талабни башо-рат килиш; техник-иктисодий курсаткичларни тахлил килиш; енгил саноат тармоклари ри-вожланишининг асосий курсаткичларини башорат килиш; якуний махсулот ишлаб чикаришни оптималлаштириш; инвестиция-лар таксимотини оптималлаштириш; моддий-техника таъминотини оптималлаштириш; мехнат ресурслари таксимотини оптимал-лаштириш; енгил саноат тармоклари учун зарур воситалар ишлаб чикаришнинг ри-вожланиши ва жойлашишини, тукимачилик тармоFи ривожланишини, тикувчилик ва трикотаж тармоFи фаолиятларини ривожлани-шини оптималлаштиришдир.

Дархакикат, бугунги кунда кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ри-вожлантиришда юзага келаётган муаммолар-ни аниклаш ва уларни уз вактида бартараф этиш максадга мувофикдир. Бизнингча бугунги кунда улар фаолиятини ривожлантириш ва давлат томонидан куллаб-кувватлаш юзаси-дан куйидаги чора-тадбирларни амалга оши-риш максадга мувофикдир.

Биринчидан, кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари макомини белги-лашда камида иккита мезон, яъни, корхонада банд булганлар сони ва корхона йиллик ай-ланма маблаFлари хажми ёки банд булганлар сони ва корхонанинг мол-мулки киймати курсаткичлари олиниши лозим.

Иккинчидан,енгилсаноатмахсулотларини ишлаб чикаришга ихтисослаштирилган янги ташкил этилган микрофирма ва кичик корхо-наларга ягона солик туловини тулаш мудда-тини кечиктириш тарзидаги солик имтиёзи-ни хакикатда корхона фаолияти учун ижобий таъсир этишига эришиш максадида, кечикти-рилган солик суммасини кечиктирилган ой-ларда корхона олган даромадлари хажмига

мутаносиб равишда тулаш механизмини жо-рий этиш максадга мувофикдир.

Учинчидан, енгил саноат тармоFида фао-лият юритаётган кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик субъектлари фаолиятини сама-рали ташкил этиш максадида ривожланган мамлакатлар тажрибаларидан кенг фойда-ланиб келинаётган аутсорсинг хизматларини курсатувчи компанияларни ташкил этиш лозим.

Туртинчидан, енгил саноат тармоFида фа-олият юритаётган кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини ривожлани-шига таъсир этувчи омилларни объектив ва субъектив омилларга ажратган холда тадкик этиш максадга мувофикдир. Объектив омилларга субъектларнинг хатти-харакати, фаоли-ят доираси ва шарт-шароитларидан катъий назар, мавжуд иктисодий конунларнинг амал килиши натижасида вужудга келувчи хамда таъсир курсатувчи омиллар кирса, субъектив омилларни шартли равишда куйидаги 4 гурухга ажратиш максадга мувофикдир: 1-гурух - шахсий-рухий омиллар; 2-гурух - ташкилий омиллар; 3-гурух - меъёрий-хукукий омиллар; 4-гурух - иктисодий омил-лардир. Кичик тадбиркорлик субъектлари-нинг уз фаолиятларини ривожлантиришда келтирилган барча омиллар ичида иктисодий омиллар мухим ахамият касб этади. Чунки давлат томонидан мазкур субъектлар фаолиятини соликка тортиш ва улар фаолиятини молиялаштириш механизми оркали уларнинг келажак истикболини белгилаб бериши мум-кин.

Бешинчидан, енгил саноат тармоFида фа-олият юритаётган кичик бизнес ва тадбиркорлик субъектлари фаолиятини молиялаш-тиришда микромолиялаштириш хизматла-ридан самарали фойдаланишни йулга куйиш оркали келгусида улар фаолиятини нисбатан киска муддатларда ривожлантиришга эри-шиш мумкин.

Адабиётлар руйхати:

1. Каримов И.А. Барча режа ва дастурларимиз ватанимиз тараккиётини юксалти-риш, халкимиз фаровонлигини оширишга хизмат килади.- Т.: «Узбекистан», 2011.-48-б.

2. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини янада юксалтиришдир. -Тошкент: "Узбекистан", 2010. - 80 б.

3. Каримов И.А. Жахон молиявий-иктисодий инкирози, Узбекистан шароитида уни бартараф этишнинг йуллари ва чоралари - Т.: "Узбекистан", 2009. - 56 б.

4. Каримов И.А. Асосий вазифамиз - ватанимиз тараккиёти ва халкимиз фаровонлигини юксалтиришдир. // Халк сузи.2010 йил 30 январь.

5. http://www.legprom.uz

6. www.stat.uz. - Узбекистан Республикаси Давлат статистика кумитасининг рас-мий сайти.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.