Научная статья на тему 'Кичик бизнес инновацион лойиҳаларини молиялаш манбаси сифатида ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантириш'

Кичик бизнес инновацион лойиҳаларини молиялаш манбаси сифатида ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
434
72
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Садикова Р. А.

Бозор муносабатларининг шаклланишини тегишли муҳитсиз, яъни бозор инфратузилмасисиз тасаввур этиб бўлмайди. Ушбу инфратузилманинг фаолияти товар пул ва меҳнат бозорида хўжалик субъектлари ўртасидаги ўзаро алоқаларни таъминлашга йўналтирилган. Иқтисодиётнинг бутун таркиби унга асосланган пойдевор такомиллашган инфратузилма мажмуаси ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Кичик бизнес инновацион лойиҳаларини молиялаш манбаси сифатида ўзбекистонда венчур бизнесини ривожлантириш»

Иктисод

ва молия Экономика

и финансы

№ 5, 2011

ИЩСОДИЁТНИ МОДЕРНИЗАЦИЯЛАШ / МОДЕРНИЗАЦИЯ ЭКОНОМИКИ 49J

Садикова Р.А.

и.ф.н., УзР ФА Иктисодиёт институти

КИЧИК БИЗНЕС ИННОВАЦИОН ЛОЙИЩАРИНИ МОЛИЯЛАШ МАНБАСИ СИФАТИДА УЗБЕКИСТОНДА ВЕНЧУР БИЗНЕСИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ

Бозор муносабатларининг шаклланишини тегишли муцитсиз, яъни бозор инфратузилмасисиз тасаввур этиб булмайди. Ушбу инфрату-зилманинг фаолияти товар пул ва мецнат бозорида хужалик субъ-ектлари уртасидаги узаро алоцаларни таъминлашга йуналтирилган. Ицтисодиётнинг бутун таркиби унга асосланган пойдевор такомил-лашган инфратузилма мажмуаси цисобланади.

Мамлакат миллий и^тисодиётининг бар^арор ишлаши ва унинг самарадорлиги, шу билан бирга чет эл инвестициясини жалб этиш ва узлаштириш имкониятлари инфра-тузилманинг холати ^ай даражадалигига ва унинг ривожланганлигига богли^. Давлат унда хужалик субъектларининг тенг ра^обат шароитларида, бир бирлари билан узаро хамкорликда фаолият курсата оладиган шаро-итни яратиши лозим. Шу маънода Узбекистан Президенти И.А. Каримов маърузаларида "... мамлакатимизнинг барча минта^аларида бизнесни ривожлантириш учун янада ^улай ишчан мухит яратиш, ... лозим"1 деб таъкид-ладилар.

Кичик бизнесни самарали фаолият курсатиши учун инфратузилма тармо^ларининг ахамияти жуда катта. У жуда катта харажатларни талаб этишидан келиб чи^ан холда, давлат уни ^уллаб-^увватлаш

1 И.А. Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-иктисодий ривожлантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган му^им устувор йуналишларга багишланган Узбекистан Республи-каси Вазирлар Ма^камасининг мажлисидаги маърузаси // Тошкент *акикати, 2011 й., №7.

ва ривожлантириш буйича харажатларнинг асосий ^исмини уз зиммасига олиши ма^садга мувофиедир.

Тадбиркорлик сохаси инфратузилмасини янада ривожлантириш ма^садида Узбекистон Республикаси Вазирлар Махкамасининг 2008 йил 21 февралдаги 81-ф-сонли фармойи-шига мувофи^ Узбекистонда кичик бизнес сохасидаги инновация лойихаларини венчур асосида молиялаш фондини ташкил этиш кузда тутилган.

Шу муносабат билан биз уз олдимизга венчур бизнесининг вужудга келиши бораси-даги чет эл тажрибасини тахлил ^илиш хамда унинг шаклланиши ва фаолият курсатишининг Узбекистон шароитига энг мос келувчи алохида жихатларини танлаш вазифасини ^уйганмиз.

Жумладан Силикон водийсида, 1957 йилда инвестиция банки фирма ходими Артур Рок Клейнернинг янги хилдаги кремний тран-зисторини ишлаб чи^ариш лойихасини молиялаш учун Уолл Стритга 1,5 млн. АКШ долларини йигиб берди. Шу тарифа Силикон

водийси барча ярим утказгич компаниялари-нинг бобоси Fairchild Semiconductors-га асос солинди, сунгра Intel ва Apple Computer ком-паниялари ташкил этилди. 1984 йилга келиб Артур Рокнинг номи муваффа^ият синони-мига айланди, у «венчур сармояси» атамасини ишлатган биринчи шахс булди2.

Компьютер бизнесининг хозирги гигант-лари DEC, Apple Computers, Compaq, Sun Microsystems, Microsoft, Lotus, Intel куп жихатдан венчур сармояси туфайли хозирги мав^еига эришди. Бунинг устига, шахсий компьютерлар ва биотехнология каби янги тармо^ларнинг жадал усиши асосан венчур инвестициялари иштирокида руй берди.

Энг ^адимий ва энг ^удратли жахон молия-вий маркази хисобланган Буюк Британия Евро-пада венчур индустриясининг ^алдиргочи булди. Унйилликда Европада венчур бизнеси 46 млрд. ECU миедоридаги узо^ муддатли сар-мояни туплади ва хозирги ва^тда инвестици-яланган хусусий компаниялар сони икки юз минтага я^инни ташкил ^илади3.

Россия венчур фондларини 1994 йилда Европа тикланиш ва тара^иёт банки (ЕТТБ) ташаббусига кура ташкил эта бошлади -Минта^авий Венчур Фондлари (МВФ) Россия-нинг 11 та минта^асида ташкил этилди. ЕТТБ билан бир ва^тнинг узида яна бир молиявий тузилма - Хал^аро Молиявий Корпорация хам жахонда машхур булган айрим корпоратив ва хусусий сармоядорлар билан биргаликда ташкил этилаётган венчур тузилмаларида ишти-рок этишга ^арор ^илди. Бугунги кунда Росси-яда корпоратив активларни инвестицияловчи 26 та махсус фонд фаолият курсатиб турибди, уларнинг умумий капиталлаштириш миедори 1,6 млрд АКШ долларини ташкил ^илади. Бун-дан таш^ари, яна 16 та Шар^ий Европа фонди уз портфелларининг бир ^исмини Россияга йуналтирди4.

Венчур асосида молиялашнинг мохияти унинг функционал йуналиши билан белги-ланиб, устав сармоясидаги улуш ёки акция-ларнинг ^андайдир пакети эвазига маълум

2 Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

3 Эмиль Ван дер Бург. Развитие европейской венчурной индустрии в конце 90-х годов и процессы развития в Восточной Европе. СПб.: РАВИ, 2001.

4 Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

миедордаги пул маблагларини бериш йули билан муайян бизнесга кумаклашишдан ибо-рат.

Венчур асосида молиялаш жараёнини ^уйидагича тарзда ифодалаш мумкин: венчур фонди (ВФ) инвестициялаш объекти хисобланган компания акциядорлик сармоя-сининг бир ^исмини харид ^илади. Бунда юридик шахс - фонднинг бош^арувчи компа-нияси бир ёки бир неча сармоядорларнинг молиявий маблагларидан фойдаланади. Ушбу маблаглардан фойдаланган холда объект-компания ривожланиб, бу билан уз ^ийматини оширади. Бир мунча ва^т утгач бош^арувчи компания узи харид ^илган акцияларни пул маблагларига айирбошлашнинг тескари жараёнини амалга ошириб, ушбу инвестиция бити-мидан уз фойдасини ^айд этади.

50-60-йилларда АКШда молиялашни ташкил этишнинг янги асосий концепциялари ишлаб чи^илди: венчур фондлар куринишида хамкорликни йулга ^уйиш, масъулияти чеклан-ган шериклардан пул йигиш ва улар манфаат-ларини химоялаш ^оидаларини белгилаш, бош шерик ма^омидан фойдаланиш. Инвестиция жараёнининг бундай ташкилий расмийлаш-тирилиши ХХ аср урталаридаги АКШ учун новаторлик жараёни булиб, умуман мамлакат учун ра^обат жихатдан жуда катта устунликни яратди.

Демак, фонддан олинган пул маблаглари объект-компания акциядорлик сармоясининг бир ^исмини харид ^илиш учун йуналтирилади. Бундай молиялаш акцияли молиялаш деб номланади ва одатда ^арз эвазига молия-лашга ^арама-^арши ^уйилади. Шунингдек, Фонд, масалан, узи чи^арган айирбошланади-ган облигацияларни сотиб олиш йули билан объект-компанияни ^арз эвазига молиялашни хам амалга ошириши мумкин (бундай механизм Фонд хатарини пасайтиради).

Венчур сармоядори ну^таи назаридан инвестициялаш объекти хисобланган компаниянинг вужудга келиши ва фаолият курсатишида бир неча бос^ични ажратиш мумкин:

Бизнес-роя бос^ичи - маркетинг гояси, товар (хизмат)нинг дастлабки намуналарини таклиф этиш;

Бизнесни ташкил этиш бос^ичи - бизнес-нинг тула ^онли фаолият курсатишига утиш;

Усиш бос^ичи - янги ишлаб чи^ариш ^увватларини узлаштириш, ходимлар сони-нинг усиши;

Кенгайтириш бос^ичи - бозорнинг улушини эгаллаш, фойданинг бар^арорлашуви;

Ликвидлилик бос^ичи - бизнесда реал бозор ^ийматининг пайдо булиши (акцияларни турридан-турри сотиш имконияти).

Венчур асосида молиялаш ривожланишниг дастлабки учта бос^ичида, анъанавий ^арз эвазига молиялаш эса кейинги учта бос^ичда амалга оширилиши мумкин.

Оддий венчур институтининг ташкилий тузилиши ^уйидаги куринишга эга. У муста^ил компания сифатида ташкил этилиши ёки чекланган шериклик каби руйхатга олинмаган тузилма сифатида фаолият курсатиши мумкин. Айрим мамлакатларда «фонд» деганда компания эмас, шериклар уюшмаси тушунилади. Фонднинг директорлар ва бош^арув ходим-лари фонднинг узи томонидан хам, алохида «бош^арувчи компания» ёки фондга уз хиз-матларини курсатувчи бош^арувчи томонидан хам ёлланиши мумкин. Бош^арувчи компания, одатда, самоядорлар дастлабки мажбуриятларининг 2,5 фоизигачасини ташкил ^илувчи хар йиллик компенсацияни олади. Бундан таш^ари, бош^арувчи компания ёки хусусий шахслар, бош^арув штати-нинг ходимлари, бош шерик каби одатда 20 фоизни ташкил ^илувчи «carried interest» -фонд оладиган фойдадан фоизга умид ^илиши мумкин. Купинча ушбу фоиз сармоядорлар фондга киритилган инвестициялар суммаси тули^ ^оплангунга ^адар туланмайди.

Чекланган шериклик тузилган та^дирда фонд асосчилари ва сармоядорлар масъу-лияти чекланган шериклар хисобланишади. Бош шерик ушбу холатда фондни бош^ариш учун жавоб беради ёки бош^арувчининг ишини назорат ^илиш функциясини бажа-ради. Чекланган шериклик соли^лардан холи. Бу шуни англатадики, у соли^ солиш объекти хисобланмайди, унинг иштирокчилари эса, агар уларга тегишли даромад ёки фойда бево-сита улар уз маблагларини киритган компа-ниялардан келганда тулаши лозим булган соли^ларни тулашади.

Венчур фондини шакллантириш жараёни узига тегишли булмаган пулни бош^аришга

ихтисослашган профессионалларнинг пайдо булишини талаб ^илади. Сармоядорлар томонидан ^андайдир венчур фондига инвестиция киритиш туррисида ^арор ^абул ^илиниши учун улар ^уйидаги саволга жавоб олишни исташади: нима учун айнан ушбу фондга пул ^уйиш ^андайдир маъно касб этади.

Fарбда инвестиция фондларини шакллан-тиришнинг анъанавий манбалари - хусусий сармоядорлар маблаглари, инвестиция инсти-тутлари, пенсия фондлари, сурурта компания-лари, турли хукумат агентликлари ва хал^аро ташкилотлар. Россияда ва Россия билан ишловчи аксарият фондлар бевосита хал^аро ташкилотлар томонидан ёки хукуматлараро келишувлар доирасида миллий ташкилотлар томонидан ташкил этилган (US-Russia Defense Fund, The US-Russia Investment Fund (TUSRIF). Хусусий венчур фондлари Россия бозорида хозирча жуда камчиликни ташкил ^илади5.

Тули^ ёпилганидан кейин, яъни венчур фондининг маблагларини йигиш нихоясига етгач "венчурлаш" жараёни - инвестицияла-надиган компанияни ^идириш, топиш, тан-лаш, бахолаш ва унга кириш буйича амалий ишлар бошланади.

Венчур фондини шакллантириш жараё-нини маблагларни йигиш жараёни сифатида тавсифланган. Бунда фонднинг миедори бир неча миллиондан бир неча юз миллион доллар-гача булиши мумкин. Инвестициявий сармоя компания бош^арувчиси томонидан тезкор бош^ариладиган венчур фондига ^уйилади. Венчур фондини ташкил этиш ва бош^ариш билан пулларни бош^аришга ихтисослашган бош^арувчи компания шурулланиши лозим булиб, у сармоядорлар бошлангич мажбуриятларининг 2,5 фоизигачани ташкил этувчи хар йиллик компенсацияни олишга ха^ли. Венчур фонди компанияларда чекланган муд-датга, лекин купи билан 7-10 йилга улуш харид ^илиш ху^у^ига эга. Фонд маблагларни бир ва^тнинг узида бир неча лойихага киритиши мумкин, лекин, уларнинг сони 20 тадан ошмас-лиги керак. Бу "барбод булган" лойихалардан куриладиган зарарларни ^оплаш ва фойда олиш имконини беради. Молияланаётган лойихаларнинг фа^ат 20 фоизигина фойда келтиради, 40 фоизи зарар кетиради ва яна

5 Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

шунчаси уларга киритилган мабларларни зурга о^лайди. Venture Economics маълумотларига кура, 1999 йилда айрим фондларда ю^ори инвестициявий хатарлар ва янги компания-ларни ташкил этиш ва уларнинг ривожлани-шидаги куп сонли муваффа^иятсизликларга ^арамай даромад олишнинг ички меъёри 150 фоизга етди. Фондларнинг жахон буйича уртача даромаддорлик курсаткичлари 17-25 фоизни ташкил ^илади, бу банк даромадлилиги курсаткичидан анча ю^ори.

Инновация жараёнида венчур сармояси-нинг урни 1 -расмда келтирилган булиб, бу ерда у бизнес сохасидаги янги тузилмаларга хам, бош^а молиявий ва бозор тузилмаларига хам турли хатарли инвестициялар манбаси сифа-тида намоён этилган, шунингдек уни шакллан-тириш манбалари хам тасвирланган.

Венчур сармояси расмий ва норасмий сек-торларга таедим этилади. Расмий секторда ташкилий-ху^у^ий шаклига кура шериклик хисобланган ва ^атор сармоядорлар: хусусий ва давлат пенсия фондлари (Европада уларнинг улушига венчур сармояси барча инвести-цияларининг 50 фоизидан купи турри келади), хайрия фондлари, корпорациялар, хусусий шахслар ва венчур капиталистлари - ВМФнинг ресурсларини бирлаштирувчи «венчур асо-сида молиялаш фирмалари (ёки фондлари)».

Одатда, институционал сармоядорлар (пенсия фондлари, узаро кредитлаш фондлари ва бош^алар) уз инвестиция портфелининг 2-3 фоизини венчур сармояси сингари му^обил активларга та^симлашади. ВМФ жалб ^илинган маблагларни 5-7 йил мобайнида ю^ори даромад келтириши мумкин булган янги фирма-ларга инвестиция ^илади.

Саноати ю^ори ривожланган мамлакат-лар тажрибаси шуни курсатмоедаки, давлат дастурларини ишлаб чи^ишда мамлакатнинг и^тисодий параметрлари, хусусан, хусусий сармояни таклиф этишнинг узига хос хусуси-ятлари мухим омиллар хисобланади. Бунда АКШ, Fарбий Европа, Япония ва венчур инду-стрияси сохасидаги янги индустриал мамла-катларда давлат фаоллиги гояси уларга инвестициялар киритиш миллий и^тисодиёт учун мухим хисобланган ва шунинг учун анъанавий хусусий сармоя манбаларидан зарур хажмдаги маблагларни ололмайдиган фирмаларга сармоя таклиф этишнинг заифлигини тулдиришдан иборат.

Маълумки, кичик компаниялар узларига зарур маблагларни ^улай шароитларда олиши ^ийин, чунки сармоядорлар бозорда уз урнини топган йирик компаниялар билан ишлашни афзал куришади. Хусусий сармоядорлар хам ёш ю^ори технологик компанияларни молия-

1-расм

Инновация жараёнида венчур сармоясининг урни*

* Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007.

лашни yнчалик xoxламайди, чунки 6у ю^ри xатаp билан бoFлик. Давлат таъсир этишнинг бевoсита ва билвoсита чopа-тадбиpлаpи ëpда-мида xyсyсий инвестициялар бoзopининг уш6у "тop жoйлаpи"га баpxам беришга кумаклашиши мумкин. Венчур йули билан инвестициялашни pаFбатлантиpиш учун фoйдаланиладиган давлат вoситалаpининг турли шаклларини учта а^сий гypyxга ажратиш мумкин:

1) саpмoяни венчур фoндлаpига ë^ кичик кopxoналаpга т^ридан-т^ри бериш (саpмoя венчур фoндлаpига ëки кичик гампанияларга тyFpидан-тyFpи инвестициялар ëxyд паст фoиз-ларда кредитлар куринишида берилади);

2) венчур фoндлаpига ëки кичик кopxoна-ларга инвестициялаш учун мoлиявий имтиëз-лар (венчур фoндлаpига ëки кичик гампания-ларга кредитлар буйича давлат кафoлатлаpи;

^лик имтиëзлаpи ëки ^ликлардан oзoд этиш);

3) венчур фoндлаpига маблаFлаpни куйишга pyxсат этилган саpмoядopлаp дoиpа-сини аник^вчи ^идалар (масалан, маълум мик^рда пенсия фoндлаpига ва сyFypта гам-панияларига) (1-жадвал).

Венчур саpмoяси ка^р сифат xyсyси-ятларига эга булиб, шулардан а^сийлари куйидагилар xисoбланади:

янгиликларни инвестициялаш; ю^ри xатаpли лoйиxалаpни мoлиялашти-риш;

ю^ри рентабелли лoйиxалаpга куйилмалар (йиллик фoйда камида 30-40 фoиз);

куйилган саpмoялаp узини oклашининг катта муддати (5-10 йил);

бoшкаpyвнинг кайиш^клиги;

1-жадвал.

Венчур йули билaн инвecтициялaшни рaFбaтлaнтирирувчи дaвлaт вocитaлaрининг турли шaкллaри

Хили_I Maцcaди_| Mиcoл

1. Caрмoяни тyFридaн-тyFри бериш

Т^ридан-т^ри давлат инвести-циялари Венчур фoндлаpига ва кичик бизнес кopxoналаpига т^ридан-т^ри инвестицияларни бериш Бельгия - Investment Company for Flanders (GIMV)

Давлат кредитлари Венчур фoндлаpига ва кичик бизнес кopxoналаpига yзoк муддатли кредитларни паст фoиз oстида ва/ §ки беFаpаз кредитларни бериш Дания - VaekstFonden (Business Development Finance) Loan Programme

2. Moлиявий имтиёзлaр

^лик имтиëзлаpи Венчур фoндлаpига ëки кичик бизнес кopxoналаpига маблаFлаpни куювчиларга ^лик имтиëзлаpини, xyсyсан, ^лик кредитларини бериш. Буюк Британия - Enterprise Investment Scheme and Venture Capital Trusts

Карзларни кафолатлаш Маълум талабларга жавoб берувчи кичик кopxoналаpга берилади-ган банк карзининг бир кисмини кафoлатлаш Франция - Societe Française de Garantie des Financements des Petites et Moyennes Enterprises (SOFARIS)

Акциядорлик сармоясини кафолатлаш Ю^ри xатаpли венчур инве-стицияларидан курилган йу^тишларнинг бир кисмини кафoлатлаш Финляндия - Finnish Guarantee Board

3.Caрмoядoрлaр дoирacини aниrçлaш

Пенсия фoндлаpи ëки сyFpта кoмпаниялаpи каби институтларга венчур саpмoясига маблаFлаpни куйишга pyxсат бериш США - Kафoлатли пенсия таъминoти т^рисидаги ^нунга киритилган узгартиришлар

Maнбa: "Government venture capital for technology-based firms", OECD, 1997.

молиялаш манбаларининг таш^и хили.

Инвестициялашнинг бош^а шаклларидан фар^ли уларо^ венчур бизнесига инвестици-ялар хам бир ^атор узига хос хусусиятлари билан тавсифланади:

1) моддий таъминотсиз ва кафолатларсиз венчур бизнесига ^уйилмалар, уз навбатида, сармоядорлар катта хатарга ^ул уришади. Муваффа^иятсизликка учралган та^дирда улар катта миедордаги пул маблагларини йу^отишлари мумкин. Маблагларни бундай "хатарли" ^уйишни тадбиркорлар узларининг венчур бизнеси муваффа^иятига ишониши ва уз тад^и^отлари ва исти^болли техноло-гияни тижорат йулида амалга ошириш учун шароитларнинг мавжуд эмаслиги билан изохлайдилар;

2) фирманинг устав сармоясида бевосита ёки билвосита шаклда мажбурий улушли иштирок этиш (одатда, улуш 50 фоиздан ошмайди), яъни венчур сармояси кредит сифатида эмас, балки молиявий маблагларни беришда келишиладиган иштирок улушига ^араб фирманинг низом сармоясига пай бадали куринишида жойлаштирилади. Сар-моядорлар молияланадиган фирма фойда-сини тегишлича олишга ха^лидирлар;

3) маблаглар узо^ муддатга ва ^айтарилишсиз асосда берилади, шунинг учун айрим холатларда сармоядорлар ^уйилмаларнинг исти^боллилигига ишонч хосил ^илиш учун уртача 5 -10 йил кутишла-рига турри келади;

4) сармоядорнинг молияланадиган фир-мани бош^аришда фаол иштироки, чунки у венчур корхонасининг муваффа^иятидан шахсан манфаатдордир, шунинг учун сармоядорлар хатарли лойихаларда купинча пул маблагларининг бериш билан чекла-нишмайди, балки венчур фирмасига турли бош^арув, маслахат ва бош^а улушли хизмат-ларни курсатишади, лекин бунда унинг фао-лиятини тезкор бош^аришга аралашмайди.

Венчур фирмалари иккита ташкилий шак-лларда ташкил этилади6: муста^ил венчур фирмалари ва йирик корхона ичида жой-лашган фирмалар. Ички венчурни ташкил этиш туррисидаги ^арор корхона рахбарияти

6 Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

томонидан ^абул ^илинади ва унинг фаолия-тини бевосита рахбарлардан бири назорат ^илади. Венчур лойихасини ташкил этиш учун рояларни танлашда ^уйидаги иккита холат хисобга олиниши шарт:

- ушбу лойиха вазифаси бош компания манфаатларининг анъанавий сохаси билан мос келмаслиги керак, яъни ички венчур-нинг ма^сади я^ол инновацияларни ^идириб топишдан иборат;

- ички венчурлар доирасида амалга оши-риладиган гояларни танлашда экспертлар шунга ишонч хосил ^илишлари лозимки, янгиликларнинг тижорат салохияти, яратиш, ишлаб чи^ариш ва сотиш учун харажатлар 50 фоиздан 75 фоизгача ани^лик билан олдин-дан айтиб берилиши мумкин.

Венчур бизнесини ташкил этиш ва унинг ривожланиши борасидаги чет эл тажрибаси-нинг тан^идий тахлили хамда Узбекистонда юзага келган хозирги и^тисодий вазият Венчур йули билан молиялаш фондини ташкил этишнинг ма^садга мувофи^лигини таъкид-лаш имконини беради ва у, бизнинг фикри-мизча, учта бос^ични уз ичига олиши керак.

Биринчи бос^ич давлат иштирокида амалга оширилади ва у тизимни ташкил этувчи унсурларни яратиш, шу жумладан, венчур саноатини ^уллаб-^увватлаш инфратузил-масини, уни ривожлантиришнинг и^тисодий ва ху^у^ий шарт-шароитларини шаклланти-риш, венчур инвестицияларининг ликвид-лилигини таъминлаш, миллий венчур саноа-тининг ижобий нуфузини шакллантиришга йуналтирилган булиши лозим. Хозирги ва^тда кичик тадбиркорликка соли^ солиш, белги-ланган имтиёзларни хисобга олган холда, корхоналарнинг жадал ривожланишини ва уларга венчур сармояси о^иб келишини рагбатлантирмайди. Кичик тадбиркорлик туррисидаги соли^ солиш ва уларга соли^ кредитларининг берилиши билан богли^ ^онун хужжатларига кичик инновацион технологик компаниялар айланмаларининг усишини рагбатлантиришга йуналтирилган узгаришларни киритиш ма^садга мувофи^ хисобланади.

Кейинги бос^ичда давлатнинг бевосита иштирокидаги венчур фондларининг ташкил этилиши мамлакат венчур саноатига хусусий

сармояни жалб этишнинг асосий механизмига айланади. Давлат маблаглари хусусий сар-моядорлар учун хатарларни пасайтиради ва хусусий маблагларни жалб ^илишда катализатор вазифасини утайди. Давлат йули билан ^уллаб-^увватлашнинг бундай шакли даст-лабки бос^ичда деярли барча мамлакатларда узининг самарадорлигини курсатган. Венчур фондларидаги давлат улушини бош^ариш учун Миллий венчур компаниясини ташкил этиш ма^садга мувофи^ хисобланади.

Венчур йули билан инвестициялаш миллий тизимининг унсурлари муста^ил ривож-ланишнинг бар^арор режимига чи^адиган учинчи бос^ичда илгари ташкил этилган фонд-лар таркибидан давлатни чи^иши туррисида ^арор ^абул ^илинади.

Венчур йули билан молиялаш фондининг фаолият юритишини оптималлаштириш давлат иштирокида, айни^са тадбиркорлик фаолиятини фаоллаштириш ну^таи назари-дан ^атор тадбирларни назарда тутади. Бунда кичик корхоналар томонидан узо^ муддатли кредитларнинг олиниши тартиботларини соддалаштириш ва молиялаш, инвестиция-лашнинг бар^арорлигини таъминлашга ва кичик корхоналар акцияларининг сотили-шига кумаклашувчи норматив-^онунчилик хужжатларини ишлаб чи^иш ма^садга мувофи^. Мухим венчур фондларидан бири сифатида пенсия фондларини шаклланти-ришга, шунингдек венчур йули билан молиялаш сохасидаги фаолиятни амалга ошириш учун малакали кадрларни тайёрлашга алохида эътибор ^аратиш лозим.

Шундай ^илиб, биз таклиф этаётган чора-тадбирларнинг амалга оширилиши натижа-сида кичик ва хусусий корхоналарнинг фаолият курсатиш тизимидаги ра^обат мухити яхшиланади, бу эса улар сонининг усишига, бандликнинг ошишига ва уларнинг самарали ривожланишига олиб келади.

Узбекистонда венчур сармоясини ривож-лантириш ^уйидаги йуналишлар буйича амалга оширилиши мумкин: ^улай инвестиция мухитини яратиш; венчур сармояси о^иб келишини рагбатлантириш учун ^онунчилик базасини яратиш; Венчур инвестиция фон-

дини ташкил этиш; сармоядорлар учун хатарни пасайтириш, соли^ имтиёзларининг тегишли тизими ор^али технологияга инве-стициялар киритишга йуналтирилган венчур фондларини ташкил этишни рагбатлантириш; ^имматли ^огозларнинг иккиламчи бозорини ривожлантириш; соли^ солишнинг имтиёзли шароитлари, ^арзлар схемалари (биринчи харид ^илиш ху^у^и), ахборот ва маслахат хизматларига эга булган янги ю^ори техноло-гик лойихаларни яратиш ташаббусини амалга ошириш.

Республикада венчур сармояси фондларини яратиш манбалари туррисида ю^орида билдирилган фикрларга якун ясаб ^уйидаги хулосаларга келиш мумкин.

И^тисодиёт ривожининг инновация йулини танлаган мамлакатимиз учун венчур бизнесини яратиш ва унинг фаолият юри-тиши технологик ривожланишнинг устувор йуналишалрини танлаш, устуворли молия-лаш йуналишларини белгилаш; иннова-цион лойихалаштириш учун интеллектуал ва ахборот инфратузилмасини барпо этиш; инсон ресурсларидан инновация сохасида максимал даражада фойдаланиш имконини берувчи инновация менежментини ривожлантириш учун шароитлар яратиш, инновация сохасининг ^онунчилик базасини янгилаш, айни^са соли^ солиш сохасида; инновация секторини ажратган холда ва тугалланган энг самарали тад^и^от лойихаларини ^идириб топиш ор^али илмий сохани таркибий узгартириш имконини беради.

Шундай ^илиб, инновация лойихаларини молиялаш манбаси сифатида венчур бизнесини ривожлантириш, назаримизда, кичик инновацион тадбиркорлик сохасидаги давлат сиёсатининг устувор йуналишларидан бири хисобланади. Венчур бизнеси ривожлани-шининг чет эл тажрибасини фаол урганиш натижасида биз Узбекистонда венчур тадбир-корлигини ривожлантириш давлат ма^садли дастурини ишлаб чи^иш учун республика-мизнинг и^тисодий хусусиятларини хисобга олган холда Узбекистонда фойдаланилиши мумкин булган ю^орида баён этилган асосий холатларни танладик.

Адабиётлар руйхати:

1. И.А. Каримовнинг 2010 йилда мамлакатимизни ижтимоий-и^тисодий ривож-лантириш якунлари ва 2011 йилга мулжалланган мухим устувор йуналишларга багишланган Узбекистан Республикаси Вазирлар Махкамасининг мажлисидаги маърузаси // Тошкент ха^и^ати, 2011 й., №7.

2. Гулькин П. «Международный опыт оформления венчурной деятельности», в сб. «Венчурное инвестирование в России. (Юридические аспекты)», РАВИ, 2001.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3. Эмиль Ван дер Бург. Развитие европейской венчурной индустрии в конце 90-х годов и процессы развития в Восточной Европе. СПб.: РАВИ, 2001.

4. Венчурный капитал и прямое инвестирование в России. (Сборник статей и выступлений.) СПб.: РАВИ, 2007, с. 59-60.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.