Научная статья на тему 'КАТТА ВА КИЧИК ГУРУҲЛАРДАГИ ЎҚУВЧИ ШАХСИГА ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

КАТТА ВА КИЧИК ГУРУҲЛАРДАГИ ЎҚУВЧИ ШАХСИГА ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
284
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
Психологик хизмат / индивидуал ёндашув / динамик хусусият / интеллектуал тараққиёт / психологик маслаҳат / психокоррекция

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Дилноза Муртазоевна Кодирова

Мақолада расмий ва норасмий гуруҳлардаги ҳар бир ўқувчи шахсини, унинг ижтимоий-психологик табиатини, имкониятларини ва ўзига хос психологик истиқболларини айнан, у фаоллик кўрсатаётган кичик гуруҳлар доирасида талқин қилиш, ҳамда шу талқинлар асосида унга муайян даражадаги психологик хизматлар кўрсатиш таълим-тарбия муассасалари олдида турган муҳим вазифа эканлиги ёритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КАТТА ВА КИЧИК ГУРУҲЛАРДАГИ ЎҚУВЧИ ШАХСИГА ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific Methodical Journal / ISSN 2181-063X Volume 3 Issue 4 / December 2022

КАТТА ВА КИЧИК ГУРУХЛАРДАГИ УЦУВЧИ ШАХСИГА

ИНДИВИДУАЛ-ПСИХОЛОГИК ЁНДАШУВНИНГ УЗИГА ХОС

ХУСУСИЯТЛАРИ

Дилноза Муртазоевна Кодирова Бухоро давлат университети

Аннотация: Маколада расмий ва норасмий гурухлардаги хар бир укувчи шахсини, унинг ижтимоий-психологик табиатини, имкониятларини ва узига хос психологик истикболларини айнан, у фаоллик курсатаётган кичик гурухлар доирасида талкин килиш, хамда шу талкинлар асосида унга муайян даражадаги психологик хизматлар курсатиш таълим-тарбия муассасалари олдида турган мухим вазифа эканлиги ёритилган.

Калит сузлар: Психологик хизмат, индивидуал ёндашув, динамик хусусият, интеллектуал тараккиёт, психологик маслахат, психокоррекция.

FEATURES OF THE INDIVIDUAL PSYCHOLOGICAL APPROACH TO THE STUDENT'S PERSONALITY IN FORMAL AND INFORMAL GROUPS

Dilnoza Kodirova Bukhara state university

Abstract: The article aims to interpret the personality of each student in formal and informal groups, their socio-psychological nature, opportunities and specific psychological perspectives in small groups in which he is active, and on the basis of these interpretations to provide him with a certain level of psychological service is an important task.

Keywords: Psychological service, individual approach, dynamic characteristics, intellectual development, psychological counseling, psychocorrection.

Бугунги кунда амалга оширилаётган таълим ислохотлари, тобора юксак погоналарга кутарилиб бораётган ижтимоий-иктисодий муносабатлар, фан, техника ва ишлаб чикаришнинг кескин ривожланишга жавоб бера олувчи жамият ва шахс эхтиёжларининг узаро вобасталиги замирида шаклланаётган гурухий фаоллик жараёнларини муайян психологик мезонлар асосида урганишга каратилган тадкикот йуналишларини белгилаш масаласи нихоятда мухим ахамият касб этади.

Дархакикат, шахс ва унинг ижтимоий ахамиятга эга булган фаоллигини таъминловчи асосий омиллардан бири бу - шахснинг маънавий ва интеллектуал

имкониятлари булса, иккинчиси эса мазкур имкониятларни руёбга чиккиши учун хизмат килувчи ижтимоий мухит, гурухий фаоллик жараёнларидир. Бу жараённи тегишли ижтимоий-психологик меъёрлар асосида тадкик килиш оркали умумтаълим мактабларида психологик хизмат самарадорлигини таъминлаш масаласига жиддий эътиборни каратиш лозим.

Шахснинг шаклланиши динамик хусусиятга эга. Шунинг учун, унинг ривожланишида гохо илгарилаб кетиш, гохо тараккиётдан оркада колиб кетиш холатлари кузатилади. Окибатда, баъзан усмирларнинг хатти-харакатларида узини узи махкум килувчанлик белгилари намоён булиши кузатилади. Улар узларининг жисмоний ва рухий саломатликлари билан борлик, хотиржамликнинг кадрига етмайдилар, турли жисмоний шикастланишлар, рухий тушкунликлар натижаси уларок уз истикбол режаларини туза олмайдилар, худди шу боис, узларининг ижтимоий мавкеларига путур етказадилар.

Шахс камолоти ва интеллектуал тараккиёти бусагасида вужудга келиши мумкин булган психологик нуксонлар ва бузилишларга эътибор каратиб, уларни бартараф этиш чора-тадбирларини белгилаш уз вактида бундай нуксонларни олдини олиш хисобланади.

Таълим - тарбия жараёнида укувчиларга индивидуал ёндашув зарурлиги хамма томонидан тан олинган, лекин ундан амалда фойдаланиш асосан иш эмас. Бунга мактабда укитувчиларнинг бола хакида куп гапиришлари далил булади. Чунки, мактабда укувчининг кобилиятлари, шахснинг асосий хислатлари хакида чукур ва хар томонлама маълумот берадиган мутахассис йук.

Таълим-тарбиядаги индивидуал ёндашув, болани бошкалардан ажратиб индивидуал укитишни билдирмайди, балки шахснинг у ёки бу хислатларининг шаклланишида махсус шароитларни хисобга олиш, хар бир укувчининг индивидуал психологик хусусиятларини илмий асосда тушунишни англатади.

Индивидуал ёндашувнинг вазифаси - ривожланишнинг индивидуал усулларини, боланинг имкониятларини аниклаб, хар бир шахснинг фаоллигини таъминлашдан иборат. Бу нуктаи назардан олганда, индивидуал ёндашув факатгина «тарбияси кийин» болаларга эмас, барча укувчиларга хам зарурлиги тушунарли булади. Коллеж психологлари бу усулни у ёки бу шаклда куллайдилар, чунки бу кузга ташланиб турган кийинчиликлар билан биргаликда, бола шахсий тараккиётининг баъзи яширин нуксонларини хам топишга ёрдам беради.

Бундай ташхис ишининг асосий максади - укувчи психик тараккиётининг умумий холатини билишдан иборат. Бундай куп киррали ва тулик ташхис натижалари психолог учун хам, ота-оналар, укувчилар учун хам «тарбияси кийин» бола билан олиб бориладиган тузатиш ва ривожлантириш ишларининг

йулларини аниклаш имконини беради.Индивидуал ёндашув услуби ютуклар билан бирга, камчиликларга хам эга.

Биринчидан, бу усулни куллаш жуда куп вактни олганлиги учун, уни амалга оширишнинг хар доим хам иложи булмайди. Бу усул куп вактни талаб килганлиги учун факатгина психолог эмас, «тарбияси кийин» укувчи хам чарчайди, текширувда иштирок этишдан бош тортади, топширикларни узи сезмаган холда номига бажаради. Тажрибадан маълум булишича, айникса огзаки методикалар канчалик тулик булмасин, кийинчилик тугдиради. Бундан ташкари бундай методикалар шахсни тулик характерлаш учун етарли булмайди.

Ривожлантирувчи ва психокоррекцион ишлар психолог томонидан хар хил шаклларда, вазиятларда ва холатларда индивидуал тарзда ташкил килинади:

а) амалий психологнинг махсус иши, машгулоти айрим болалар, укувчилар ва талабалар билан алохида утказилиши режалаштирилади;

б) психологларнинг бошка бир фаолияти махсус равишда амалга оширилиб, болалар, укувчилар, талабалар гурухларига тарбиявий таъсир утказишга йуналтирилган булади;

в) ота-оналар, педагогик жамоа иштирокида тарбиявий тадбирлар тарзида машгулотлар, тушунтириш ишлари олиб бориш назарда тутилади.

Ривожлантирувчи ва психокоррекцион ишлар дастурини шундай тузиш керакки, унда коррекцион ишга жалб килинган усмирнинг кадриятга йуналганлиги, этнопсихологик ва этномаданият хусусиятлари уз аксини топсин. Дастурни халк, этнос, миллат, элат тарихи, анъаналари, расм-русумлари, удуми, одати, стереотипи кабиларни хисобга олган холда тузиш максадга мувофик. Урта махсус таълими укувчилари билан мураббийлар уртасидаги номутаносибликни йукотиш максадида махсус машгулотлар утказиш: улардаги укишдан, ижтимоий мухитдан, эгаллаган урнидан, мавкеидан коникмаслик хиссини камайтириш учун тренинг, ишчанлик уйинлари, психодрамадан фойдаланилади. Эмоционал зурикишнинг олдини олиш ва уни камайтириш ниятида махсус хоналар жихозлаш (хона жахон стандартларига жавоб бериши, бошкарув пульти, экран воситалари, аудиотренинг, социал тренинг, техник воситаларига, илмий-амалий методикаларга эга булиши )га ахамият каратиш зарур.

Коррекцион ишлар маълум тартибда, илмий танлов асосида, муайян сеанс буйича утказилиши шарт. Бунда эмоционал зурикишга учраган шахс миллати, ёши, жинси, индивидуал-типологик хусусияти, таъсирланиш даражаси хисобга олиниши керак; тузатиш ишлари машгулот, фаолият, касб хусусиятига мос, мутаносиб булиши, таъсир утказиш самарадорлигини оширади.

Ёндашувнинг психологик шартлари, таълим -тарбиядаги нуксонларнинг олдини олиш омиллари, йуллари юзасидан ёрдам курсатиши зарур. Болалар, укувчилар, талабаларнинг шахсий муаммоларини хал килишда бахоли кудрат

кумак бериши даркор. Ота-оналарга тарбиявий ишларни амалга оширишда маслахатлар бериш, низоли вазият ва психологик холатларни биргаликда тахлил килиш оркали амалий тавсиялар берилади. Ота-оналарга фарзандларининг тиббий ёрдамга мухтожлиги ёки бошка муассасаларга мурожаат килиш зарурият эканлигини айтиш, педагогик одоб билан тушунтириш, берилаётган курсатмаларга уларни ишонтириш шарт. Барча коидаларга ва тасдикланган хужжатларга риоя килинган холда утказиладиган ишларни кайд килиш ва белгилаш лозим.

Х,ар бир бола факат узига хос билиш рухий жараёнлари,яъни, сезги, идрок, диккат, хотира, тафаккур, тасаввурлари, индивидуал-психологик хусусиятлари, характери, темпераменти, кобилиятлари, эмоционал-иродавий сохаси, хиссиёти, эмоциялари, иродавий хулк-атвор хусусиятлари, фаолият мотивациясига эга булади. Маълум ёшдаги болаларнинг психологик хусусиятларини билмай туриб, уларга максадга мувофик равишда таълим ва тарбия бериб булмайди. Боланинг хар бир ёши уз кийинчиликларига эга булади ва узига нисбатан махсус муносабатда булишини талаб килади. Кичик мактаб ёшидаги болаларга нисбатан психологик жихатдан тугри келадиган ва ярокли булган усул купинча усмирларга нисбатан яроксиз ва хато булиши мумкин. Укитувчининг билиши мутлако зарур булган индивидуал фарклар хар бир ёш даврида турлича ёндашувларни талаб килади.

Бу умумий холат хозирги кунда куйидаги вазифаларни уз ичига олади:

1. Ота-оналарни, укитувчиларни ва бола тарбиясидаги иштирок этадиган бошка шахсларни бола психик тараккиётининг ёш ва индивидуал хусусиятларига караб жалб килиш.

2. Психик тараккиёт бузилишларини ва хар-хил нормадан четга чикишларини уз вактида аниклаш ва уларни тиббий, педагогик маслахатларга йуллаш,

3. Жисмоний ёки нерв- психик соглиги кучсизланган болаларда икки марта психологик асоратларнинг олдини олиш ва уларнинг психогигиенаси ва психопрафилактикаси буйича тавсиялар бериш.

4. Патопсихологлар ва врачлар, педагогик-психологлар билан биргаликда укитувчилар, ота-оналар ва бошка шахслар учун таълимдаги кийинчиликларни педагогик ва психологик коррекция килиш буйича тавсияномалар тузиш.

5. Оилада бола тарбияси буйича тавсияномалар тузиш (оила психотерапияси мутахассислари билан биргаликда).

6. Болаларга ва ота-оналарга маслахатлар беришда махсус гурухлар билан махсус тузатиш ишларини олиб бориш.

7. Маърузалар ва ишнинг бошка шакллари хусусида ахолини психологик билимлар билан таништириш.

Бунда индивидуал маслахат алохида урин тутади. Маслахат бериш вазифаларини хал этишда Виготский мактаби психологларининг бола психикаси индивидуал тараккиёти муайян муаммолари буйича умумий фикрларидан фойдаланиш мумкин. Ирсият ва мухитнинг таъсирини тан оладиган Гарб карашларидан фаркли равишда собик совет ёш психологиясида бола психик тараккиёти жараёни тахлилида тараккиётнинг шароити, харакатга келтирувчи кучлари, манбалари хам эътиборга олинади. Психик тараккиётнинг индивидуал шароитлари, бола инсоният тажрибасини узлаштириши жараёни асосида вужудга келади. Инсоният тажрибаларини узлаштириш боланинг фаолиятидан, мулокотидан, уйинидан, укишидан ташкарида булиши мумкин эмас.

Индивидуал маслахат фаолияти - психологик текширув, бола тарбиясини аниклаш ва ёрдам дастурини тузишдан иборат. Психологик олдиндан айтишнинг зарурий мезонлари сифатида Виготский турли даврларга булинганлик, кетма-кет ёш боскичларида кенглик ва даражаланган характеристикаларини курсатади. Маслахат бериш амалиётида шартли вариантни олдиндан айтиш хакида хам тухталиб утиш мумкин, шартли вариантни олдиндан айтиш хар хил шароитларни амалга оширганда бола тараккиётининг кейинги боришида мумкин булган варинтларни тушунамиз. Бошкача айтганда, у ёки бу нокулай шароитлар сакланганида, болани кандай эхтимолли тараккиёт кутиши айтиб берилади.

Индивидуал психологик маслахат бериш психолог амалий фаолиятининг энг масъулиятли турларидан биридир. Маслахатчининг фикри, психик тараккиёт буйича хар бир бахоси боланинг кейинги тараккиётига, укитувчиларнинг, ота-оналарнинг болага нисбатан муносабатига катта таъсир курсатиши мумкин, Шунинг учун, индивидуал психологик маслахат бола ривожланишини бошидан диккат билан тахлил килиб, хар хил манбалардан олинган маълумотларга асосланади.

Маълумотлар манбаси сифатида ота-оналар билан сухбат, укитувчининг ота-оналар хамда боланинг узи билан сухбати, боланинг узи билан сухбат, болани уйда, мактабда ва бошка холларда кузатиш психологик тажриба оркали текшириш, ота-оналар билан танишиш, тиббий хужжатлар билан танишиш ва бошкалардан фойдаланиш мумкин. Купчилик муаллифлар аник ходисага маслахат беришда куйидаги кетма-кетликни афзал куради:

1. Ота-оналар билан дастлабки сухбатда олинган маълумотни тахлил килиш хамда шифокорлардан, педагоглардан олинган маълумотларни хам эътиборга олиш.

2. Боланинг илгариги ривожланиш боскичлари, оиладаги муносабат хакида, соглиги хакида маълумот олиши учун ота-оналар билан сухбат.

3. Бошка муссасалардан маълумот йигиш, соглиги хакида маълумот, болани мактабда, уйда бошка холларда кузатиш. Психологик методлар билан

текширувга мухим кушимча сифатида боланинг фаолиятини ёки расмлари, кизикадиган нарсаларини тахил килиш киради.

Фойдаланилган адабиётлар

1. Murtazoyevna, Q. D., & Jamilovna, A. Z. (2021). FEATURES OF EMOTIONS IN THE UPBRINGING OF CHILDREN. ResearchJet Journal of Analysis and Inventions, 2(04), 60-64.

2. Кодирова, Д. М. (2022). Психологические аспекты формирования этических отношений у дошкольных детей. Science and Education, 3(2), 11611168.

3. Кодирова, Д. М. (2022). Мактабгача ёши укувчиларида шахсий сифатларни шакллантиришнинг психологик жихатлари. Science and Education, 3(5), 1346-1351.

4. Кодирова, Д. М. (2022). Мактабгача ёши укувчиларида шахсий сифатларни шакллантиришнинг психологик жихатлари. Science and Education, 3(5), 1346-1351.

5. Izatovna T. S. PSYCHOLOGICAL APPROACHES OF PARENTS IN THE UPBRINGING OF TWINS IN UZBEK FAMILIES //ResearchJet Journal of Analysis and Inventions. - 2021. - Т. 2. - №. 05. - С. 82-87

6. Izatovna T. L., Izatovna T. S. PSYCHODIAGNOSTIC BASES OF THE STUDY OF TWINS IN PSYCHOLOGY //E-Conference Globe. - 2021. - С. 98-104.

7. Izatovna T. L., Izatovna T. S. PSYCHODIAGNOSTIC BASES OF THE STUDY OF TWINS IN PSYCHOLOGY //E-Conference Globe. - 2021. - С. 98-104.

8. Risnawati, W. I., Astuti, M., Shaxlo, T., Dilafruz, I., & Dilnoza, K. Effect of Work Conflict, Work Stress and Satisfactionworking on Employee Erformance at PT. Federal International Financegroup (FIF-Group) Sidoarjo. International Journal on Economics, Finance and Sustainable Development, 4(4), 69-80.

9.Qodirova D. M. YOSH OILALARDA OILAVIY MUNOSABATNING SHAKLLANISHINING PSIXOLOGIK XUSUSIYATLARI //Oriental Art and Culture. - 2021. - №. 8. - С. 179-183.

10. Izatovna, T. S., & Murtazoyevna, Q. D. (2022). MAKTAB YOSHIDAGI EGIZAKLARNING O'QISHDAGI MUAMMOLARNI KORREKTSIYALASH YO'LLARI. TA'LIM VA RIVOJLANISH TAHLILI ONLAYNILMIY JURNALI, 2(3), 220-223.

11. Тойирова Ш. Узбек оилаларда эгизак фарзандларни тарбиялашдаги узига хос психологик муаммолар //Orient Art 8nd Culture. - 2020. - №. I (2). - С. 122-125.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.