CC BY
122
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
УДК 4И Ҷ.З. ИСТАМҚУЛОВ
КАТЕГОРИЯИ МОДАЛИЯТ АЗ НИГОҲИ ЗАБОНШИНОСОН
Вожаҳои калидӣ: консепсия, предикативият, модалият,модалияти айнӣ, модалияти зеҳнӣ
Нутқи инсон бо вуҷуди яклухтии худ ба фонема, морфема, калима, ибора ва ҷумлаҳо чудо мешавад. Пас суоле ба миён меояд, ки ин воҳидҳои забонро ба нутқ чӣ муттаҳид мекарда бошад? Мавзӯе, ки мо дар ин мақола мавриди омӯзишу баррасӣ қарор медиҳем, маҳз ба чумла бо якчанд восита алоқаманд гардидааст, ки ин воситаҳоро зина ба зина нишон хоҳем дод.
Дар чумла яке аз шартҳои асосӣ ин мавчудияти предикативият аст.Аз рӯи диди забоншиноси маъруфи шӯравӣ А.И. Смирнитский «Предикативият- муносибати мазмуни гуфтор ба воқеият аст» (11,102).Ин ақидаро аксар забоншиносон қабул карданд, аз чумла К.Усмонов чонибдори ин ақида буда, фарогири се чиз будани воқеият - шахс, замон ва модалиятро нишон дода, предикативиятро чунин таъриф кардааст. «Предикативият ин муносибати мазмуни гуфтор ба шахс, замон ва модалият аст». Яъне, ҳар гуфтор дар хусуси шахсе ё чизест, ки он дар ягон замон ё вақти муайян ба вуқӯъ меояд ва инъикоси воқеият аст (12, 200).
Аз ин таъриф бармеояд, ки модалият ин як шохаи предикативият аст. Предикативият яке аз шартҳои асосии бунёди чумла буда, чумла воҳиди калонтарини забон мебошад. Мачмӯи ин се рукни предикативият дар ташаккули чумла ҳалкунанда аст. Мавқеи модалият дар чумла басо муҳим аст, ки дар дигар сатҳҳои забон ин категория ба назар намерасад.
Модалият падидаи серчабҳа аст ва бинобар ин мо дар адабиёти таҳқиқии лингвистӣ дар хусуси моҳияти ин падида ақидаҳои гуногунро дарёфт карда метавонем.
Модалият (аз лафзи юнонӣ modus - ченак, метод ва шакл) муносибати мазмуни гуфторро нисбат ба воқеият ифода мекунад ва ин муносибат аз тарафи гӯянда муқаррар карда мешавад.
Забоншиносони рус, ба монанди В.В. Виноградов, Б. Н. Бондаренко, В. З. Панфилов модалиятро ба ду гурӯҳ тақсим карданд:
а) модалияти айнӣ (объективӣ);
б) модалияти зеҳнӣ (субъективӣ)
Модалияти айнӣ (объективӣ) муносибатро нисбат ба воқеият мефаҳмонад (воқеӣ ё гайривоқеӣ, имконпазир ё имконнопазир, зарурият ё эҳтимолият ва г) (10,39).
Модалияти зеҳнӣ (субъективӣ) бошад, ин муносибати мазмуни гӯянда нисбат ба гуфтори ӯ мебошад.
Модалияти айнӣ (объективӣ) дар доираи чумла дар дарачаи синтаксисӣ ифода меёбад. Роҳҳои ифодаи грамматикии модалияти айнӣ (объективӣ), ин пеш аз ҳама сига, намудҳои гуногуни оҳанг ва гайраҳо мебошад.
Модалияти зеҳнӣ (субъективӣ) дар доираи чумла дар дарачаи мантиқию грамматикӣ ифода карда мешавад.
Сатҳи мантиқию грамматикӣ ба раванди маърифат вобаста аст, ки ба ин ё он падидаи воқеият равона карда шудааст. Ин лаҳзаи зеҳнӣ дар давоми ягон рафтори маърифатӣ пайдо мешавад, махсусан гоҳе ки гӯянда дарачаи қатъияти (устуворӣ, боварӣ)-и ақидаро дар бораи воқеият баҳогузорӣ менамояд, ба назар мерасад
Таҳаввули дарачаи устувории ақида аз нуқтаи назари фоили(субъекти) гоя дар сатҳи мантиқию грамматикӣ ифодаи расмию грамматикиро соҳиб мешавад. Роҳҳои ифодаи модалияти зеҳнӣ(субъективӣ) инҳоанд: тартиби калима, оҳанг (оҳанге, ки хурсандӣ, пушаймонӣ, таассуф, шубҳа, ҳаячон, қатъият, боварӣ, нобоварӣ, киноя ва гайраро ифода мекунад), такрорӣ, лексикӣ, феълҳои модалӣ, нидоҳо, ҳиссачаҳо, калимаҳои туфайлӣ ва таркибҳои туфайлӣ мебошанд.
Модалияти айнӣ (объективӣ) хусусияти иртиботро дар воқеият инъикос мекунад, зеро ин чузъи мушаххаси моҳияти чумла аст, вале модалияти зеҳнӣ (субъективӣ) бошад, натичаи инъикоси воқеият нест, ин танҳо муайянкунии мувоизии андешаест, ки аз тарафи фоили (субъект)-и фикр изҳор мешавад ва дарачаи устувори моҳияти чумла аз нуқтаи назари он ифода карда мешавад (3, 49).
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
Бинобар ин модалияти зеҳнӣ (субъективй) як ҷузъи мушаххаси моҳияти ҷумла нест ва ин танҳо чун сохтори грамматикӣ маънои беназири фикрро, қатъи назар аз воситаи морфемаҳои махсус бунёд мешавад, ё калимаҳои функсионалӣ ба маънои модалӣ меояд, иҷро мекунад.
Дар модалияти зеҳнӣ (субъективӣ) роҳҳои мухталифи ифодаи лексикӣ ва грамматикии эҳсос мавҷуд аст. Тибқи мантиқ модалияти зеҳнӣ (субъктивӣ) дараҷаҳоеро ифода мекунад, ки дар онҳо алоқаи айнӣ (объективӣ) нисбат ба амали воқеӣ зоҳир мегардад. Аломати модалӣ ё калимаҳои модалӣ воситаи асосии ифодаи ин намуди модалият маҳсуб мешавад (О.И. Бродович, М.П. Ломтеф, А.Т. Золотова, Б.Н. Бондаренко, В.З. Панфилов, Е. А. Зверева, Е.И. Беляев, Л.С. Ермолаева, Ф.А. Агаева, М.А. Болотнина, И.Р. Федорова).
Намояндагони равияи дуюм бошанд, (Н.Ю. Шведова, Г.В. Колшанский, Н.Е. Петров, О.В. Александров, Е.М. Волф, М.Я. Блох, Б.В. Хричиков, В.М. Мякотина, Н.Д. Артюнова, Т.В. Булигина, А.Д. Шмелев, А.П. Бабушкина, И.И. Просвиркина) категорияи модалиятро нисбатан амиқ дида мебароянд. (8,157 ).
Муҳақиқон қайд менамоянд, ки модалияти айнӣ (объективӣ) дар ҳама гуна ифодаҳо дар маънои маҷбурӣ ё ҳатмӣ меояд, бинобар он модалияти зеҳнӣ (субъективӣ) намуди ихтиёрӣ аст, ки ин қайд комилан дуруст мебошад, илова бар ин ду намуди модалият хеле ҳам гуногун мебошад.
Барои воқеаҳое, ки бо мафҳум ифода карда мешаванд «модалияти айнӣ (объективӣ) »-ро метавон бо истилоҳи «модалият» ифода кард ва барои шохаи дигари модалият, ки онро «модалияти зеҳнӣ (субъективӣ)» ном бурдем, метавон истилоҳи «модалияти эҳсосотӣ» -ро истифода бурд.
Баъд мо метавонем ду навъи хусусиятҳои умумии ифодаро иҷро кунем: модалият; эҳсосот.
Онҳо дар асоси ҳатмӣ -obligatoriness - ихтиёрӣ - emotiveness буданашон бо ҳамдигар муқобил гузошта мешаванд. Ин тақсимотро ба эътибор гирифта, метавон чунин таъриф дод:
Модалият навъи ҳатмии ифодаест, ки муносибати фикрро нисбат ба воқеият мефаҳмонад ва тавассути воситаҳои грамматикӣ ифода карда мешавад.
Эҳсосот навъи ифодаест, ки муносибати фикрро нисбат ба воқеият ихтиёран мефаҳмонад, ки ин эҳсосот аз нуқтаи назари фоил (субъект)-и ақида муайян карда мешавад.
Истилоҳоти модалият ва эҳсосот хусусиятҳои истилоҳӣ дорад, вале мо бояд муайянкунии ин ё он падидаи воқеиятро нишон диҳем, ки ин чизи муҳим аст, зеро он ба возеҳияти бавуҷудории он хусусиятҳо вобаста аст, ки ба мафҳуми додашуда хос мебошад.
Дар тадқиқоти забоншиносӣ маҳдудиятҳои истифодаи истилоҳи модалият возеҳии худро гум кардааст. Ташреҳи модалият дар забоншиносии муосир ҳар хел омадаат. Ду муаллиферо дарёфтан мушкил аст, ки мафҳуми модалиятро якхел фаҳмад.
Дар забоншиносии Аврупои Ғарбӣ назарияи Ш. Балли оид ба модалият васеъ паҳн шуда буд.
Ӯ дар чунин ақида буд, ки дар ҳама гуна гуфтор метавон ҷузъи ҳукм ва ҷузъи модалиятро, ки маънои ҳиссиётӣ, ихтиёрӣ ва иродавиро ифода мекунад, дарёбем. Аз ҷумла ӯ қайд мекунад, ки модалият қисми асосии ҷумларо ташкил менамояд, бе он ҷумла вуҷуд дошта наметавонад (13, 132).
Ш.Балли модалиятро ба ботиниву зоҳирӣ чудо мекунад. Шакли асосии ифодакунандаи модалияти зоҳирӣ чумлаест, ки мураккаб буда, чумлаи пайрави пуркунанда дорад. Ҳамин тавр, Ш.Балли модалиятро чун категорияи синтаксисӣ маънидод мекунад, ки дар он феъли модалӣ роли муҳимро мебозад.
Дар забоншиносии рус бошад, омӯзиши модалият барои бисёр олимон мавзӯи шавқовар буд. Ин чо наметавон аз зикри номи академик В.В. Виноградов дурӣ чуст, зеро ӯ яке аз аввалин касонест, ки шарҳи возеҳи категорияи модалиятро таъриф намуда буд. Агар дар Аврупои Ғарбӣ Ш. Балли категорияи модалиятро дарёфта бошад, дар Русия асосгузори ин категория В.В. Виноградов аст. Кори ӯ ба муаммои модалият бахшида шудааст, ки он барои забоншиносии муосир хеле муҳим аст.
В.В.Виноградов модалиятро ҳамчун пойдевори чумла ҳисоб мекунад ва онро чун арзёбии муносибати тарзи гуфтори гӯянда нисбат ба воқеият қаламдод кардааст (4, 41).
Баъзе олимон бошанд, дар ин маврид дигар ақида доранд. Алалхусус, Г. А. Золотова се намуди маънои модалиятро чудо мекунад:
- муносибати шахс ва воқеият аз нуқтаи назари гӯянда
- муносибати гӯянда ба мазмуни изҳороти худ
- муносибати фоили амал нисбат ба фаъолияти ӯ (7, 7).
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
Л.С.Ермолаева бошад, ду намуди модалиятро чудо мекунад: ботинӣ ва зоҳирӣ. Дар зери мафҳуми ботинӣ ӯ муносибати агенсро нисбат ба ичрои амал ва зери мафҳуми модалияти зоҳирӣ бошад, муносибати мазмуни чумларо нисбат ба воқеият мефаҳмад.
Агар Р.А. Будагов модалиятро чун категорияи грамматикӣ қаламдод кунад, Л.С. Ермолаева дар чунин ақида аст, ки модалият категорияи синтаксисист, ки маънои он дар дигар тараф, дар сарҳади модалияти синтаксисӣ боқӣ мемонад.
Модалият чун категорияи семантикӣ аз тарафи В.В. Виноградов, Г.В. Колшанский ва И.Б.Хлебникова чудо карда шуда буд.
Олими рус И.П. Крилова ба модалият чунин таъриф медиҳад: «Модалият категорияи хеле ҳам васеъ аст, ки дар он ҳамаи чумла муносибати байни фаъолияти феъл-хабар ва воқеиятро нитон медиҳад ва ин муносибат аз тарафи гӯянда муайян карда мешавад» (14, 81).
Дар илми забоншиносии точик бошад, чуноне ки профессор Ф.Қ.Зикриёзода қайд менамояд, ба модалияти чумла фақат аз солҳои 80-уми асри XX аҳамият дода мешавад. Аз он чумла, чанд падидаи илмӣ ва ҳатто таълимӣ оид ба модалияти чумла ба вучуд омадаанд, ки мухтасар бошад ҳам, моҳияти масъаларо равшан мекунанд. Чунончи, дар асари профессор М.Н. Қосимова дар қатори дигар масъалаҳо дар бобати хусусияти модалии чумлаҳои сода низ чанд мулоҳизаи илмии тоза ифода ёфтаанд. Муаллиф моҳияти воқеӣ ва гайривоқеии модалияти чумла, хелҳои « айниву зеҳнӣ (объективӣ ва субъективӣ) »- и он ва чанд воситаи грамматикии ифодаёбии категорияи модалияти чумларо нишон медиҳад. Ӯ шаклҳои ифодаи хабар - феълҳои чумлаҳо, калимаҳои модалӣ, ҳиссачаҳо ва оҳангро аз ҳамин қабил воситаҳо мешуморад (6,31-32).
Чуноне ки профессор Ф.Қ.Зикриёзода қайд менамояд, дар китоби нави дарсии мактабҳои олӣ Ш. Рустамов низ ба чиҳати модалии чумла ва воситаҳои ифодаи он эътибори махсус додааст. «Категорияи модалият муносибати мундаричаи чумларо нисбат ба воқеият, ки аз тарафи гӯянда муқаррар шудааст, ифода менамояд. Модалияти чумла на фақат ба воситаи сигаи феъл, инчунин бо калима ва ҳиссачаҳои модалӣ ва интонатсия ифода мешавад... Муносибати предикативӣ, ки бо категорияи замон, модалият ва шахс ифода мешавад, хоси ҳама гуна воҳидҳои коммуникативӣ аст» (9,9-10) .
Сипас, гуфта мешавад, ки «Барои чумлаҳои соддаи ҳикоягӣ модалияти обеъктивӣ ва субеъктивӣ хос мебошад. Модалияти субеъктивӣ, махсусан, қобили ифодаи маъноҳои гуногун (зарурат, хоҳиш, эътимоднокӣ, таъкид, тахмин, боварӣ, гумон ва амсоли инҳо) мебошад ва асосан бо хабар - феълҳои чумла ва калимаҳои модалӣ ифода мешавад».
Дар қатори олимоне, ки зикрашон рафт боз чанд нафар муҳаққиқ дар бораи мафҳуми модалият ва таърихи омӯзиши он рисолаҳои илмии худро дифоъ намуданд. Албатта, назару ақидаҳои эшон якранг нестанд, ки инро дар таснифоти роҳу воситаҳои ифодаи модалият мушоҳида кардан мумкин аст ва ҳар яке аз онҳо дар фикри худ қатъӣ буда, орои дигаронро гоҳо қувват додаанд ва гоҳо интиқод карданд.
Гурӯҳе аз муҳаққиқини забоншинос, мисли В.В.Виноградов, Г.В Колшанский, Г.Б. Хлебникова, бар онанд, ки маънои модалӣ метавонад бо ёрии воситаҳои гуногуни забон ифода ёбад, ки ба ин воситаҳои фонетикӣ, грамматикӣ, лексико-грамматикӣ ва лексикӣ дохил мешаванд.
Модалият дар забони англисӣ, пеш аз ҳама, тавассути шаклҳои синтетикӣ ва аналитикии сигаҳои феълӣ ифода мешавад.
Созмонҳои феълҳои модалӣ бо масдар, муносибати мубтадои амалро нисбат ба қобилият, эҳтимолият, зарурати ичрои амал нишон медиҳад. Маъноҳои гуногуни модалӣ бо ёрии оҳанг низ ифода меёбанд.
Дар илми забоншиносӣ то кунун масъалаи мундаричаи ифодаи маъноҳои гуногуни модалият пурра омӯхта нашудааст.
Мувофиқи ақидаи А.В. Бондарко шаш навъ маъное мавчуд аст, ки онҳо роҳҳои ифодаи гуногуни модалиятро фаро мегиранд (2, 38).
1. таҳаввули мундаричаи гуфтори гӯянда аз нуқтаи назари воқеият, ки бо ёрии шаклҳои сига ва замони феълӣ ва инчунин бо якчанд пайвандак, ҳиссача ва бо дигар аносири сохти чумла ифода карда мешавад;
2. таҳаввули лаҳзавӣ (ситуатсия) дар гуфтор аз нуқтаи назари имконият, зарурият ва майлу хоҳиш, ки бо ёрии феълҳои модалӣ ва калимаҳои модалӣ ифода меёбад;
3.бо ёрии зарфҳои модалӣ калимаҳои туфайлӣ ва инчунин бо ёрии чумлаҳои мураккаб метавонад ифода ёбад;
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
4. мақсади гӯянда ё вазифаи (функсияи) муоширати гуфтор. Дар ин асос ҳамаи ҷумлаҳо ба зергурӯҳҳо чудо мешаванд: ҷумлаи ҳикоягӣ (ахборро мерасонад ), ҷумлаҳои саволӣ (пурсишро ифода мекунад), чумлаҳои амрӣ (амру хоҳишро ифода мекунад );
- роҳҳои ифодаи ин маъноҳо чунинанд:
- морфологӣ (сигаи феълӣ); - синтаксисӣ (сохти чумла); - просодикӣ (оҳанг).
5. маъноҳои тасдиқӣ / инкорӣ, ки ҳозириву гоибии алоқаи объективӣ дар байни объектҳо, хусусиятҳо, воқеаҳое, ки чумла дар бораи онҳо хабар медиҳад, инъикос менамояд. Аъзои аввали ин тазод нишонаи зоҳирӣ надорад. Аъзои дигари он ба воситаи грамматикӣ, калимасозӣ ва роҳҳои лексикӣ ифода карда мешавад;
6. таҳаввули эҳсосотӣ ва волоияти мундаричаи гуфтор, ки бо воситаи лексикӣ ва инчунин бо ёрии нидоҳо ифода карда мешавад.
Забоншиноси маъруфи англис Ҷон Лайонз аз маънои модалӣ орӣ будани чумлаҳои ҳикоягиро қайд карда, танҳо дар чумлаи амрӣ ва саволӣ мавчуд будани маъноҳои модалиятро таъкид намудааст. Дар қатори модалияти амру пурсиш ӯ се гурӯҳи дигари маъноҳои модалиро чудо кардааст:
1. хоҳиш ва азму ният (майл)
2. зарурият ва соҳибият
3. эътимоднокӣ, имконпазирӣ ва эҳтимолият. (5, 325- 326; 12, 200)
И.П. Крилова дар чунин ақида аст, ки воситаи асосии ифодаи модалият-ин сигаи феъл аст. Бинобар ин, мо дар забони англисӣ сигаи хабарӣ, сигаи амрӣ, сигаи субъективӣ ва сигаҳои гайривоқеиро дучор меоем. Ӯ инчунин дигар роҳҳои ифода кардани модалиятро нишон додааст, ки дар он воситаи лексикӣ, аз чумла феълҳои модалӣ ва калимаҳои модалӣ чои муҳимро ишгол мекунад (14,80 - 82).
Мувофиқи ақидаи Г.В.Колшанский модалият ба воситаи грамматикӣ(морфологӣ), воситаи лексикӣ, феълҳои модалӣ, калимаҳои модалӣ ва ба воситаи фонетикӣ - оҳанг ифода меёбад.
Баррасии масъалаи дараҷаи модалият ва омӯзишу таҳлили ақоиди забонишосон доир ба ин мавзӯъ маълум намуд, ки категория модалият яке аз мураккабтарин чузъи забон буда, бо вучуди зиёд будани тадқиқоти ба ин мабҳас бахшидашуда, ташреҳи мукаммали худро ҳанӯз ҳам дарёфт накардааст. Муҳаққиқон чанбаҳои мухталифи модалиятро ба таври гуногун шарҳ дода, дар ин маврид гоҳе фикрҳои ҳамдигарро қувват медиҳанд ва гоҳеи дигар андешаҳои зидду нақиз баён кардаанд.
Аз ин рӯ, омӯзиши масъалаи дараҷаи модалият дар тадқиқоти забоншинос хулосаҳои зеринро ба бор овард:
* Предикативият муносибати мазмуни гуфтор ба шахс, замон ва модалият аст. Предикативият яке аз шартҳои асосии бунёди чумла буда, чумла воҳиди калонтарини забон мебошад;
* Модалият як шохаи предикативият буда, муносибати мазмуни гуфторро нисбат ба воқеият ифода мекунад ва ин муносибат аз тарафи гӯянда муқаррар карда мешавад;
* Мавқеи модалият дар забон басо муҳим буда, метавонад ба нутқ оҳанги имконпазириву имконнопазирӣ, зарурат, хоҳиш, эътимоднокӣ, таъкид, тахмин, боварӣ, гумон ва амсоли инҳоро бахшад;
* Модалият асосан ба объективию субъективӣ, ботиниву зоҳирӣ чудо мешавад, вале истилоҳи объективию субеъктивӣ бештар ба назар мерасад ва ин истилоҳро аксари забоншиносон чонибдорӣ менамоянд;
* Роҳҳои ифодаи дараҷаи модалиятро метавон чунин нишон дод;
S Фонетикӣ (оҳангу зада, намудҳои гуногуни чумла);
S Грамматикӣ (шаклҳои тасрифӣ, сигаҳо, тартиби калимаҳо ва гайраҳо);
S Лексикӣ (ҳамгироии калима ва ибораҳо);
S Лексикию грамматикӣ (феълҳои модалӣ, калима ва ҳиссачаҳои модалӣ).
Хулосаи болоиро метавон дар шакли ҷадвал чунин нишон дод:
НОМАИ ДОНИШГОҲ» УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ» SCIENTIFIC NOTES»
№4(41) 2014
1.Фонема
3.Калима
2.Морфе:
4.Ибора
1.Шахс З.Модалият 2. Замон
/ \
ОбъеКтиви ^ ^
Фонетики
(оҳанг)
Граммати
(сиға)
Лексики (калимаҳои модалИ)
ЛеКсикию грамматики (феълҳои модалИ)
ПАИНАВИШТ:
1. Бархударов, Л.С. Грамматика английского языка:учебное пособие/Л.С. Бархударов, Д.А. Штелинг.-Москва, 1973.- 422 с.
2. Бондарко А.В. К истолкованию семантики модальности//Язык, литература, эпос:(К 100 - летию со дня рождения акад. В.М. Жирмунского)/А.В. Бондарко. - СПб.,2001.- С.34-40.
3. Виноградов, В.В. Некоторые задачи изучения синтаксиса простого предложения(на материале русского языка)/ В.В.Виноградов// Вопроси языкознания. М.:1954.-176 с.
4. Виноградов, В.В. О категории модальности и модальных слов в русском языке/В.В.Виноградов//Труды Института русского языка АН СССР.- М.,1950.- С. 39-79.- 2 т.
5. Джон, Лайонз. Введение в теоретическую лингвистику.Перевод с английского / Д.Лайонз.- М.: Прогресс, 1978.- 544 с.
6. Забони адабии ҳозираи точик:қисми 2. Синтаксис. Д.: Маориф, 1985. - 230 с. Грамматикаи забони адабии ҳозираи тоҷик: К.2. Ибораҳо ва чумлаҳои содда. Д.: Дониш, 1986.- 372 с.
7. Золотова, Г.А. Очерк функционального синтаксиса русского языка/Г.А. Золотова.-М.: Наука, 1973. - 351 с.
8. Карасик, В.И.Язык социального статуса:монография/В.И. Карасик.-М.:Институт языкознания АН СССР, 1992. - 330 с.
9. Қосимова, М.Н. Структура ва семантикаи чумлаҳои соддаи насри асри Х1:воситаи таълими оид ба курси махсус барои студентони факултети филологияи тоҷик/М.Н.Қосимова.- Душанбе:УДТ, 1986. - 86 с.
10. Панфилов, В. 3.Категория модальности и её роль в конструировании структуры предложения и суждения /В. 3. Панфилов // Вопросы языкознания. - 1977. - № 4. - С. 36-48
11. Смирницкий, А.И. Синтаксис английского языка: учебное пособие/ А.И. Смирницкий. - Москва, 1957.286с.
12. Усмонов, К.У.Назарияи грамматикаи забони англисИ:китоби дарсИ барои донишҷӯёни факултетҳои забони англисии донишкадаю донишгоҳҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон/ К.У.Усмонов.- Хучанд, 2010.- 236 с.
13. Шарль, Балли. Общая лингвистика и вопросы французского языка: монография/ Ш.Балли. -М.:Иностранная литература,1955.- 416 с.
14. Gordon, E.M., Krilova, I.P. A Grammar of present-day English: учебное пособие/ E.M. Gordon, I.P.Krilova. - M.: Иностранная литература, 1980. - 335 с.
REFERENCES:
1. Barkhudarov L. S.Grammar of English language/L.S.Barkhudarov,D.A.Shteling.-М.,1973.- 422p.
2. Bondarko, A.V. On the Interpretation of the Semantics of Modality // Language, literature, epic: (to the 100 -anniversary of academician. Jirmunsky V.M.) /A.V. Bondarko. -М., 2001. - Pp.34-40.
НОМАИ ДОНИШГОҲ* УЧЁНЫЕ ЗАПИСКИ* SCIENTIFIC NOTES*
№4(41) 2014
3. Vinogradov, V.V. Some Problems of study of Syntax of a Simple Sentence (in the examble of Russian Language) // Linguistic Questions. M.1954 - 176 p.
4. Vinogradov, V.V. On the Category of Modality and Modal Words in Russian Language. Works of the Institute of Russian Academy of Sciences of the USSR, M., 1950, Volume 2, p. 39-79.
5. John, L.Introduction to Theoretical Linguistics. Translated from English/ L John. - M.:Progress, 1978 - 544 p.
6. The Modern Literary Tajik Language. Volume 2 Syntax. D.: Maorif, 1985. - 230 p. A Grammar of Modern Literary Tajik Language: Volume 2. Phrases and Simple Sentances. D .: Donish, 1986. - 372 p.
7. Zolotova, G.A. An Essay on the Functional Syntax of Russian Language: G. A. Zolotova.- M .: Nauk, 1973. -351 p.
8. Karasik, V.I. The Language of Social Status: monography V.I. Karasik. - Moscow: Publishing House of the Institute of Linguistics of the Academy of Sciences of the USSR, 1992. - 330 p.
9. Qosimova M.N. Structure and Semantics of Simple Sentence of Prose of XIth century (textbook for the special training course for student of the Philological Faculty).- Dushanbe, TSU, 1986. - 86p.
10. Panfilov, V. Z. Category of Modality and Its Role in the Construction of the Structure of Sentence and unterance / V. Z. Panfilov. // Questions of linguistics. - 1977. - № 4. - Pp. 36-48.
11. Smirnitsky, A.I. The Syntax of English Language: Tutorial / A.I. Smirnitsky. - Moscow, 1957. - 286p.
12. Usmanov, K.U. A Theoretical Grammar of English Language, (A texstbook for students of faculties of English Language of Universities and Institutes of the Republic of Tajikistan). Dushanbe.Khujand, 2010. - 236 p.
13. Charles, Balli. General Linguistics and issues of French Language: monography / Sh.Balli. - M .: Publishing House of Foreign Literature, 1955 - 416 p.
14. Gordon, E.M., Krilova, I.P. A Grammar of present-day English: Textbook/ E.M. Gordon, I.P.Krilova. -Moscow: Publishing House of Foreign Literature 1980 - 335 p.
Категория модальности с точки зрения лингвистов
Ч. З. Истамкулов
Ключевые слова: концепция, предикативность, категория модальности, объективная модальность, субъективная модальность
Категория модальности является одним из проблемных аспектов во многих языках. Трудно даже найти учёных, которые бы понимали концепцию модальности одинаково. Основываясь на научных материалах английских, русских и таджикских языковедов, автор пытается раскрыть понятие модальности и способы его выражения. Автор приходит к конкретному выводу, состоящему из пяти пунктов и подпунктов. В заключение автором дается схема, которая наглядно показывает место модальности в системе языковых единиц.
Category of modality from the point of view of linguists
J.Z.lstamkulov
Key words: concepts, predicative, category of modality, objective modality, subjective modality
The category of modality is one of the problematic aspects in many languages. Even it is difficult to find linguists who understand the concept of modality in the same way. Based on scientific materials of English, Russian and Tajik linguists? the author tries to find out the concept of modality and the ways of its expressions. The author comes to the concrete conclusions which are shown in five conclusive points and sub-points. At the end of the article the author summarizes material showing it in, a scheme which presents the place of modality in the system of linguistic unist.
Маълумот дар бораи муаллиф:
Истамкулов Ҷамшед Зокирцонович, аспиранти кафедраи фонетика ва лексикалогияи забони англисии, Донишгоҳи давлатии Хуцанд ба номи академик Б.Ғ.Ғафуров (Ҷумҳурии Тоцикистон, ш. Хуцанд), Email: Jamzokiri@mail. ru
Сведения об авторе:
Истамкулов Джамшед Зокирджонович, аспирант кафедры фонетики и лексикологии английского языка Худжандского государственного университета имени академика Б.Г. Гафурова (Республика Таджикистан, г.Худжанд), Email: Jamzokiri@mail.ru
lnformation about the author:
lstamkulov Jamshed Zokirjonovich, postgraduate student at the department of English phonetics and lexicology of Khujand State University named after academician B. G. Gafurov (Republic of Tajikistan, Khujand),
Email: Jamzokiri@mail.ru
