CC BY
34^sbiy fаоliyаtdа stressni öldini оlishning рsiхоlоgik
metоdlаri
Gulbahor Rustamovna Boltayeva
BuxDPI
Аnnotаtsiyа: Ushbu maqolada turli xil kasbdagi insonlarda stressni oldini olish va uni bartaraf etish yo'llari haqida ma'lumotlar berilgan.
^lit so'zteri: stress, moyillik, kasbiy faoliyat, xulq-atvor, hissiyot, psixik zo'riqish
Рsyсhоlоgiсаl methods of stress prevention in рrоfessiоnаl
асtivity
Gulbahor Rustamovna Boltayeva
BuxSPI
Abstract: This article provides information on ways to prevent and eliminate stress in people of various professions.
Keywords: stress, tendency, professional activity, behavior, emotion, mental strain
Zamonaviy dunyoda stress jamiyatning haqiqiy bo'g'inidir. Ish, oila, moliya, odamlar bilan bo'lgan munosabatlar-bularning barchasi yuqori darajadagi kontsentratsiyani va o'rtacha vaqtni talab qiladigan vaqtni talab etadi. Deyarli har bir kishi xavfli zonada, shuning uchun hamma stressni qanday qilib oldini olishni bilishi kerak.
Zamonaviy psixologiyada stressli vaziyatni bartaraf etishga yo'naltirilgan, ratsional xulq-atvor sifatida qaraladi. U asosan ikki omilga-sub'ekt va real vaziyatga bog'liq bo'ladi, hamda shaxs hayot faoliyatining xulq-atvor, emotsional va kognitiv darajalarida namoyon bo'ladi. Stressni yengishning asosiy fukntsiyalari sifatida inson ichki va tashqi mukammalligini ta'minlash va qo'llab-quvvatlash hisoblanadi. Buning uchun stressli vaziyatni va uni samarali yenga olish usullarini anglash, shuningdek, ularni shaxs o'z harakatlarida samarali qo'llay bilishdir. Qolaversa, koping xulq-atvor psixologik xavf-xatar vaziyatini bartaraf etishga yo'naltirilganligi va muhit talablariga mos ravishda ijtimoiy psixologik zaxiralardan unumli foydalanishga harakat qilishdir.
Ko'pgina olimlar stressli, inqirozli vaziyatlar tushunchalarini tadqiq eta turib, ularga xos alohida nazariyaning mavjud emasligini, shu munosabat bilan mazkur
WWW.0PENSCIENCE.UZ / ISSN 2181-0842 202 [EÏ^^^Hl
tushunchalarning umumqabul qilingan ta'riflari ham yo'qligini ta'kidlab o'tadilar. Tabiiyki, ular stressni tushunishda bir nechta yondashuvlarni ajratib ko'rsatadilar. Stressni stimul, javob reaktsiyasi va transaktsiya sifatida qarash mumkin. Ana shu yondashuvlarga mos ravishda mavjud bo'lgan stress modellari stimulli model, javob reaktsiya va transakt modellarga bo'linadi.
Stimulli modellar. Bunga shunday modellar kiritiladiki, bu modellar stressning shaxs zo'riqishiga olib keluvchi psixologik talab sifatida qarab chiqiladi. Stress bunda mustaqil o'zgaruvchi, atrof-muhitning ob'ektiv xossasi sifatida qaraladi. Stimulli yondashuv g'oyalarini rivojlantirgan holda bir qator mualliflar: "Stress bu - inson bilan yuz beruvchi holat, uning ichidagi sabablar yig'indisi yoki belgilar yig'indisi emas", deb e'tirof etadilar Stress har doim optimal sharoitlardan og'ish yuz berganda va inson bu og'ishni yenga olmagan holatlarda yoki bu jarayonda muayyan darajadagi qiyinchiliklarga duch kelganida yuzaga keladi.
Stress taxliliga stimulli yondashuvda ko'proq ergonomik tadqiqotlarga xosdir. Qo'zg'alishning psixofiziologik tushunchasini qo'llagan holda bu yondashuv tashqi muhitning faoliyatni bajarish darajasiga ta'sirini tahlil qilish uchun ishlatiladi. Ushbu yondashuv tarafdorlarining tadqiqotlarida psixofiziologik va ijtimoiy-psixologik usullar yordamida insonga zo'riqish (stress) ta'siri tadqiq etilgan. Qarab chiqilayotgan yondashuv doirasida "stressogen" deb tasniflangan vaziyat tiplari ajratib ko'rsatiladi: axborotni qayta ishlashning katta tezligi; guruhiy bosim;
frustratsiya, zararli tashqi ta'sirlar; boshdan kechirilayotgan xavf-xatar; fiziologik faoliyatning buzilishi; izolyatsiya; to'siqlar.
Hozirgi kunda stressni oldini olish va uni bartaraf etish muammosi juda og'ir, chunki stressli sharoitlar fonida odam turli kasalliklarni rivojlantiradi. Sog'lig'ingizni xavf ostiga qo'ymang - o'zingizning ruhingiz haddan tashqari yuklamasligi uchun oldindan qarashga qaraganda ancha oson. Har bir inson avtotransportni boshqarish qobiliyatiga ega, ya'ni u bilan yuz beradigan jarayonlarga mustaqil ravishda ta'sir qilishi mumkin.
Stressni oldini olishning eng sodda va eng qulay usullarini ko'rib chiqing, bu oz vaqtni oladi, ammo yaxshi natijalarni beradi. Uni har kuni muntazam ravishda ishlatish tavsiya etiladi. Agar siz ishdan keyin uyga qaytib kelganda bu kesish tavsiyalaridan birini bajarib qo'ysangiz, kasb-hunar stressining oldini olishingiz yaxshi bo'ladi.
1. Kiyimning ichiga qulay joyga o'tirish, kresloga o'tirish yoki divanda yotish. Qanday qilib dam olish sizning tanangizni zarf qilyapti?
2. Ishingizdаn keyin tаskin tорishingiz mumkin vа аn'аnаviy tаrzdа murabbiyning pozitsiyasi uchun. Buning uchun stulning chetiga o'tirib, oyoqlarini bir-biridan ajratib turing, oyoqlari tizza bo'ylab egilib, erga qo'ying. Shu bilan birga, sizning orqa qismingizni silkitib, boshingizni ko'ksingizga osib qo'yishingiz kerak. Nafas olishingizni tomosha qiling - 8 dona pul va nafas olish uchun ham 8 nafar pul uchun nafas oling.
3. O'zingiz yashil choyni qaynatib oling yoki yangi qahva tayyorlang. Qulay holatga o'tirib, sekin-asta ichib, uning ta'miga, hidiga, u bilan bo'lgan munosabatlariga e'tibor bering.
4. Sevimli musiqangizni yoqing, yotib yuring va 5-10 daqiqa davomida yoting. Ish kuni haqida o'ylamang - ovozlarga diqqatni jamlang. Shu bilan birga, ayrimlari uchun professional faoliyatda stressni eng yaxshi oldini olish Enigma kabi mumtoz gev§eme musiqa va boshqalar uchun - rock. Qanday tinglayotganingizdan qat'iy nazar, bu tovushlar sizga yoqadi.
5. Stressni oldini olishning mukammal o'lchovi aloqa hisoblanadi. Kimdir uyda bo'lsa, yoqimli suhbatlashing, qiyin savollarga tegmang.
6. Agar kun juda og'ir bo'lsa, suvning shifo qudratini unutmang. Dazmolni oling, bosh bilan suv oqimi ostida turing yoki hammomda tuz va ko'pik bilan yuring.
7. Agar ob-havo ruxsat etilsa, tashqarida kamida 10-15 daqiqa yurish kerak va u eng yaxshi yo'l. Hatto, siz mashinani haydab, darvoza yonida o'tirgan bo'lsangiz ham, uy atrofida bir nechta doira tuzing.
Qaysi odamlar stressga moyil bo'lishadi?
Qoida tariqasida, o'z ishlarini sevadigan yoki o'zlari uchun ishlaydigan odamlar, qattiq hokimiyat ostida bo'lganlarga qaraganda stressga kamroq moyil. Bundan tashqari, xarakter sifati sifatida stressga chidamlilik muhim rol o'ynaydi. Ammo stressni bartaraf etishga e'tibor beradigan bo'lsangiz, unda har qanday kishi jiddiy oqibatlarga olib kelishi mumkin.
Odatda ahmoqlar shokka nisbatan ko'proq bag'rikenglik ko'rsatadi. Fitnes klubiga haftasiga 2-3 marta odat tusiga ega bo'lganlar boshqalardan ko'ra ko'proq baxtli va stressdan himoyalangan. Bu oddiy tushuntiriladi: kuchli hissiy kuchlanish jismoniy faoliyat bilan osongina chiqariladi.
Foydalanilgan adabiyotlar
1. Ostonov J.Sh. Basic strategies for coping behavior in adolescents. E-Conference Globe 2021/7/26 275-277 c
2. Ostonov J.Sh. Coping behavior and its research style. Proceedings of 7th Global Congress on Contemporary Sciences & Advancements// Hosted online from,New york, USA//June 25, 2021. 237-239 b
3. Ostonov J.Sh. Socio-Psychological Basics of The Study of The Styles of Attitude in Coping by. Adolescents Middle europen scientific bulletin Volume 13 June 2021. Б. 442-446
4. Octohob Ж.Ш. Изучение кoпинг-cтpaтегий и пcихoлoгичеcких защит у пoдpocткoв в трудных учебных одтуациях. Вестник интеграт^^й пcихoлoгии //- Яpocлaвль, 2021. Выпуот 22. С.144-146
5. Octohob Ж.Ш. Кoнцепция шпинга: oпpеделение, функция и виды. Вестник интегратившй пcихoлoгии //- Яpocлaвль, 2020. Выпу^ 22. С.279-281
6. Octohob Ж.Ш. ^мирларда пcихoлoгик x,имoя ва гапинг хулк-aTBop oмиллapи нaмoён булишининг узига xoc хуcуcиятлapи. Psiхologiya jurnali. 2021 й. 4-son. 66-73 b
7. Octohob Ж.Ш. Факторная структура ^пиет-шведен^ пoдpocткoв. Пcихoлoгия илмий журнали. 2020. № 4. Б.47-50
8. Octohob Ж.Ш. Кoпинг-pеcуpcы личнocти и адаптацтонный пoтенциaл. Мактабгача таълимда гампетенциявий ёндашувлар: истикбoллap, муaммoлap ва ечимлар Реотублика мacoфaвий илмий-амалий анжумани. БУХOPO, 2020 йил, 3-нoябpь Б.297-299
9. Octohob Ж.Ш. Усмирлардаги кoпинг хулк-aTBop ва унинг шaхc мувафаккиятидаги узapo aлoкaдopлигининг назарий acocлapи. Ижтимoий шхдни мoдеpнизaциялaш кoнтекcтидa педaгoгик таълим тараккиёти: муaммo ва иcтикбoллap //Реотублика илмий-амалий анжуман2021 йил 28 май Б.134-135
10. Octohob Ж.Ш. ^пиет-стратегии: развитие в oнтoгенезе. Педaгoгик ма^рат илмий журнали. Бухopo, 2020. №6 Б.102-104
11. Octohob Ж.Ш. Уcмиpлapдaги енгга oлиш хулк-aтвopининг acocий стратегиялари. Ижтимoий шхдни мoдеpнизaциялaш кoнтекcтидa педагогик таълим тараккиёти: муaммo ва иcтикбoллap. Pеcпубликa илмий-амалий анжуман 2021 йил 28 май Б.132-133
12. Octohob Ж.Ш. Усмирларда кoпинг хулк-aTBop oмиллapи шаклланишининг ижтимoий пcихoлoгик механизмлари. Тафаккур ва талкин мaвзуcидa //Pеcпубликa микё^даги илмий-амалий анжуман туплами 2021 йил, 27-май Б.817-820
13. Octohob Ж.Ш. Уcмиpлapдaги кoпинг хулк-aTBop ва унинг шaхc мувафаккиятидаги узapo aлoкaдopлигининг назарий аш^ари. Тафаккур ва талкин мавзуодда // Pеcпубликa микёcидaги илмий-амалий анжуман туплами 2021 йил, 27-май Б.812-817
14. Z. Kurbonova. The Importance of the use of Educational Technologies Aimed at the Development of the Child's Personality in Preschool Education. Центр научных публикаций (buхdu. uz) 8 (8
