KARTOSHKA KOVLAGICH SHNEKLI BARABANING HARAKAT UZATISH MEXANIZMINI HISOBLASH Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI

UDK 631.356.44

KARTOSHKA KOVLAGICH SHNEKLI BARABANING HARAKAT UZATISH

MEXANIZMINI HISOBLASH

Bayboboyev Nabijon Gulomovich NamMQI, t.f.d., prof. ngbayboboev@gmail.com

Komilov Ne'matilla Muxammadjonovich Namangan muhandislik-qurilish instituti dotsenti, Knm_1977@mail.ru

Akbarov Sherzod Botirovich NamMQI, t.f.f.d.(PhD) akbarovsherzodbek81@gmail.com

Umirzoqov Jurabek Umirzoq o'g'li NamMQI, tayanch doktoranti, jurabek97u@mail.ru

Annotation. Abstract The object of the study is a belt drive of a screw drum consisting of two double pulleys and two belts. The subject of the research is the calculation of the belt drive of the auger drum and the determination of the traction characteristics of the belt. In this regard, the traction characteristics of the belt were studied and the rational mode of operation of the belt drive and graphical connections between the speeds of the driving and driven branches of the belt from the clutch safety factor and load were determined. The traction characteristics of the belt drive of a screw drum are determined by experimental graphs of the dependences of slip and adhesion safety factor on the transmission traction coefficient.

Аннотация. Оъбект исследовения ременная передача шнекового барабана состаящая из двух двойной шкивов и двух ремней. Прермет исследования - расчет ременной передачи шнекового барабана и определение тяговые характеристики ремня. В связи с этим изугены тяговые характеристки ремня и определены рациональной режим работы ременной передачи и графические связи между скоростями тогек ведущей и ведомой ветвей ремня от коэффициента запаси сцепления и нагрузки. Тяговая характеристика ременной передачи шнекового барабана обуслоляется экспериментальными графиками зависимостей скольжения и коэффициента запаса с цепления от коэффициента тяги передачи.

Annotatsiya. Tadqiqot ob'ekti - shnekli barabanning ikkita qo'sh shkivlardan va ikkita tasmadan tashkil topuvchi tasmali uzatmasi. Tadqiqot predmeti - shnekli barabanning tasmali uzatmasini hisobi va tasmaning tortish tavsifini aniqlash. Shunga bog'liq holda tasmaning tortish tavsifi o'rganilgan va tasmali uzatmaning ratsional ish rejimini tasmaning etaklovchi va etaklanuvchi tolalarining nuqtalarini ilashish va yuklanish zaxira koeffitsientiga bog'liq holda tezliklari orasidagi grafik bog'liqlik aniqlangan. Shnekli barabanning tasmali uzatmasini tortish tavsifi sirpanishni va uzatmaning tortish koeffitsientiga bog'liq holda ilashishni zahira koeffitsienti bog'liq holda ilashishni zahira koeffitsienti bog'liqlik eksperimental grafiklari bilan yuzaga keltiriladi.

Keywords: potato harvester, elevator, belt drive, traction characteristics, efficiency, load, auger drum.

Ключева слова: картофелеуборочная машина, элеватор, ременная передача, тяговая характеристика коэффициент полезного действия, нагрузка, шнековый барабан.

Kalit so'zlar: kartoshka kovlash mashinasi, elevator, tasmali uzatma, tortish tavsifi,

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024

AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI foydali ish koeffitsienti, yuklama, shnekli baraban.

Kirish

Tahlillar shuni ko'rsatadiki, kartoshka kovlash mashinalarining ish unumi saralovchi ishchi organlarga tushadigan tuganak-tuproq massasi miqdoriga bog'liq, chunki massa xususiyatlarning o'zgaruvchanligi va massasining miqdori elevatorlarning yuzasi bo'ylab notekis yuklanishiga olib keladi. Massa kam joylarida tuganaklarning shikastlanishi kuchayadi, ko'p massa tushganda ajratuvchi ishchi organlar tuganaklarni aralashmalardan ajratish uchun vaqt yetarli bo'lmaydi [1-9]. Natijada agregatni sekin yurgizishga to'g'ri keladi. Bu o'z navbatida agregatni ish unumi kamayishiga olib keladi.

Kartoshka kovlash mashinalarining elevatorlarida tuproqni ajratishni yaxshilash uchun elevator ustki qismiga shnekli baraban o'rnatish taklif qilindi. Bu kartoshka tuganaklariga zarar yetkazmasdan tuproqdan samarali ajratishni ta'minlaydi.

Nazariy va eksperimental tadqiqotlar natijalariga ko'ra, chap va o'ng lopastli shnekli baraban bilan jihozlangan eksperimental kartoshka kovlash mashinasi ishlab chiqildi. Eksperimental kartoshka kovlash mashinasi kavlab olish lemexlari, elevator, uning ustiga o'rnatilgan, shnekli baraban, kaskadli elevator valiga o'rnatilgan yetaklovchi, baraban valiga o'rnatilgan yetaklanuvchi shkivlardan va ularga taranglik bilan o'rnatilgan tasmadan iborat (1-rasm).

Tadqiqot materiallari

Ma'lumki, bir-biriga aylanma harakatni uzatuvchi zvenolarda energiya uzatish masofasi qancha qisqa bo'lsa shuncha energiya tejaladi va uzatish va energiya taqsimlanish sxemasi samarali hisoblanadi. Shularni hisobga olgan holda KTN-2V kartoshka kovlagich konstruksiyasi takomillashtirildi-tuproqdan kartoshka tuganaklarini saralash jarayoni yaxshi bo'lishi uchun elevator ustki qismiga shnekli baraban o'rnatildi. Shuningdek energiya oqimini kartoshka kovlagichning ishchi qismlariga uzatish va energiya taqsimlanishini maqbullashtirish uchun yangi uzatish mexanizmi-tasmali uzatma o'rnatildi (1-rasm).

Kartoshka kovlash mashinasining ish bajaruvchi qismlari harakatni traktorni quvvat olish validan reduktorga uzatadi. Reduktordan vallar, tishli g'ildirak va zanjirli uzatmalar orqali asosiy elevatorga uzatiladi, undan esa kaskadli elevatorga uzatiladi. Kaskadli elevator yetaklovchi validan tasmali uzatma orqali shnekli barabanga aylanma harakat uzatiladi ,yani shnekli barabanni aylantiruvchi tasmali uzatma kaskadli elevator valiga o'rnatilgan yetaklovchi , baraban valiga o'rnatilgan yetaklanuvchi shkivlardan va ularga taranglik bilan o'rnatilgan tasmadan iborat (1-rasm).

a) b)

1-rasm.Tasmali uzatma (a) va uning kinematik sxemasi (b)

Tadqiqot natijalari va muxokamasi

Tasmali uzatmalarni hisoblashda asosan ikki faktorga - tasmaning tortish qobiliyati va chidlamligigia ahamiyat beriladi. Tasmaning tortish qobiliyati tasma bilan shkiv orasidagi ishqalanish koeffitsientining qiymatiga bog'liq. Hozirgi vaqtda tasmalarning chidamliligi

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024

AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI

tajribalar orqali belgilangan tavsiyalar asosida aniqlanadi.

Tasmaning tortish qobiliyati tajribalar yo'li bilan tasmaning foydali ish koeffitsienti va tasmani nisbiy ishqalanish koeffitsientini uzatmani tortish koeffitsientiga nisbatan bog'liklik grafiklari bilan xarakterlanadi.

M.I.Belov tasmali uzatmaga tushayotgan yuklamani o'zgarmas deb hisoblab, shkivlar bir me'yorda aylanayotganda N.P.Petrov va N.E.Jukovskiy nazariyasiga asoslanib shkivni tasma bilan qamrab olish ilashish va ishqalanish qismlaridan iborat bo'ladi deb hisoblaydi (2-rasm).

C F :

2-rasm. Tasmaga ta'sir etuvchi kuchlar sxemasi

2-rasmdan ko'rinib turibdiki, tasma shkivni AVS yoyi bo'yicha qamrab olgan va unga quyidagi kuchlar ta'sir qiladi:

1) teng ta'sir etuvchi kuchlar tasmani Fy-yetaklovchi va F2 - yetaklanuvchi tarmoqlarni tortish kuchlari

2) yetaklovchi shkivning teng ta'sir etuvchi reaksiya kuchi Rp. Bu kuchlarni aniqlaymiz:

F1=Ese1 =2000 2 0,04 =160 kg F1=Es-£2 = 2000 2 0,036 =144 kg

R = 2F0 • cos£ = 2• 45,2• 0,42 = 37,9 » 38 kg

bunda E-elastiklik moduli, Pa;

s- tasmaning ko'ndalang kesimi yuzasi, m2;

e1, e2 - tasmani yetakchi va yetaklanuvchi tarmog'ini nisbiy uzayishi, m; Tasmani yetaklovchi tarmog'idagi nisbiy uzayish :

(1) (2)

5

4

ex= — =-= 0,036

D 110

Tasmani yetaklanuvchi tarmog'idagi nisbiy uzayish :

4

= 0,04

2 100

Sirpanish bo'lmaslik shartini quyidagicha aniqlaymiz: yetaklovchi shkivda

F i - F 2 < fa 1F 0 - ps S2 ). 16 < 32,71

yetaklanuvchi shkiv uchun

F i - F 2 < fa 2( F 0 - ps32 )

14 < 37,4

bunda f - tasmaning shkivda ishqalanish koeffitsiyenti;

(3)

(4)

(5)

(6)

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024

A VTOMOBIL VA QISHLOQ XOJALIKMASHINALARI a1, a2- yetakchi va yetaklanuvchi shkivlarning qamrab olish burchagi; Oi, -örtasma yetaklovchi va yetaklanuvchi tarmog'i nuqtasi tezligi, m/c; Yuqoridagi shartlar bajarilgani uchun yetaklovchi va yetaklanuvchi shkivlarni burchak tezligi quyidagi bo'ladi:

k-n 3,14-109,2

(Dr ~

30

30

= 11,4s-

(2

k-n2 _ 3,14-100,0 = 104s-

30

30

(7)

(8)

Uzatish soni:

Tasmani qamrov burchagi

U = ( =114 = 1,1 (2 10,4

a = k- 2 arcsin 1 1 = 3,12 1 L

R - R

a =k + 2 arcsin 11 1 2 = 3,16

L

(9)

(10) (11)

bunda R], R2- Etakchi va itaklanuvchi shkivlar diametri, m Uzatmani tortish koeffitsienti

<p = F -

Ä 2F

= 0,2

Tasmani nisbiy ishqalanishi Ishlashish zaxirasi koeffitsienti:

£=£l-£2 = 0,014

fa(F -psV2) a = 1V 0 ^—- = 3,07

(F - f2)

OFzfVl=3,1 a (F - f2) ,

(12)

(13)

(14)

Berilgan va hisoblab topilgan ^=0,12, E=2000 MPa, p=1200 kg/m3, s=1,6 mm2, 5=4 mm, u1=0,63 m/s, u2=0,57 m/s, R1=110 mm, R2=100mm, F0=29,3 kg, a1=3,20, a2=3,08 qiymatlarni yuqoridagi ifodalar orqali "Matcad" dasturi bilan hisoblandi va uning natijalari 3 -5 - rasmlarda grafik ko'rinishida keltirilgan.

3-rasm. Tasmani yetakchlovchi va yetaklovchi tarmoqlardagi taranglovchi kuchini harakatlantiruvchi momentga (M2) bog'liq grafigi

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali

5-jild, 2-son, 2024

AVTOMOBIL VA QISHLOQXOJALIKMASHINALARI

0.9

£

0,7 0,5 0,3 0,1

0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 (p 0,7

4-rasm. Tasmani nisbiy sirpanishini tortish koeffitsiyentiga (<p) bog'liq o'zgarishi grafigi

7 ß

5 3 1

0 10 20 №«40

5-rasm. Tasmani ilashish zaxirasi koeffitsiyenti o'zgarish grafigi

Yuqoridagi ifodalar orqali olingan natijalar va 3-5 rasmlarda ko'rsatilgan grafiklardan ko'rinib turibdiki, yuklama ko'payganda tasmani yetaklovchi tarmog'ida taranglovchi kuch ko'payadi, yetaklanuvchi tarmoqda kamayadi, tortish koeffitsiyenti ortishi bilan nisbiy ishqalanish ham ortadi. Yuklanish ortishi bilan M2 ham ortadi va tasmani ilashish zaxira koeffitsiyenti kamayishga olib keladi (3-rasm).

Yuklanish ortganda yetakchi va yetaklanuvchi shkivdagi ilashish zaxirasi koeffitsiyenti ßj va ß2 kamayadi (4-rasm).

Xulosa

1. Tasmali uzatmalarda sirpanish yo'q bo'lganda tasmali uzatmani samaradorligi oshadi. Tasmali uzatmani foydali ish koeffitsienti tasmali uzatmani ilashish zaxirasi koeffitsiyenti ruxsat etilgan miqdorning minimal qiymatiga teng bo'lganda yuqori bo'ladi.

2. Ilashish zaxirasi koeffitsiyenti belgilangan miqdorda doimiy saqlab turish uchun tasmani tarangligini rostlab turish kerak.

A^ABHETHAP

1. Bayboboev, N.G., Muxamedov, J.M., Goyipov, U.G., Akbarov, Sh.B. Design of small potato diggers. IOP Conference Series: Earth and Environmental Sciencethis link is disabled, 2022, 1010(1), 012080.

2. Bayboboev, N.G., Rembalovich, G.K., Murodov, R.H., Mamadaliev, A.M., Akbarov, Sh.B.IOP Conference Series: Earth and Environmental Sciencethis link is disabled, 2022, 1112(1), 012082.

3. Bayboboev, N.G., Goyipov, U.G., Tursunov, A.A., Akbarov, Sh.B. Calculation of the chain drum with elastic fingers of potato harvesting machines. IOP Conference Series: Earth and Environmental Sciencethis link is disabled, 2021, 845(1), 012133.

4. Bayboboev, N.G., Goyipov, U.G., Hamzayev, A.X., Akbarov, S.B., Tursunov, A.A. Substantiation and calculation of gaps of the separating working bodies of machines for cleaning the tubers.IOP Conference Series: Earth and Environmental Sciencethis link is disabled, 2021, 659(1), 012022

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024

AVTOMOBIL VA QISHLOQXO'JALIKMASHINALARI

5. Байбобоев Н.Г, Кодиров С.Т, Акбаров Ш.Б, Гоипов У.Г, Хамзаев А.А. Расчёт технологического процесса сепарации почвы с рыхлительным барабаном, Комплексный подход к научно-техническому обеспечению сельского хозяйства, 60-64, 2019.

6. Рембалович Г. К. и др. Повышение эксплуатационно-технологических показателей транспортной и специальной техники на уборке картофеля //Политематический сетевой электронный научный журнал Кубанского государственного аграрного университета. - 2013. - №. 88. - С. 509-518.

7. Припоров И.Е., Гаврилов, Е. В. 2021 Анализ малогабаритных транспортных средств для сельского хозяйства. Известия Оренбургского государственного аграрного университета, (3), 115-119.

8. Ulyanov, M.V., Skripkin, D.V., Kharlashin, A.V., Ayugin, N.P., Khalimov, R.Sh. Improving the design of a root crop harvester in order to increase the sustainability of agriculture. 2022. IOP Conference Series: Earth and Environmental Science.

9. Murodov, R.Kh., Nishonov, Kh.Kh., Bayboboev, N.G., Mamadaliev, A.M. Influence of elevator parameters with centrifugal separation on soil separation from potato tubers. IOP Conference Series: Earth and Environmental Sciencethis link is disabled, 2022, 1112(1), 012072.

10. Turdaliev Voxidjon Maxsudovich, Qo'chqorov Sobirjon Karimjonovich, SHeraliev Ikromjon Ibroximovich, & Eksanova Santalatxon SHarobidinovna (2023). G'ALTAKLI EKISH APPAATINI O'G'IT SOLISHGA MOSLASHTIRISHNI NAZARIY TADQIQ ETISH. Mexanika i texnologiya, 3 (12), 120-126

11. Qo'chqorov Sobirjon Karimjonovich, & Akbarov SHerzod Botirovich (2022). ELASTIK BARMOQLI DISKLI ELEVATORNI PARAMETRLARINI MATEMATIK MODELLASHTIRISH USULI BILAN ANIQLASH. Mexanika i texnologiya, 1 (6), 76-82.

12. Байбобоев Набижон Гуломович, Кучкоров Собиржон Каримжонович, Гуломов Шукуржон Илхомжонович, & Тоштиллаев Шохрух Азаматович (2024). НОВАЯ РАБОЧАЯ ОРГАН КУЛЬТИВАТОРА ДЛЯ ВНЕСЕНИЯ МИНЕРАЛЬНЫХ УДОБРЕНИЙ. Механика и технология, 1 (14), 88-92.

13. Бокижонович, И. (2022). кучкоров Собиржон Каримжонович. Абдуназаров Элбек Элмуродович, and Ортиков Нозимжон Бокижон Угли." Анор тупларини кумадиган машина уюмлагичининг конструкцияси" Механика и технология, 3(8), 98-102.

14. Кучкоров, С. К., & Меликулов, Н. (2023). ШР Яхшибоев Сравнение антисимметричных колебаний упругой трехслойной пластины. Механика и технология, (10).

Mexanika va Texnologiya ilmiy jurnali 5-jild, 2-son, 2024