Научная статья на тему 'КАНОНИКСИМОН СОМОН МАЙДАЛАГИЧНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АСОСЛАШ'

КАНОНИКСИМОН СОМОН МАЙДАЛАГИЧНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АСОСЛАШ Текст научной статьи по специальности «Технологии материалов»

CC BY
36
16
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
майдалагич / сомон / кесиш / чопиш / лоток / ротор / пичоқ / тезлик / измельчитель / солома / резание / измельчение / лоток / ротор / нож / частота вращения

Аннотация научной статьи по технологиям материалов, автор научной работы — Маматов Ф.М., Каримов Р.Р.

Мақолада майдалагичнинг ишчи қисмининг фронтал юзаси майдонини аниқлаш учун аналитик боғлиқликлар олинган, экспериментал тадқиқотлар натижаларига кўра ишчи қисмнинг оптимал параметрлари қуйидагилар эканлиги аниқланди: узунлиги. ишчи қисми 861 мм, лаганда ўрнатиш бурчаги 38º ва ротор тезлиги 727 рпм.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технологиям материалов , автор научной работы — Маматов Ф.М., Каримов Р.Р.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

В статье получены аналитические зависимости для определения площади лобовой поверхности рабочей части измельчителя, по результам экспериментальных исследований установлено, что оптимальными параметрами рабочей части являются: длина рабочей части 861 мм, угол установки лотка 38º и частота вращения ротора 727 об/мин.

Текст научной работы на тему «КАНОНИКСИМОН СОМОН МАЙДАЛАГИЧНИНГ ЎЛЧАМЛАРИНИ АСОСЛАШ»

УУТ 631.363

Маматов Ф.М., Каримов Р.Р.

КАНОНИКСИМОН СОМОН МАЙДАЛАГИЧНИНГ УЛЧАМЛАРИНИ АСОСЛАШ

Маматов Ф.М.-т.ф.д., профессор (КдрМИИ); Каримов Р.Р.-т.ф.н., доцент (Термез мухандислик-технология института)

В статье получены аналитические зависимости для определения площади лобовой поверхности рабочей части измельчителя, порезультам экспериментальных исследований установлено, что оптимальными параметрами рабочей части являются: длина рабочей части 861 мм, угол установки лотка 38° и частота вращения ротора 727 об/мин.

Ключевые слова: измельчитель, солома, резание, измельчение, лоток, ротор, нож, частота вращения

In the article, analytical dependencies were obtained to determine the area of the frontal surface of the working part of the chopper, according to the results of experimental studies, it was found that the optimal parameters of the working part are: the length of the working part is 861mm, the installation angle of the tray is 38° and the rotor speed is 727rpm.

Key words: chopper, straw, cutting, chopping, tray, rotor, knife, speed

Мавзунинг долзарблиги. Озуда базасини асосий турларидан бири булган сомон тайёрлаш хозирги кунда барча турдаги дехдончилик ва чорвачилик хужаликларида амалга оширилмодда. Республикамизда сомон асосан бугдой, шоли ва арпа поялар донсиз дисмидан тайёрланади хамда бир йиллик усимлик хисобланади. Сугориладиган ва лалми ерлардан сомонни йигиш, саралаш (фракциялаш), сунгра кесиб майдалаб тайёрлаш чорва молларини озуда базасини мустахкамлашнинг долзарб вазифаси хамда заруратига айланмодда. Шоли эса фадат сувли ерларда етиштирилади.

Саралашда зоотехник талабдан калта булган сомонни кесиб майдалаш жараёнида ортидча энергия ва сарф-харажатлар булмайди. Мазкур технологияда зоотехник талабдан узун булган сомонни кесиб майдалаш учун энергия ва харажатлар ошади. Фракцияланиб кесиб майдаланган сомонни туйимлилиги ва ейимлилиги чорва молларини бодишда юдори булади. Бугдой сомонини захираси Республикамизда етарли даражада ва ундан чорвачиликда дагал озуда ёки омухта ем сифатида фойдаланилмодда.

Фракцияланган сомонни кесиб майдалашга оид бир датор илмий-таддидот ишлари олиб борилган [1]. Уларга кура майдалагичлар дишлод хужалик экинлари поясини тиг билан кесади ва бунда фаска ёдлари иккинчи даражали ахамиятга эга булади. И.К.Соловьёв, Ю.Ф.Новиков, Н.Е.Резник ва бошдаларнинг илмий-таддидот ишларининг натижаларига кура, фаска билан кесиш жараёнида фракциялаб зоотехник талабдан узун булган сомон майдаланган [1,2].

Шу вадтгача утказилган таддидотларда барабанли ва тудмодли типидаги сомон майдалагичларнинг зарбали таъсир этувчи ишчи органлари урганилган [3]. Бирод гиперболоид бир полосали ярим каноник куринишдаги сомон майдалагичнинг параметрлари ва иш курсаткичлари урганилмаган хамда ушбу муаммони ечиш мухим ахамиятга эга.

Мавзунинг урганилганлик даражаси. Дастлаб утказилган бир датор илмий-таддидот ишларнинг натижаларига кура, сомон майдалагич роторига махкамланган пичоднинг диялик бурчаги а га айлланиш текислигида уткирлик бурчаги в нинг кинематик трансформациясига, бу эса уз навбатида сомони майдалаш жараёнида кесиш кучига таъсир дилади [4].

Барабаннинг (1-расм) кесувчи АВ диррасининг айланишида гиперболоид бир полосали сиртнинг ярим каноник тенгламаси дуйидаги куринишга эга [4]:

X2 _ y2+z Фс2 а2

2

= 1.

(1)

Бунда ярим канониксимон сомон майдалагич олди юзаси куйидаги формула оркали х,исобланади:

Fn = П(кх + b)dx — П-^4с2+х2 dx,

Jx2 Jx2 2c

(2)

бунда а ва с — AMA1B гиперболоиднинг хдкикий ва мав^ум ярим уклари; к — С-^СВ тугри чизикнинг бурчак коэффициенти; Ъ — тугри чизикнинг бошлангич координатаси. х = const гиперболоик куйишларни куллаб (2) ифода ечиб оламиз

Fn =

а(х1-х2)

^4с2 + (Xl — х2)2 + acln [fc(Xl2Xz) + b(x± — x2) —

(3)

1-расм. Ярим каноник шаклдаги бир полосали гиперболоид куринишидаги сомон майдалагич кесиш кисмининг олди юзасини аниклаш учун схема: а-пичокнинг кесувчи кирраси; б - сомон майдалагичнинг тасвири

Ярим канониксимон сомон майдалагич ишчи кисмнинг геометрик улчамлари эса а, Ъ ва с коэффициентлар оркали аникланади хдмда ишлаб чикилган тасвирга кура, гиперболоик бугиз айланасининг Я радиуси ва а коэффициентлари

а = ябыт = ЯзтагсЬд (4)

бу ерда т ва т0 — пичокнинг жорий ва бошлангич сирпаниш бурчаклари; Я — пичокнинг энг четдаги нуктаси буйича барабан радиуси.

Маълум У ва Z координаталари буйича пичок тигининг А ва В нукталарининг фарки

х1 — х2 = 1сзта, (5)

бунда 1С — пичок баландлиги (тиг формаси - тенг томонли учбурчак).

А нукта (Ь, d координаталар) ва В нукта (Я, О) бир йулакли гиперболоид сиртларга тегишли. Демак (5) ифодага У ва Z урнига уларнинг кийматларини (1) ифодага куйиб икки номаълумли иккита тенглама оламиз:

л „7 „7 J->

Ird

1

4с2 а2

бу ерда L — барабандан пичок асосигача булган масофа; d — пичок;к;а урнатилган ротор диаметри.

(5) ифодани эътиборга олган (6) тенгламалар системасини с га нисбатан ечиб

lc*sina

0ЛаМи3: С = 2

(7)

Коэффициент

Ъ = astn2r = R * stn2r = R * sin2arctg-^^ (8)

cosa

Шундай килиб, назарий йул билан ярим канониксимон сомон майдалагич олди юзаси аникланди, шунингдек тажриба нусхаси ишлаб чикилди. Тажриба тадкикотларда эса канониксимон сомон майдалагич урганилади (2-расм).

i

2-расм. Канониксимон сомон майдалагичнинг тажриба нусхаси

Канониксимон сомон майдалагичнинг тажриба нусхаси ёрдамида улчамларни урганишга оид бир омилли тадкикотларда утказилди.

Тадкикотларга кура, канониксимон сомон майдалагич эни, лотокнинг урнатилиш бурчаги ва роторнинг айланишлар частотасини сомонни тули; майдаланиши ва исрофларга асосан бир омилли тадкикотларни утказиш оркали урганилди хдмда натижалари куйидаги 1-жадвалга келтирилди.

1-жадвал

Тулик майдаланиш ва исрофларни канониксимон сомон майдалагич

улчамларига боFликлиги

Улчамлар номи Сомонни тулик майдаланиш ва исрофлари, %

Сомон майдалагич эни, мм 90,2* 92,7 94,3 93,9 91,6

87 5,6 3,4 6,5 6,7

Лотокнинг урнатилиш 93,1 94,3 96,7 95,4 93,7

бурчаги, град. 6,7 4,4 3,6 3,8 3,9

Роторнинг айланишлар 96,9 93,2 91,8 94,7 95,4

частотаси, айл/мин 3,8 4,3 7,3 6,6 6,1

Эслатма: суратда - сомонни тулик; майдаланиши, %; махражда - сомон исрофи, %.

1-жадвалдан куринадики, канониксимон сомон майдалагич эни 600 мм дан 1000 мм гача х,ар 100 мм интервал ораликда узгарди. Эни эса 800 мм га тенг булганда майдаланиш 4,1% гача ошди ва ундан сунг камайди.

Лотокнинг канониксимон сомон майдалагичга урнатилиш бурчаги150 дан 550 гача х,ар 10° интервал ораликда узгарди. Урнатилиш бурчаги 350 га тенг булганда эса майдаланиш 3,6 % гача ошди ва ундан сунг камайди.

Канониксимон сомон майдалагич ясси роторининг айланишлар частотаси 600 айл/мин дан 800 айл/мин гача х,ар 50 айл/ мин интервал ораликда узгарди ва ундаги

ясси роторни айланишлар частотаси 700 айл/мин га тенг булганда эса майдаланиш 5,1 % гача камайди ва ундан сунг ошди.

Канониксимон сомон майдалагич эни, лотокнинг урнатилиш бурчаги ва роторнинг айланиш частоталарини сомон исрофига асосан бир омилли тадкикотларни утказиш оркали урганилди.

Канониксимон сомон майдалагич эни 600 мм дан 1000 мм гача х,ар 100 мм интервал ораликда узгарди. Эни 800 мм га тенг булганда эса исроф 5,3 % гача камайди ва ундан сунг 3,3 % ошди.

Лотокнинг канониксимон сомон майдалагичга урнатилиш бурчаги 150 дан 550 гача х,ар 10° интервал ораликда узгарди.Унга лотокнинг урнатилиш бурчаги 350 га тенг булганда эса исроф 3,1 % гача камайди ва ундан сунг 0,3 % ошди.

Канониксимон сомон майдалагичдаги ясси роторини айланишлар частотаси 600 айл/мин дан 800 айл/мин гача х,ар 50 айл/ мин интервал ораликда узгарди. Ундаги роторнинг айланишлар частотаси 700 айл/мин га тенг булганда эса исроф 3,5 % гача ошди ва ундан сунг 1,2 % камайди.

Канониксимон сомон майдалагичнинг назарий ва бир омилли экспериментларда урганилган параметрларнинг макбул кийматлари куп омилли экспериментларни математик режалаштириш усулидан фойдаланиб аникланди. Бунда тажрибалар уч омилли режа асосида утказилади [4].

2-жадвалда омиллар, уларнинг шартли белгиланиши, вариацияланиш (узгариш) ораликлари ва сатх,и келтирилган. Улар олиб борилган назарий тадкикотлар ва бир омилли тажрибалар натижаларига кура белгиланади.

Таъсир этувчи омиллар куйидагича шартли белгилаб ( кодлаштириб) олинди: Х1 -канониксимон сомон майдалагич эни, мм; Х2 - лотокнинг урнатилиш бурчаги, град; Хэ - ясси роторнинг айланишлар частотаси, айл/мин.

2-жадвал

Асосий факторлар ва уларнинг вариацияланиш даражаси

Белгиланиши Факторларнинг номланиши Факторларни вариацияланиш даражаси

-1 0 +1

ВДб) Сомон майдалагич эни, мм 700 800 900

Лотокнинг урнатилиш бурчаги, градус 25 35 45

Роторнинг айланишлар частотаси, айл/мин 650 700 750

Сомон тулик майдаланишга эришида майдалагичда рухсат этилган исроф шундай технологик жараёнлар шароитида аникланади, яъни бошкарувчи омиллар вариацияланувчи кийматлари тадкикот максадини ташкил килади. Априор маълумотлар асосида иш сифати эгри сиртининг киймати иккинчи тартибли Хартли режаси асосида кабул килинади. Унинг афзаллиги шундаки, режани бошкалар билан солиштирилганда кам микдорда тажрибалар утказилади [5].

Экспериментларни утказишда Хартли режасининг хар бир спектр нуктаси буйича учта параллел тажриба куйилади. Экспериментлар натижаси ва матрицалар режаси ишлаб чикилди.

Экспериментал маълумотларга ишлов беришдан кейин коэффициентларни бах,оланиш киймати буйича куйидаги регрессия тенгламаси х,осил килинади: ум = 4,76-0,874^ + 0,825Х2 - 0,838Х3 + 1,414^ - 2,127^^ -1,05Х1Х3 + 0,927Х| + 1,334Х|, %, (тулик майдаланиши), (9)

у^ = 1,43 + 0,139Хх - 0,35Х2 + 0,233Х3 + 0,304^ + 0,992ХхХ2 +

+0,242X^3 + 0,254Х| + 0,137Х|, %. (исроф) (10)

(9) ва (10) тенгламалардан жуфт узароалмашувчанглик ва квадрат тушунтириш жараённинг тугрилигини тасдиклайди.

Тадкикот натижалари ва уларнинг мух,окамаси. Параметрларнинг талаб даражасидаги иш сифатини кам энергия сарфлаган х,олда таъминлайдиган кийматларини аниклайди. (9) ва (10) регрессия тенгламалари ПК "Pentium IV" компьютерида Excel дастурини "ечимни кидириш" (поиск решений) амали буйича пичок сомон диаметри 7 мм гача булганни кесиб майдалаш билан биргаликда ечилади.

Регрессион тенгламаларини биргаликда ечишда Ух мезон, яъни улчами 10 см дан кичик майдаланишлар микдори 78 фоиздан кам булмаслиги, У2 мезон, яъни канониксимон сомон майдалагичнинг исрофи минимал кийматга эга булиши шартлари кабул килинди. Олинган натижалар 3-жадвалда келтирилган.

3-жадвал

Омилларнинг макбул кийматлари

Хз Xi X2

Кодланган Натурал Кодланган Натурал Кодланган Натурал

1 750 0,6547 865,47 0,5831 40,795

0 700 0,6976 922,16 -0,5385 37,672

-1 650 0,7283 962,83 -0,5556 38,88

Хулоса. Ярим каноник шаклдаги бир полосали гиперболоид куринишидаги

сомон майдалагич кесиш кисмининг олд юзасини аниклаш учун аналитик ифодалар олинди.

Утказилган тажрибавий тадкикотлар натижалари кура сомон майдалагич ишчи кисмининг эни 866-963 мм, лотокнинг урнатилиш бурчаги 38-41° ва роторнинг айланиш частотаси 600-800 айл/мин булиши кам исроф килинган х,олда сомонни тулик майдаланиши таъминлаш имконини беради.

АДАБИЁТЛАР

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

1. Каримов Р.Р., Иманов Б.Б., Каримов Ё.З., Мамадиёрова Д.М. Разработка схемы и определение режима работы соломовыделителя // "Агро-илм" журнали, -№3,2014 й.,-Б.74-75.

2. Каримов Р.Р., ^аршиев Ф.У., Авазов Ж.Д., Алимардонов А.Ж. Исследование работы мини-измельчителя для грубых кормов//"^ишлок хужалик махсулотларини етиштириш, саклаш ва кайта ишлашнинг экологик соф ресурс тежамкор технологиялари" мавзусидаги Республика илмий-амалий анжумани материаллари.-Т.: ТошДАУ,2009 й.- Б.176-178.

3. Каримов Р.Р. Определение лобовой площади режущей части измельчителя в виде однополостного гиперболоида поликанонической формы//ВЕСТНИК-ТашГТУ,2009-№3-4.-С.193-196.

4. Karimov R.R., Abdullaev I.E., Ishmuratov Sh.S., Ergashev R.D. Researching the work of mini-grinder for rough fodder//International Journal of Advanced Research in ScienceEngineeringandtechnology.- India,2019.- Vol.6,Issue 4. pp.246-249.

5. Аугамбаев М., Иванов А., Терехов Ю. Основы планирования научно-исследовательского эксперимента// -Тошкент: Укитувчи, 1993. -336с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.