CC BY
4RESEARCHER OF THE HISTORY OF PEDAGOGY AND EDUCATOR OF HE FUTURE EDUCATION OF TAJIKISTAN
The older generation of teachers, scientists, each of them - a personality of high culture, who created an atmosphere of mutual respect, trust in the future and selfless help to students, young scientists in familiarizing with the values of pedagogical science - is remembered with special warmth.
With the arrival at the Department of Pedagogy, at the end of the seventies of the twentieth century, Doctor of Pedagogy, Professor, Academician of the Academy of Pedagogical Sciences of the USSR Obidov Ibragim Obidovich, the time has come for active training of scientific postgraduate students, doctoral students and applicants in various areas (general pedagogy, history of pedagogy, school studies, vocational guidance, social pedagogy, etc.).
Obidov's pedagogical and research activities are extensive and multifaceted. He began his teaching career working as a simple school teacher, and reached all heights and levels in science, doctor of pedagogical sciences, professor, academician of the USSR Academy of Pedagogical Sciences. Obidov's research activities can be called science studies, which is devoted to the history, theory and practice of the formation and development of education in Tajikistan in all periods of its development in the last century.
Deeply delving into the problems of education and training, he contributed to the development of pedagogical science, actively encouraged academic teachers to collect materials on folk pedagogy, write textbooks on the history of pedagogy in Tajikistan, organize and conduct experimental research in all branches of pedagogical science. In his works and lectures to students, graduate students and practical education workers, he especially noted the need to link theory with the practice of educational work at all levels of the education system.
Keywords: pedagogical science, research activity, training of scientific and pedagogical personnel, history of pedagogy, history, theory, practice, formation, development, connection of theory, sestema of education.
Саведения об авторах:
Маджидова Бибихафиза - доктор педагогических наук, профессор кафедры педагогики и инклюзивного образования Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел: (+992) 985 83 19 03
Обидова Мунира Ибрагимовна - кандидат педагогических наук, доцент кафедры специальной педагогики и инклюзивного образования Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни, тел.: (+992) 777 07 0182
Information about the authors:
Madzhidova Bibihafiza - Doctor of Pedagogy, Professor of the Department of Pedagogy and Inclusive Education of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel: (+992) 985 83 19 03
Obidova Munira Ibragimovna - Candidate of Pedagogical Sciences, Associate Professor of the Department of Special Pedagogy and Inclusive Education of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini, tel.: (+992) 777 07 0182
ХДМЧУН ОЛИМИ СОХДИ ФИЗИКАИ ГАРМЙ САБЗИДА РАСИД
Мацидов X., Мирзомамадов А. Г. *
Академики илмцои байналмилалии мактабуои оли Донишгощ давлатии омузгории Тоцикистон ба номи С. Айни *
Донишандузй асосан аз айёми хурдсолй сурат мегирад. Агар кобилияти кудак ба^ри донишандузй равона карда шавад, он самараи хуб медих,ад. Дар ташаккули зех,нии кудак бори аввал мух,ити оилавй роли асосиро мебозад.
Агар кудак бинад, ки а^ли хонадон ба омузиши илму дониш машгуланд, у низ ба онх,о пайравй намуда, барои омузиш ва азбар намудани дониш кушиш ба харч медих,ад. Баъдан дар ташаккули зех,нии кудакон сах,ми устодони аввалин роли хеле калон мебозад.
Мах,мадалй Сафаров яке аз шахсоне мебошад, ки дар оилаи солиму маърифатпарвар тарбия ёфтааст, такдир ба у устодони бомах,орату варзидаро насиб гардонид ва дар зиндагй ба максадх,ои начиби худ расид.
Дaр тaрбияи Max,мaдaлй cax^ пaдaри бyзyргворaш Max,мaдй Сaфaров хeлe кaлон мeбошaд Ba дaр вохурих,о бо он rac шaхcи мaърифaтпaрвaр бyдaнaшон бaрaъло мaълyм мeгaрдид. Ако Max,мaдй (ёдaш бa хaйр) дaр x,a^w хдм одaми бомaърифaт, хyшcyx,бaт, чe^рaхaндон, мex,мондycт бyдa, x,aмeшa aрзи cипоc мeнaмyдaнд, ки мaн дaр тaрбияи фaрзaнди он кac cax,мгyзорй кaрдa иcтодaaм.
Орзух,ои пaдaри Max,мaдaлй чомaи aмaл пyшидaнд Ba x,aмeшa aß мyвaффaкиятx,ои фaрзaнди худ caрбaлaндонa фaхр мeнaмyдaнд.
X,aK бa чониби устоди cyхaн Ba пaндy mcrn^ Сaъдии Шсрозй, ки фaрмyдaacг: aгaр пaдaр мyррaбй шaвaд, фaрзaнди кобил бa воя мeрacaд:
Дap мухрббат dyppu aшкaм гaв.apи дил мeшaвaд,
Чун муpaббй шуд nadap фapзaнд крбил мeшaвaд.
Max,мaдaлй Сaфaров бaъди хaтми Донишгох,и дaвлaтии омузгории шax,ри Дyшaнбe бa номи Т.Г. Шeвчeнко aввaл дaр мaктaби №4-и шax,ри Норaк бa ^йот мyaллими фaнx,ои физикaю мaтeмaтикa бa кор дaромaрдa, бaъдaн бax,ри caйкaл додaни донишх,ои тaхaccycиaш бa донишкaдaи хaтмнaмyдaaш бaрои дaвом додaни фaъолияти илмй-тax,кикотиaш гyзaшт.
Дaр донишкaдaи омузгорй y aввaл дaр вaзифax,ои лaборaнти кaлон, accиcтeнт Ba мyaллими кaлони кaфeдрax,ои фaкyлтeтx,ои физикa Ba мaтeмaтикa кор кaрдaaacт.
Х^нгоми кор дaр донишго^ y бa ичрои корх,ои илмй-тaдкикотй Ba илмию мeтодй тaвaччy^ зох,ир тамуд^ дaр мaчaллax,ои мeтодии чум^уриявй доир бa мeтоди-кaи тaълими физикa aз нaтичax,ои тaдкикоти худ мaколax,о бa чоп мeрacонид.
Хунтами cyx,бaт бо y бa мaн мaълyм гaрдид, ки Max,мaдaлй дaр дил мaкcaдx,ои хeлe зиёдe дорaд Ba мeхоx,aд дaр мaйдони илм кyввaозмой нaмояд.
X,aK бa чониби Биной, ки фaрмyдaacт:
Ба манзил расад он касс, ки поянда бод,
Бвхй ёфт он касс, ки цуянда бод.
Бо мaкcaди ичрои корх,ои илмй-тaдкикотй Max,мaдaлй cоли 1980 бa шyъбaи FOибонaи acпирaнтyрaи кaфeдрaи физикaи умумии фaкyлтeти физикa дохил гaрдид Ba тa^ти рох^рии бaндa бa ичрои корх,ои илмй-тaдкикотй шуруъ нaмyд.
Maвзyи риcолaи номзaдии Max,мaдaлй Сaфaров дaр шхди «Физики гармй» мyaйян кaрдa шуд.
Дaр як мyддaти куто^ M.Сaфaров aмaли кори дacтговдои тaчрибaвиe, ки дaр лaборaторияи илмй-тaдкикотии тaъcиcдодaи мaнy шогирдонaм «Физики молeкyлй Ba физики гармй» бaрои чeн кaрдaни хостят-хои гaрмифизикии моддax,о мaвчyд бyдaнд, шиноc гaрдидa, дaр он тacтго^x,о чeнкyниро OFOЗ нaмyд.
Дaр aввaл acn^am- Сaфaров М.М. бa тaдкики гaрмигyзaронии як кaтор эфирх,ои cоддa, ки мaвриди тaдкикоти лaборaторияи илмй-тaдкикотй ^рор гирифтa буд, OFOЗ нaмyд. Гaрмигyзaронии эфирх,ои cоддa вобacтa бa x,aрорaт дaр фишорх,ои бaлaнд тaдкик кaрдa шyдaнд.
Доир бa нaтичax,ои бaдacтовaрдa оид бa гaрмигyзaронии эфирх,ои cO^a вобacтa бa x,aрорaт Ba фишор якчaнд мaколax,о бо x,aммyaллифии M.Сaфaров дaр мaчaл-лax,ои илмй aз чоп бaромaдaнд.
Руз aз руз мax,орaти тaдкикотчигии Сaфaров M. М. тaкмил мeёфт Ba бa кори лaборaторияи илмй-тaдкикaгии мо acпирaнтонy унвончуйх,ои шв бa миcли Зyбaй-дов С., Нeъмaтов А, Нyриддинов З, Сияхдков С.М., Aбдyx,aмидовa З. Ba Faйрax,о хдмрох, мeгaрдидaнд.
Нaтичax,ои тaдкикотx,ои acпирaнтонy унвончуйх,о доир бa тaдкики хостята^и гармифизикии моддax,о вобacтa бa x,aрорaт дaр фишорх,ои бaлaнд дaр x^ai-x^ моeъгию бyFй дaр мaчaллax,ои илмии бонуфузи Точикиcтон Ba Иггих,оди Шyрaвй - «Maърyзax,ои Aкaдeмияи улуми Точикистон», «Жyрнaл физичecкой химии», «Тeп-лофизикa вьгсоких тeмпeрaтyр», «Инжeнeрно-физичecкий жyрнaл», «Приборо-cтроeния», «Шфть и газ», инчунин дaр мaчмyaи мaколax,ои конфeрeнcияx,ои чyм^yрaвию бaйнaлхaлкй aз чоп бaромaдaн гирифтaнд Ba лaборaторияи илмй-тaдкикотии мо шyx,рaти чax,онй пaйдо тамуд.
Аз гyшaю ганорхои мaмлaкaтx,ои дунё (ШМА, Чeхоcлaвaкия, Фрaнcия, Англия Ba Faйрax,о) бa cyроFaи Донишкaдaи дaвлaтии омузгории шax,ри Дyшaнбe бa номи Т.Г.Шeвчeнко доир бa нaтичax,ои бaдacтовaрдaи лaборaторияи тaдкикaгии мо мaктyбy дaрхоcгx,о омaдaн гирифтaнд.
Баъди чунин шухратёбй бо карори Шурои илмии Донишкадаи давлатии омузгории шахри Душанбе ба номи Т.Г.Шевченко лабораторияи илмй-тадкикотии мо ба лабораторияи проблемавии «Физикаи молекулавй ва физикаи гармй» табдил дода шуд.
Дар шухратёбии лабораторияи проблемавии «Физикаи молекулавй ва физикаи гармй» сахми М.М. Сафаров беандоза калон мебошад.
Соли 1978 ректори донишкада, узви вобастаи АУ ЧТ, доктори илми география, профессор Чураев ^.Ш. (рухашон шод бод) манро ба дафтари кории худ хонда, мактуберо ба ман дода, «шинос шавед» гуфтанд. Ман бо мактуб шинос гардидам ва он аз Пажухишгохи давлатии химияи амалии шахри Ленинград (холо Санкт-Петер-бург) ирсол гардида буд. Дар ин мактуб дарч шуда буд: «Мо аз мачаллахои бонуфузи илмй маколахои профессори донишкадаи Шумо Х,.Мачидов ва шогирдони уро хонда ба хулосае омадем, ки дар донишкадаи Шумо тадкики хосиятхои гармифизикии моддахо дар сатхи баланди илмй гузаронида мешавад. Мо мехохем, ки бо лабораторияи тадкикотии профессор Х,.Мачидов (он вакт ман профессор набудам) шартномаи хочагиро ба имзо расонем, то ки дар лабораторияи у хосиятхои гар-мифизикии катализаторхои донагии истехсолкардаи мо бахри кори киштихои кайхонй тадкик карда шавад. Аз Шумо эхтиромона хохиш менамоям, ки барои бастани шартнома Х,.Мачидовро ба Пажухишгохи давлатии химияи амалии ш.Ленинград ба сафари хизматй фирис-тонед».
Баъди мактубро хонданам мухтарам Чураев ^.Ш., савол доданд: «Ту аз ухдаи ичроиши супориши онхо баромада метавонй-мй?». Ман чавоб додам: ха метавонам.
Баъди ин сухбат профессор Чураев ^.Ш. манро ба сафари хизматй ба Пажухишгохи давлатии химияи амалии шахри Ленинград фиристоданд ва баъди баргаштанам маро «Профессори чавон» ном мебурдагй шуданд. Ман ба устод Чураев ^.Ш. гуфтам: Устод холо ман дотсентам ва манро ин тавр ном набаред. Дар чавоб гуфтанд: ман боварй дорам ба наздикй ту профессор мешавй.
Манро дар ин пажухишгох мудири шуъбаи он, доктори илмхои техникй, профессор Картавченко Александр Василевич (холо дар кайди хаёт нестанд, рухашон шод бод) кабул намуданд.
Дар сухбат бо А.В.Картавченко маълум гардид, ки дар лабораторияхои корхонаи онхо катализаторхои донагии ковоки дар таркибашон металлхои гуногундоштаро (металлхо фаъолияти катализаторхоро баланд мебардоранд) бо андозаю шаклхои гуногун истехсол менамоянд. Х,ангоми хисобкунии майдони хароратй дар сатхи берунию дохилии системахои кайхонй киматхои тачрибавии хосиятхои гармифизикй (гармигузаронй, гармигунчоиш ва хароратгузаронй) катализатори истифодашавандаро дар шароити вакуум, мухитхои газии гуногун дар фишору хароратхои баланд донистан зарур будааст. Инчунин ба онхо киматхои тачрибавии хосиятхои гармифизикии катализаторхо дар шароити кайхон лозим аст.
Ман ба А.В.Картавченко ва дигар кормандони шуъбаи у гуфтам, ки дар лабораторияи тадкикотии мо холо чунин дастгоххои тачрибавии ба ченкунии хосиятхои гармифизикавии катализаторхо мувофик мавчуд нестанд ва барои ичрои кори Шумо мо бояд дастгоххои мавчударо мутобик карданамон зарур аст ва баъзеи дигарашонро сохтан лозим меояд.
Баъди гуфтугузори тулонй мо ба хулосае омадем, ки бахри ичрои фармоиши онхо шартномаи хочагиро ба имзо расонем.
Вобаста ба талаботхои шартномаи басташуда дар лабораторияи проблемавии таъсисдодаамон, дастгоххои нави тачрибавй барои ченкунии гармигузаронй ва хароратгузаронии моддахои донагию хокагй дар шароити вакуум ва мухитхои газии гуногун дар хароратхои (то 1100 оС) ва фишорхои баланд то 100 атм сохта, ба истифода дода шуданд.
Барои коркард ва сохтани ин дастгоххои тачрибавй устодони кордону бомахорати факултети физика Двойкин Е.П. ва Богданов А.И. ба кори лаборатория чалб карда шуданд.
Дар гузаронидани ченкунии гармигузаронй ва хароратгузаронии катализа-торхои донагй сахми М. Сафаров ва С. Зубайдов хеле калон мебошад. Баъди ба даст овардани натичахои тачрибавй доир ба гармигузаронй ва хароратгузаронии катализаторхо дар шароити вакуум ва мухитхои газии гуногун маълум гардид, ки аз онхо хулосахои илмии назаррас баровадан мумкин аст.
Инро ба эътибор гирифта мавзуи рисолахои номзадии аспирантон Сафаров М.М., Зубайдов С. ва рисолаи доктории худамро доир ба тадкики хосиятхои гармифизикии катализаторхои донагй муайян намудам ва дар Шурои илмии донишкада тасдик кунонидем.
Тадкикоти хосиятхои гармифизикии катализаторхо давом меёфт, Пажухишгохи давлатии химияи амалии ш. Ленинград барои тадкик катализаторхои нав истех-солкардаи худро пешниход мекард.
Аспирантон М.Сафаров ва С.Зубайдов доир ба хосиятхои гармифизикии катализаторхои донагй рисолахои номзадии худро навишта, барои дифоъ пешниход намуданд.
Соли 1986 М.Сафаров дар мавзуи «Хосиятхои гармифизикии оксиди алуминии донагй вобаста ба консентратсияи массавии иридий ва рутений» дар Шурои диссертатсионии Донишкадаи механикаи дакик ва оптикаи Ленинград барои гирифтани дарачаи илмии номзади илмхои техникй бо муваффакият дифоъ намуд. Мукарризони илмии расмии рисолаи номзадии М.Сафаров доктори илмхои техникй, профессор Мустафоев Р.А. (аз шахри Боку) ва номзади илмхои техникй, дотсент Волков Д.П. буданд ва ба натичахои илмии рисолаи Сафаров М. бахои баланд доданд.
^айд кардан ба маврид аст, ки сахми олимони барчастаи ш. Ленинград, Арбоби илм ва техникаи Россия профессор Дулнев Г.Н. ва профессор Картавченко А.В. барои ба муваффакиятхои калон ноил гардидани лабораторияи тачрибавии мо ва тайёр кардани кадрхои илмй-педагогй барои Точикистон хеле калон мебошад.
Профессор Дулнев Г.Н. раиси Шурои диссертатсионии Донишкадаи механикаи дакик ва оптикаи Ленинград ва мукарризи расмии рисолаи номзадии Зубайдов Сайдахмад буданд. Мо шогирдон бо чунин устод фахр мекунем.
Профессор Дулнев Г.Н. холо ба сини 90 расида давлати пирй меронанд ва аз фанхои «Синергетика» ва «Физикаи гармй» машгулиятхо гузаронида истодаанд.
Профессор Картавченко А.В. хамчун намояндаи Пажухишгохи химияи амалии шахри Ленинград 16 сол лабораторияи проблемавии моро маблаггузорй намуданд ва дар рисолаи доктории ман хамчун намояндаи ташкилоти мукарриздиханда такризи арзандае навишта буданд (рухашон шод бод).
С. Зубайдов рисолаи номзадии худро дар Шурои диссертатсионии донишкадаи нафт ва гази Чумхурии Озорбойчон дар мавзуи «Хосиятхои гармифизикии оксиди алуминии донагй вобаста ба консентратсияи массавии кобалт ва никел» дифоъ намуда, ба гирифтани дарачаи илмии номзади илмхои техникй сазовор гардид.
Бо захмати зиёди кормандони лабораторияи проблемавй доир ба хосиятхои гармифизикии катализаторхои донагй, ки асоси онхоро оксиди алуминии донагй ташкил медод дар шароити вакуум, мухитхои газии гуногун, дар мухити буги сери об, тахти шиддати механикй натичахои назарраси тачрибавй дар худуди калони тагирёбии харорат ба даст оварда шуданд. Доир ба натичахои бадастовардашуда дар мачаллахои бонуфузи чумхуриявию Иттиходи Шуравй маколахои чамъбастии зиёде аз чоп баромаданд ва дар конференсияю симпозиумхои байналхалкию умуми-иттифокй маърузахо карда шуданд.
Натичахои бадастовардашударо ман дар рисолаи докториам чамъбаст намуда, соли 1990 дар Шурои бонуфузи диссертатсионии Пажухишгохи энергетикаи ядрои Академияи улуми Белорус дар мавзуи «Хосиятхои гармифизикии системахои донагии барои таксимкунии моеъии яктариба истифодашаванда» дифоъ намуда, ба гирифтани дарачаи илмии доктори илмхои техникй сазовор гардидам.
Аз ин муваффакиятхои кормандони лабораторияи проблемавй М.М.Сафаров илхом гирифта, тадкикотро доир ба ченкунии хосиятхои гармифизикии моеъхои (сузишворихои) барои системахои кайхонй истифодашаванда давом дод. Х,амин тавр, кормандони лабораторияи проблемавй барои ичрои рисолаи доктории дуюм замина фарохам оварданд. Бо максади химояи рисолаи докторй соли 1992 ММ.Сафаров ба вазифаи ходими калони илмии кафедраи «Физикаи умумй» гузаронида шуд. Дар ду соли адои ин вазифа Махмадалй доир ба рисолаи докториаш натичахои хеле назаррас ба даст овард. Бо маслихатхои ман (мушовири рисолаи докторй) натичахои бадастовардаашро доир ба хосиятхои гармифизикии сузишво-рихои техникаи ракетй ва эфирхои содда дар худудхои васеи харорату фищор чамъбаст намуда, соли 1994 дар Шурои диссертатсионии Пажухишгохи
энергетикаи ядрои Академияи улуми Белорус рисолаи докториашро дифоъ намуда, ба гирифтани дарачаи илмии доктори илмхои техникй мушараф гардид.
Бе азми дурусту саъйи комил,
Касро нашавад мурод хрсил.
Х,амин тавр, дар лабораторияи проблемавии таъсисдодаамон рисолаи доктории дуюм тайёр карда шуда, бо муваффакият дифоъ гардид.
Дар лабораторияи проблемавй аспиранту унвончуйхо, ба монанди Нуриддинов З., Неъматов А., Зубайдов С., Халилов М.Т., Сияхаков С.М. ва дигарон тадкики хосиятх,ои гармифизикии эфирхои мураккаби кислотаи фталат, махлухои полимерхо, эфирхои содда ва майдони хароратии донахои катализаторхоро хангоми сузиши сузишвории ракетй тадкик намуда, рисолахои номзадй дифоъ намуда, ба гирифтани дарачаи илмии номзади илмхои техникй ва физикаю математика ноил гардиданд.
Баъдтар дар ин лабораторияи проблемавй унвончуйхо ва аспирантон Саидов Н. аз кафедраи физикаи Донишгохи аграрии Точикистон, Сияхаков С.М., Мухаббатов Х. (мудирони кафедрахои физикаи умумй ва эксперименталй Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй) рисолахои номзадии худро дифоъ намуданд ва номзади илм гардиданд.
Х,оло унвончуйхо Исмонов Ф. ва Шукрихудоев Х. дар ин лаборатория рисолахои худро тадкик намуда, барои дифоъ омода намуда истодаанд.
^айд кардан ба маврид аст, ки дар сохтану таъсиси дастгоххои тачрибавй барои тадкики хосиятхои гармифизикии моддахо сахми устодони шодравон Двойкин Е.П. (муаллими калони кафедраи методикаи таълимии физикаи ДДОТ ба номи Садриддин Айнй) ва Богданов А.И. (дотсенти кафедраи физикаи назариявии ДДОТ ба номи Садриддин Айнй) хеле калон аст.
Двойкин Е.П. дар тахлили натичахои тачрибавии хосиятхои гармофизикии каталлизаторхои донагй сахми арзанда доранд. Бо хаммуаллифии ин ду нафар устодони шодравон (Двойкин Е.П. ва Богданов А.И.) якчанд маколахои илмиро дар мачаллахои бонуфузи илмй чоп намудем.
Дар тарбияи М.Сафаров, хамчун доктори илм сабзида расидани у профессори Донишгохи давлатии омузгории Озорбойчон Гусейнов К.Д. (рохбари илмии рисолаи номзадиам), Двойкин Е.П. ва Богданов А.И. низ сахмгузоранд.
Х,ангоми гузаронидани тадкикотх,о дар лабораторияи проблемавии мо зарурияти ченкунии зичии эфирхои содда ба миён омад. Бо ин максад Сафаров М.М. ба муддати 3 мох ба лабораторияи тадкикотии профессор Гусейнов К.Д. ба шахри Боку ба коромузии илмй фиристонида шуд.
Дар ин муддат бо кумаку дастгирии профессор Гусейнов К.Д. Сафаров М.М дар дастгохи тачрибавии лабораторияи он кас зичии эфирхои соддаро вобаста ба фишору харорат чен намуд ва натичахои назаррас ба даст овард ва он натичахо ба рисолахои доктории Сафаров М.М. дохил гардиданд.
Х,амин тавр, сахми профессор Гусейнов К.Д. дар инкишофи мактаби илмии таъсис додаи мо ва тайёр кардани кадрхои илмй-педагогии чумхурии мо хеле калон мебошад.
Баъди дифои рисолаи докторй М.Сафаров ба Донишгохи технологии Точикистон ба кор гузашт ва то соли 1998 дар вазифаи мудири кафедраи «Физикаи тачрибавй»-и ин донишгох адои вазифа намуд.
Аз соли 1998 то имруз М.Сафаров дар Донишгохи техникии Точикистон ба номи академик М.С.Осимй аввал дар вазифаи мудири кафедраи «Стансияхои электрикй ва техникаи гармй», баъд дар вазифаи мудири кафедраи «Техникаи гармй ва тачхизотхои гармидихй» кору фаъолият карда истодааст.
Сафаров М.М. дар Донишгохи технологии Точикистон ва Донишгохи техникии Точикистон пайваста ба корхои таълимию тарбиявй корхои илмй-тадкикотиро низ ривоч медихад.
Устодони чавонро дар ин донишгоххо ба ичрои корхои илмй-тадкикотй чалб намуда, як катор проблемахои илмиро халлу фасл намуд. Тахти рохбарии олими пухтакор М.Сафаров 52 нафар аспирантону унвончуйхо рисолахои номзадй ва 4 нафар рисолаи докторй дифоъ намуда, ба гирифтани дарачахои илмии номзади илмхои техникй ва доктори илмхои техникй ноил гардиданд.
Х,амин тарик, дар чодаи тадкики хосиятхои гармофизикии моддахо М. Сафаров ба устодй расиданд.
Ба шогирдй хор он кас шод гардад,
Бувад рузе, ки худ устод гардад.
Дар натичаи мехнати бобаракат М.Сафаров бо унвонхои илмию фахрй кадр карда шуд.
Ба у дарачаи илмии профессори кафедраи «Техникаи гармй ва тачхизотхои гармидихй»-и Донишгохи техники Точикистон ба номи академик М.Осимй дода шуд. Соли 2003 маркази холноманависии шахри Ню-Йорк профессор М.Сафаровро хамчун «Одами сол» интихоб намуда, бо медали тиллой сарфароз гардонид.
У академики Академияи мухандисии Чумхури Точикистон, академияи Ню-Йорк, дорандаи Чоизаи тиллои КЕ8С0-2008 дар сохаи физика, медали тиллои ба номи В.И.Блинников ва нишони фахрии ММПИ Чумхурии Точикистон мебошад. _
МтШгу Е<1ииЪоп КериЫк о! АтЫрп
Хизматхои у дар сохаи маорифи ЧТ хеле калон буда, соли 2006 бо Фармони Президента Чумхурии Точикистон бо медали « Хизмати шоиста» кадр карда шуд.
Махмадалй Сафаров ташкилотчии хуби сохаи илм, рохбари пухтакору ташаббускор ба шумор меравад.
У мактаби илмии худро таъсис дод ва бо ташаббуси у дар Донишгохи техникии Точикистон ба номи академик М.С.Осимй Шурои диссертатсионй доир ба дифои рисолахои номзадй барои гирифтани дарачаи илмии номзади илмхои техникй ва физикаю математика таъсис ёфт (аз соли 2003 то соли 2007 вазифаи котиби илмии онро ба ухда дошт) ва дар он 13 нафар аспирантону унвончуйхо рисолахои илмии худро дифоъ намуда, ба дарачаи илмии номзади илм сохиб гардиданд.
Дар мактаби илмии таъсисдодаи профессор Сафаров М.М. номзадхою докторхои илм сабзида расиданд.
У муаллифи зиёда аз 685 корхои илмй ва илмию методй, аз чумла монография, маколахои илмй, васоитхои таълимй, ихтирооту таклифхои окилона мебошад.
Профессор Сафаров М.М. бо шогирдони худ дар конференсияхои байналхалкию чумхуриявй бо маърузахои илмй баромад намуда, ба оламиён натичахои тадкикотхои худро шинос менамояд.
84
Профессор М.Сафаровро дар мамлакатх,ои дунё хамчун олими сохаи физикаи гармй хеле хуб мешиносанд ва олимони машхури ин соха ба корхои илмии у бахои сазовор додаанд.
Хамин тавр, профессор М.Сафаров хамчун олими сохаи физикаи гармй сабзида расид ва дар тайёр намудани кадрхои илмй-педагогй дар чумхурй сахми арзанда дорад.
Холо М.Сафаров ба хайси хамкор дар вазифаи профессори кафедраи физикаи умумии ДДОТ ба номи Садриддин Айнй кору фаъолият намуда истодаанд. Мо хамкорон ва шогирдон боварии комил дорам, ки тахти рохбарии профессор Сафаров М.М. дар пешрафти илми энергетикаи Точикистон ва тайёр намудани мутахассисони ин соха сахми босазо гузошта мешавад. Он, ки гохе мезадам дар обу оташ хешро, Равшанй дар кори мардум буд мацсудам чу шамъ. Профессор ММ.Сафаров ба синни мубораки 69 расида, ба камолоти вокеии пажухишгарию тадкикот кадам гузоштанй аст. Ман хамчун устод (рохбари илмии рисолаи номзадй ва мушовири илмии рисолаи докториаш) хохони онам, ки Махмадалй Сафаров боз сад соли дигар хамин хел шахси миёнасоли ботадбир бимонад ва комёбихою натичахои боз хам зиёдтар хаёти хуррамонаю бурдборонаашро зеби дилхо бахшанд. Илова бар он профессори мухтарам доимо дар ихотаи дустону шогирдон, наберагону хешовандон бо табъи болида бахри шукуфоии илму маърифати ватани махбубамон фаъолият баранд. Мавриди зикр аст, ки сухани Соиби бузургвор гуё пурра ба Махмадали Сафаров бахшида шуда бошад:
КАК УЧЕНЫЙ В ОБЛАСТИ ТЕПЛОВОЙ ФИЗИКИ
Жизнь и деятельность выдающихся и известных деятелей, известных ученых, творческих и новаторских педагогов в области науки и образования, признание и признание их творческой деятельности имеют большое воспитательное значение для молодежи, особенно будущих учителей.
Данная статья посвящена многолетней деятельности одного из самых известных ученых Республики Таджикистан и за рубежом, авторитетного и точного ученого в области теплофизики, доктора технических наук, профессора Сафарова Махмадали Махмадиевича.
SCIENTIST IN THE FIELD OF THERMAL PHYSICS The life and work of outstanding and famous figures, famous scientists, creative and innovative teachers in the field of science and education, recognition and recognition of their creative activity are of great educational importance for young people, especiallyfuture teachers.
This article is devoted to the long-term activity of one of the most famous scientists of the Republic of Tajikistan and abroad, an authoritative and accurate scientist in the field of thermophysics, Doctor of Technical Sciences, Professor Mahmadali Mahmadievich Safarov.
Сведения об авторах:
Хамид Меджидов - ученый и техник Таджикистана, академик Международной академии наук, профессор кафедры экспериментальной физики Таджикского государственного педагогического университета имени Садриддина Айни Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 501103944.
Мирзомамадов Алимамад Гулмамадович - к.т.н., доцент кафедры общей физики Таджикского государственного педагогического университета имена Садриддина Айни Адрес: 734003, Республика Таджикистан, город Душанбе, район И. Сомони, проспект Рудаки 121. Тел.: (+992) 501103944. E-mail: ptuh1985@mail.ru
About the authors:
Hamid Majidov - Scientist and technician of Tajikistan, academician of the International Academy of Sciences, professor of the Department of Experimental Physics of the Tajik State Pedagogical University named after Sadriddin Aini. Address: 121 Rudaki Avenue, Dushanbe city, 734003, Republic of Tajikistan, Somoni district. Tel.: (+992) 501103944. Mirzomamadov Alimamad Gulmamadovich - Candidate of Technical Sciences, Associate Professor of the Department of General Physics of the Tajik State Pedagogical University
/
named after S. Aini. Address: 121 Rudaki Avenue, Dushanbe city, 734003, Republic of Tajikistan, Somonidistrict. Tel.:(+992)501103944. E-mail:ptuhl985 amail.ru
УСТОДИ МАКТАБДОР
Курбонов А.Р.
Донишгохи давлатии омузгориив Тоцикистон ба номи С. Айни
САТТОРОВ ТОХИРЧРН доктори илми биология, профессори кафедраи зоологияи факултети биологияи Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй, соли 1947 дар нохияи Конибодоми Чумхурии Точикистон ба дунё омадааст.
Соли 1969 шуъбаи биология ва химияи факултети табиатшиносию чуирофияи Донишкадаи давлатии омузгории шахри Душанбе ба номи Т.Г. Шевченко-ро хатм кардааст. Баъди хатми донишкада аз мохи августи 1969 то июни 1970 дар мактаби миёнаи № 2 шахри Норак дар вазифаи омузгори биология ва химия кору фаъолият намудааст. Аз соли 1970 то 1971 дар сафи соби; Артиши Шуравй адои хизмат намудааст. Пас аз адои хизмати Ватан-Модар аз соли 1972 то 1976 ба хайси ассистенти кафедраи зоологияи ДДОТ фаъолият намуда, ба донишчуён дарс гуфтааст. Соли 1977 ба аспирантураи назди Пажухишгохи зоологияи АИ Чумхурии Украина дохил шуда, онро соли 1980 хатм намуда, соли 1981 дар шахри Киев рисолаи номзадии худро дар мавзуи «Хазандахои Точикистони Шимолй» дар Шурои олимони Института зоологияи академияи илмхои Чумхурии Украина сарбаландона химоя намудааст. Дар солхои 1982-1985 муаллими калон, н.и.б. ва аз соли 1985 дотсенти кафедраи биологияи умумии факултети география, аз соли 1985 то 1998 мудири кафедраи биологияи умумии факултети география ва минбаъд аз соли 1998 дар факултети биология дар вазифахои дотсент, мудири кафедра, декани факултети биология кору фаъолият намудааст. Х,амзамон устод дар баробари корхои таълимй ба тадкикот ва омузиши герпетофаунаи Точикистон ва Осиёи Марказй машгул шуда, маводхои илмй чамъоварй намуд. Новобаста аз ичрои вазфиахои мухталиф дар донишгох устод Сатторов Т. дар соли 1994 тахкики хусусиятхои фаунаи хазандахоро дар чумхурй чамъбаст намуда, рисолаи докториро дар мавзуи «Хазандахои чанубй-шаркии Осиёи Марказй» дар Шурои илмии Пажухишгохи зоологияи АИ Чумхурии Узбекистан дифоъ намуд. Пас аз химояи рисолаи докторй соли 1995 унвони профессорро гирифт. Дар асоси аз нав аттестатсия намудан ба Сатторов Т. аз тарафи Комиссияи олии аттестатсионии Россия аз 1.04.2005 дипломи доктори илмхои биология тахти № 45 дода шудааст.
Аз соли 1998 то 2009 дар вазифаи декани факултети биология, солхои 2009-2010 муовини ректор оид ба корхои таълимии ДДОТ ба номи С. Айнй, 2010-2013 муовини ректор оид ба такмили ихтиссос ва бозомузии кадрхои ДДОТ ба номи С. Айнй ва аз соли 2013 то соли 2017 дар вазифаи мудири кафедраи зоология кору фаъолият намудааст. Айни замон бошад дар вазифаи профессори кафедраи зоологияи факултети биологияи донишгохи мазкур ба таълиму тарбияи кадрхои илмй ва омода намудани кадрхо дар сохаи биология (зоология) машгул аст.
Сатторов Тохирчон баъди хатми Донишгохи давлатии омузгории Точикистон ба номи Садриддин Айнй 48 соли хаёти худро ба фаъолияти омузгорй пайвастааст, ки аз он расо 45 солашро бевосита дар Донишгох сарфи таълиму тарбияи мутахассисони баландихтисоси сохаи илм ва маориф бахшидааст. Дар тули фаъолияти мунтазаму самараноки педагогиаш аз зинаи ассистенти кафедра то ба дарачахои илмии номзади илми биология, доктори илми биология ва унвонхои илмии дотсенту профессори кафедра расидааст. У хамчун рохбари илмй ва аъзои Шурои химояи рисолахои номзадию докторй ва аъзои Шурои илмии Институти зоология ва паразитологияи Академияи илмхои чумхурии Точикистон дар тайёр намудани кадрхои илмй-омузгории сохаи биология хизмати шоиста кардааст.
Сатторов Т. илми биологияи точикро борхо дар хоричи кишвар (Чехословакия, Англия, Италия, Киев, Минск, Ашхобод, Тошканд, Эрон) ва гайра муаррифй кардааст.
