Научная статья на тему 'Кәсіби зорығуы мейірбике ісіндегі қазіргі жағдайдағы маңызды аспект ретінде'

Кәсіби зорығуы мейірбике ісіндегі қазіргі жағдайдағы маңызды аспект ретінде Текст научной статьи по специальности «Прочие медицинские науки»

CC BY
496
99
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мейрбике персоналы / кәсіби зорығу / күйзеліс / эмоциональды зорығу синдромы. / nurses / stress / burnout syndrome.

Аннотация научной статьи по прочим медицинским наукам, автор научной работы — Н.А. Талкимбаева, А.А. Айтманбетова, Н.Н. Ермекбай, Ә.Е. Жуматаева

Жұмысы адамдармен қарқынды және эмоционалды түрде тығыз қарым-қатынаста болатын мамандардың, соның ішінде медициналық қызметкерлердің кәсіби әрекетінің денсаулық жағдайына әсері ерекше назар аудартады. Мұндай мамандардың еңбек әрекетіндегі ситуациялар шеңберіне психикалық және физиологиялық реакциялар, кәсіби күйзеліс енеді. Мейірбике мамандығы ӛкілдерінің күйзеліске жақын жеке тұлғалық ерекшеліктерін, жағдайларын және эмоциональды зорығу дәрежелерін диагностикалау үшін 18 адамнан тұратын медициналық персоналға тестілеу жүргізілді. В.Бойко әдістемесі бойынша Зерттелгендердегі эмоциональды зорығу синдромының даму деңгейлерін талдау I фазаның доминантты екенін кӛрсеткен. Түйетініміз, эмоциональды зорығу синдромы жұмыстың жағымсыз жағдайларының әсерінен қалыптасатынын, дәлірек айтқанда, еңбек етудің рационалды ұйымдастырылуына тікелей байланысты.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по прочим медицинским наукам , автор научной работы — Н.А. Талкимбаева, А.А. Айтманбетова, Н.Н. Ермекбай, Ә.Е. Жуматаева

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROFESSIONAL BURNOUT AS AN IMPORTANT ASPECT NURSING STAFF WORK IN MODERN CONDITIONS

Professonal activities of those, who are in an intense and emotional contact with people, including health professionals, largely affects their health and psycho-emotional status. In terms of employment events such experts shall psychological and physiological reaction condition of professional burnout. Personal characteristics of nurses, their stress, emotional burnout of 18 respondents diagnosed by testing a special technique V.Boyko . Analysis of the levels of development of the SРВ respondents identified dominance I-phase. In conclusion, there was a direct relationship with the SРВ adverse conditions and irrational organization of labor.

Текст научной работы на тему «Кәсіби зорығуы мейірбике ісіндегі қазіргі жағдайдағы маңызды аспект ретінде»

ЭОЖ:61: 005.745(06)

Н.А. ТАЛКИМБАЕВА, А.А. АЙТМАНБЕТОВА, Н.Н. ЕРМЕКБАЙ, Э.Е. Ж¥МАТАЕВА

С.Ж. Асфендияров атындагы К,аза; YnmmbiH;медицина университет'1

КЭС1БИ ЗОРЫГУЫ МЕЙ1РБИКЕ 1С1НДЕГ1 КАЗ1РГ1 ЖАГДАЙДАГЫ МАНЫЗДЫ АСПЕКТ РЕТ1НДЕ

Жумысы адамдармен ;ар;ынды жэне эмоционалды тYрде тыгыз ;арым-;атынаста болатын мамандардын, сонын iшiнде медициналы;;ызметкерлерд'н кэаби эрекетiнiн денсаулы;жагдайына эсерi ерекше назар аудартады. Мундай мамандардын енбек эрекет'ндегi ситуациялар шенбер'ше психикалы;жэне физиологиялы;реакциялар, кэаби ^йзелс енед'1.

Мешрбике мамандыгы вкiлдерiнiн kyйзел'!ске жа;ын жеке тулгалы; ерекшел'ктер'н, жагдайларын жэне эмоциональды зорыгу дэрежелер'ш диагностикалау Yшiн 18 адамнан туратын медициналы;персоналга тестлеу жYргiзiлдi. В.Бойко эдктемеа бойынша Зерттелгендердегi эмоциональды зорыгу синдромынын даму денрейлер'ш талдау I фазанын доминантты екенн керсеткен. ТYйетiнiмiз, эмоциональды зорыгу синдромы жумыстын жагымсыз жагдайларынын эсерiнен ;алыптасатынын, дэл'рек айт;анда, енбек етуд'н рационалды уйымдастырылуына т/'келей байланысты.

TYÜiHdi сездер: мейрбике персоналы, кэаби зорыгу, kyйзелс, эмоциональды зорыгу синдромы.

Соцгы жылдары тYPлi кэаптеп куйзелк жэне адамныц куйзелкке ^арсы туру механизмдершщ ^алыптасуына байланысты сура^тарга ^ызыгушылыщ айтарлыщ жогарылады [1,2]. Жумысы адамдармен ^ар^ынды жэне эмоционалды тYPДе тыгыз ^арым-^атынаста болатын мамандардын, соныц Ынде медициналы^

^ызметкерлердщ кэаби эрекетЫщ денсаулыщ жагдайына эсерi ерекше назар аудартады. Мундай мамандардын ецбек эрекетшдеп ситуациялар шецберЫе психикалыщ жэне физиологиялы^ реакциялар, кэсiби кYЙзелiс енедi (S.Rathod жэне оныц пМрлестерЫщ (2000).

Медициналы^ ^ызметкерлердщ кэсiби кYЙзелiс «втемЬ> ете жогары. Мысалы, Англияда 40% медициналы^ ^ызметкерлердщ ецбекке жарамсыздыгы

эмоциональды ^йзелкке байланысты екен (Dinsdale P., 1995).

Алматы ^алалыщ емханаларда мейiрбике iсiнде эмоциональды тYPДе кэсiби зорыгу синдромыныц дамуын зерттеу взектiлiгi берiлген зерттеу жумысыныц ма^сатын негiздедi.

Мейiрбике in мамандарыныц вкiлдерiнде кэсiби зорыгу синдромыныц даму дэрежесi мен жумыс жагдайларыныц взара байланысын зерттеу ма^сатында уйымдастырылган зерттеу жумысыныц объектiсi мен келемi твмендегiдей болып аны^талды. Зерттеуге Алматы ^алалыщ №7 клиникалыщ аурухана емханасы, №18 емхана, №8 ^алалыщ балалар емханасыныц орта медперсоналы (21) алынган.

Зерттеу барысында тiзiм бойынша 84 аны^тау тугырынан туратын, суралушы «иэ» жэне «жо^» деген бiрмаFыналы жауап беруi тиiс В. Бойко эдктемеа бойынша эмоциональды зорыгу симптомдарын социологиялыщ зерттеу жYPгiзiлдi [3]. 6дiстеме ^йзелк дамуыныц келесi 3 фазасын аныrçтауFа мYмкiндiк бередi: «кернеу», «твзiмдiлiк», «жYдеу». 6рбiр кврсетiлген фазалар Yшiн эмоциональды зоры^удыц жетекшi симптомдары rçарастырылFан.

Процедуралыщ межрбикелерЫщ кYЙзелiске жа^ын жеке тулFальщ ерекшелiктерiн, жаFдайларын жэне эмоциональды зорыгу дэрежелерiн диагностикалау Yшiн 18 адамнан туратын медициналы^ персоналFа тестiлеу жYPгiзiлдi.

Зерттеуге арнайы мамандыщ бойынша жумыс втЫ 5-10 жылдан кем емес персонал та4далFан. СуралFан

респонденттердщ 66%-ы процедуралыщ мейiрбике iсiнде 5-10 жыл жумыс жасагандар.

Тестiлеу жумыс уа^ытысыныц басында жYPгiзiлген. Муныц взiндiк себебi бар: В.Бойко эдiстемесi бойынша 84 аны^тау тугырынан туратын сауалнамага жауап беру YoiiH, оны жете тYсiнiп, ^арбалас жумыс жагдайларына араласпай турып, мейiрбике вз-взiн жумысы тургысынан багалауы, аны^тауы тиiс.

Сына1да тYсушi оларга 1^атац тYPде «иэ» жэне терк «жо^» деп жауап беруi тжс. Тестiлеу нэтижелерiн интерпретациялау 4 симптомнан туратын Yш фаза бойынша жYPгiзiледi: кернеулiк, твзiмдiлiк, жYдеу фазалары.

Зерттелгендердеп эмоциональды зорыгу синдромыныц даму децгейлерЫ талдау I фазаныц доминантты екеын кврсеткен. Бул фазада ^алыптасу Yстiндегi симптомдар (Г-дан бас^а) - айрыщша.

II фаза бойынша Е, Ж, И симптомдары непзшен ^алыптасу Yстiнде, З - ^алыптаспаган фазага ыгыс^ан.

III фазада ^алыптас^ан Л, М симптомдары жо^ болганымен, К - 47%, Н - 6 % ^алыптасып Yлгерген.

Бул мэлiметтердi талдай келе зерттелгендер тобындагы ^алыптасу Yстiндегi симптомдар аны^талды: А - психожара^атаушы жагдайларды бастан кешiру В - взше квцЫ толмау Д - мазасыздану жэне депрессия

Е - адекватты емес тацдамалы тYPДегi эмоциональды жауап

Ж - эмоциональды-эдептЫк дезориентация И - кэаби мшдеттердщ редукциясы. Жумыстагы психожара^атаушы жагдайларды бастан кешiру артыщ жауапкершiлiк сезiнуден кейiнгi ^айтымсыз шаршау кYЙге экеледi. Адам тiтiркенгiш, ашуланша^ бола бастайды. Ат^арган жумысына квцЫ толмай, взiн iштей азгыра бастайды. Айтылгандардыц нэтижесiндегi жYЙке жу^арудан мазасыздыда, соцыра депрессияга ушыратады.

Маман ^оршаган ортамен эмоциональды алмасуды кэсiби жанасулар барысындагы iрiктелген тYPдегi жауаптар есебiнен шектейдГ «К^алаймын-^аламаймын»; «^ажет деп тапсам - пациентке назар аударамын»; «квцт-^жм болса пациенттщ жагдайы мен сураныстарына жауап беремш» устанымы iске асады. Адамга ол взi дурыс эрекет ететш тэрiздi кврiнгенiмен, алайда ^атынас субъекта бас^аны - эмоциональды сарацды^ты, взЫе есеп бермеудi, пациент жагдайына

бейжай ^арайтындыгын нус^айды. Жумыстагы ^атынастардан, жанасудан, сез ^атынастарынан шаршаган маман туыстары, эрттестер^ таныстарымен, тiптi жа^ындарымен араласудан ^ашып, ез-езiмен туйьи^талады.

Бул симптомдар эмоциональды шыгындарды талап ететiн мiндеттердi жецтдету немесе ^ыс^артумен керiнедi. Нэтижесiнде эмоциональды-эдептЫк дезориентация орын алады. Ягни ол ез жумысындагы субъектiлерге бурынгыдай оц эмоциональды кемек беру мYмкiндiгiнен айрылады. Олардыц жагдайларын тYсiнiп, проблемаларын тец белку, жагдайларын жасауга атсалысуга ынтасы болмайды. Сезiм мен эмоциясыз эрекет ету - зорыгудыц ай^ын симптомы. Бул жагдай жеке тулганыц кэаби деформациясын куэландырады да оныц эрекет субъек^ане ну^сан келтiредi. Партнер езЫе ^атысты кецтаз кемек эрекетiн сезЫп, терец психологияльщ со^^ы сезiнедi.

Куантарлыгы, зерттеу нэтижесiнде респонденттерде 3-шi

жYдеу фазасыныц симптомдарыныц негiзiнен

^алыптаспагандыгы:

Л - «Эмоцияныц жогалу» симптомы

М - «Жеке тулганыц езгеру, немесе деперсонализация»

симптомы

Н - «Психосоматикалыщ жэне психовегетативтi бузылыстар» симптомы.

Мундай KepiHic процедуралыщ межрбикелердщ бас^а санаттагы межрбикелерге Караганда кэсiби тургыда бiршама эмоциональды тура^ты екендiктерiн, патологияныц ^алыптасу сатысындагы симптомдары тiркелгенiмен, ^алыптас^ан симпомдарыныц дамуыныц шектеулi кYЙiн куэландырады.

Кэсiби-эмоциональды зорыгу симптомдарыныц iшiнде респонденттер арасында непзшен таралгандары алгаш^ы екi фазага тиесЫ болганы, эрине, оцтайлы кeрiнгенiмен 47% мамандар арасында III фаза симптомныц ^алыптасуы шцт аудартады. К -^алыптас^ан «эмоциональды дефицит» симптомы. Ол кэаби эрекеттеп эмоцияныц сар^ылуымен керЫед^ айналага кeцiл аудару, ден ^ойып мэселеге араласу тiптi ^иындайды. Медициналыщ эрекет стереотиптi тYPДе кeцiлсiз, кейде сапасыз орындалады. Ситуация шешiмiн таппаган жагдайда соцгы фазаныц а^ыргы симптомдарына жол ашылады. Зерттеу нэтжелерi бойынша мейiрбикелерде дамитын кэсiби зорыгу синдромыныц ^алыптасу фазалары суретте кeрсетiлген.

■ Калыптаспаган ■ Кадыптасу Yстiнде

■ Калыптас^ан

63

I Фаза ''кернеу'' II Фаза III Фаза ^YAey"

"тез1мдшк"

Сурет 1 - Респонденттердщ эмоциональды зорыгу

Сонымен, тестiлеу нэтижелерi сыналгандарда ^алыптас^ан сипмтомдар санына ^арай I-шi кернеулiк фазасына тэн екендтн куэландырады. Фактiлi тYPДе арта тYсетiн кYЙзелiске ^арсы туру мазасыздьщ керней бастаган сэттен басталады. Бул табиги реакция: ^олдагы бар ^уралды пайдаланып, сырт^ы ^оршаган ортадан келетiн кYштеудi темендету Yшiн адам саналы немесе саналы емес тYPДе психологияльщ комфорт жагдайына умтылады. Бойко эдiстемесi бойынша тесттеу мэлiметтерiнен тYЙетiнiмiз, ЭЗС жумыстыц жагымсыз жагдайларыныц

синдромыныц даму фазалары бойынша таралуы (%)

эсерiнен ^алыптасатынын, дэлiрек айт^анда, ецбек етудiц рационалды уйымдастырылуына тiкелей байланысты. Жанама жолмен, медициналыщ ^ызметкерлерге психологиялыщ кeмек шрсету Yшiн еш^андай жагдай жасалмаганын дэрттейдГ Алайда, тестiлеу нэтижелерi респонденттердiц кeпшiлiгiнiц eз жумыстарын жа^сы кeретiн, eмiрде eз маманды^тарын кездейсо^ емес eмiрлiк деп тацдаган кэсщойлар екенiн куэландырады.

ЭДЕБИЕТ Т1З1М1

1 Знаков В.В. Исследование профессионально важных качеств у мед. работников // Психологический журнал. - 2004. -№3. - С.71-81

2 Ронгинская Т.И. Синдром выгорания в социальных профессиях // Психологический журнал. - 2002. - Т. 23, № 3. - С. 8595.

3 Бойко В.В. Синдром «эмоционального выгорания» в профессиональном общении/В.В. Бойко. - СПб.: Питер, 1999. - 105 с.

Н.А. ТАЛКИМБАЕВА, А.А. АЙТМАНБЕТОВА, Н.Н. ЕРМЕКБАЙ, Э.Е. Ж¥МАТАЕВА

Казахский национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова

ЭМОЦИОНАЛЬНОЕ ВЫГОРАНИЕ КАК ВАЖНЫЙ АСПЕКТ ТРУДА СЕСТРИНСКОГО ПЕРСОНАЛА

В СОВРЕМЕННЫХ УСЛОВИЯХ

Резюме: Профессональная деятельность тех, которые находятся в интенсивном и эмоциональном контакте с людьми, в том числе медицинских работников, во многом влияет на состояние их здоровья и психоэмоциональный статус. В круг событий трудовой деятельности таких специалистов вступает психологические и физиологические реакции, состояние профессионального выгорания.

Личностные характеристики медсестер, их стрессоустойчивость, степени эмоционального выгорания 18 респондентов продиагностированы путем тестирования по специальной методике В.Бойко.

Анализ уровней развития СЭВ у респондентов определил доминантность I фазы. В заключении, установлена прямая взаимосвязь СЭВ с неблагоприятными условиями и нерациональной организацией труда. Ключевые слова: средний медперсонал, стресс, синдром эмоционального выгорания.

N.A. TALKIMBAEVA, A.A. AITMANBETOVA, N.N. ERMEKBAy, А.Е. ZHUMATAEVA

Kazakh National Medical University named S. D. Asfendiyarov

PROFESSIONAL BURNOUT AS AN IMPORTANT ASPECT NURSING STAFF WORK IN MODERN CONDITIONS

Resume: Professonal activities of those, who are in an intense and emotional contact with people, including health professionals, largely affects their health and psycho-emotional status. In terms of employment events such experts shall psychological and physiological reaction condition of professional burnout.

Personal characteristics of nurses, their stress, emotional burnout of 18 respondents diagnosed by testing a special technique V.Boyko .

Analysis of the levels of development of the SРВ respondents identified dominance I-phase. In conclusion, there was a direct relationship with the SРВ adverse conditions and irrational organization of labor. Keywords: nurses, stress, burnout syndrome.

УДК: 614.4.351.77

А.Н. НУРБАКЫТ, Н.О. ЖУМАБЕКОВ

Казахский Национальный медицинский университет имени С.Д. Асфендиярова Высшая школа общественного здравоохранения МЗ РК

НЕОБХОДИМОСТЬ В УСОВЕРШЕНСТВОВАНИИ ПРАВОВОЙ ОСНОВЫ ОПЕРАТИВНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ СТРУКТУР

ГОССАНЭПИДНАДЗОРА (ПО Г. АЛМАТЫ)

Уровень санитарно-эпидемиологического благополучия рассматривается как интегральный показатель, отражающий с одной стороны состояние здоровья, а с другой - состояние среды обитания населения.

В связи с внесенными изменениями в законодательства (увеличение временного интервала между проверками субъектов, зарегистрированных менее трех лет) внедрения системы прогнозирования, оценки и управления рисками в части сокращения проверок субъектов частного предпринимательства, количества запланированных проверок службой снизилась на 39%.

По результаты исследования, следует сделать вывод, что, несмотря на ряд положительных тенденций, национальное законодательство в рассматриваемой сфере в значительной степени характеризуется декларативностью, разобщенностью, отсутствием четких механизмов реализации установленных норм, содержанием большого количества отсылочных норм, что

приводит к необоснованному увеличению количества подзаконных нормативных актов, наличием правовых проблем. Ключевые слова: санитарно-эпидемиологическое благополучие, департамент по защите прав потребителей, санэпиднадзор, законодательно-правовые нормы.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.