CC BY
0Гидрометеорология жене экология №1 2024
ЭОЖ 551.577.38 ГТАМР 37.27.02
копжылдык гиДРОМЕТЕОРОЛОГИЯЛЫК МЭЛ!МЕТТЕР! НЕГ!З1НДЕ
ЖАЙЫК-КАСПИЙ СУШАРУАШЫЛЫК АЛАБЫНДАЕЫ ГИДРОЛОГИЯЛЫК
КУРГЕАКШЫЛЫКТЫ БАГАЛАУ
С.К. Алимкулов! г.г.к., Л.К. Махмудова! г.г.к., А.А. Турсунова! г.г.к., Э.К. Талипова* Рйр,
Л.М. Биримбаева!>2*
«География жене су каутстда» Акционершк когамы, Алматы, Казакстан
?эл-Фараби атындагы Казак Улттык универитети, Алматы, Казакстан
Е-тай: Битауеуа Гатай.ги
Макалада Жайык-Каспий сушаруашылык алабы аумагындагы гидрологиялык
кургакшылыктын басталуы мен аякталуын аныктау мэселес1 карастырылады.
Кургакшылык керсеткиш реинде Дуниежузтк метеорологиялык уйым усынган жа-
уын-шашыннын стандартталган индекс1 (5РГ) тандалды. ЭРТ Сепегаюг багедарламасын
колдану немз1нде аспаптык бакылаулар басталганнан бастап 2020 жылга дейин, ете катты
жонеэкстремалды куркгакшылыктынсипаттамалары аныкталды. Зерттеу нэтижес1 бойын-
ша карастырылып отырган аумакта кургакшылык кезендерлн багалауда ЭР] индекан кол-
дану ти1мд1 екен! аныкталды, жэне гидрологиялык кургакшылыктын турлер!н ажыратуга
жонеолардынбасталу, аякталу уакыттарынаныктаугамумюнд!к берди. Зерттеу нотижелер!
су ресурстарына тэуелд! ауыл шаруашылыгы мен баска салалар ушшн практикалык маны-
здылыкка ие, куркгакшылыктын турлер! мен мерз1мдер! туралы акпаратты карастырылып
отырган аймактын су ресурстарын баскарудын тимд! стратегияларын эз1рлеу жоне ги-
дрологиялык кургакшылыктын жагымсыз эсерлн азайту максатында пайдалануга болады.
Туйн сездер: метеорологиялык, ауылшаруатылык жэне гидрологиялык кургактылыктар,
жауын-шаптын тапитылыгы, сушаруаптылык алап, стандартталган жауын-шаптын индекс
Кабылданлы: 18.01.24
РОГ. 10.54668/2789-6323-2024-112-1-26-38
КТРАСПЕ кургакшылыктан айырмашылыгы -— ол узак
Гидрологиялык кургакшылык эртурл!
гидрометеорологиялык удерлстерден (жауын-
шашыннын болмауы, кар жамылеысынын
азаюы, буланудын жогары болуы)
туындайды, бул факторлардын маныздылыгы
гидроклимат пен куртакшылык категориясына
байланысты езгередт. Кургакшылыкка
экелетн турлр процестерлн салыстырмалы
ылгалдылыты уакыт оте келе жэне климаттын
озгерутне байланысты ©згеред! деген шюр
калыптаскан. Бул езгерстер куртакшылыктын
каркындылыьтгына, узактыгына жоэне
тапшылыгына эсер ету! мумюн, себеб1
кургакшылыктын турл! процестер!т эртурл!
аспект1лермен байланысты. Мысалы, жауын-
шашын тапшылыгынан туындаган жоне
кургак маусым бойы созылатын куртакшылык
тек жауын-шашын тапшылыгынан туындатан
кургакшылык кезеюшмен срекшеленед!. Бул
тужырым климаттын жылынуына байланысты
кургак жагдайларга кешу куртакшылыкты
кушейту1 мумюн деген манызды
моселен1 кетеред!. Демек, гидрологиялык
кургакшылыктын калыптасуы барысындагы
езгертстерд! тустну олардын болашакта болуы
мумюн езгерстер1н болжаудын юклтр болып
табылады (Втаппег жоне т.б., 2022). Тур
тылыми зерттеулерде — метеорологиялык,
ауылшаруашылык жэне — гидрологиялык
кургакшылыктартын жи!ли1 мен узактытынын
откен жэне келешек езгер1стер1 карастырылган
(Маотс$ жоне т.б., 2021; а жоэне т.б., 2010).
Гидрологиялык кургакшылыктардын пайда
болу жагдайы туралы оэртурл! кезкарас
калышптаскан.
26
Гылыми макала
'Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Кепжылдык
Мысалы, (\Уап Гапеп,
А.Е апа Гааба @., 2015) зерттеупилер
гидрологияялык кургакшылыктын пайда
болу процестерне непзделген сапалы
классификациясын усынган. Жакгеу
эркайсысы белил! @фр процесспен немесе
процестерлн уйлесммен — сипатталатын
кургакшылыктын се1з турн камтиды:
— жауын-шашын тапшылыгынын
кургакшыльты (узак уакыт — жауын-
шашыннын болмауынан пайда болады);
-_ жаз-куз кезенде жауын-
шашыннынжет!спеупилилнентуындап, кардын
жиналу кезеннедей1нсозылатынкургакшылык;
_ кектем маусымында жауын-
шашын тапшыльтынан пайда болып, кургак
маусымга дейн жалгасатын кургакшылык;
_ карлы маусымда
(караша-наурыз) эдеттейден темен
температурадан туындайтын суык-карлы
кургакшылык, ягни бул кезде жиналган
кар атынды суларына ‘улесн коспайды;
_ карлы маусымда одеттейлен
жогары температурадан туындайтын
жылы кар маусымынын куртакшылыты;
_ нег1зг1 корек — коз кар
жамылгысы болып табылатын езен
алаптарындаты ертен кар суынын
жет!спеушииинен туындайтын кургакшылык;
_ езен алабында муздыктардын
жетспеупилинен немесе мулдем
болмауынан туындайтын кургакшылык;
_ кургакшылыкка экелет!н
кешенд1 процестерден туындайтын аралас
кургакшылык.
©з кеземнде, (Вгапиег жоне т.б.,
2022; Еадазев Н. ап Отозя @(., 2024; Споцо
2013; \Уап Тюооп
жэне т.0., 2024) зерттеупалер жауын-
шашын тапшылыгы, температура жоне
кар суынын эквивалентик ауыткулары
(З\УЕ) туралы — акпаратты — пайдалана
отырып, стандартталтан кургакшылыкты
жктеу схемасын енгзд!. Стандартталеан
жктеу схемасы берллген кургакшылык
кубылысын сегз турдан бане жктейин
накты срежелер жиынтыгын аныктайды.
Гидрологиялык кургакшылыктын
жауын-шашын тапшыльтымен байланысын
аныктау, кеблнесе алаптын гидрологиялык
сипаттамаларына жерд1 пайдалану, жердн
деградациясы жоне баска да сипаттагы
факторларынын бр мезилде осер етулне
байланысты киындай тусед1. Озенн1н жогаргы
агысындагы жерд! пайдалану барысындагы
инфильтрация жылдамдыгы жоне жер
уст! агындысы сиякты гидрологиялык
сипаттамаларды езгерту1 мумюн, нэтижес1нде
озенн!н темени агысындаты гидрологиялык
кургакшылыктын ыктималдыгын арттырады.
Метеорологиялык кургакшылыктын пайда
болу жили1не карамастан су тапшылыгы
жагдайларынын жилеу1не экелейн
антропогендк факторлардын б1р! — бул жерд1
пайдалану кез!ндег! езгертстер больш табылады.
А.М. — Владимировтын кезкарасы
бойынша (Владимиров, 2012) топырак
кургакшылыгы — топырактык-атмосфералык
кургакшылыктын жалЕасы болып
табылатын гидрологиялык кургакшылыкты
тудыруы мумюн, нотижеснде езендерд1
коректендрет!н жер асты суларынын жогаргы
сулы кабаттарынын суы азайып, кургайды.
Топырактык-атмосфералык кургакшылык су
агындысынын азаюына экелед!. Бул кезенде
кишит рум езендер кургайды, орташа езендертек
терен жаткан жер асты суларымен коректенед1,
ал Пл езендерде су агындысынын азаюы
орташа езендерден келет1н судын атындысына,
яЕни оган терен сулы горизонттардан келетн
су агындысына, сондай-ак куртакшылык
орын алан су жинау алабынын ауданына,
аумактагы ес1мдктер тур! мен климаттык
белдеу срекшелктер!не байланысты болады.
Кургакшылык атмосферадан
басталып, кеййн топырак пен гидрологиялык
кургакшылыкка етет1ндктен, гидрологиялык
кургакшылык осы т1збекин сонгы буыны
жоне су ресурстары азаюынын керсеткши
болып табылады. Кейбр жагдайда, сабалык
кезенде гидрологиялык кургакшылык тшт
жауын-шашын мен топырактын жетклки
ылгалдылыгы жагдайында да болуы мумюн,
б1рак бул кезде езендердт коректендрейн
сулы горизонттардын саркылуы орын алады
(О. Уюп?, Н.А.Т. Уап Гапеп апа Р.У.У.Е. Тот,
2013). Гидрологиялык кургакшылыкты
калыптастыратын факторлар (Владимиров,
2008): а) гидрогеологиялык — езенн1н немесе
колдн сумен коректену тур, жер асты
суларынын терендит мен коректену режим1,
жер асты суыларынын коректену жагдайлары
27
Гидрометеорология жене экология №1 2024
мен езенмен гидравликалык байланыс тури;
э) морфометриялык — арнанын эрозиялык
томдену теренди1, су жинау алабы; 6)
метеорологиялык -— ауа температурасы,
топырак температурасы, судын булануы,
топырак бетмнен булану, есмдктерден
булану; в) антропогендк — жер суаруга су алу,
онеркосш салаларына су алу, коммуналдык-
турмыстык кажетилктерге су алу, ауыл
шаруашылыгы кажеттийктерне су алу.
Алташкы уш фактор табиги сипатка
ие, дегенмен казрт кезенде калыптаскан
климаттык езгерстерге де антропогендк
эсер бар. Тертинит фактор толыгымен адам
1с-орекетамен байланысты. Бул фактор ауыл
шаруашылыгы мен енеркосштин каркынды
дамыган аймактарында айкын кор1недл1.
Жазык езендер алаптары упин бул фактор
оте манызды. Жазык езендердн су жинау
алабында жер уст! жэне жер асты суларын
пайдаланатын кептеген нысандардын болуы
су ресурстарынын косымша саркылуына
экелед1. Суды каркынды пайдалану жер
асты суларынын ен терен горизонттарынын
коп гасырлык корларынын саркылуына
ыкпал ету! мумюн, бул ©3 кезейиде
карастырылып отырган аумакта жалпы
куртакшылыктын орын алу каушн тудырады.
Кургакшылыктын ©згерун талдаудын
кен таралтан тэслдерн бул арнайы
индекстерд! колдануга непзделген, олар
бр жагынан ауылшаруашылык немесе
гидрологиялык куртакшылыктын пайда
болу жагдайларын корсететн шамалармен
байланысты (топырактын ылгалдылыты,
агынды су) болса, екинп! жагынан стандартты
гидрометеорологиялык бакылаулардын колда
бар деректерт бойынша есептелу1 мумю.
Кумыстын максаты -— Жайык-
Каспий сушаруашылык алабы (США)
аумагында гидрологиялык куртакшылыктын
басталуын аныктау жэне болжау упн
стандартталтан жауын-шашын индекс1н (ЗРГ)
пайдалану мумюнди1 мен тиимд!литн тексеру.
ЗЕРТТЕУ МАТЕРИАЛДАРЫ МЕН
ЭДТСТЕРТ
Зерттеу аймагы
Жайык-Каспий США аумагында езен
желстн1н таралу ерекшелктер! онтустк-
батыста Каспий тевзийн, ал солтусик-
шыкыста-ОнтусткОралдынтаутузиимдерн
болуына байланысты, сондыктан езендердн
агу багыты солтустк-шыгыстан онтуспк-
батыска карай. Карастырылып отырхан алапта
жузден астам езен (уакытша су агындары),
онын ШИнде узындыгы 200 км-ден асатын
12 езен бар, нег1зг! езен —- Жайык (Орал),
жалпы узындыгы 2534 км. Жайык озен!
Ресей Федерациясы аумагында калыптасады,
Онтуст1к Оралдан бастау алыш, Каспий тен1з1не
куяды, Казакстан Республикасы аумагындагы
узындыгы 1084 км курайды (1-сурет).
Каспий тен!31 планетадаты ен улкен
туйык су айдыны болып табылады жоне
жавандык гидроклиматтык жуйеде таптырмас
рел аткарады. Каспий тен!зин карастырылып
отырган аймактын су тенгертм!н реттеуде
манызы зор. Гидрологиялык куртакшылык
Каспий тевзин денгейне де эсер ету
мумюн, себеб1 тен1з денгей к1лс (жауын-
шашын, езен агындыс ы) жэне ШЫКЫС
(булану) бели1 арасындагы тепе-тендикке
байланысты. Узак мерумге созылган
кургакшылык кез1нде жауын-шашын мелшер1
азайып, Каспий тен1з!1не куятын езендердег
су денгейвнн темендеу1 орын алуы мумюн.
Зерттеу материалдары мен эстер
Гылыми зерттеуде Жайык-Каспий
США-нын жазык езендер!ндегт орын алып
жаткан гидрологиялык кургакшылыкты
зерттеу упин «Казгидромет» РМК кадастрлык
материалдары пайдаланылды — (аспаптык
бакылаулар басталганнан бастап 2020 жылга
дейн). Нэтижелерд! ендеу жоне модельдеу
барысында МЗ Ехсё], ЗТАИЗТСА, БР
ОСепегаюг — багдарламалары — колданылды
(МсКее Т.В., РоезКеп М.Т. апа Юя Л,
1993; Ед\уата$ О.С., МсКее Т.В., 1997; АП
Рапапдей жоне т.6., 2020, Врз://Аточе.
и11.е4а/топИони?/ЗРИЗРТРто тат.азрх).
ЗРТ Оспегаюг багдарламасы
жауын-шашын деректерн турлр уакыт
масштабтарында (апталык, айлык) колдап, ЭР]
деректертмен коса кургакшылык жи1ли1 мен
кезен деректер!н есептеп шытгарады. Жауын-
шашыннын стандартталеан индекс1 (ЗРГ)
метеостанциядагы жауын-шашыннын тарихи
деректерт негзнде есептелед1, мунда белил!
б1р уакыт аралыгында жинакталган жауын-
шашын мелшер! сол жердег! сэйкес кезенн!н
28
Гылыми макала
'Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Кепжылдык
барлык деректерймен салыстырылады. Бул
багдарламада есептелген ЗРТ гамма-сэулелк
таралатын тарихи жауын-шашын деректер1н
усынуга нег1зделген. Он ЭР[ мэндер! ылЕгалды
жагдайга сэйкес келед!;, ЗР1 негурлым жогары
болса, уакыт кезен! согурлым ылгалды бола-
ды. Терс ЭРГ мэндер! куртакшылык жаедай-
ын @лдфедг, ЭРГ негурлым темен болса,
уакыт кезен! согурлым ерекше кургак болады.
ЗР1-д1н басты артыкшылыхгы — онын
деректерйн турлЕ климаттык аймактар упин
45" в. 50" в
БИНТКТЕР МЕН | 2
ТЕРЕНАЖТЕР ШКАЛАСЫ | _
Жокгаргы: 4185
салыстыруга болады. ЭРТ метеостанциядаты
жауын-шашыннын мелшер!н сол станция-
нын ©31ндлк жауын-шашын тарихымен салы-
стыратындыктан, эр турл: станциялардагы
ЗРГ деректерйн эдетте телей салыстыруга
болады, ейткен: ол жауын-шашыннын тек
енделмеген ауыткуын тана емес, сонымен
катар жауын-шашыннын калыптан канша-
лыкты тыс скенн керсетед! (В ре://Аточе в.
011.е4а/топИони?/ЗРИИЗРТРтоэтат.азрх).
Е: 5" в
ШАРТТЫ БЕЛПЛЕР
м тк за
Облыс шекарасы
Сушаруашылык алап шекаресы
\Эзен
Тен»
Тузды кел
Яблыюс орталыпы
кала 40-с
дуыт
гв 57 В
в
Сур. 1. Жайык-Каспий сушаруашылык алабы
Гидрологиялык кургакшылык корсет-
кпитей
Кургакшылыкты — зерттеу су
ресурстарын баскарудын манызды бел!-
г болып табылады. Дер кезмнде оэре-
кет ету жоне кургакшылыктын зардап-
тарымен куресу уши келес курамдас
белктерд1 камтитын кургакшылыкты
ерте хабарлау жуйест болуы керек:
_ кургакшылык мониторинт!
(кургакшылыктын басталуынын бастапкы ке-
зенйн аныктау упин аймактын каз!рт! климат-
тык жэне гидрологиялык жагдайын багалау);
_ кургакшылыктын дамуын болжау жоне
онын узактыгы мен каркындылыгын багалау;
_ кургакшылыктын алдын алу жоне онын
салдарын жою жен!ндегг шаралар жуйес!н
камтитын кургакшылык тэуекелдер1н баскару
жоспары.
29
Гидрометеорология жене экология №1 2024
Кургакшылыкты багалау упйн б1р-
неше тэс1лдерд1 колдануга болады. Бул
багалаудын долди1н едэуфр арттырады. Бул
мундагы о жоне В — пшин мен масштабтын
он параметрлерт, х>0 жауын-шашын мелшерт,
Г) — Эйлер гамма-функциясы, бул функ-
макалада гидрологиялык куртакшылыкты циянын параметрлер! тандалган уакыт ше-
багалау максатында стандартталтан жа- инде эрб1р метеостанция упйн аныкталады;
уын-шашын индекс1 (ЗРГ) колданылды. — таралу тыгыздыгына непздел-
ЭРГ есептеу э_стемес!. Бул эдс тен стандартты калыпты таралтан кез-
жауын-шашын мелшер! гамма тара- дейсок шаманын жинакталеан ыкти-
луга багынады деген болжамга непздел- малдык функциясы тургызылады;
ген. (Е4\уагдв О.С, МсКее Т.В., 1997) _ алынтан калыпты таралу-
сэйкес ЭРГ есептеу алгоритмт келесдей: дын кемеиймен жауын-шашын мелшер1
—_ жауын-шашын деректерне суй- ЗРГ индекса формасына келтралед,
ене отырып, келеалдей гамма-та- ЗРГ градациялары 1-кестеде келтфалген.
ралу функциясы курастырылады:
Л = жхм-1 хе .х>0 (0)
“В Ваг(а)
Кесте 1
ЭР! индекс!ин градациялары
$5Р1 мэндерин аралыктары ]
Аумактын кургактык категория сипаттамасы
22,0
1,5 тен 1.99 дейн
1.0 ден 1,49 деи
0.0 ден 0.99 деи
-0.99 дан 0.0 ден
-1,49 дан -1,0 дейн
-1.99 дан -1,5 дейн
=-2.0
экстремалды ылгалды
эте ылгалды
орташа ылЕалды
жайлы ылЕалды
элс1з кургакшылык,
орташа кургак
эте катты курЕак
экстремалды куртак,
(Напфоок о ПтопоШ Шшдсают5 — апа
шсез, 2016) нускаулыгына сэйкес ЭР
мэн! -! немесе одан томен тускен кезде
кургакшылык орын алады. ЭР1 мэн! он мэн-
дерге жеткенде куртакшылык аякталады.
Жауын-шашыннын ауыткуларына эр тур-
л! табиги компоненттер эр турл! эсер етедг:
—топырак ылкалдылыхгы-
нын озгеру1 жауын-шашыннын кыска
мерз1мд! ауыткуларына жауап беред,
— жер асты суларынын жоне езен
агындысынын жагдайлары жауын-шашын-
нын узак мерз!мд1 ауыткуларын керсетедл1.
Демек, кургакитылык турлерунн баста-
луынаныктау ушнкелес1масштаббойыншажа-
уын-шашыннын болмау мерз!м! колданылады:
1...2 ай- метерологиялык кургакшылык
упин;
1...бай-ауылшаруаитылык куртакитылыгы
упин;
6...24 жоне одан да кеп ай — гидрологи-
ялык кургакшылык упин.
Детенмен, 9 айлык ЭРГ маусымдык
кургакшылыкты гидрологиялык сипатка ие
болуы мумюн узак мерзамд1 кургакшылыкпен
байланыстырады, ал 12 айлык немесе одан да
узак ЭРТ езен агындыларынын, су коймала-
рынын денгейнн жоне жер асты су денгей-
114 айтарлыктай томендеу1мен байланысты.
НЭТИЖЕЛЕР ЖЭНЕ ТАЛКЫЛАУ
Жазыкезендердепатындыныарттырута
ыкпал ететйн ен нег!зт1 табиги фактор ол жа-
уын-шашын. Демек, жауын-шашын талдауына
непзделген кургакшылык критерий1н колдану
ете орынды. Гидрологиялык кургакшылыкты
болжауда ЗРТ индексн пайдалану мумюнди1
жауын-шашыннын уакыттык катарлары мен
гидрологиялык сипаттамаларды салыстыру
аркылы тексер!лди. 2-суретте карастырылып
отырган аумактаты орташа кепжылдык езен
агындысы мен оган жакын манайда орналаскан
метсорологиялык станциялар (МС) бойын-
ша жауын-шашыннын жылдык мелшерн
озгеру динамикасы керсет1лген (деректер ал-
дын ала елшемс!з, жуйел! турге келтрулген).
30
Гылыми макала
'Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Кепжылдык
ьл
ыз
2
2 6 м
ь
>
в в
3 о о 6 ща щ
чеченчнефч-е я
Елек ©3. — Шелек а. ГБ
Актебе МС
омомомо мо омоеомомеосмес
ао я ав анасв8
ое а а и ааа а
Жылдар
Шынхгырлау 63. — Кентубек а. ГБ
Шынгырлау МС
сомаомемомомоманмомо
анонсы аа8
ааа ка а ая ая я мааа
Жылдар
Жем ез. - Жагабулак а. ГБ
Эмба МС
о момомоаомомомомосмымо
аня Я В АЯНЕЗЯ
о м м м м 4 вч чмааа
Жышдар
2
ыы
‘=>
з
ь2
2 ыы
|
я
ь
—ы ыы
п
у
очень =
т
о о а м м ь
Улкен Кобда е3з. — Кобда а. ГБ
Ильинский МС
отомомомоеомосомонмсыо
ааа аня аааН
о а а и ея ее ся са са а 2
Жылдар
Тем1р ез. — Сагашали а. ГБ
Темр МС
омоеомомосомомосомао тосе
зас яаеаая
ака ии я аа ся = аа аа 2
Жъшдар
Олент! ез. —- Жымпиты а. ГБ
Жамбейт1 МС
ояомомлмомомомомоысмымо
Зоя няанадвс—
о м о м м о к а ааа
Жъышдар
Сур. 2. Жуйет турге келпирлген орташа жылдык су от! жане жылдык жа-
уын-шашын мелшерищ озгеру динамикасы
2-суреттен карастырылып
отырган
озендердн орташа жылдык су агындысы-
нын езгеру1, немз1нен синхронды жэне жа-
уын-шашыннын журемен байланысты, б1рак
сэл кешиш жатканы анык кер1нед1. Сонымен
катар, керсетлген графиктердин тенденция
Гидрометеорология жене экология №1 2024
озгерлстер! уксас, ягни бул карастырылып оты-
реан су нысандарынын сулылыгы сырткы, атап
айтканда табиги факторлармен байланысты
деген гипотезаны растайды. Осылайша, езен
агындысынын кобеюлне ыкпал ететн ен нег1зт1
табиги фактор жауын-шашын болып табылады.
Кургакшылыкты аныктаудын ен акпа-
раттык керсеткши болып жауын-шашын-
нын айлык мелшернен есептелетн $РТ ин-
декстер! табылады. ЗРГ индексшйн терс
мэондер! ортурлр дорежедег гидрологиялык
кургакшылыктын басталуын б1лдред! жоне
кеп жагдайда олар карастырылып отырхган ау-
мактын езендертен суы аз циклдерне сойкес
келед!. Кургакшылыктын басталуын, аякта-
луын жоне катандыгын багалау упин 6, 9, 12
жоне 24 айлык жауын-шашыннын мелшер1-
нен алынган айлык деректер пайдаланылды.
ЗРГ _12 жэне ЗРГ 24 индекстер! бойынша
алынган нэтижелер З-суретте керсетлген.
Шынгырлау МС
5Р
Экстремалдьт кургаклльтльтк аймагы
$Ы 24
----- Экстремалды куртакитьитьк айматьшныгн тега
Жамбейт! МС
4
-5
ЗЕ 12
----- Купили куртакшьлык айматыньен шету
ЗР:
Е
ео
$8 12
-=---- Куши куртакшылык аймагыныхн шег
5824
----- Эвстремаллы кургакшылыхк аймагынын шег!
Сур. 3. 5РГ индекстер! бойынша гидрологиялык кургакшылык
32
Гылыми макала
'Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Кепжылдык
Суреттерде ете катты гидрологиялык
кургакшылыкты керсетемн ЗРТ индекстн
езгеру циклдары аныкталды (Шынкырлау
МС: ете катты куртакшылык — 2020 ж., экс-
тремалды кургакшылык — 2016 ж.; Жам-
бейт! МС: оте катты кургакшылык — 2019
ж. экстремалды кургакшылык — 2015 ж.).
ЗРТ Сепегаюг багдарламасын колда-
ну кургакшылыкты жэне онын параметр-
лер!н аныктаута мумюндк беред. 2-кестеде
ЗРГ 24 бойынша мэндер! -2 белислнен темен
буюл кезен упйн аныкталеан экстремалды
кургакшылыкты талдау деректер! келгрлген.
Кесте 2
24 айлык уакыт масштабында 5РТ аркылы аныкталкан экстремалды гидрологиялык
кургакшылык параметрлер1
Кургахшылыктыи Кзургактеальскльни | Кзургакильсльяктлыиу Рак РГ ж Ри
басталуы вякталуы узактыгы, айлар
Актебе МС
07/1930 10/1941 135 3.25 -213 =1.58
05/1951 07/1957 74 -2,48 97 -1,31
Жамбейн МС
06/1937 1121941 53 -2 46 -85 -1.60
05/1951 1111954 42 -2,31 $ -5
102015 АНИ 3 2,73 =15 =1,64
Шынеырлау МС
03/1939 081941 24 -2, 16 мт -1.85
1171944 09/1945 К 2,31 = „1,87
08/1952 12/1956 5: „232 -57 -1,29
07/2016 от 14 ЗАТ -31 223
Алккум МС
111951 06/1953 1$ „ЗОТ .33 -1,82
07/1975 0511978 н -1,51 -$6 -1,64
05/1985 07/1888 7 -2.26 1 -1, 38
Эмба МС
07/1930 07/1932 м -2 13 -23 0,91
05/1934 0411842 95 -2 48 -127 -1,33
12/1944 07/1946 19 205 2$ -1,45
Каменка МС
03/1973 05/1974 т -2,13 14 -9,95
11711975 11/1977 м -2,.21 3$ -1,58
10/1996 02/1998 16 „220 =14 -0,87
05/2009 оо 20 -2,57 2 -1,30
Караулкелд: МС
05/1940 08/1941 14 „2 От „18 .1,27
09/1949 06/1953 45 -3 14 79 -1,76
Кос-стек МС
09/1976 04/1979 Е „2.05 32 -1,03
Муталжар МС
05/1936 05/1941 5 -2.68 35 -1.45
03/1950 04/1954 49 „АТ 55 -1,3$
Шалкар МС
04/1944 08/1946 28 -3,38 $0 -2 14
06/1951 05/1953 в -2 89 „35 -1,91
10/1955 04/1958 ый „3,31 „43 =, 59
1171976 04/1978 т -2,53 - -1,55
Уйыл МС
12/1936 04/1942 64 „3.22 „139 „217
Орал МС
10/1950 03/1957 и -2, 131 „1.70
33
Гидрометеорология жене экология №1 2024
2-кестеден корш турганымыздай кара-
стырылып отырган ауданда кургакшылыктын
узактыгы 9 айдан (Жамбейтт МС, 2015...2016
жж.) 135 айга (Актебе МС, 1930...1941 жж.)
дейн кен аукымда озгерген, ЭРТ индекстн
ен темени монЁ -3,47 (Шынгтырлау МС,
2016...2017 жж.) курады. Каз кезенде ка-
растырылып отырган алаптагы 1р1 гидроло-
гиялык кургакшылык 2016...2017 жылдар
аралыгында, 14 айга созылган. 3З-кестеде
ЗРТ 6, ЭРТ 9 жэне 5РГ_12 ай бойынша 2018
жылдан 2020 жылка дейни Шынкырлау МС
мол1меттер1не есептелген мэндер1 келтралген.
Зерттелш отырган аумак езендер1ндет
агындынын кепжылдык тербелстер!н зерт-
тсу жоне талдау кезлиде келемдей сулылыгы
аз кезендер аныкталды: Шынгырлау озен1нде
2001...2020 жж.; Елек езен1нде 2006...2015 жж.,
2018...2020 жж.; Темар езен1нде2006...2009 жж.,
2018...2020 жж.; Олент! езенйнде 2008...2015
жж,2018...2020 жж; Орезен1нде2006...2020 жж.
Есептелген мэндерд1 талдау кезн-
де карастырылып отырган аумакта топырак
ылЕалдылыгынын тапшылыгынан (ЗРГ 6)
маусымдык узак мерзмд! кургакшылыкка
(ЗРТГ 9) б1рте-б1рте етутн жоне езен атынды-
сынын айтарлыктай азаюын (ЗРГ_12) байкауга
болады. Кургакшылыктын аякталуы сойкес
индекстер он мэндерге жеткенде орын алады.
Кесте 3
2018...2020 жж. аралыгындагты Шынкарлау МС бойынша ЭР1Г индексиин -2-ден темен мондер1
Мерзьй ЗРГ 6 ЗРЯ $21 12
11/2018 -0,54 -0,41 0,29
122013 -1.24 .0.43 0.67
01/2019 11$ .0,51 -0,80
02/2019 -$,85 117 -0,95
03/2019 4,11 -1,05 -0,43
04/2019 .0,34 .0,57 0.21
05/2019 0,16 0,05 -0,46
06/2019 0,02 0, 0,91
07/2019 -0,12 :0,74 :0,38
08/2019 0.03 0,54 .0.53
09/2019 -0,59 -0,57 -0,51
10/2019 0,87 -0,50 -0,96
112019 -1.21 0.32 0.15
12/2019 .0.98 .0,69 .0,64
01/2020 -0,46 -0,73 0,42
02/2920 -0,54 -1,14 0,36
03/2020 0.13 .0.81 -0,63
04/2020 0.08 0,71 -0.96
05/2020 -0,95 -1,30 1,77
06/2020 1,70 -1,41 -1,85
07/2020 -1.06 0.71 .1,15
08/2020 0,13 -0,14 -0,50
09/2020 5001 -0,04 -0,14
10/2020 .0,03 .0,24 0.14
11/2020 0.07 -0,57 -0,53
12/2020 0,45 -0,59 -0,53
34
Гылыми макала Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Копжылдых.....
КОРЫТЫНДЫ 2. Владимиров А.М. Факторы формирования
Жумыс корытындысы бойынша ги- ЭКстремального стока в маловодный сезон. — СПб.
дрологиялык кургакшылыкты бакылаудын Ученые Записки РГГМУ. — № 7. - 2008. - С. 13-22.
3. Подлипенская Л.Е. Кусайко Н.П., Ладыш
тимд! куралы ретинде 5РГ индексн усы-
нуга болады. Карастырылып отыртан суша-
руашылык алабында метеорологиялык де-
ректерд! пайдалана отырып, ете катты жоне
экстремалды кургакшылыктын турлер! мен
мерз1мдер: аныкталды. Зерттеу нэтиже-
с1 нег!з1нде келес1 корытындылар алынды:
— 5РГ индекс! кургакшылык кезен-
дер!н аныктауда нэтижелилилн керсетт!, бул
гидрологиялык кургакшылыктын саралау
жумыстарын журизуге мумюндк берду (ЗРТ
индекс1н колдана отырып метеорологиялык
деректерд! талдау нег!з1нде кургакшылык тур-
лер! мен пайда болу мерумдер! аныкталды);
— казри уакытта су нысандарынын
сулылыгы моселеснде табиги факторлар
шешупи рел аткарады, жоне де табиги фак-
торлардын гидрологиялык режимге эсерн
тусну жэоне ескеру -— кургакшылыктын
пайда болу мерз!м1н болжау мен онын ал-
дын алу шараларынын тимдлили арт-
тырудын непз элементие айналады;
— зерттеу нэтижелер! су ресурстарын
баскару жэне климат езгерстерлне бей1мделу
стратегияларын эз1рлеуге нег1з бола алады;
— алынган корытындылар су ресур-
старына тэзуелд1 ауыл шаруашылыгы мен
баска салалар упшйн практикалык маныз-
дылыкка ие, кургакшылыктын турлер! мен
мерз1мдер! туралы акпаратты карастырылып
отырган аймактын су ресурстарын баска-
рудын тимд! стратегияларын эзйрлеу жоне
гидрологиялык куртакшылыктын жагым-
сыз эсер!н азайту упйн пайдаланута болады.
Бул гылыми зерттеу Казакстан Республикасы
Гылым жене Жогары бум министртеин Гылым
комитепин 4 «Жасыл даму контекстинде Батыс
Казакстан онрийн табиги-шаруашылык жене
алеуметпик-экономикалык жуйелелшн туракты
дамуы: кешено! талдау, тужырымдама, болжам-
дык базгалау жоне сценарийлер» № ВВ 1882122-
ОТ-23 багдарламалык-максатты каржыландыру
неггийнде жасалды.
ЭДЕБИЕТТЕР ТИЗТУТ
1. Владимиров А.М. Классификация гидрологиче-
ских засух // Ученые записки РГГМУ № 23. Научно-те-
оретический журнал — СПб.: РГГМУ. - 2012. — С. 5-12.
И.А. и Долгих Е.Д. Мониторинг гидрологических
засух по результатам многолетних данных Цен-
тра гидрометеорологии города Луганска. — Эколо-
гический вестник Донбасса. — №2. — 2021. С. 83-91.
4. АП Папапдер, Мерг АП, Опа Зоппап, Егсай
Кавуа апа Мапа! Незапи АЁВаг (2020). СИтае свапое
ипрас оп шееого[оэ1са1 Чгопо В изо ЭРГапа ЗРЕТ: сазе
зра4у оЁ АпКага, Тшфкеу. Нудгоослса| Эслепсез Топгпа].
65:2, 254-268, 401:10.1080/02626667.2019.1691218.
5. Вгиппег М.Т, Обе Т, ЗсШетрег С.
ап4а Уэап Тооп А.Е. (2023). Нуагоослса[ агоч
оепегайоп ргосеззез ап зеуеШу аге спапошо
ш Ше Аз. Оеорпуяса! КезеатсЬ Гейетз, 50,
е202201,101776. [@рз://Чо1.0г2/10.1029/202201,101776
6. Ед\уага$ О.С., МсКее Т.В. 1997. Сфагасет1$с$
оЁ 2011 сепагу дгопо ВЕ ш Фе Опие4 Зае$ а тире
{ше зсаез. Сштаю]осу Керой №. 97 - 2. Соогадо
Зе Ошуегзиу, Ео СоШиз Со]ога4о, 155 рр.
7. С. \№опо, Н.А.Т. Уап Гапепапа Р.Т.Т.Е. ТогЁз (2013).
Ргора Ш зНс апа[уз1$ оРНу4го|ослса| 4гоио |4 сВагасет1$с$
изпе шеюеогооэлса| 4гоиоё. Нудгоослса| Зслепсез
Тоигпа[, 58:2, 253-270, 4с1:10.1080/02626667.2012.753147
8. ОпоНо М., Еогтейа @., Ампи $. ВасрапЯ
С.„ СомПег4 М., Ое ГТаппоу С. апа Маззай С.
(2024). ПЧепиБушо зпо\а| ееуаНоп райегиз Бу
аззипПанио заеПИе-Базеё зпо\ 4ерШш геблеуа|5.
Зсепсе оЁ Те То Епупоптепь 906, 167312.
9. Еадазев Н. ап Ото @. (2024). Тгепа
апа|у$1з оЁ ргесрИаноп, 1етрегацие ап зпо\
у’аег сдиуает ш ГотфБагЧу теолоп, пог#феги Па.
Зизатае \Уег Кезоитсез Мапасетет, 10(1), 18.
10. МаКошз У., Катаг В., Напе! М., КаКоуес О.,
Маса Р. апа АэраКоисрак А. (2021). Тве пзе оРсотроипа
\’агт-зеазоп ЧтопоВз ш Еигоре. Заепсе Адуапсез,
7(6), саБб9668. №@рз://Чо1.0го/10.1126/зсла4у.а6Б9668
И. МсКее Т.В., оезкеп М.Т. апа КМе1з Т. (1993).
Тре гаапопзЫр оЁ агоио Е Недиепсу ап4 Читгайоп ®ю Ите
зса[ез, ш: Ргерги, 8 Сопегепсе опАррИе4 СИтаю]осу,
Таппагу 17-22, Апапеш, Са|НЮпиа, рр. 179-184.
12. БИрз: //Агоие БЕ. ип[.е4и/топ йоги /$РИ
ЭРТРгоэгат.азрх
13. За К. Н!$4а! Н. НаппаЮга Т., ТаПаКзеп
Т,М., Уап Гапеп Н.А., Запаие Е. (2010). ЭиеатНо\»
геп4$ ш Еигоре: Е\лАепсе Нот а дайазе! оЁ пеаг-пафига|
сасртет$. Нуагооэу апа Еай Зуяет Зс1епсез, 14(12),
2367-2382. рз://Чо1.0то/10.5194/пезз-14-2367-2010
14. Уап Гапеп Н.А., \Мапдег$ М., ТаПаКзеп Г.М.
апа Уап Гооп А.Е. (2013). Нуагоослса! агочэ В асго$$
Ще \оП4: Пирасё оЁ стае апд рпузса|[ сактепЕ
згистиге. Нудгоосу ап Еаг Зузет Зс1епсез, 17(5),
1715-1732. рз://Чо1.0то/10.5194/пезз-17-1715-2013
15. Уап Тюооп А.Е ап Таава @. (2015).
Нуаго|овлса! 4гопоЕ зеуетИу ехраше Бу сИтае апа
сафсрилепё сфагасет1$Ис$. Тоигпа! ог Нуагооэу, 526,
3—щ. ёрз://Чо1.0то/10.1016/ }пуаго|.2014.10.059
16. \юпна Месеого[оэлса1 Отоашханой
(УМО) апа С оба1 \Маег Раипегзыр (С\УР),
35
Гидрометеорология жене экология №1 2024
2016: НапаБоок оЁ Пгоцчэ ш@саюг$ ап@ шсез
(М. Зуобода апа В.А. Рис|з$). Пмеотае@ Пгочо Ш
Мапасетепе Ргоотатте (ГШОМР), Пиеотайе4 Пгоцо Ш
Мапасетепе Тоо!$ ап@ СлидеПиез Зепез 2. Сепета.
ВЕЕКЕВЕМСЕ$
1. Уадпитоу А.М. ЮаззКатуа о14тоостспез И
тазик // ОсВепуе гарзк! КОСМУ № 23. Мааевпо-
1еогейспезКи иПигпа| — ЗРЬ.: КОСМЦ. - 2012. -Р. 5-12.
2. Уадатиоу А.М. ГРаЮогу — Югтиоуашуа
екзгетаГпосо зюКа у шаоуоЧпу! зетоп. — ЗРЬ.
Оспепуе Гарзм КООСМИ. — № 7. - 2008. - Р. 13-22.
3. РоЧПрепзКауа ТГ..Е., Кизащо М.Р, ГадузВ
ТА. + Роэ ЕЛ. Мопиомае олагоюослевезю В
тазакр ро тег“ еат тпосоенико ЧаппукВ Тзеттга
э1атотееогооой согода Глюапзка. — ЕКоослевезКи
уезш\ ПопБазза. — №2 — 2021. Р 383-91.
4. АП Папап4дей, Мерг АП, Опа! Зоппап, Егсай
КаВуа апа Мапа! Незапи АЁВаг (2020). СИтае сКапое
ипрас8 оп шееото[оэтса! топе ито ЗРГапа ЗРЕТ: сазе
зу оЁ АпКага, Тифкеу. Ну4гоослса| Эслепсез Топгпа].
65:2, 254-268, 401:10.1080/02626667.2019.1691218.
5. Вгиппег М.Т, Обе Т, ЭеШетрег С.
ап4а Уап Тооп А.Е. (2023). Нуадгоовлса[ агоч
оепегайоп ргосеззез ап4 зеуеШу аге свапошо
ш Ше Аз. Оеорпуяса! КезеатсЬ Гейетз, 50,
е202201,101776. ПИрз://901.оте/10.1029/202201,101776
6. Ед\ага$ О.С., МсКее Т.В. 1997. Сфагасет$с$
ог 20 сепигу аточэбе ш Ме Опйеа Эае$ а
шире Ише зсаез. СШтаюоэу КерогЁ №. 97 - 2.
Соотадо Зее ОшуетзИу, Еогё СоШиз$ Со]огадо, 155.
7. С. \опо, Н.А.Т. Уап Гапепапа Р.Т.Т.Е. ТогЁз (2013).
РгобаИзНс апа[уз1; оРру4го|остса| Чгоио Е свагасйет1$с$
изпе шееого|оэлса| 4гоиорё. Нудго]ослса| Зслепсез
Топгпа1, 58:2, 253-270, 401:10.1080/02626667.2012.753147
8. ОпоНо М., Еопмейа @., Ампи $., ВаспапЯ
С., СомТега М., Пе ТГаппоу С. апа Маззай С.
(2024). ЧепиБуто зпо\АаП
аззипПанио — заеПе-Базе4
Зсепсе оЁ Те То Епупоптепь 906, 167312.
9. Еадазев Н. ап Ото @. (2024). Тгепа
апа|у$1з оЁ ргесрИаноп, 1етрегацие ап зпо\
у’аег сдиуает ш ГотфБагЧу теолоп, пог#феги Па.
Зизатае \Уег Кезоитсез Мапасетет, 10(1), 18.
10. МаКошз У., Катаг В., Напе! М., КаКоуес О.,
Маса Р. апа АэраКоисрак А. (2021). Тве пзе оРсотроипа
\’агт-зеазоп ЧтопоВз ш Еигоре. Заепсе Адуапсез,
7(6), саБб9668. №@рз://Чо1.0го/10.1126/зсла4у.а6Б9668
И. МсКее Т.В., оезкеп М.Т. апа КМе1з Т. (1993).
Тре геайопзЫр оЁ ЧгоиоВ Недиепсу апд Фагайой
Нте 3са|ез, ш: Ргерпи, 8 Сопетепсе оп АррИе4
СШтаю]осу, Таппагу 17-22, Апапепт, Са!огма, 179-184.
12. БИрз: //Агоие БЕ. ип[.е4и/топ йоги /$РИ
ЭРТРгоэгат.азрх
13. За К. Н!$4а! Н. НаппаЮга Т., ТаПаКзеп
Т,М., Уап Гапеп Н.А., Запаие Е. (2010). ЭиеатНо\»
геп4$ ш Еигоре: Е\лАепсе Нот а дайазе! оЁ пеаг-пафига|
сасртет$. Нуагооэу апа Еай Зуяет Зс1епсез, 14(12),
2367-2382. рз://Чо1.0то/10.5194/пезз-14-2367-2010
14. Уап Гапеп Н.А., \Мапдег$ М., ТаПаКзеп Г.М.
апа Уап Гооп А.Е. (2013). Нуагоослса! агочэ В асго$$
Ще \оП4: Пирасё оЁ стае апд рпузса|[ сактепЕ
згистиге. Нудгоосу ап Еаг Зузет Зс1епсез, 17(5),
1715-1732. рз://Чо1.0то/10.5194/пезз-17-1715-2013
15. Уап Тюооп А.Е ап Таава @. (2015).
Нуаго|овлса! 4гопоЕ зеуетИу ехраше Бу сИтае апа
сафсрилепё сфагасет1$Ис$. Тоигпа! ог Нуагооэу, 526,
е!еуаноп райегиз Бу
зпо\ 4ерй тепеха[5.
3—щ. ёрз://Чо1.0то/10.1016/ }пуаго|.2014.10.059
16. \юпна Месеого[оэлса1 Отоашханой
(УМО) апа С оба1 \Маег Раипегзыр (С\УР),
2016: НапаБоок оЁ Ото ш@саюг$ апа ш@сез
(М. Зуобо4а ап В.А. Рис|з). Пмеотае@ Пгоч М
МапасететЕ Ргоотатте (ТШОМР), Пиеотае4 Пгоцо Ш
МапасетепЕ Тоо!$ ап@ СлидеЙпез Зепез 2. Сепеуа.
ОЦЕНКА ГИДРОЛОГИЧЕСКИХ ЗАСУХ ПО РЕЗУЛЬТАТАМ МНОГОЛЕТНИХ
ГИДРОМЕТЕОРОЛОГИЧЕСКИХ ДАННЫХ ЖАЙЫК-КАСПИЙСКОГО ВОДОХОЗЯЙ-
СТВЕННОГО БАССЕЙНА
С.К. Алимкулов! к.г.н., Л.К. Махмудова: к.г.н., А.А. Турсунова! к.г.н., Э.К. Талипова* РИр,
Л.М. Биримбаева:2*
АО «Институт географии и водной безопасности», Алматы, Казахстан
2 Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Алматы, Казахстан
Е-тай:ттфауеха_ Ктай.ти
В статье рассматривается проблема эффективного выявления начала и окончания гидро-
логической засухи на территории Жайык-Каспийского водохозяйственного бассейна. В
качестве индикатора-предиктора засухи выбран стандартизированный индекс осадков
(РГ), рекомендованный Всемирной метеорологической организацией. На основе при-
менения приложения ЭР1 Оепегаюог определены характеристики сильных и экстремаль-
ных засух от начала инструментальных наблюдений по 2020 г. Результаты исследования
показали эффективность применения индекса ЗРТ в выявлении засушливых периодов
рассматриваемой территории, что позволило провести дифференцированную диагно-
стику гидрологических засух с определением сроков их проявления. Полученные выво-
36
Гылыми макала Алимкулов, Махмудова, Турсунова жене т.б, Коижылдык .....
ды имеют практическую значимость для сельского хозяйства и других отраслей, завися-
щих от водных ресурсов, информация о видах и сроках засух может быть использована
для разработки эффективных стратегий по управлению водными ресурсами рассматри-
ваемого региона и минимизации негативных последствий от гидрологических засух.
Ключевые слова: метеорологические, сельскохозяйственные и гидрологические засухи, дефицит осад-
ков, водохозяйственный бассейн, стандартизированный индекс осадков
АЗЗЕЗМЕМТ ОЕ НУРВОГОСТСАТ ОКООСНТУ ВАЗЕО ОМ ТНЕ ВЕЗОГТУ
ОЕГОМС-ТЕВМ НУРВОМЕТЕОКВОГОСТСАТ, АТА
ОЕТНЕ 7НАГУК-САЗРТАМ У\АТЕВ ВАЗТХ
$. АНшКи[оу! саифаие ор зеогтартса! 5слепсез, Г. Макптидоуа!: сане о/ веозтартса! зстепсез,
А. Тагзипоуа! сан ие оГэеовтартса! зстепсез, Е. ТаНроуа* Рйр), Г. Вплитфауеуа??*
\Л5С «тяшише оГСеовтарйу апА ииег 5есигйу», Ата, Кагаййяапт
2-Кагат Кагакй Мапопс! Оттетзиу, Ата» КагакйЯап
Е-тай: ыитфауеуа Катай.ти
Те агас1е сопз14етз Фе ргоМет оГеЙесйуе даесйоп оРШе Бершише апа еп4 оГВудгооэлса
Чгои> ВЕ ш Фе 1етиогу оЁ 7Ваук-Сазрлап \уаег Базш. Зфап4даг ле Ргеслрцайой ш4ех
(РГ) гесоттепаеа Бу Ше \\ой4 Маеогоотлса| Огоашхайноп зе1ес{е4 аз агои? Е ргесог
шасаюг. Вазе4 оп Ше ЭРТ Оепегаюг АррПсаноп ае(етите4 фе спагасет$с$ о зеуеге ап@
ехшете 4гои? 0 Нот Фе Безшите оЁ шзбатеша[ обзегуанопз ю 2020 усаг. ТБе гези $
ОГ Ше зшез зпо\уе4 Ше сеНесйуепе$8 оЁ Фе 5РГ ш4ех ш деесйпс гу репо4$ оЁ Фе агеа
ипаег сопз14егайоп, \умеН аПозуе а Четепиае4 Фаэпо$1$ ог Нудгооэлса! дгоиэ[ ($ ап
Фет Итл®. ТБе йп41л9$ Бауе ргасйса!| ге]еуапсе юг ахпсиНаге ап офег \ают-аерепдетЕ
шаиз6лез, шГоптаноп оп Пе фурез ап итше оЁ дгои? {$ сап 6е изе4 1ю дсуе]ор еНесйуе
$га(е21е$ ю тапаее Ше \маег гезоигсе$ оЁ Пе геглоп ап тшипиие Ше пегануе ппрас{5 ог
Будгоюслса| дгоиэ 8.
Кеумога$: шееогоюс1са], аспси ага] ап ПВудго]ослса] гоп, ргестриайоп 4ейсй, \узмег Базш,
зап4ага1те4 ргестрианоп ш4ех
Авторлар туралы мэл1меттер/Сведения об авторахЛи®гтайоп аБоп{ аи Пог$:
Алимкулов Саят Курбанбаевич - география гылымынын кандидаты, кауымдастырылган профес-
сор (доцент), «География жэне су каушс1зди1» АК баскарма терагасынын орынбасары, Алматы, зауай.
айтКоу@тай.га
Махмудова Ляззат Камаловна- География гылымынын кандидаты, кауымдастырылган профессор (до-
цент), «География жэне су каушс1зди1» АК жетекпи гылыми кызметкер, Алматы, 112002 (@тай.га
Турсунова Айсулу Алашевна - География гылымыныц кандидаты, кауымдастырылган профессор (до-
цент), «География жэне су каушс1зди1» АК су ресурстары зертханасынын. менгерупис1, Алматы, а15.
бигзоп@ЪК.га
Талипова Эльмира Кайратовна — РВО, «География жэне су каушс1зди1» АК ага гылыми кызметкер,
Алматы, ешита_280386@тай.га
Биримбаева Ляззат Муратбековна- «География жэне су каушс1зди1» АК гылыми кызметкер, эл-Фара-
би атындагы Казак Улттык универитет1, Алматы, Билафауеуа_@тай.га
Алимкулов Саят Курбанбаевич- кандидат географических наук, ассоциированный профессор (до-
цент), Заместитель Председателя Правления АО «Институт географии и водной безопасности», Алматы,
зауа.ашиК\оу@лта!.га
Махмудова Ляззат Камаловна- кандидат географических наук, ассоциированный профессор (доцент),
ведущий научный сотрудник АО «Институт географии и водной безопасности», Алматы, п2002@тай.
г
37
Гидрометеорология жене экология №1 2024
Турсунова Айсулу Алашевна - кандидат географических наук, ассоциированный профессор (доцент),
заведующий лабораторией водных ресурсов АО «Институт географии и водной безопасности» ‚ Алматы,
а15.батзип(@ЪК.га
Талипова Эльмира Кайратовна — РОО, старший научный сотрудник АО «Институт географии и водной
безопасности», Алматы, епипа_280386@таЦ.га
Биримбаева Ляззат Муратбековна- научный сотрудник АО «Институт географии и водной безопасно-
сти», Казахский национальный университет имени аль-Фараби, Алматы, Бипифауеуа_1@тай.га
АНшКуоу ЗауаЕ - Сапе оЁ сеосотаршса] зслепсез, аззослайе ргоРеззог (4осеп), Улсе Стаитап ог Фе
Воага 7$С «ШазНиие оЁ СеоэтарВу ап4 \уайег зесигцу», Аппабу, зауа.ашикщоу@тай.га
МаЕйтадоуа Гуа77ай - Сапа1ае оЁ зеоэтарса] эслепсез, аззослае ргоЁеззог (4осеп®), Геа4шо тезеагсВет,
ТЗС «азййце оГ СеоотарНу ап4 \уаег зесигиу», Ашпайу, п К2002@тай.га
Тагзипоуа Аузим - Сапа оЁ сеоэтарЫса| зслепсез, аззослайе ргоеззог (4осеп), Неа оЁ Фе Мет
тезоигсез Габогайюоту, ЗС «Тазийцще оГ СеоотарНу ап4 \уаег зесигиу», АПпайу, а1з.багзип(@ЪК.га
ТаНроуа Ешига — РЬО, Зешог гезеагспег, 13С «Тазийще оЁ Сеостарву ап \уайег зесигиу», Аптаб,
епита_280386@тай.га
Вишфауеуа Гуа7тай - КезеагсПег, 13С «ШшзНие оЁ Сеоэтарбу ап4 \жег зесигйу», Зфаду расе а|-Еага\
КагаКр Майопа] Ошуегзцу, Аппаб, Ыглафауеуа @та].га
Авторлардын коскан улес/ Вклад авторов /АиТог$ сопиФийоп
Алимкулов Саят Курбанбаевич - тужырымдаманы эз1рлеу
Махмудова Ляззат Камаловна - тужырымдаманы эзрлеу, эдмстемен! эз1рлеу, мэтнд! дайындау жэне
ондеу, корнекоик
Турсунова Айсулу Алашевна - эдастемен! эз1рлеу
Талипова Эльмира Кайратовна — статистикалык талдау жург1зу, мэтнд! дайындау жэоне ондеу, кор-
неклик
Биримбаева Ляззат Муратбековна- - багдарламалык жасактама жасау, статистикалык талдау жург1зу
Алимкулов Саят Курбанбаевич - разработка концепции
Махмудова Ляззат Камаловна - разработка концепции, разработка методологии, подготовка и редак-
тирование текста, визуализация
Турсунова Айсулу Алашевна - разработка методологии
Талипова Эльмира Кайратовна — проведение статистического анализа, подготовка и редактирование
текста, визуализация
Биримбаева Ляззат Муратбековна - создание программного обеспечения, проведение статистического
анализа
АНшКа1оу Зауай - сопсерЕ деуеюртешт
МаЕйтидоуа Гуа7тай - сопсерЕ деуеюортепе, шефо4оюсу деуеортей, ргераппе апа едите Фе 1ехё,
узпанхайоп
Тагзипоуа Аузи - тефодо]оэу 4еуе]ортепе
ТаНроуа Ешига — сопдасвие зайзНса] апа]у$1з, ргерапие ап ед1ите Фе {ехь у1зпаП7айоп
ВишБауеуа Гуа7лай - стеаНпо зоЙ\уаге, сопдисНио зайз@са] апа]уз1$
38
