Научная статья на тему 'КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК ДАВРИДА ЮГУРУВЧИЛАР ЎҚУВ-МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИНГ МОНИТОРИНГИ'

КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК ДАВРИДА ЮГУРУВЧИЛАР ЎҚУВ-МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИНГ МОНИТОРИНГИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
33
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Fan-Sportga
Область наук
Ключевые слова
СПОРТЧИЛАРНИ ТАЙЁРЛАШ / МАШғУЛОТ ЮКЛАМАЛАРИ / АЭРОБ / АРАЛАШ / АЭРОБ АНАЭРОБ / БИОКИМЁВИЙ / ФИЗИОЛОГИК / ПЕДАГОГИК

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Рахматова Д.Н.

Мазкур мақола спортчиларни кўп йиллик тайёргарлик жараёнини ташкил этишга ҳамда машғулот юкламаларини шиддат зоналари бўйича тақсимланиши, аэроб, аэроб анаэроб, аралаш ва анаэроб жисмоний юкламаларнинг шуғулланувчилар организмига таъсирининг биокимёвий, физиологик ва педагогик тавсифлари ёритиб берилган.Статья посвящена организации процесса многолетней подготовки спортсменов, с учетом нагрузок по зонам интенсивности, биохимических, физиологических и педагогических характеристик влияния аэробных, аэробно анаэробных, смешанных и анаэробных физических нагрузок на организм занимающихся.The article is devoted to the organization of the process of long term training of athletes, loads are revealed by zones of intensity, biochemical, physiological and pedagogical characteristics of the influence of aerobic, aerobic anaerobic, mixed and anaerobic physical loads on the body of those involved.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «КЎП ЙИЛЛИК ТАЙЁРГАРЛИК ДАВРИДА ЮГУРУВЧИЛАР ЎҚУВ-МАШҒУЛОТ ЖАРАЁНИНИНГ МОНИТОРИНГИ»

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

2.62 (kW)ra тенг булди. Харакат йуналишларини назорат килишда фазовий ориэнтацияда купинча куз мухим рол уйнайди. Шунинг учун харакат йуналишларининг катта ва тез узгаришларида бошнинг харакати одатда гавданинг бошка кисмлари харакатидан олдин булади.

Юкорига сакрашда уртача тезликдаги консентрик куч курсаткичи 0.99дан 0.95 (м/с)ни ташкил килмокда. Ушбу машкнинг шугулланувчилар организмига таъ-сирининг самаралилиги хамда техникасини муваф-факиятли бажариш харакатланаётган гавдага, унинг кисмларига канчалик тугри йуналиш берилганлигига боглик.

Юкорига сакраш тезлиги хам 2,02дан 2,09 (м/с) натижани курсатди. Ушбу спортчида вертикал учиш тезлиги хам кинематик имкониятлари буйича 1,96дан 2,06 (м/с) натижани курсатди. Юк билан бажарилган машкдан сунг спортчининг дастлабки ва тайёргарлик-ни турли боскичларида утказилган тадкикот натижа-ларида юкори усиш суръатлари кузатилмаганлигини курсатмокда.

Биз ушбу тадкикотларни нафакат асосий мусобака-ларга тайёргарлик ва мусобака шароитида урганиш амалга оширилди балки, асосий муаммоларимиздан бири сифатида утиш даврининг турли боскичларида мушакларни ишлаш тартиби ва харакат сифатларини уз фаоллигини саклаб колиш имкониятини хам тах-лил килиб борилди. Ушбу натижалар тайёргарлик

давридаги спортчининг холатини курсатиб берибгина колмасдан утиш давридаги танланган машгулотнинг кай даражада максадга мувофиклигини хам курсатиб берди. Тадкикотлар натижаси буйича циклик спорт турларини ичида енгил атлетиканинг югуриш турида утиш даврида хам спортчилар бошка спорт турларига нисбатан портловчи куч кобилиятини уртача курсат-кичини саклаб колганлиги аникланди.

Адабиётлар:

1. Sh.H.G'ofurov "Qisqa masofaga yuguruvchi sportchilarni mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari" // Scientific progress. 2021. №8.

2. Sh.H.G'ofurov "Malakali sprinterchilarning sport mashg'ulotlarini rivojlantirishning usullari" // Academic research in educational sciences. 2021. №4.

3. Л.Б.Собирова "Эффективность использования специальных упражнений в профилактике нарушений роста у младших школьников" // Academic research in educational sciences. 2021. №5.

4. L.T.Davlatova "Adaptiv sport o'yinlarini (voleybol) o'qitish metodikasida harakat uslublari va qoidalari" // Scientific progress. 2022. №2. metodikasida-harakat-uslublari-va-qoidalari (дата обращения: 14.04.2022).

5. L.T.Davlatova "Jismoniy tarbiya va sportda sog'lomlashtirish texnologiyalarining dolzarbligi va ahamiyati" // Scientific progress. 2021. №8.

6. Л. Т. Давлатова "Болалар церебрал фалажида жисмоний тайёргар-ликни машFулот жараёнида ва илмий назарий сох,ада ривожлантириш" // Academic research in educational sciences. 2021. №Special Issue 1.

7. Наиля Светличная "Коррекционно-педагогическое воздействие на сенсомоторное развитие детей с нарушениями интеллектуального развития" // Academic research in educational sciences. 2022. №1.

8. Бобомуродов Н. Ш. Физическая реабилитация борцов с нарушениями в позвоночнике у квалифицированных борцов // Academic research in educational sciences. 2021. №2.

9. Бобомуродов Н. Ш. Морфо-функциональные подходы к проблеме повышения спортивной работоспособности у спортсменов специализирующихся в дзюдо и в борьбе турон //Физическое развитие студентов в современном мире. - 2019. - С. 36-43.

Педагогика фанлари буйича фалсафа

доктори (PhD), доцент

Д.Н. РАХМАТОВА1

'Узбекистан давлат жисмоний тарбия

ва спорт университети

Чирчик шах,ри, Узбекистан

Муаллиф билан богланиш учун:

dilnozaral982@gmail.com

куп ииааик таиергараик даврида югурувчиаар уцув-машгуаот

жараЕнининг мониторинги

Аннотация

Annotation

см см о см

см

го га

0 <л

1

С

го

Статья посвящена организации процесса многолетней подготовки спортсменов, с учетом нагрузок по зонам интенсивности, биохимических, физиологических и педагогических характеристик влияния аэробных, аэробно-анаэробных, смешанных и анаэробных физических нагрузок на организм занимающихся.

Ключевые слова: подготовка спортсменов, тренировочные нагрузки, аэробная, смешанная, аэробно-анаэробная нагрузка, биохимические, физиологические, педагогические нагрузки.

Мазкур ма^ола спортчиларни куп йиллик тайёргарлик жараёнини ташкил этишга хамда машгулот юкламаларини шиддат зоналари буйича та^симланиши, аэроб, аэроб-анаэроб, аралаш ва анаэроб жисмоний юкламаларнинг шугулланувчилар организмига таъсирининг биокимёвий, физиологик ва педагогик тавсифлари ёритиб берилган.

Калит сузлар: спортчиларни тайёрлаш, машгулот юкламалари, аэроб, аралаш, аэроб-анаэроб, биокимёвий, физиологик, педагогик.

The article is devoted to the organization of the process of long-term training of athletes, loads are revealed by zones of intensity, biochemical, physiological and pedagogical characteristics of the influence of aerobic, aerobic-anaerobic, mixed and anaerobic physical loads on the body of those involved.

Key words: training of athletes, training loads, aerobic, mixed, aerobic-anaerobic loads, biochemical, physiological, pedagogical.

Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январдаги ПФ-5924-сон "Узбекистон Респу-бликасида жисмоний тарбия ва спортни янада тако-миллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари тугрисида", 2020 йил 30 октябрдаги ПФ-6099-сон "Соглом турмуш тарзини кенг татбик этиш ва ом-мавий спортни янада ривожлантириш чора-тадбир-

лари тугрисида" фармонлари, 2020 йил 3 ноябрдаги П^-4877-сон "Жисмоний тарбия ва спорт со^асида кадрлар тайёрлаш тизимини такомиллаштириш ва илмий сало^иятни ошириш чора-тадбирлари тугри-сида"ги карорларида кузда тутилган вазифаларни самарали амалга ошириш учун мазкур тадкикот иши муайян даражада хизмат килади.

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Тадкикотнинг максади. Циклик спорт турларида ёш спортчилар чидамлилигини ривожлантиришда мониторинг воситалари ва услубларини куллаш самарадорлигини назарий асослаш ва тажрибаларда тасдиклаш.

Тадкикот вазифалари: Циклик спорт турларида ёш спортчиларнинг жисмоний тайёргарлик ва жисмоний ривожланиш даражасини хисобга олиш билан улар чидамлилигини ривожланиш даражасини бахолаш ва мониториг тизимини ишлаб чикиш;

Циклик спорт турларида ёш спортчилар чидамли-лигини ривожлантиришга йуналтирилган жисмоний машкларни бажаришда меъёр турлари таснифини ишлаб чикиш;

Ёш спортчиларда чидамлиликни ривожланиш суръатини куп йиллик усиш динамикаси маълумот-лари буйича индивидуал мослашиш кобилиятларини узига хос хусусиятларини очиб бериш;

Укув-машгулот дарсларини ташкил этишда инди-видуал-гурух услубини куллаш билан циклик спорт турларида ёш спортчилар чидамлилигини ривожла-нишда мониторингдан фойдаланишни тажрибаларда асослаш.

Машгулот юкламалари тузилмасини амалга оши-риш куп йиллик машгулот жараёнида спортчиларнинг тайёргарлик самарадорлигини белгилаб берувчи асосий мезонлардан бири хисобланади. Куп йиллик машгулот жараёнида машгулот ва мусобака юкламалари динамикаси бошлангич спорт ихтисослиги боски-чидан спорт такомиллашуви боскичигача спортчилар томонидан бажариладиган урта ва узок масофалар хажмининг ахамиятли даражада усиб бораётганлиги билан тавсифланади.

Кувват таъминоти тавсифига кура машгулот юкламаларини жадаллиги буйича мувофик равишда аэроб, аралаш аэроб-анаэроб ва анаэроб тартибларда бажариладиган уч хил турга булиш максадга мувофик. Машгулот юкламалари ушбу "зона"ларда узининг биокимёвий, физиологик ва педагогик хусусиятларига эга булиб, тезлик ва босиб утилган масофа узунлигига богликдир. Маълумки, юкламаларнинг аэроб ва аралаш "зона"лари орасидаги чегара анаэроб алмашинув бусагаси (АНАБ) хисобланади. АНАБ бу -ишлаб чикарилган ва сурилган сут кислотаси микдори бу-либ, кон таркибидаги лактатнинг уртача даражасига тугри келади - 1 литр конда 4 ммоль. Лактат бусагаси - кондаги сут кислотаси даражасининг 4 ммол/л.гача етиши демакдир.

Крнда лактат меъёри ортиши билан мушакларнинг кислоталаниш жараёни бошланади, бу эса чарчокка олиб келади.

Жорий АНАБ даражасини аниклаш учун газ ана-лизаторида мониторинг утказиш энг аник маълумот-ларга эга булишга имкон беради. Тестлаш натижасида АНАБ спортчи ва мураббийга унинг ёши ва тайёргар-лиги ортган сари уз курсаткичларини яхшилаб бориш имконини беради, шунингдек, АНАБда ЮКСпасаяди, югуриш тезлиги эса усади. Югуришда юкламанинг аралаш ва анаэроб "зона"лар орасидаги чегараси хавфли тезлик (ХТ) хисобланади, бунда югурувчи

спортчи организми максимал кислород истеъмоли (МКИ) даражасигача кутарилади.

Ёш катталашиши билан югуришнинг "хавфли тезлиги" усиб боради, ЮКС эса пасаяди, бу, уз навбатида, машгулот жараёни муваффакиятли кечаётганлигини тавсифлайди.

Мониторингни ташкил этишда жадаллик зоналари орасидаги чегараларни аниклаш учун хизмат килиши мумкин булган куп йиллик машгулот жараёнидаги турли ёш ва тоифага эга югурувчиларда анаэроб алмашинув ва хавфли тезлик вактидаги югуриш тезлигининг намунавий куламлари ишлаб чикилди (1-жадвалга каранг).

1-жадвалдан куриниб турибдики, спортчининг ёши ва спорт махорати ортган сари АНАБ ва ХТ кур-саткичлари хам ахамиятли даражада узгариб борган. Демак, бошлангич тайёргарлик чегараларида югуриш тезлиги (АНАБ) 3,7-3,9 м/сни ташкил килади.

1-жадвал

Урта ва узок масофага югурувчиларнинг куп йиллик укув-машгулот жараёнида АНАБ ва ХТ курсаткичлари

Курсаткичлар Куп йиллик машгулот жараёни гурухлари

Бошлангич тайёргарлик гурухи Укув машгулот гурухи Спорт такомиллашуви гурухи Олий спорт гурухи

Югуриш тезлиги (АНАБ), м/с 3,7-3,9 4,0-4,2 4,3-4,5 4,6-4,8

Хавфли тезлик, (ХТ) м/с 3,9-4,4 4,5-5,1 5,2-5,7 5,8-5,9

Хавфли тезлик (ХТ)-3,9-4,4 м/с. Укув-машгулот гурухларида шугулланувчи болаларда АНАБ курсат-кичи 4,0-4,2 м/с, ХТ эса 4,5-5,1м/с.га тенг. Жадвалдан куриниб турибдики, бошлангич тайёргарлик гурухига нисбатан укув-машгулот гурухи болаларининг тезкор-лик имкониятлари сезиларли даражада ошган.

Спорт такомиллашуви гурухларида АНАБ 4,3-4,5 м/с, ХТ эса 5,2-5, 7 м/сни ташкил этган. Олий спорт махорати гурухларида биз АНАБ да югуриш тезлиги - 4,5-4,8 м/с.ни, ХТ эса 5,8-5,9 м/с.ни ташкил этган-лигини кузатдик.

Шугулланувчиларнинг саломатлик холати ва уларнинг машгулот хамда мусобака юкламаларига нисбатан бардошлилигини мониторинг килиш зарур профилактика чора-тадбирларини уз вактида утка-зишга имкон беради. Чарчок аломатлари (2-жадвалга каранг) ва холатини (кайфият) бахолаш (3-жадвалга каранг) буйича утказилган мониторинг куйидаги жадвалларда такдим этилган.

2-жадвал

Укув-машгулот жараё'нини ташкил этиш ва утказишда чарчокнинг аломатлари мониторинги

Чарчок аломатлари Чарчок даражаси

Энг катта Ахамиятли Катта

Нафас Частотанинг ортиши Частотанинг кучли ортиши Частотанинг кескин ортиши, тартибсиз нафас

Харакат Тез юриш Чайкалиш, бекарор кадам Югуриш, юришда кескин чайкалиш

Тери ранги Унча катта булмаган кизариш Ахамиятли кизариш Терининг окариши, кукимтирлиги

Терлаш Кучли эмас Кучли Жуда кучли, майка, футболкада тузларнинг пайдо булиши

СМ

см о см

го га

0 ^

ю

1

с го

№2-2022

www.fansports.uz

11

Техника, тактика и методика спортивной тренировки

Диццат Курсатмаларни бехато бажариш Бажарилаётган буйрукларнинг ноаниклиги, машкларни бажаришда хатолар Буйрукларнинг секин бажарилиши

Хол-ахвол (кайфият) Хеч кандай шикоят йук Чарчок, нафас кисилиши, юрак уриши шикоятлари Бош огриги, кукрак сохасида ачиш, кунгил айниши

2-жадвалда чарчоги уч хил: энг катта, ахамиятли, катта даражаларга булинган спортчининг асосий чарчок аломатлари такдим этилган. Шунингдек, чарчокнинг олтита аломати: нафас, харакат, тери ранги, терлаш, диккат ва хол-ахвол (кайфият) ажратиб курсатилган. Чарчок даражалари жадвалда таклиф этилган ушбу аломатлар укув-машгулот жараёнидаги машкларни бажаришда спортчи организмининг чар-чаш холатларини мониторинг килишга имкон беради.

3-жадвал

Маииллот юкламаларини ташкил этиш ва утказишда спортчи-ларнинг ахво.шнн (кайфияти) мониторинг цилиш (балларда)

т/р Организмнинг даражаси, холати Балл

1. Аъло даражада 10

2. Яхши ишчанлик, яна ишлаш истаги 9

3. Урта холат, яна ишлаш истаги 8

4. Урта даражадан паст, енгил толикиш 7

5. Машгулотдан кейин чарчаш, оёкларда огарликни хис килиш 6

6. Кучли чарчок 5

7. Жуда кучли чарчок, мушакларда огрик хисси 4

8. Холсизлик 3

9. Касаллик 2

10. Касаллик, ётокли тартиб (ётокда дам олиш)

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

3-жадвалда организм холатининг 10 дан 1 гача балларда келтирилган унта даражаси тавдим этилган. Шунингдек, жадвалда организмнинг унта холати ва укув-машгулот жараёнини ташкил этишда ушбу холат-лар мониторинга тавдим этилган, бу эса машгулот ва му-собака юкламаларини тугри меъёрлашга имкон беради.

Хулоса килиб айтадиган булсак, 1,2,3-жадвалларда такдим этилган параметрлар спортчиларнинг куп йил-лик тайёргарлик тизимида укув-машгулот жараёнини анча самарали олиб боришга имконият яратади.

Адабиётлар:

1. Узбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистон Республикасини янада ривожлантириш буйича Хдракатлар стратегияси туррисища"™ ПФ-4947-сон Фармони (Узбекистон Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда, 20-сон).

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 24 январ-даги "Узбекистон Республикасида жисмоний тарбия ва спортни янада такомиллаштириш ва оммалаштириш чора-тадбирлари туррисища" ги ПФ-5924-сонли фармони. Lex.uz Lex.uz.

3. Волков НИ. Биоэнергетика спорта: монография / Н.И. Волков, В.И. Олейников. - М.: Советский спорт, 2011. - 160 с.

4. Кулаков В.Н. Программирование тренировочного процесса высококвалифицированных бегунов на средние, длинные и сверхдлинные дистанции: автореф. дис. д-ра. пед. наук / В.Н. Кулаков. - М., 1995. - 48 с.

5. Рахматов Н.А., Махмудов Т.М., Мирзаев С. Чидамкорликнинг биокимёвий асослари ва уни ривожлантириш услублари //Биокимё: Дарслик. - Т., 2007. - Б. 390-396.

6. Югуриш ва юриш буйича мусобакрларни утказиш кридалари // Енгил атлетика: Укув кулланма. - Т., 2007. - Б. 98-100.

Муаллиф билан богланиш учун:

info@namdu.uz

Мустакил изланувчи Н.Р. УММАТОВ1

Щаманган давлат университети Наманган шахри, Узбекистон

узоц масофаларга югурувчиларни куп йиллик тайёргарлик жараёнида тактик хдракатларни цуллаш самарадорлиги

Annotation

Аннотация

В данной статье раскрываются научно обоснованные возможности применения разработанной методики тактической подготовки бегунов на длинные дистанции в различных вариантах, а также эффективность влияния на спортивные результаты.

Ключевые слова: физическая подготовка, бег на длинные дистанции, многолетняя подготовка, тренировка, технико-тактическая подготовка, спортсмены.

Ушбу маколада спорт такомиллашуви боскичида узок масофага югурувчилар учун ишлаб чикилган тактик тайёргарлик методикасини турли вариантларда куллаш ва уларни спорт натижаларига таъсир этиш имкониятлари илмий асосда очиб берилган.

Калит сузлар: жисмоний тайёргарлик, узоц масофага югуриш, куп йиллик тайёргарлик, машгулот, техник-тактик тайёргарлик.

This article highlights scientifically substantiation opportunities of tactical training of developed method for long-distance runners in various embodiments, as well as the effectiveness of influence on sports results.

Key words: physical training, long-distance running, long-term training, training, technical and tactical training, athletes.

CM CM

о

CM

ro та t

0 ü w

1

Узок масофага югурувчиларни куп йиллик тайёргарлиг жараёнида тактик тайёргарликни боскичма-боскич шакллантириш спортчиларни спорт натижаларини юксалишига замин яратади. Крлаверса, мусобака жараёнининг самарадорлиги югуриш давомида тактикани куллаш ва югуриш техникасини аъло даражада бажариш билан белгиланади. Чунки югуришда техник харакатларни амалга ошириш спортчининг энергия сарфини тежалиши билан узаро

богликдир. Шунинг учун югуриш техникасини яхши узлаштириш спортчи харакатида энергия сарфини тежаш баробарида спорт натижасини юксалтиришга хизмат килади. Биз томонимиздан узок масофага югурувчиларни спорт натижаларини киёсий тахлил этганимизда, республика чемпионатларида биринчи уринни кулдан бермасдан келаётган спортчиларни курсатган натижалари жуда юкори куринсада, аммо халкаро мусобакаларда курсатилаётган натижалардан

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.