Научная статья на тему 'Кўмилган анор тупларини тўлиқ очадиган қурилма текислагичининг очилиш бурчагини тадқиқ этиш'

Кўмилган анор тупларини тўлиқ очадиган қурилма текислагичининг очилиш бурчагини тадқиқ этиш Текст научной статьи по специальности «Техника и технологии»

CC BY
23
5
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
анор / анор туплари / анор тупларини тўлиқ очадиган қурилма / қурилма текислагичининг очилиш бурчаги / анор тупларини очилиш даражаси / анор қатор ораларида ҳосил бўладиган нотекисликларнинг баландликлари / гранат / кусты граната / устройства для открытия кустов граната / угол раскрытия выравнивателя устройства / степень открытия кустов граната / высота неравномерности образующейся в междурядьях кустов граната

Аннотация научной статьи по технике и технологии, автор научной работы — Қўчқоров Собиржон Каримжонович, Абдуназаров Элбек Элмуродович, Ортиқов Нозимжон Боқижон Ўғли

Мақолада кўмилган анор тупларини тўлиқ очадиган қурилма текислагичининг очилиш бурчагини асослаш бўйича ўтказилган назарий тадқиқотларнинг натижалари келтирилган. Тадқиқот натижалари бўйича анор тупларини тўлиқ очилиши ва қатор ораларида ҳосил бўладиган нотекисликлар баландликлари агротехник талаблар даражасида бўлиши учун қурилма текислагичининг очилиш бурчаги 60-70 оралиғида бўлиши лозим.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по технике и технологии , автор научной работы — Қўчқоров Собиржон Каримжонович, Абдуназаров Элбек Элмуродович, Ортиқов Нозимжон Боқижон Ўғли

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Исследование угла раскрытия выравнивателя устройства для полного открытия закопанных кустов граната

В статье приведены результаты проведенных теоретических исследований по обоснованию угла раскрытия выравнивателя устройства для полного открытия укрытых почвенным валом кустов граната. Результаты исследований показали, что для полного открытия кустов граната и обеспечения агротехнических требований предъявляемый высоты неравномерности образующихся в междурядьях, угол раскрытия выравнивателя устройства должен быть в пределах 60°-70°.

Текст научной работы на тему «Кўмилган анор тупларини тўлиқ очадиган қурилма текислагичининг очилиш бурчагини тадқиқ этиш»

УУТ 631.333:024:64

КУМИЛГАН АНОР ТУПЛАРИНИ ТУЛЩ ОЧАДИГАН ^УРИЛМА ТЕКИСЛАГИЧИНИНГ ОЧИЛИШ БУРЧАГИНИ ТАДЦЩ ЭТИШ

Кучкоров Собиржон Каримжонович НамМКИ доценти, PhD.Тел: +998941590032, e-mail: qosobirjon@gmail.com

Абдуназаров Элбек Элмуродович НамМКИ доценти, т.ф.ф.д (PhD) Тел: +998941517756, e-mail: abdunazarovelbek@gmail.com

Ортитов Нозимжон Бокижон угли НамМКИ катта укитувчиси, т.ф.ф.д (PhD) Тел.+99893-673-91-19, е-mail: nozimortiqov98@gmail.com

Аннотация. Маколада кумилган анор тупларини тулик; очадиган курилма текислагичининг очилиш бурчагини асослаш буйича утказилган назарий тадкикотларнинг натижалари келтирилган. Тадкикот натижалари буйича анор тупларини тули; очилиши ва катор ораларида х,осил буладиган нотекисликлар баландликлари агротехник талаблар даражасида булиши учун курилма текислагичининг очилиш бурчаги 60-70° оралигида булиши лозим.

Аннотация. В статье приведены результаты проведенных теоретических исследований по обоснованию угла раскрытия выравнивателя устройства для полного открытия укрытых почвенным валом кустов граната. Результаты исследований показали, что для полного открытия кустов граната и обеспечения агротехнических требований предъявляемый высоты неравномерности образующихся в междурядьях, угол раскрытия выравнивателя устройства должен быть в пределах 60°-70°.

Annotation. The article presents the results of theoretical studies to substantiate the opening angle of the device leveler for the complete opening of pomegranate bushes covered with a soil shaft. The research results showed that for the full opening of the pomegranate bushes and ensuring the agrotechnical requirements, the unevenness of the unevenness formed in the aisles, the opening angle of the leveler device should be within 60°-70°

Калит сузлар: анор, анор туплари, анор тупларини тулик очадиган курилма, курилма текислагичининг очилиш бурчаги, анор тупларини очилиш даражаси, анор катор ораларида х,осил буладиган нотекисликларнинг баландликлари.

Ключевые слова: гранат, кусты граната, устройства для открытия кустов граната, угол раскрытия выравнивателя устройства, степень открытия кустов граната, высота неравномерности образующейся в междурядьях кустов граната.

Keywords: pomegranates, pomegranate bushes, devices for opening pomegranate bushes, the opening angle of the leveler device, the degree of opening of the pomegranate bushes, the height of the unevenness formed in the aisles of the pomegranate bushes.

Кириш. Республикамиз хукумати томонидан сунги йилларда ах,олининг озик-овкат мах,сулотларига булган талабини янада туликрок кондириш, пировард натижада, кишлок ах,олиси даромадлари ва турмуш даражасини юксалтириш, мева-сабзавотчилик ва узумчилик сохдсини ривожлантириш, экспортбоп мах,сулотларни етиштириш максадида анорчиликни ривожлантиришга катта эътибор берилмокда. Шу максадда республикамизда анор етиштиришни купайтириш ва бу сохдни ривожлантириш учун Вазирлар Мах,камасининг 2017 йилнинг 20 январида ва 2018 йилнинг 4 октябрида кабул

килинган 25 ва 791-сон карорлари ва фармаонлари кабул килинган. Уларда республикамизда "Анор етиштирувчилар" уюшмасини ташкил этиш, 2021 йилгача кушимча 24000 га майдонда анорзорлар барпо этиш, мах,сулот етиштиришни купайтириш, уни кайта ишлаш ва экспорт килиш ишларини боскичма-боскич амалга ошириш назарда тутилган [1-11].

Маълумки, республикамиз шароитида анор тупларини совук уриб кетишининг олдини олиш максадида кеч кузда хашак ёки тупрок билан кумилиб, бах,орда очилади. Аммо махсус техника воситалари ишлаб чикарилмаганлиги сабабли анор тупларини кумиш ва очиш ишлари механизациялашмаган ва х,озирги кунга кадар кул кучи билан амалга оширилиб келинмокда. Бу эса уз навбатида мех,нат, иш вакти ва бошка сарф-харажатларни ортишига олиб келмокда хдмда анор етиштиришни купайтириш, катта майдонларда анор плантацияларини ташкил этишга тускинлик килмокда. Яна шуни таъкидлаш уринлики, анор туплари кеч куз ойларида кумилишини х,исобга оладиган булсак, киш эрта келган йиллари кул кучи билан барча майдонлардаги анор тупларини тулик кумилишига эришилмайди ва бунинг натижасида уларни совук уриб кетиш х,оллари куплаб кузатилади. Бу х,ам сохдни ривожлантириш ва юкорида келтирилган вазифаларни амалга оширишни кийинлаштиради.

Юкоридагилардан келиб чиккан х,олда Кишлок хужалигини механизациялаш илмий-тадкикот институти илмий-тадкикот ишлари режасининг И-КХ-2019-11 "Анор тупларини кумадиган ва очадиган машиналар ишлаб чикишнинг илмий-техник ечимлари" инновация лойихдси [12] доирасида анор тупларини тулик очадиган курилма конструкцияси ишлаб чикилди (1-расм).

Курилма иш жараёни куйидагича: трактор транспорт х,олатида булган машина билан катор ораларига киради, тракторчи машинани иш х,олатига туширади ва зарур булганда хдво сопло 12 баландлигини анор туплари устига уюлган тупрокка нисбатан текислагич-зичлагич 4, 5 гидроцилиндри 6 ёрдамида ростлайди. Тракторнинг КОВ кушилади ва вентилятор 11 парраги етарли айланишларни х,осил килгандан сунг, агрегат катор оралари буйлаб хдракатлантирилади. Машина катор ораларидаги нотекисликларни текислагич 4 ёрдамида текисланади ва керакли даражада зичлагич 5 билан зичланади. Курилманинг сферик диски 3 кумилган анор тупларидаги тупрокни туширади колган тупрокларни эса соплодан чикаётган х,аво окими ёрдамида тула очилади. Эх,тиёж тугилганда тракторчи тупрок уюмига нисбатан соплонинг х,олатини текислагич-зичлагич 4, 5 гидроцилиндри 6 ёрдамида ростлашларни амалга оширади.

Ушбу маколада кумилган анор тупларини тулик очадиган курилма текислагичининг очилиш бурчагини аниклаш буйича утказилган илмий тадкикотларнинг натижалари келтирилган.

1-рама; 2-осиш курилмаси; 3-сферик диск; 4, 5-текислагич-зичлагич; 6-гидроцилиндр;

7-устун; 8-мультипликатор; 9-вал; 10-карданли вал; 11-вентилятор; 12-х,аво соплоси

1-расм. Анор тупларини тулик очадиган курилма конструктив схемаси

Курилма анор тупларини тулик очишида унинг текислагичига тупрок ёпишмаслиги ва унинг олдида уюлиб колмаслиги лозим. Бунга текислагичнинг очилиш бурчаги у ни асослаш хисобига эришилинади.

Таъкидланган бурчакнинг макбул кийматини асослаш учун тупрок булакларини текислагич таъсири остида горизонтал текисликдаги харакатини куриб чикамиз (2, а-расм). Горизонтал текисликда тупрок булакчаларига текислагич ишчи юзаси томонидан нормал Ny ва ишкаланиш Ty=Nytg@ кучлари таъсир этади.

а) б)

2-расм. курилма текислагичининг очилиш бурчагини аниклашга доир схема

Нормал Ny кучни хдракат йуналиши буйлаб йуналган Nv ва текислагичнинг ишчи юзаси буйлаб йуналган Nz кучларга ажратамиз. 2, а-расмда келтирилган схемага биноан

Nv = Ny¡ sin у (1)

ва

Nz = Nyctgy, (2)

бунда у- текислагич очилиш бурчагининг ярми.

Адабиётлардан маълумки [13] текислагичнинг олдида тупрок ёпишиб ва уюлиб

колмаслиги учун куйидаги шарт бажарилиши лозим

N > Т,.

(3)

Бу тенгсизликка куйидагига эга буламиз

Nz ва Ту ларни юкорида келтирилган кийматларини куйиб,

(4)

Nctgy > Nytgp

еки

(5)

у< 90-pi,

бунда (pi - тупрокнинг ташки ишкаланиш бурчаги.

Бу шарт бажарилганда тупрок булаклари Ny ваТу кучларининг тенг таъсир этувчиси булган Ry кучининг йуналиши буйлаб (2, б-расм) Va тезликда харакат килади. 3-расмда келтирилган схемага биноан

sin у

Va = V- , cosp

бунда V - агрегатнинг илгариланма харакатдаги тезлиги.

Va тезликни хдракат йуналишига кундаланг (перпендикуляр) ташкил этувчисини топамиз

(6)

V = V

sin у cosp

■cosí

(у + p ).

(7)

4-расмда V=2,0 м/с кабул килиниб, (7) ифода буйича pi ни турли кийматларида Vk тезликни у бурчакка боглик равишда узгариш графиклари курилган. Бу график богликликлардан куриниб турибдики pi ни барча кийматларида Vk тезликни у бурчакка боглик равишда узгариши кабарик парабола куринишига эга булиб, у нинг маълум кийматларида Vk максимал кийматга эга буляпти. Шуни тулик ишонч билан таъкидлаш мумкинки у бурчакнинг Vk максимал булишини таъминловчи кийматларида тупрокни текислагич юзасига епишиб колиши ва унинг олдида уюлиб колиш эхтимоли энг кам булади ва шу сабабли у тортишга кам каршилик курсатади.

Демак текислагичнинг очилиш бурчагини Vk тезлик максимал кийматига эга булишини таъминлаш шартидан келиб чикиб аниклаш максадга мувофик булади.

Текислагичнинг очилиш бурчагини Vk ни максимал булишини таъминловчи кийматини топиш учун (7) ифодани у бурчак буйича экстремумга тадкик этамиз. Бунинг учун (7) ифодадан у бурчак буйича биринчи даражали хосила олиб, олинган натижани нолга тенглаймиз [14].

3-расм. Текислагич юзаси таъсири остидаги тупрок булакчаларининг тезлигини аниклашга доир

0,72 VK, м/с 0,64

0,56

0.48

0,40

20 25 30 35 40 45

у, градус 1- (pi=20°; 2-pi=25° ва 3-pi=30° 4-расм. Vk тезликни (p нинг турли кийматларида убурчакка боFлик равишда

узгариш графиклари

dV- = V cosp[cosy cosy + p)- sinysin(y+ ()] = 0 ( 8)

dy

ёки

cos(2y + p) = 0. (9)

(9) ифодадан куйидагига эга буламиз

y = ^-P • (10)

4 2

Бу олинган ифодага pi ни маълум [15] булган кийматларини (20-30°) куямиз ва y бурчак 30-35° оралигида булиши кераклигини топамиз. Демак, курилма текислагичининг очилиш бурчаги 60-70° оралигида булиши лозим.

АДАБИЁТЛАР

1. Узбекистон республикаси вазирлар махкамасининг 2017 йил 20 январидаги 25-сон «Сирдарё вилояти худудларини ижтимоий-иктисодий ривожлантириш, ахоли турмуш даражасини янада яхшилашга доир кушимча чора-тадбирлар дастури тугрисида» ги Карори.

2. Узбекистон республикаси вазирлар махкамасининг 2018 йил 4 октябридаги 791-сон «Фаргона вилоятида анор етиштиришни купайтириш ва сохани ривожлантириш чора-тадбирлари тугрисида» ги Карори.

3. Абдуназаров Э.Э. Анор тупларини кумадиган машина иш органининг параметрларини асослаш: Дис. ... техника фанлари буйича фалсафа доктори (PhD). -Гулбахор: КХМИТИ, 2021. - 160 б.

4. Имомкулов К, Абдуназаров Э. Анор тупларини кумадиган машина корпусларининг камраш кенглиги ва ишлов бериш чукурлигини асослаш// AGRO ILM. -Тошкент, 2020. -№3(66). - Б. 70-72.

5. Qutbiddin I., AbdunazarovElbek K. S. BURYING MACHINE TO POMEGRANATE BUSHES // Journal of Critical Reviews. - 2020. - Т. 7. - №.13. - P. 1377-1381.

6. Абдуназаров Э. Анор тупларини кумадиган машинанинг ишлаш шароитини

урганиш натижалари// Кишлок хужалиги илм-фанида ёшларнинг роли: Республика илмий-амалий конференцияси илмий маколалар туплами. - 2-жилд. - Тошкент: Инновация-зиё, 2020. - Б. 392-396.

7. Имомкулов КБ., Абдуназаров Э.Э. Анор тупларини кумадиган машина корпуслари орасидаги кундаланг масофани асослаш// Фаргона политехника институти илмий-техника журнали. - Фаргона, 2020. - №6. - Б. 206-208.

8. Абдуназаров Э., Ортиков Н. Такомиллаштирилган анор тупларини кумадиган машина // Инвестицияларни диверсификациялаш асосида саноат корхоналари самарадорлигини ошириш: Республика илмий-амалий конференцияси туплами. -Наманган, 2019. - Б. 284-287.

9. Abdunazarov E. А Анор тупларини кумадиган машина таянч текислигидан пастки осиш нукталаригача булган тик масофани асослаш //Uzbekistan Journal of Engineering and Technology. - 2021.

10. Boqizhjonovich I. K., Elmurodovich A. E. THE RESULTS OF THE EXPERIMENTS CONDUCTED ON THE SELECTION OF THE TYPE OF WORKING BODY OF THE MACHINE FOR BURYING POMEGRANATE BUSHES //74.58 г (5У) Ж 91.

- 2020. - С. 69.9.

11. Патент РУз FAP №01627. Машина для укрывки плодовых кустов/ Имомкулов К.Б, Абдуназаров Э.Э, Ортиков Н.Б, Тураев Н.С. // Расмий ахборотнома. - 2021. - №6.

12. "Анор тупларини кумадиган ва очадиган машиналар ишлаб чикишнинг илмий-техник ечимлари" инновация лойихдси буйича оралик х,исобот. - Гулбах,ор, 2020. - 183 б.

13. Кленин Н.И., Сакун В.А. Сельскохозяйственные и мелиоративные машины.

- Москва: Колос, 1980. - 617 б.

14. Выгодский М.Я. Справочник по высшей математике. - Москва: Наука, 1972.

- 872 с.

15. Сергиенко В.А. Технологические основы механизации обработки почвы в междурядьях хлопчатника. - Ташкент: Фан, 1978. - 112 с.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.