CC BY
3"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKA ILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY
JISMLARNING OG'IRLIK MARKAZINI TOPISHGA DOIR MASALALAR YECHISH METODIKASI
1Tursunov Shokir Toyirovich, 2Abdunazarov Samandar Abdusattor o'g'li
1o'qituvchi. DTPI, 2talaba. DTPI https://doi.org/10.5281/zenodo.11115501
Annoatatsiya. Ushbu maqolada muallif fizikaning statika bo'limidagi jismlarning og'irlik markazi topishga doir mavzularni o'qitish va mustahkamlash metodlari bayon qilingan.
Kalit so'zlar: muammoli vaziyat, muammoli masalalar, ijodkorlik, mustaqilfikrlash, bilim, malaka, ko'nikma.
Аннотация. В данной статье автор излагает методы преподавания и закрепления тем, касающихся нахождения центра тяжести тел в разделе физики статики.
Ключевые слова: проблемная ситуация, проблемные вопросы, творчество, самостоятельное мышление, знания, умения, навыки.
Abstract. In this article, the author outlines methods of teaching and consolidating topics related to finding the center of gravity of bodies in the section of static physics.
Keywords: problematic situation, problematic issues, creativity, independent thinking, knowledge, skills, skills.
Quyidagicha masala berilgan bo'lsin: Uzunligi L=2,6 m va massasi m = 80 kg bo'lgan bir jinsli хoda ikki tayanchda yotibdi. Хodaning chap uchidan chap tayanchgacha bo'lgan masofa ly=0,2 m, xodaning o'ng uchidan o'ng tayanchgacha masofa esa l2=0,4 m. Xodaning o'ng tayanchga bosim kuchi F2 qanday?
Masalaning sharti asosida chizma chizib olinadi (1-rasm).
L
CM г ' '2
A A
mg
1-rasm.
Chizmadan ko'rinib turibdiki, xodaga ta'sir qiluvchi N1 va N2 tayanchning reaksiya kuchlari yuqoriga yo'nalgan, xodaning og'irlik markaziga qo'yilgan og'irlik kuchi esa pastga tomon yo'nalgan. SHuning uchun momentlar qoidasiga asosan mg kuchning momenti N1 va N2 kuchlarning momentlari yig'indisiga teng bo'lishi lozim, ya'ni
M = Mx + M2 (1),
bu ifodani quyidagi ko'rinishda yozish mumkin:
mgx = NX + N2x2 . (2)
Agar koordinata o'qini xodaning chap tayanchidan o'tkazadigan bo'lsak, (2) ifoda quyidagi ko'rinishga keladi:
"ANIQ VA TABIIY FANLARNING RIVOJLANISH ISTIQBOLLARI" RESPUBLIKAILMIY-AMALIY ANJUMANI 2024-YIL 7-MAY
mg(L - li) = N ■ 0 + N2(L - (l1 + l2)) (3).
N1 reaksiya kuchining elkasi nolga teng bo'ladi. U holda (3) ni L - 2l
mg ( 2 1) = N2 (L - (li + I2)) (4)
ko'rinishda yozamiz. N1 reaksiya kuchini xodaning o'ng tayanchga bosim kuchi F2 deb belgilab olamiz va uni (4) ifodadan topamiz. Bu erda g erkin tushish tezlanishini 10 m/s2 deb olsak, F2 uchun quyidagi ifodani hosil qilamiz. Hosil qilingan formula masalaning echimini topish uchun
ishchi formula vazifasini o'taydi.
^ = 5m( L - 2l) (5)
2 L - (li +12) "
Ushbu formula asosida hisoblash ishlarini amalga oshiramiz: F = 5 ■ 8°(2,6 - 2 ■ 0,2) = 400 ■2,2 = 4W
2 2,6 - (0,2 + 0,4) 2 Agar masalaning shartida xodaning chap tayanchga bosim kuchi Fi ni aniqlash talab qilinadigan bo'lsa, koordinata o'qini xodaning chap tayanchidan o'tkazib, barcha kuchlarning bu o'qqa nisbatan momentlari topiladi va arifmetik amallar bajarish orqali hosil qilinadigan ishchi formula quyidagi ko'rinishda bo'ladi: 5m(L - 2l2)
F = rn (6)
L - (li +12)
REFERENCES
1. G'oziyev E. Psixologiya. Toshkent, O'qituvchi-1994.
2. Davletshin M., Do'stmuhammedova SH. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya. Toshkent-2004.
3. SH.Turdiyev N. Fizika-6. Toshkent-2006.
4. Habibullayev P., Boydadayev A., Baxromov A. Fizika-7. Toshkent-2005.
5. G'aniyev A.T., Avliyoqulov A.K., Almardonova A.T. Fizika 1-qism Toshkent 2009.
6. Tursunmetov K.A., Xudoyberganov A.M va boshqalar. Fizika 1-qism Toshkent-2001.
7. O'lmasova M., Kamolov J., Lutfullayeva T. Fizika. Toshkent-1997.
