Научная статья на тему 'ҚИЗИЛ ЭХИНАЦЕЯ (ECHINACEA PURPUREA L.) ЎСИМЛИГИНИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ VA УРУҒИДАН ЕТИШТИРИШНИНГ УСУЛЛАРИ'

ҚИЗИЛ ЭХИНАЦЕЯ (ECHINACEA PURPUREA L.) ЎСИМЛИГИНИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ VA УРУҒИДАН ЕТИШТИРИШНИНГ УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
190
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қизил эхинацея / дориворлик / иссиқхона / уруғлик / поя / барг / кўпайтириш. / red / echinacea / medicinal / greenhouse / seed / stem / leaf / reproduction.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — А.О. Абдурасулов, М.К. Абдурахимов

Мақолада қизил эхинацея (echinacea purpurea l.) ўсимлигининг дориворлик хусусиятлари ва уруғидан кўпайтириш усулларини ўрганиш натижалари берилган. Ўсимликни илдизи ва илдизпоясидан фойдаланиш зарур бўлганда, 3-4 йиллик ўсимликларни эрта баҳорда ёки кеч кузда ковлаб олиш мумкин. Ўсимлик гуллаб бўлгандан кейин дори тайёрлаш учун илдизи ёки илдизпоясини йиғиштириш тавсия этилади. Бу ўсимликни Самарқанд вилояти шароитида уруғларини турли биофаол стимуляторлар орқали ишлов бериш билан етиштириш имкониятлари мавжуд.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

MEDICINAL PROPERTIES OF RED ECHINACEYA (ECHINACEA PURPUREA L.) PLANT AND GROWING FROM SEED

The article presents the results of studying the medicinal properties of the red echinacea (echinacea purpurea l.) plant and methods of reproduction from seeds. When it is necessary to use the root and rhizome of the plant, 3-4-year-old plants can be dug up in early spring or late autumn. After flowering, it is recommended to harvest the root or rhizome to prepare medicine. It is possible to grow this plant in the conditions of Samarkand region by treating its seeds with various bioactive stimulants.

Текст научной работы на тему «ҚИЗИЛ ЭХИНАЦЕЯ (ECHINACEA PURPUREA L.) ЎСИМЛИГИНИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ VA УРУҒИДАН ЕТИШТИРИШНИНГ УСУЛЛАРИ»

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

УДК: 631.5:633.8

ЦИЗИЛ ЭХИНАЦЕЯ (ECHINACEA PURPUREA L.) УСИМЛИГИНИНГ ДОРИВОРЛИК ХУСУСИЯТЛАРИ VA УРУГИДАН ЕТИШТИРИШНИНГ

УСУЛЛАРИ А.О. Абдурасулов

Самарканд давлат университети магистранти М.К. Абдурахимов

к.х.ф.д., Самарканд давлат университети профессори https://doi.org/10.5281/zenodo.7193934

Аннотация. Мацолада цизил эхинацея (echinacea purpurea l.) усимлигининг дориворлик хусусиятлари ва уругидан купайтириш усулларини урганиш натижалари берилган. Усимликни илдизи ва илдизпоясидан фойдаланиш зарур булганда, 3-4 йиллик усимликларни эрта бауорда ёки кеч кузда ковлаб олиш мумкин. Усимлик гуллаб булгандан кейин дори тайёрлаш учун илдизи ёки илдизпоясини йигиштириш тавсия этилади. Бу усимликни Самарцанд вилояти шароитида уругларини турли биофаол стимуляторлар орцали ишлов бериш билан етиштириш имкониятлари мавжуд.

Калит сузлар. цизил эхинацея, дориворлик, иссицхона, уруглик, поя, барг, купайтириш.

ЛЕКАРСТВЕННЫЕ СВОЙСТВА РАСТЕНИЯ КРАСНОЙ ЭХИНАЦЕИ (ECHINACEA PURPUREA L.) И ВЫРАЩИВАНИЯ ИЗ СЕМЯН

Аннотация. В статье представлены результаты изучения лечебных свойств растения эхинацеи пурпурной (echinacea purpurea l.) и способов размножения из семян. При необходимости использования корня и корневища растения 3-4-летние растения можно выкапывать ранней весной или поздней осенью. После цветения рекомендуется собрать корень или корневище для приготовления лекарства. Выращивание этого растения в условиях Самаркандской области возможно путем обработки его семян различными биологически активными стимуляторами.

Ключевые слова: красная эхинацея, лекарственная, оранжерейная, семена, стебель, лист, репродукция.

MEDICINAL PROPERTIES OF RED ECHINACEYA (ECHINACEA PURPUREA L.)

PLANT AND GROWING FROM SEED

Abstract. The article presents the results of studying the medicinal properties of the red echinacea (echinacea purpurea l.) plant and methods of reproduction from seeds. When it is necessary to use the root and rhizome of the plant, 3-4-year-old plants can be dug up in early spring or late autumn. After flowering, it is recommended to harvest the root or rhizome to prepare medicine. It is possible to grow this plant in the conditions of Samarkand region by treating its seeds with various bioactive stimulants.

Keywords: red, echinacea, medicinal, greenhouse, seed, stem, leaf, reproduction.

Кириш. ^изил эхинацея (Echinacea purpurea Moench.) усимлиги республикамизда нисбатан янги ва ёш усимлик х,исобланади. Шунга карамасдан кейинги йилларда олимлар тамонидан жадал урганилмокда ва яхши натижалар олинмокда. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 10 апрелда кабул килинган "Ёввойи х,олда усувчи доривор

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

усимликларни мухофаза килиш, маданий холда етиштириш, кайта ишлаш ва мавжуд ресурслардан окилона фойдаланиш чора тадбирлари тугрисида"ги карори кабул килинган. Доривор усимликларни етиштириш ва кайта ишлашни янада ривожлантириш, соханинг экспорт салохиятини ошириш учун кластерлар яратиш, шунингдек, доривор усимликларни етиштириш буйича худудларни ихтисослаштириш ишлари белгилаб берилган. Дунёни уз гирдобига олган пандамея шароитида иммун тизими касалликларини самарали даволаш учун янги дори воситаларини олиш максадида Узбекистонда кизил эхинацея усимлигини етиштириш агротехнологияларини урганиш долзарб масала хисобланади.Туркум номи "echinos" -кирпи ,тикан маьносида булиб,гулолди баргларидан нинасимон (учлик) эканлигини ифодалайди.

Тур номи "ригригеа"саватча гулларини кизгиш-кирмизи рангига ишора хисобланади. Кимёвий таркиби эфир мойлари,полисахаридлар. катронлар, органик кислоталар, ошловчи моддалар, эхиноцин ва антиоксидантлари мавжуд.Илдизларида - инулин, глюкоза, эфир мойлари, фенолкарбон кислоталар саклайди. Эхинацияда А,С,Е витаминлари, макай, марганец, калий, натрий ва бошка моддалар мавжуд.Доривор махсулоти Rhizoma cum radicibus Echinaceae purpurea recentis шунингдек кизил эхинациянинг янги илдизпояси ва илдизлари хисобланади. Ишлатилиши куйганда пайдо булган турли яралар хамда турли инфекцион касалликларни (абсцесс) даволашда кулланилади.

Мавзунинг урганилганлик даражаси. Иммун тизими касалликларини даволашда эхинацея (Echinaceae Moench.) усимлигидан олинган дори воситаларидан кенг микёсда кулланилиб келинмокда. Биргина Германиянинг узида сунгги 50 йил ичида 200 дан ортик турли хилдаги фармацевтик препаратлар ишлаб чикарилган. Усимлик препаратлари Россия, Украина ва Белорусь каби МДХ, давлатларида руйхатга олинган [1]. Тажрибаларда кизил эхинацея уругларининг лаборатория ва дала унувчанлиги урганилган. Республикамиз шароитида энг макбул экиш муддати бахорги муддат деб белгиланган. Уруглар экилгандан сунг 20 кунда кукариб чиккан. Дала унувчанлиги 56-57%, усимликларнинг далада яшаб колувчанлиги 90-92% ташкил этган. Бошка тажрибаларда доривор кизил эхинация уругкучатларининг ривожланишига минерал угитларнинг таъсири урганилган. Усимликларнинг тез ва соглом усиши, барг сони ва сатхининг меъёрида ривожланиши минерал угитлардан гектарига N90P60K40 кг кулланилганда аникланган .

Тадкикотнинг максади. Самарканд вилояти шароитида кизил эхинацея (Echinacea purpurea Moench.) усимлигини уругидан купайтириш усулларини ва дориворлик хусусиятларини урганишдан иборат. Тадкикотлар Самарканд давлат университети "Ботаника" оранжериясида олиб борилди.

Доривор кизил эхинацея (Echinacea purpurea (L.) Moench)- кизил эхинацея (эхинацея пурпурная) Asteraceae (мураккабгулдошлар) оиласига мансуб, буйи 60-100 см га етадиган куп йиллик ут усимлик. Европада кизил эхенацеядан 300 дан ортик доривор препаратлар тайёрланади. E.purpurea куп биологик фаол моддаларнинг манбаи булиб, унинг барча кисмида эфир мойлари, полисахаридлар, органик кислоталар, витаминлар, ошловчи моддалар ва флавоноидлар мавжуд Дизил эхинацеянинг гуллаши ёзнинг иккинчи ярмидан бошлаб куз ойигача давом этади. Эхинацеянинг гуллари кизил, ок, пушти, тук сарик ва сарик ранглардан иборат. Эхинацея усимлиги манзарали ва доривор хисобланади.

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

Тадкикот услублари. Тажрибалар умумкабул килинган услублар асосида хисобга олиб борилди

Тадкикот натижалари. Дастлаб тажриба учун олинган усимлик уруглари электрон тарозида улчанди. Эхинацея усимлиги устида олиб борилган биологик кузатишларда тадкикотлар шуни курсатди: усимликни иссикхонада маьлум бир харорат асосида, махсус идишларда уругларни унувчанлик хусусиятлари ва вегетациясини бошланиши хакида барча маълумотлар тупланди. Усимлик уруглари махсус идишларда 1-март санасида 20-25С°да экилди. Уругларнинг уртача огирлиги 0.0460-0.0540 г ни ташкил килди.

1000 дона уругларнинг огирлиги эса 0,5-0,4 г ни ташкил килди. Очи; майдонларда экиб устирилган вариантларда усимликларнинг вегетацияси 1-10 мартда бошланди. Х,ар бир тупда бир хафта давомида 6-8 тагача барглар пайдо булди. Вегетациянинг 20-25 кунлари хар икки шароитда хам пояларнинг пайдо булиши ва уларда асосий пояда гунчалар пайдо булиши кузатилди. Бу вактда дастлабки пайдо булган баргларни устки ва остки кисми дагал туклар билан копланганлиги аникланди. Баргларининг шакли чузик тухумсимон, киррали учлари ингичкалашган ва уткир булишини куриш мумкин. Барг банди узун, буйи 7-26 см гача борганлиги аникланди. Баргнинг остки кисмида йугонлашган томирлари аник куриниб турибди. Поянинг юкорилашган кисмидаги барглар навбатлашиб жойлашган. Барг пластинкасининг устки кисмида учтадан томирлар узунасига кетганлиги кайд этилди. Поялари калин, дагал туклар билан копланган булиб, гул кисмлари хосил булиш вактларида кизгиш рангга утганлигини куринди.

^изил эхинацея усимлигининг уригидан купайтиришда уругларга турли усулда ишлов бериш кузда тутилган.

Усимликни илдизидан фойдаланиш зарур булганда, 3-4 йиллик усимликларни эрта бахорда ёки кеч кузда ковлаб олиш тавсия этилади. Илдизини йигиштирганда иложи борича усимлик гуллаб булган булиши керак. Юкорида урганилган усимликнинг фойдали хусусиятларини хисобга олган холда тадкикотларимизни давом эттирмокдамиз.

Хулоса. Самарканд вилояти шароитида кизил эхинацея (Echinacea purpurea Moench.) усимлигини уругидан купайтириш усулларини ва дориворлик хусусиятларини урганиш мухим ахамиятга эга. Дастлабки урганишлардан маълумки етиштириш технологияларини такомиллаштириш оркали фармацевтика саноати учун кимматли хом-ашё етиштириш имкониятлари мавжуд.

"SUSTAINABLE FORESTRY"

14-15 October 2022 | scientists.uz

REFERENCES

1. Абдуллаев А.Б., Эргашев А.Э., Ганиев АД. Узбекистонда тук кизил эхинацея усимлигини устириш шароитлари ва мах,сулотнинг сифатини бах,олаш. -Тошкент. 2020.

2. Бухоров К.Х., Хонкелдиева М.Т., Назаров Г.А., Ахмедов. Э.Т. Всхожесть семян эхинацеи пурпурной echinacea purpurea L. -Ташкент. 2020.

3. Рузметов У. И. Доривор кизил эхинацея (echinacea purpurea l.) уругкучатларининг ривожланиши. Life Sciences and Agriculture №2'2020. -Б. 37-42.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.