Научная статья на тему 'ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИ МЕЗОНЛАРИНИ БОСҚИЧМА-БОСҚИЧ ТАРБИЯЛАШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИН'

ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИ МЕЗОНЛАРИНИ БОСҚИЧМА-БОСҚИЧ ТАРБИЯЛАШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИН Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

78
20
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ЎҚИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИ МЕЗОНЛАРИНИ БОСҚИЧМА-БОСҚИЧ ТАРБИЯЛАШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИН»

УКИТУВЧИЛАР КАСБИЙ КОМПЕТЕНТЛИГИ МЕЗОНЛАРИНИ БОС^ИЧМА-БОС^ИЧ ТАРБИЯЛАШ ТЕХНОЛОГИЯЛАРИН

Х. Ж. Худойкулов

Педагогика фанлари доктори, профессор

С. Н. Саидмурадова

Термиз Давлат университети изланувчиси

Малака ошириш тизимининг асосий вазифаларидан бири келажакда мутахассисларнинг уз сохаси буйича малакасини ошириш, мукамаллаштириш ва ушбу соханинг урганилмаган кирраларини урганиб, тадкик килишдан иборат. Укитувчилар касбий компетентлигини малака ошириш тизимида тарбиялаш жараёни бир катор мураккабликларни узида намоён этади. Малака оширишдаги укитувчилар касбий компетентлигини тарбиялашда укитишнинг турли педагогик технологияларидан фойдаланилиш хам бундай мураккабликларни енгиллаштиришда мухим мезонлардан хисобланади.

Укитувчиларнинг касбий компетентлигини тарбиялаш буйича олиб борилган тажриба синов ишлари шуни курсатдики, укитувчиларнинг касбий компетентлик муаммоларини англаш ва кабул килиши малака ошириш курсларининг биринчи машгулотларидаёк ижодга булган кизикиш ва интилиш, билишга булган юкори эхтиёж, уз касбий фаолиятини давом эттиришга булган юкори мотивация, кизикиш, укитувчнинг уз-узини фаоллаштириш ва уз-узини идентификациялаш имконини беради. Бунда укитувчининг билими, куникма ва малакасига булган ишонч сифати; уз имкониятлари (кучи)га булган субъектив бахо, таълим олиш, билимини ошириш ва такомиллаштиришга булган интилиш кабилар мухим ахамият касб этади. Укитувчи шахсини фаоллаштириш самарадорлиги укув жараёнини ташкиллаштириш усуллари, воситалари ва шаклларини мос равишда танлашнинг дидактик жараёнлари самарадорлигига боглик булади. Бу ерда асосий эътибор укитувчи фаолиятини интенсификациясиялаш ва фаоллаштириш технологияларига каратилади. Укитувчи касбий фаолиятини фаоллаштириш технологияларига мухокама (дискуссия) методи (гурухий дискуссиялар, педагогик вазиятларни хамда машкларни тахлил килиш, хулк-атвор тренинглари, айлана стол), уйин методлар

(ролли уйинлар, педагогик ва имитацион уйинлар, уйинли моделлаштириш)га каратилади.

Юкорида санаб утилган укитишнинг фаол методлари укитувчиларда ижодий фикрлашни тарбияловчи билишга оид ва фикрлаш кобилиятлари хисобига укитувчи шахси ва касбий фаолиятини фаоллаштиради. Малака оширишдаги укитувчилар касбий компетентлигини тарбиялаш ишлари шуни курсатдики, укитишнинг фаол методлари укитувчининг уз касбий фаолиятига булган кизикишини орттириб, укитувчининг бундан кейинги касбий фаолиятини такомиллаштириш, билим, куникма ва малакаларини оширишига булган интилишларини орттирар экан. Укитувчилар касбий компетентлигини малака ошириш жараёнида боскичма-боскич тарбиялаш технологиянинг асосини куйидагилар ташкил этади:

- Шахснинг ижодий сифатларини тарбиялашга йуналтирилган таълим технологиялари: интегратив технологиялар, ижтимоий-тарбиявий технологиялар; укитувчининг ижтимоий-субъектли фаоллигини тарбиялаш технологиялари; педагогик жараёнларнинг инсонпарварлик-шахсий асосга йуналтирилган педагогик технологиялар;

- Укитувчилар касбий фаолиятини интенсификациялаш ва фаоллаштиришга асосланган технологиялар: кисман кидириш методи; укув-тадкикотчилик технологиялари; лойихавий укитиш технологиялари; интерфаол технологиялар (мухокамаларни утказиш технологияси, диспут);

- Уйин технологиялари: педагогик уйинлар, ролли ва имитацион уйинлар;

- Укитишнинг индивидуаллаштирилган технологиялари: лойихавий метод;

- Таълимдаги интеграция технологиялари: укитишнинг интегратив шакллари (амалий-семинар, амалий-лекция, диалог-лекция);

Ушбу технологиялар малака оширишдаги укитувчиларнинг касбий компетентлик мезонларини укув-билиш, амалий, тадкикотчилик ва эвристик фаолиятида, педагогик узаро таъсирлашув технологиялари билан узвий богланган (муввафакият вазиятини яратиш, бахолаш фаолиятини, гурух билан алока урнатиш ва бош.) (А.А. Червова, Н.Е. Шуркова ва бошкалар) [4]. Укитувчиларнинг касбий компетентлигини тарбиялаш учун зарур булган билим, куникма ва малакаларни тарбиялаш даражаси укитувчиларни тарбиялаш жараёнларининг хар бир боскичида худди мазмуни (мохияти) сингари доимий узгариб туради. Бундай жараёнлар натижасида укитувчилардаги мавжуд хар бир малака аста-секин мукамаллашиб, тарбияланиб боради, унинг хажми ва кулами

ортади, узгаради, шунингдек, касбий малакалар репродуктив фаолиятдан кисман-изланувчи, муаммоли, изланувчилик ва ижодий хамда ижодий (креатив) фаолиятга узгариб боради. Бу эса, укитувчилар касбий компетентлигини малака ошириш жараёнида боскичма-боскич тарбиялаш технологияларининг канчалик мухим эканлигини курсатади. Укитувчилар касбий компетентлигини тарбиялашнинг хар бир боскичи сифатий янги характерни узида намоён этади: укитувчилар касбий компетентлигини тарбиялашнинг адаптацион-репродуктив боскичида шахснинг субъектлигига асосий эътибор каратилиб, бунда укитувчининг уз-узини фаоллаштириши, ва уз-узини аниклаш (идентификациялаш) укитувчилар укув-билиш фаолиятининг барча турлари ва шаклларини (турли мавзудаги реферат ва докладлар тайёрлаш) бажариш малакаларини тарбиялайди. Бундай жараёнлар укитувчиларнинг укув-билиш фаолиятининг (маърузаларни тинглаш ва ёзиб олиш, адабиётларни конспектлаштириш, аудитория олдида сузга чикиш, мухокамаларда етакчилик килиш, вазиятларга ва ходисаларга тахлилий бахо бериш) барча турларини тарбиялайди. Укитувчилар касбий компетентлигини тарбиялашга йуналтирилган жараёнларнинг барчаси малака ошириш тизимида укитувчиларнинг укув - билиш фаолиятининг ажралмас кисми эканлигини исботлайди. Малака оширишдаги укитувчилар касбий компетентлиги мезонларини тарбиялаш технологияларининг актив-фаолиятли боскичида укитувчилардаги мавжуд касбий фаолиятни мукамаллаштириш, касбий фаолиятда учрайдиган турли кийинчиликларни енгиш ва педагогик муаммоларни хал килиш куникмаларини тарбиялаш шароитларини яратиш лозим. Ва нихоят, укитувчи касбий компетентлиги мезонларини тарбиялаш технологияларининг ижодий-узгартирувчи боскичида укитувчиларнинг уз касбий фаолиятини режалаштириши ва мукаммалаштириши, турли педагогик муаммоларни конструктив усуллар билан хал килиш, педагогик мулокот жараёнини кучайтириш малакалари шакллантирилади.

Малака оширишдаги укитувчиларнинг ижодий кобилиятларини, фаолият мотивацияларини ошириш учун хамда укитувчининг мустакил карор кабул килиш хусусиятини тарбиялаш учун укитишнинг куйидаги технологияларидан фойдаланилиши лозим: жамоавий ва гурухий узаро таъсирлашув (мухокама, узаро укитиш технологиялари, узаро алмашинадиган гурухларда ишлаш), мутахассиснинг хакикий касбий фаолиятининг асосий хусусиятларини имитацион моделлаштириш технологиялари (ролли, имитацион (ишга оид)

педагогик вазиятларни тахлил килиш турли педагогик вазифаларни хал килиш), касбий фаолиятда юзага келадиган вазиятлар контекстини хаётий вазиятлар контекстига узгартириш технологиялари (укув жараёнида хакикий вазиятларни яратиш-амалий педагогик фаолият аналогларини (ухшашларини) яратиш). Таълим жараёнида укитишнинг фаол ва муаммоли методларини куллаш укитувчиларда янги билимларни мустакил тадкик килиш имконини беради хамда уларда шахсий ижодий кобилиятларига булган ишончни кучайтиради. Шунингдек, укитувчиларнинг касбий компетентлик сифатларини тарбиялашда шахсий "Портфолио"ларини юритиш хам мухим ахамиятга эга.

Таълим жараёнини диалогизациялаш яъни укитувчининг уз-узи билан булган диалогидан (укитувчи "Портфолиоси", "Педагогик кундалик" тутиш) малака ошириш жараёнидаги бошка субъектлар билан диалог урнатиш хам укитувчи касбий компенетлиги мезонларини тарбиялашда мухим шартлардан бири хисобланади. Укитувчи касбий компетентлигини боскичма-боскич тарбиялаш технологияларида шунингдек, таълим жараёни субъектларининг диалогик узаро таъсирлашув шароитларини яратиш яъни укитувчиларнинг узаро сухбатлашиш, диспут (педагогик мухокама), мухокамаларни тугри урнатиш хам мухимдир. Укитувчилар касбий компетентлиги мезонларини тарбиялаш технологиялари буйича юкорида келтирилган фикрлардан куйидагиларни хулоса килиш мумкин: укитувчининг касбий сифатлари курсаткичлари ва мезонларини тарбиялашда кулланиладиган технологиялар хар тарафлама мукаммал ишлаб чикилган хамда укитувчи касбий сифатларини тарбиялаши, укитувчининг касбий фаолиятида дуч келадиган турли муаммоларни кийинчиликларсиз хал килишга ургатиши, укитувчини таълимнинг ажралмас кисмига айлантириши хамда бугунги кунда замон талабига мос "Ижодкор укитувчи", "Новатор укитувчи", "Махоратли укитувчи" ва нихоят "Идел укитувчи" киёфасини яратишида хизмат килиши лозим.

REFERENCES:

1. Бегимкулов У.Ш. Педагогик таълимда замонавий ахборот технологияларини жорий этишнинг илмий-назарий асослари. Монография. -Т.: Фан, 2007.

2. Аллаярова, С. Н. (2019). ПЕДАГОГИК ТЕХНОЛОГИЯЛАР ВА АКТЛАРНИ КУЛЛАШ ОЛИЙ ТАЪЛИМ СИФАТИНИ ОШИРИШ ОМИЛИ СИФАТИДА. Журнал Социальных Исследований, (6).

3. Веблер В.-Д. Методологические основы преподавания и обучения в высшей школе.

4. Ишмухаммедов Р.Ж. "Инновацион технологиялар ердамида укитиш самарадорлигини ошириш йуллари" Тошкент: 2000.

5. Abdullayeva, Gulchekxra Abdullajonovna (2020) "THE PROBLEM OF QUALITY IN THE MODERN EDUCATION SYSTEM," Scientific Bulletin of Namangan State University: Vol. 2 : Iss. 8 , Article 50.

6. Novak, P.. „The Growing Digital Divide: Implications for an Open Research Agenda." Understanding the Digital Economy: Data, Tools and Research. Ed. B. Kahin and E. Brynjolffson. Cambridge, MA: The MIT Press., 2000.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.