CC BY
0ИСТИФОДАИ ГЕРУНДИЙ ВА МАСДАР ДАР ВАЗИФАДОИ СИНТАКСИСИ ВА ИФОДАИ ОНХ,О БА ЗАБОНИ ТОНИКИ
У.С. СОБИРОВА
Н.и.ф., муаллими калони кафедраи забони англисй ва типологияи муцоисавии
ДМТ, Душанбе, Точикистон
Аннотатсия. Дар мацолаи мазкур масъалаи герундий ва масдар дар вазифахои синтаксисйва ифодаи онхо дар забони точикймавриди баррасйцарор дорад.
Герундий ва масдар дар забони англисй шаклхои гайритасрифии феъл буда, шаклхои гуногун доранд: масдар бо хиссачаи to ва герундий бо ing истифода бурда мешавад.
Мацсади мацолаи мазкур нишон до дани вазифахои синтаксисии герундий ва масдар дар чумла ва ифодаи онхо ба забони точикй мебошад. Бо хусусиятхои феълй ва исмй герундий ва масдар (гайр аз хабари сода) дар чумла ба вазифахои мубтадо, чузъи номии хабари таркибй, чузъи хабари таркибии феълй, пуркунанда, муайянкунанда, хол омада метавонанд.
Дар чумла герундий ва масдар метавонанд вазифахои якхеларо ичро кунанд ва аз инлихоз баъзандар истифодаи онхо мушкилйпешмеояд.
Хулоса герундий дар вазифахои мазкур бо пешвандхои for, without, at, about, within, of ва масдар танхо бо пешвандхои to / for to ва г мавриди истифода царор мегирад. Герундий, ки дар забони точикй муодил надорад, хамчун исм, сифати феълй, масдар, феъли шахс ва феъли хол ифода меёбад.
Калидвожахо: герундий, масдар, шакли гайритасрифй, мубтадо, пуркунанда, муайянкунанда, хол, шумора, чумла, чузъи номии хабари таркибии номй.
Шаклхои гайритасрифй шаклхои феълиеро меноманд, ки ба вазифаи хабар истифода бурда намешаванд, лекин метавонанд ба таркиби он дохил шаванд. Шаклхои гайритасрифии феъл категорияи шахс, шумора, тарзу замон надоранд, балки танхо нишон медиханд, ки амали ифодакунандаи онхо бо амали хабар хамзамон аст ё не.
Герундий (Gerund) як шакли гайритасрифии феъл дар забони англисй буда, дар забони точикй муодил надорад.
Ба тахцици герундий хамчун яке аз шаклхои гайришахси феъли англисй забоншиносон аз цабили Б.А. Ильиш, В.Я. Плоткин, Л.С. Бархударов, А.И. Смирницкий, Б. Стрэнг, М.А. Ганшина, М.Н. Василевская ва дигарон машгул шуданд. Р.Блюме, Г.О. Керме, Л. Кельнер, О. Есперсен, ДЖ.Л. Армстронг, Г. Логеман, Ф.Дж. Рустерберг, М. Калауей, инчунин забоншиносони ватанй М. Гуткина, В.Н. Ярцева, А.М. Фитерман ва дигарон ба масъалаи пайдоиши герундий дар забони англисй бо овардани андешахои гуногун ибрози ацида намудаанд.
Масдар ва герундий дар забони англисй шаклхои феълие мебошанд, ки шаклан монанд набошанд хам, метавонанд дар чумла вазифахои монандро ичро кунанд. Дар мацолаи мазкур мо масъалаи истифодаи герундий ва масдарро дар вазифаи синтаксисй, истифодаи онхоро пас аз феълхо баррасй мекунем.
Герундий бо масдар умумияти зиёд дорад. Ба андешаи М.Я. Блох, герундий шакли гайришахси феъл буда, хамчун масдар хусусияти феълй ва исмиро ба худ гирифтааст [3, с. 108].
А.И. Смирнитский тамоми шаклхои номии феълро ба як категорияи алохидаи грамматикй - намояндагии субстантивй муттахид менамояд, ки мухацциц дар доираи он ба таври илова масдарро хамчун ифодаи минималии субстантивй ва герундийро хамчун ифодаи максималии субстантивй чудо мекунад. Тафовути маъноии байни ин ду хиссаи нутц дар он аст, ки герундий равандро шарх дода, маънои умумиро
медихад, дар холе ки масдар ба мушаххасот таъкид карда, маъноро дар холати мушаххас нишон медихад [7, с. 12].
Аз гуфтахои боло метавон ба хулосае омад, ки герундий як ифодаи субстантивй дар категорияи грамматикии феъл буда, вобаста ба холати нутк; хусусияти феълй ё субстантивй нишон медихад.
Масдар (Infinitive) дар забонхои му;оисашаванда дорои хамаи аломатхои категории феъл мебошад. Масалан, масдар хам дар забони точикй ва хам дар забони англисй дорои тарзи фоилу мафъули феъл мебошад. Дар забони англисй феълхои гузаранда Transitive Verbs чор шакли масдарро дар тарзи фоили феъл ва ду тарзи мафъул доранд. Дар забони точикй масдар ду шаклро дорост.
Дар хар ду забон масдар бо феълхо ва калимахои модалй ба хам меояд, вале дар забони точикй бо тафовут бо забони англисй масдари кутохшуда истифода мешавад, ки дар забони англисй мавчуд нест.
Аломати расмии масдар хиссачаи to мебошад, ки дар алохидагй маъно надошта, зада ;абул намекунад, вале дар аксар мавридхо вай пеш аз масдар меафтад. Масдар аз исми феълй сохта шуда, хусусиятхои ин хиссаи нут;ро нигох дошта, дар чумла вазифахои синтаксии исмро ичро мекунад. Дар ин холат вазифаи масдар ба вазифаи герундий монанд аст [8, с. 261].
Дам масдар ва хам герундий навъхои гуногуни феълй ба хисоб рафта, ба исм «генетикй» алокдманданд. Зиёда аз ин, чунин мешуморанд, ки герундий хамчун шакли махсуси феълй дар давраи миёнаи англисй дар зери таъсири масдар, сифати феълии замони хозира ва исми феълй пайдо шудааст. Дар замони муосири инкишофи забон масдар ва герундий дар мавкщои якхелаи синтаксисй мунтазам кор фармуда мешаванд.
Дамаи ин аз умумияти бисёр хусусиятхои масдар ва герундий далолат мекунад [5, с, 102].
Масдар ва герундий шаклхои феълии гуногун буда, феълан ба исм алокдманд мебошанд. Еайр аз ин, чунин мешуморанд, ки герундий хамчун шакли махсуси феъл буда, дар давраи миёнаи англисй зери таъсири масдар, сифати феълии замони хозира ва исми феъли ташаккул ёфтааст. Дар давраи муосири инкишофи забон масдар ва герундий пайваста дар мавкщои монанди синтаксисй истифода бурда мешаванд.
Бо хусусиятхои феълй ва исмй герундий ва масдар (гайр аз хабари сода) дар чумла ба вазифахои зерин меоянд:
1 Мубтадо;
2. Ч,узъи номии хабари таркибй;
3. Ч,узъи хабари таркибии феълй;
4. Пуркунанда;
5. Муаянкунанда;
6. Дол.
Дар чумла герундий ва масдар метавонанд вазифахои якхеларо ичро кунанд, аз ин лихоз баъзан дар истифодаи онхо мушкилй пеш меояд. Дар ин кдсмати мак;ола мо кушиш мекунем, ки ба ин ба таври сода ва фахмо рушанй андозем.
1) Герундий ва масдар метавонанд дар чумла ба вазифаи мубтадо ва чузъи номии хабар биёянд, вале дар аксарияти ин мавридхо истифодаи герундий бехтар аст. Масдар дар вазифаи мубтадо ва чузъи номии хабар махсусан дар забони англисии муосир нихоят кам истифода бурда мешавад.
• For the first time he realized that eating was something more than a utilitarian function [12, с. 17] - Дар умраш нахустин бор фахмид, ки хурок танхо барои к;онеъ гардонидани талаботи чисмонй набудааст [17].
Дар чумлаи мазкур eating герундий буда, ба вазифаи мубтадо омадааст. дар забони точикй «хурок» хамчун исм ифода ёфта, дар вазифаи мубтадо кдрор дорад.
• To learn is important. - Омухтанмухим аст (Омузиш мухим аст) [Информант].
Дар ин чумла масдар to learn вазифаи мубтадоро ифода мекунад ва дар забони точикй низ чун масдар дар вазифаи мубтадо карор дорад.
Бояд зикр кард, ки дар чумлаи англисй чойи масдарро метавон бо герундий иваз кард ва аз он маънои чумла тагйир намеёбад: Learning is important. Дар забони точикй хамчун масдар ё исм ифода меёбад.
2) Интихоби байни герундий ва масдар хамчун пуркунанда дар чумла то андозае душвортар аст. Дар ин гуна мавридхо герундий ва масдар одатан ивазшавандаи якдигар нестанд. Чун коида, истифодаи герундий ва масдар аз феъли маънодори чумла вобастагй дорад.
• Salim put down the receiver and starts thinking [17, с. 11]. - Салим телефонро монду ба фикр фурурафт.
Дар чумлаи мазкур герундий thinking дар вазифаи пуркунандаи бевосита карор дошта, дар забони точикй «ба фикр» тарчума шуда, дар вазифаи чузъи хабари таркибй омадааст.
• I always dreamed to make you happy [17, с. 75]. - Танхо як орзу доштам, ки туро хушбахт кунам.
Феъли dream хамеша бо масдар истифода бурда мешавад.
Масдари (Infinitive) to make, ки дар забони англисй чузъи хабари таркибии феълй мебошад, дар забони точикй хамчун феъли асосй «кунам» тарчума шудааст.
• I began to consider making clothes from the skins of the animals I killed [14, с. 39]. -Фикр намудам, ки аз пусти хайвоноти шикор кардаам либос дузам.
• They had always had the counter effect of making him beastly [16, с.35] - Баръакс, хамаи онхо уро ба хайвони вахшй табдилмедоданд [35]. (Пуркунандаи бавосита)
3) Ч,узъи номии хабари таркибй
• The best that was in him was pouring out in splendid flood [16, с.35] - Бехтарин фазилатхое, ки дар ниходи Мартин буд, фаввора зада ба берун баромад [35].
Дар чумлаи мазкур was pouring out хабари таркибии номй Compound Nominal Predicate мебошад, ки аз феъли пайвасткунанда Link-Verb ва чузъи номии хабари таркибй Predicative иборат аст. Герундий pouring out ба вазифаи Predicative чузъи номии хабари таркибй омадааст. Дар забони точикй «фаввора зада» тарчума шуда, хамчун сифати феълй ифода ёфтааст ва холи тарзи амал мебошад.
• Tom's first movement there was to reach for a cup of water; [18, с. 18]. - Кори аввалини Том ин шуд, ки дасти худро ба тарафи пиёлаи об дароз кард [Twain, 37].
Дар чумлаи мазкур масдар чузъи хабари таркибии номй was to reach буда, дар забони точикй ин шуд, ки... дароз кард тарчума шудааст. масдари забони англисй to reach дар забони точикй чун феъли шахс «дароз кард» ифода ёфтааст.
Дар чумлахои мазкури англисй чойи герундийро бо масдар иваз кардан гайриимкон аст.
• Your task is to hand the drug to Mirzo [17, с. 57]. - вазифаи ту - ба Мирзо расонидани дору.
Дар чумлаи мазкур масдар чузъи хабари таркибии номй is to hand буда, дар забони точикй низ хамчун масдар «расонидан» тарчума шуда, дар вазифаи пуркунанда карор дорад.
• The promise and the fulfilment differed so widely that the effect was stunning; [18, с. 95]. - Ин ходиса ба умеду хаёлоти у чунон зид буд, ки худро гум карда, чй кор карданашро намедонист; ба инахвол чйгуфтанашро хам намедонист [Twain, 171].
Дар чумлаи мазкур герундий дар вазифаи чузъи хабари таркибии номй «was stunning» карор дорад ва ба забони точикй хамчун чумлаи пайрав «ки худро гум карда, чй кор карданашро намедонист; ба ин ахвол чй гуфтанашро хам» тарчума шудааст.
4) Ч,узъи хабари таркибии феълй;
• It came to him, in a flash of fancy, that her nature seemed talking on the attributes of stale vegetables, smelly soapsuds, and of the greasy dimes, nickels, and quarters she took
in over the counter of the store [16, с. 41] - Банохост ба сараш хаёле омад, ки дар тамоми ин муддат ба бадани хохараш, магз андар магзи он буи сабзавоти пусида, сарулибоси чиркин ва пули сиёхи даст ба дастшудае, ки у дар паси пештахта мешумурад, шишта мондааст [40].
• Ikrom tries to push off her aside [17, с. 61]. - Икром модарро ба тарафе мекашад.
• In general, Chairman, you need to learn how to relax [17, с. 63]. - Умуман, Раис шумо маишат кардана ёд гиред.
• If they will sow cotton two more years not receiving a penny they will be not able to repay their debts, losses only [17, с. 9]. - Агар ду соли дигар ягон тин пул нагирифта пахта корида диханд хам, царзашонро канда наметавонанд.
5. Муайянкунанда;
Масдар дар вазифаи муайянкунанда бештар пас аз калимахои the first, the second, the third, the last ва г. истифода бурда мешавад ва аз руи маъно ба чумлаи пайрави муайянкунанда бо хабар дар замоне, ки феъл дар сарчумла омадааст, баробар аст. Масдар дар ин маврид ба забони точикй чун феъл дар шакли шахс тарчума карда мешавад. Герундий бештар бо пешванди of истифода мешавад:
• He was the first to reach the finish. - У якумин шуда ба марра расид [Информант].
• The subject of sweeping appeared to weary him; fire-building failed to stir him; [18, с. 72]. - Сухбат дар бораи руфтуруби хонахо, сухту сузи печьхо хам маълум буд, ки ба вай немефорад; [131].
6) Дол;
Дар вазифаи хол герундий бо пешвандхои after, on, at, by, for ва г. истифода бурда мешавад, ки бештар намуди холро аз руи онхо муайян кардан осонй меорад.
• After waiting two whole weeks, Martin had written to him [16, с. 95] - Мартин ду хафта нигароншуда, сипас ба он чо хат навишт [92].
• Her tired tongue got a chance to rest, now; for the King's, inspired by gnawing hunger and the fragrant smells that came from the sputtering pots and pans, turned itself loose [18, с. 73]. - Акнун забони мондашудааш цадре ором гирифта метавонист, чунки шох аз шиддати иштихо ва рагбате ки ба хурокхурй дошт ва дар тахти таъсири буи форами хуроке ки дар дег ба чуш буд, дар бораи таомхо ... сухбати тумтароцдоре сар кард [18, с. 132].
• ..don't you curse me for disturbing your rest?' [13, с. 417].- Шумо маро барои оромиатонро халалдор кардан сарзаниш намекунед? [215].
Масдар дар вазифаи хол бе пешванд дар шакли пурра истифода мешавад:
• He sees his gloomy wife and hurried to support her [17, с. 85]. - Ахволи бади хамсарашро дида, барои дилдорииу меояд.
• Daler is happy to receive the pilaw, began to search in it [17, с. 78]. - Далер шод шуда табаци ошро кофт.
Дар шакли инкорй герундий ва масдар пеш аз худ хиссачаи инкории not цабул мекунанд:
• ..he forgave her for not understanding the story [16, с.125] - ...у барои хикояашро нафахмиданашРуфъро авф намуд [124].
• I told you not to come [17, с. 64]. - Ман гуфтам-ку, дигар наё.
Вацте ки герундий дар таркибхои синтаксисй дар баробари масдар кор фармуда мешавад, вай нисбат ба масдар амали (ё холат) абстрактй ва доимиро ифода мекунад.
• I do not at all like knowing what people say of me behind my back. (O. Wilde) -Ман аслан донистан намехохам, ки одамон аз пушти ман чй мегуянд.
• "How would you like to see me bring one in that dressed out over a thousand pounds?" [15, с. 16]. - Дилат мехохадфардо як мохии хазорфунта биёрам?
Баръакс, масдар дар мавцеи муодил амали (холат) хоси ягонаро ифода мекунад.
• "I would like to take the great DiMaggio fishing," the old man said. [15, с. 24]. -Хеле мехостам Димачиои бузургро ба мохигирй барам, - гуфт пирамард.
• The old man loved to see the turtles eat them and he loved to walk on them on the beach after a storm and hear them pop when he stepped on them with the horny soles of his feet. [15, с. 44]. - Пирамард хам аз тамошои туъмаи сангпуштхо шудани фазалияхо лаззат мебурд ва хам худаш дар сохил, баъд аз туфон бар руи онхо рох мегашт ва овози дар зери пой садо дода, кафидани хубобхоро шунида, халоват мебурд.
Ба андешаи Е.А. Гузеева, шаклхои бешахси феъл чунин хусусиятхои умумй доранд: аввалан, гайр аз аломатхои феълй, шаклхои гайритасрифии феъл, боз аломатхои ягон хиссаи нуткро доранд. Масалан масдар ва герундий хусусияти феълй ва баъзе хусусиятхои исмй ва сифати феълии I ва II баъзе хусусиятхои сифатй ва зарфй доранд.
Дуюм, шаклхои гайримутлаки (non-perfect) гайришахс амалеро ифода мекунанд, ки хамзамон бо амали ифодакардаи шакли шахси феъл-хабар ичро мешавад. Шакли мутлак (Perfect) амалеро ифода мекунад, ки пеш аз амали ифодакардаи шакли шахси феъл-хабар ичро шудааст [3, с. 98].
• Under that muscled body of his he was a mass of quivering sensibilities [12, с. 6] -(non-perfect) - Дар ин пайкари чандиру пурзур хиссиёти тавоное маскан дошт [6].
• ... and she could have hated him for having made her do an immodest and shameful thing [16, с. 173] - ...омода буд, ки барои ба чунин рафтори бемулохизаву бешармонаи у сабабгор шуданаш аз вай нафрат кунад [172]. (perfect)
Бархилофи масдар , ки танхо бо пешояндхои to / for to кор фармуда мешавад, герундий аз давраи пайдоишаш доираи васеи пайвастшавандагй дорад [The Life of Alexander, р. 49].
• Abbot, I think, gave me credit for being a sort of infantine Guy Fawkes. [13, с. 42].-Эхтимол Эббот маро вокеан Гай Фокси кучаксол мехисобид [24].
• Poor Friday, who had seen me shoot his enemy without knowing how it was done, now shook with terror [14, с. 57]. - Бечора Ч,умъа;ул, ки чи хел нафах,мида ба душманаш тир холи намуданамро дида буд, холо аз тарс меларзид.
• " Sir," he said, looking at seeing pirates, " I was captain of a ship, but my men rose against me." [14, с. 72]. -" Чдноб," гуфт у, ба рохзанхои хуфта нигариста, " Ман капитанй киштй будам, аммо одамонам ба зидди ман бархостанд.
• The captain didn't feel happy about shooting them, for only two were really bad men [14, с. 72]. - Капитан аз тирандозии ба зидди онхо, 2 марде, ки дар ха;ик;ат бад буданд худро хушхол хис намекард.
• When they came within calling the distance of her, he made Robins call out that he had found the first boat_ load [14, с. 78]. - Азбаски онхо аз масофаи дур бидуни зангзанй омаданд, у Робинсонро мачбур сохт, то занг занад, ки у ;аи;и аввалини пур аз борро ёфтааст.
• finally both Hugo and the tinker found their hands full with the mere matter of keeping his from getting away. [18, с. 81]. - Нихоят хам мисгар, хам Гуго хабардор шуда меистоданд, ки вай нагурезад[18, с. 148].
Хулоса, герундий метавонад бо хама пешояндхо аз кабили: for, without, at, about, within, of ва г. мавриди истифода карор гирад, ки аксар вакт дар кадом вазифа омадани герундийро аз руи онхо муайян кардан осон мешавад. Зимни тахлил собит гардид, ки герундий дар забони точикй хамчун исм, феъл, сифати феълй ва масдар ифода меёбад. Масдар, ки дар забони точикй муодил дорад, метавонад хамчун масдар, феъл ва ё исм тарчума шавад, ки ин аз вазифаи он дар чумла вобастагй дорад.
Адабиётхои истифодашуда
1. Блох М. Я. Теоретическая грамматика английского языка: учеб. пособие / Гл. ред. Блох М. Я. - М.: Астрель, 2006. - 383 с.
2. Блох М. Я. Грамматика английского языка: учеб. пособие / Гл. ред. Блох М. Я. - М.: Астрель, 2006. - С. 68-71.
3. Гузеева К.А. Английский язык. Справочные материалы. Книга для учащихся / К.А. Гузеева. - М.: Просвещение, 1992. - 288с.
4. Гузеева К.А. Английский язык. Справочные материалы. Книга для учащихся / К.А. Гузеева. - М.: Просвещение, 1992. - С.173.
5. Добрынина И.В. Диссертация по филологии на тему 'Использование герундия и инфинитива для выражения модальных значений'. дис. ...канд.фил.наук: 10.02.04 / Добрынина И.В.; Воронеж, 2010. - 141 с.
6. Смирницкий А. И. Лексикология английского языка. М.: Московский государственный университет, 1959. - 260 с.
7. Смирницкий А. И. Морфология английского языка. М.: Издательство литературы на иностранных языках, 1959. - 440 с.
8. Шах,обова М.Б. Опыт сопоставительного исследования строя таджикского и английского языков. Душанбе. - 1985. - 250 с.
Адабиёти бадей
9. Бронте Ш. Ч,ен Эйр. ТЧ,Б «Истицбол» Душанбе, 2010 - 409 с.
10. Марк Твен. Шох,зода ва гадо. Нашиёти «Ирфон» Душанбе, 1975. - 221
с.
11. Мах,мадрах,ими К. Ширин. / Мах,мадрах,ими К., Ч,. Куддус - Душанбе: Адиб, 2006. - 176 с.
12. Чек Лондон. Мартин Иден. (Тарчумаи У. Холицов) - Душанбе: Ирфон, 1981. - 407 с.
13. Brontё Charlotte. Jane Eyre. M.: 2020. - 890 pp.
14. Defoe D. Robinson Crusoe [Техт] / D. Defoe. - New York: Penguin Books, 2006. - 298 p.
15. Hemingway Ernest. The Old Man and the Sea / E. Hemingway.- Душанбе, 2014. - 167с.
16. Jack London. Martin Eden. The Modern Library New York.- 2002. - 418
pp.
17. Mahmadrahim Karim. Shirin. - Dushanbe, 2006. - 176 pp.
18. Mark Twain (Samuel Clemens). The Prince and The Pauper. - М., 2014. -
154 p.
