Научная статья на тему 'Исследование количества и динамики занятости на рынке труда Ташкентской области Республики Узбекистан'

Исследование количества и динамики занятости на рынке труда Ташкентской области Республики Узбекистан Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
24
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
рабочие места / рынок труда / человеческий капитал / безработица / трудовая миграция / индекс человеческого капитала / социальная стабильность / сокращение бедности / субсидия / самозанятость / занятость / единая социальная выплата / стаж работы / пенсионное обеспечение. / jobs / labor market / human capital / unemployment / labor migration / human capital index / social stability / poverty reduction / subsidy / self-employment / employment / single social payment / work experience / pension provision.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мирислом Миролимов

Создание новых рабочих мест в нашей стране сегодня признано одним из важных показателей нашего устойчивого развития. Конечно, такой подход – правильный и разумный подход в сложном демографическом процессе. В связи с высоким и устойчивым ростом занятости следует отметить, что это один из ключевых факторов социальной стабильности, который является важной составляющей устойчивого развития. Поэтому усиление в последние годы ряда мер в этом направлении дает положительные результаты.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Study of the number and dynamics of employment in the labor market of tashkent region of the Republic of Uzbekistan

The creation of new jobs in our country today is recognized as one of the important indicators of our sustainable development. Of course, such an approach is correct and reasonable in the context of a complex demographic process. Because of the high and steady growth of employment, it should be noted that it is one of the key factors of social stability, which is an important component of sustainable development. Therefore, the increase in a number of measures in this direction in recent years is yielding positive results.

Текст научной работы на тему «Исследование количества и динамики занятости на рынке труда Ташкентской области Республики Узбекистан»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Study of the number and dynamics of employment in the labor market of tashkent region of the Republic of Uzbekistan

Mirislom MIROLIMOV1

Tashkent State University of Economics

ARTICLE INFO

ABSTRACT

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 25 June 2021

Keywords:

jobs,

labor market, human capital, unemployment, labor migration, human capital index, social stability, poverty reduction, subsidy,

self-employment, employment, single social payment, work experience, pension provision.

The creation of new jobs in our country today is recognized as one of the important indicators of our sustainable development. Of course, such an approach is correct and reasonable in the context of a complex demographic process. Because of the high and steady growth of employment, it should be noted that it is one of the key factors of social stability, which is an important component of sustainable development. Therefore, the increase in a number of measures in this direction in recent years is yielding positive results.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

1 Doctoral student, Tashkent State University of Economics, Tashkent, Uzbekistan E-mail: mirislom.mirolimov3138@gmail.com.

IScience

iArouyA Ci'm Срлсе

Узбекистон Республикаси Тошкент вилояти мехмат бозорида иш билан банд булганлар сони ва динамикасини урганиш

_ АННОТАЦИЯ_

Калит сузлар:

иш уринлари, мехнат бозори, инсон капитали, ишсизлик,

ишчи кучи миграцияси, инсон капитали индекси, ижтимоий барцарорлик, камбагалликни цисцартириш, субсидия,

уз-узини банд цилиш, бандлик,

ягона ижтимоий тулов,

иш стажи,

пенсия таъминоти.

Мамлакатимизда янги иш уринларини яратиш бугунги кунда барцарор ривожланишимизнинг мухим курсаткич-ларидан бири сифатида эътироф этилмоцда. Албатта, бундай ёндашув мураккаб демографик жараённинг давом этиши даврида тугри ва оцилона ёндашув хисобланади. Чунки, иш билан бандлик даражасининг цанчалик юцори ва мунтазам усиб бориши, шуни таъкидлаб утиш керакки, барцарор ривожланишнинг мухим таркиби хисобланган ижтимоий барцарорликнинг асосий омилларидан бири хисобланади. Шунинг учун хам кейинги йилларда ушбу йуналишда цатор чора-тадбирларнинг амалга оширилиши узининг ижобий натижаларини бермоцда.

Исследование количества и динамики занятости на рынке труда Ташкентской области Республики Узбекистан

Ключевые слова:

рабочие места, рынок труда, человеческий капитал, безработица, трудовая миграция, индекс человеческого капитала,

социальная стабильность,

сокращение бедности,

субсидия,

самозанятость,

занятость,

единая социальная

выплата,

стаж работы,

пенсионное обеспечение.

АННОТАЦИЯ

Создание новых рабочих мест в нашей стране сегодня признано одним из важных показателей нашего устойчивого развития. Конечно, такой подход -правильный и разумный подход в сложном демографическом процессе. В связи с высоким и устойчивым ростом занятости следует отметить, что это один из ключевых факторов социальной стабильности, который является важной составляющей устойчивого развития. Поэтому усиление в последние годы ряда мер в этом направлении дает положительные результаты.

КИРИШ

Узбекистон Республикаси президенти Ш.М. Мирзиёевнинг Олий мажлисга 2020 йил 29 декабрдаги мурожаатномисида цуйдаги фикрларни билдириб утган. "Камбагалликдан чициб кетиш учун енг мухим омил инсоннинг интилиши, уз кучига таянган холда, аниц мацсад сари харакати булиши керак. Шу мацсадда келгуси йили махаллаларда ахолини касб-хунарга уцитиш буйича мингдан зиёд марказлар ташкил етилади.

Бунда касб-хунарга укитилган х,ар бир шахс учун укув марказларига 1 миллион сумгача субсидия берилиб, бунинг учун бюджетдан 100 млрд сумга ажратилади. Укув курсларини тамомлаб, уз бизнесини бошламокчи булган фукароларга ускуналар харид ;илиш учун 7-миллион сумгача субсидиялар берилади.

Шунингдек, хар бир туманнинг имконияти ва ривожланиш йуналишидан келиб чи;иб, дехкончилик билан шугулланадиган оилаларга 10-сотихдан 1-гектаргача ер майдонлари ажратилади.

Ехтиёжманд ахоли бандлигини таъминлашга бандликка кумаклашиш хамда Жамаот ишлари жамгармаларидан 500 миллиард сум йуналтирилиди.

Пандимия шароитида уз ишини йукотган ахолини камбагалликка тушиб колишига йул куймаслигимиз керак. Шунинг учун келгуси йилдан бошлаб янгича тизим жорий етилади. Унга кура, ва;тинча ишсизлик нафа;аси 3 баробар (223 минг сумдан 680 минг сумга) оширилади ва бунда 6 та хужжат талаб етиладиган ески буйрократик тартиб бекор килинади" [1].

Узбекистон Республикаси президенти Ш.М. Мирзиёевнинг Олий мажлисга мурожаатномисида белгилаб олинган вазифаларни амалга ошириш максадида Тошкент вилояти мехнат бозорида иш билан банд булганлар сонини оргаиш натижасида куйдаги маълумотлар олинди.

Тошкент вилоятида мехнатга лаёкатли ахолига юкланма коеффициентини узгариши тенденциясига эътибор каратадиган булсак, 1000 та мехнатга лаёкатли-ларга мехнатга лаёкатсиз ахолининг нисбатида жами мехнатга лаёкатсиз ахолининг, шунингдек, ушбу жараённнинг пасайиши содир булаётганлигини таъкидлаш жоиз. Вилоят ахолисининг таркибида хам мехнатга лаёкатли ёшдан кичикларнинг пасайиши билан бир каторда мехнатга лаёкатли ёшдан катталарнинг усиши кузатилмокда. Яъни, бир томондан ахолининг ёшариши ва иккинчидан еса, мехнатга лаёкатли ёшдан катталар сонини усиши, ёки кисман кексайиш давом етмокда. Бунинг яккол исботи сифатида 2016-2020 йилларда 1000 та мехнатга лаёкатлиларга мехнатга лаёкатсиз кишлок ахолининг сонини 49 кишига, шу жумладан, мехнатга лаёкатли ёшдан кичикларни 54 кишига камайгани холда мехнатга лаёкатли ёшдан катталар сони 5 кишига ортган. Авваламбор, мехнатга лаёкатли ёшдан кичиклар ва катталар уртасидаги нисбатдаги кескин тафовутнинг сакланиб келаётганлиги, мехнат ресурсларидан самарали фойдаланишни киска муддатли жараён эмаслигидан далолат беради [2].

МАВЗУГА ОИД АДАБИЁТЛАРНИНГ ТАХЛИЛИ

Мамлакатимизда янги иш уринларини яратиш бугунги кунда баркарор ривожланишимизнинг мухим курсаткичларидан бири сифатида эътироф етилмокда. Албатта, бундай ёндашув мураккаб демографик жараённинг давом етиши даврида тугри ва окилона ёндашув хисобланади. Чунки, иш билан бандлик даражасининг канчалик юкори ва мунтазам усиб бориши, шуни таъкидлаб утиш керакки, баркарор ривожланишнинг мухим таркиби хисобланган ижтимоий баркарорликнинг асосий омилларидан бири хисобланади. Шунинг учун хам кейинги йилларда ушбу йуналишда катор чора-тадбирларнинг оширилиши узининг ижобий натижаларини бермокда. Жумладан бугунги кундаги янги яратилаётган иш уринлари ва бу борадаги Призидентимиз Ш.М. Мирзиёев томонидан чикарилаётган конун ва карорлар фикримизнинг яккол тасдики була олади [3].

ТАДКИКРТ МЕТОДОЛОГИЯСИ

Илмий ма;олада кутарилган муаммони атлофлича тахлил ;илиш, тахлил натижаларини тизимлаштириш асосида илмий асосланган хулоса ва тавсиялар ишлаб чи;ишда индукция ва дедукция, ма;садли ривожлантириш, тизимли ва ;иёсий тахлил, график тасвирлаш, эксперт бахолаш ва и;тисодий статистик каби усуллардан кенг фойдаланилди.

ТАХЛИЛ ВА НАТИЖАЛАР

Тошкент вилояти ва унинг таркибига кирувчи ;ишло; жойларида и;тисодиёт тармо;ларининг турли жабхаларида иш билан банд булганлар сони ва динамикасини урганиш натижасида куйдаги маълумотлар олинди. Куйда Тошкент вилоятида иш билан банд булганлар сони 2010 ва 2020 йиллар учун келтирилган ва унинг усиш ёки камайиш динамикаси тузиб чи;илган [4].

Ю;оридаги жадвал маълумотларига асосланиб шуни таъкидлашимиз мумкинки, Тошкент вилоятида йиллар кесимида 2010 ва 2020 йиллар оралигида Тошкент вилоятида иш билан банд булганлар сони камайиб борган абсолют цушимча усиши, усиш суръатлари хамда цушимча усиш суръатлари тахлил ;илинди [5]. Ю;оридаги жадвални тахлил ;илш давомида ;уйдаги формулалардан фойдаланилган:

1. Мутла; кушимча усиш ёки камайиш - хар ;айси кейинги давр даражасидан бошлангич ёки узидан олдинги давр даражасини айириш йули билан аникланади[6].

2. Усиш ёки камайиш коефиценти ёки суръати (Ку.к.) -хар цайси кейинги давр даражаси бошлангич ёки узидан олдинги давр даражасига нисбатан ;анча маротаба катта ёки кичик эканлигини, к;анча фоизни ташкил этишини курсатади [7].

кш-, -yjy^. тш., = у, -100/УМ; кШо = у,/у0; тШо =У, .100/У0

3. Кушимча усиш (камайиш) суръати (D) хам икки усулда ани;ланиши мумкин.биринчи усулда хар бир кейинги давр даражасидан бошлангич давр даражаси айрилиб, 100га купатирилади ва башлангич давр даражасига булинади.

£(У,-У0)-юо

А//,„ =

У0

Иккинчи усулда хар бир кейинги давр даражаси олдинги давр даражасидан айрилиб, 100 га купайтирилади ва узидан олдинги йил даражасига булинади.

_1(Уг-Ум)-юо

Дг

II ¡с V

¿-i

1% кушимча усиш (камайиш)нинг мутлок киймати - мутлок кушимча усиш циймати занжирсимон кушимча усиш суръатига булинади [8].

Д,7М А,„

Сифат курсатшгичларига асосланган динамика ;аторларини тахлили шуни курсатадики, улар ;андай шакл(тугри ёки тескари куриниш) да тузулишига ;араб, ю;орида ;айд этилган аналитик курсатгичлар, масалан, усиш ва кушимча усиш суръатлари турлича манти;ий мазмунга эга булади[9].

1-жадвал

Тошкент вилоятида иш билан банд булган ахоли сонининг узгариш динамикаси(уртача йиллик сони)

Йиллар Иш билан банд булган ахоли сони, минг киши Абсолут кушимча усиш, минг киши Усиш сурьати % Кушимча усиш сурьати, % 1% кушимча усиш (камайиш)нинг мутло; ;иймати,минг киши

Базисли Занжирли Базисли Занжирли Базисли Занжирли А,, :АГ((н ^+1/100

2010 1155,4 - - - - - - - -

2011 1183,4 28,0 28,0 102,4 102,4 2,4 2,4 11,554 11,554

2012 1215,5 60,1 32,1 105,2 102,7 5,2 2,7 11,834 11,834

2013 1244,9 89,5 29,4 107,7 102,4 7,7 2,4 12,515 12,515

2014 1272,4 117 27,5 110,1 102,2 10,1 2,2 12,449 12,449

2015 1281,8 126,4 9,4 110,9 100,7 10,9 0,7 12,724 12,724

2016 1287,6 132,2 5,8 111,4 100,5 11,4 0,5 12,818 12,818

2017 1289,6 134,2 2,0 111,6 100,2 11,6 0,2 12,876 12,876

2018 1227,7 72,3 -61,9 106,3 95,2 6,3 -4,8 12,896 12,896

2019 1232,9 77,5 5,2 106,7 100,4 6,7 0,4 12,277 12,277

2020 1195,6 40,2 -37,3 103,5 97,0 3,5 -3,0 12,329 12,329

Мехнатга булган талаб мамлакатда ишчи кучига булган эхтиёжни ифодалайди. Талаб ишчилар сони билан бахдланади. Мехнат таклифи ишчи кучининг умумий сонидир. Мехнатнинг бозор нархи иш хаки булиб, ёлланиб ишловчиларга маълум ва;тда бажарилган ишнинг микдори ва сифатига ;араб туланади. Ишчи кучи киймати уни такрор ишлаб чи;аришга сарфланган харажатлар билан ани;ланади, яъни истеъмол килинадиган моддий ва номоддий маблаглар хажми билан. Мехнат бозори иш берувчи ва мехнат таклиф этувчилардан ташкил топади. Улар уртасида воситачилар хам мавжуд. Воситачилар икки турга булинади[10]: 1) ошкора ишловчи воситачилар; 2) яширин, но;онуний йул билан ишга ёлловчи фирмалар. Иш билан таъминлаш - одамларнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси ва конунларига зид келмайдиган, уз шахсий ва ижтимоий эхтиёжларини кондириш билан богли; булган, уларга иш хаки (мехнат даромади) келтирадиган фаолиятидир [11]. Узбекистонда мехнат муносабатлари -иш берувчи билан ёлланиб ишловчилар уртасидаги ало;а - республиканинг Мехнат кодексига биноан битимлар тузиш оркали амалга оширилади. Х,озирги пайтда битимлар тузиш уч турда амалга оширилади: 1) мехнат шартномалари; 2) жамоа битими; 3) бош битим. Шу нуктаи назардан олиб Караганда Тошкент вилояти ахолиси сонининг ошиб боришига карамасдан минта;ада иш билан банд булганлар сони йил сайин камайиб боришини кузатишимиз мумкин булади [13].

ХУЛОСА ВА ТАКЛИФЛАР

Тошкент вилояти мехнат ресурсларининг йил сайин камайиб бориши ва иктисодиётда банд булган ахолининг сонини сезиларли даражада камайишига бир нечата сабабларни келтиришимиз мумкин булади.

Биринчидан вилоят ахолисининг демографик холати яни йил сайин тугулаётган чакалокларда угил болаларнинг улуши бир мунча кискараётганлигида [14].

Иккинчидан табиий офатларнинг салбий таъсирлари натижасида мехнат ресурсларининг эрта нобуд булиши.

Учинчидан миграцион узгаришлар яни Тошкент вилоятида етарли иш уринлари мавжуд эмаслиги учун мехнат ресурсларининг хорижий мамлакатларга иш излаб чикишлари ортганлиги ва шу каби сабаблар юзасидан вилоят мехнат ресурслари сони йил сайин кискариб бораётганлигини куришимиз мумкин. Юкоридаги муаммоли вазиятларни бартараф этиш максадида президентимиз ташабуслари билан бир катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда [15]:

1. Тошкент вилоятида худудидан келиб чикган холда эркин иктисодий зоналарни ташкил этиш;

2. Ички туризмни ривожлантириш ва туристик зоналарни ташкил этиш;

3. Узини-узи банд килган ахоли катламларига солик имтиёзларини бериш;

4. Ёшларни бандлигини ошириш максадида ёш мутахассис ва ёш кадрлари ишга олган корхона ташкилотларни даромад соликларидан озод этиш;

5. Тошкент вилояти таркибига кирувчи туманларда Туманларнинг солахияти ва иктисодий имкониятларидан келиб чикган холда оксаб колган сохаларни ривожлантириш ва инвестицияларни жалб килиш хисобидан иш уринларини яратиш;

6. Цишлок хужалиги тизимини ривожлантириш ва кичик бизнес субектларини сонини оширишхисобидан янги иш уринларини яратиш каби бир катор чора-тадбирлар амалга оширилмокда.

niiSfipnrp

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Uli lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Special Issue - 5 (2021) / ISSN 2181-1415

Амалга оширилаётган ислохотлар натижасида хар бир туманда юзлаб ёшлар ва хотин-цизлар бандлиги таъминланмоцда. Тошкент вилояти мехнат бозори ва мехнат ресурсларининг ривожланиши албатта ахолининг ижтимоий хаётида туб бурулиш ясайди ва ахоли фаровонлигини оширади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Узбекистон Республикаси презитенти Ш.М. Мирзиёевнинг 2020 йил 29 декабрдаги Олий мажлисга ва Узбекистон халцига муражаатномаси

2. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 11 августдаги ПЦ-4804-сон царори.

3. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 15 сентябрдаги ПЦ-4829-сон царори

4. Узбекистон Республикаси Президентининг "Коронавирус пандемияси ва глобал инцироз холатларининг ицтисодиёт тармоцларига салбий таъсирини юмшатиш буйича биринчи навбатдаги чора-тадбирлар тугрисида"ги Фармони (2020 йил 19 мартдаги ПФ-5969-сон).

5. Абдурахманов Ц. Мехнат ицтисодиёти: Назария ва амалиёт / Дарслик. - Т.: FAN, 2019. Б. 14-316.

6. Ахоли бандлигини таъминлаш масаласи мухокама цилинди. Манба: Узбекистон Республикаси Президентининг расмий веб-сайти http://president.uz. Мурожаат цилинган сана: 08.05.2020.

7. Барцарор ривожланиш мацсадлари ва барцарор ижтимоий ривожланиш: узаро хамкорликнинг янги тажрибаси.

8. https: //mehnatuz/uz/news/barqaror-rivozhlarnsh-maqsadlari-va-barqaror-izhtimoiy-rivozhlanish-uzaro-hamkorlikning-yangi-tazhribasi.

9. Насимов Д.А. Рацамли ицтисодиёт шароитида бандликнинг замонавий шаклларини жорий этиш методологик-услубий асосларини такомиллаштириш. Ицтисодиёт фанлари доктори (DSc) диссертацияси Автореферати, 2020

10. Soatov N.M., X.Nabiev N.M., Аюбжонов А.Х,., Statistika. Darslik. - T.: TDIU, 2020.

- B. 548.

11. Аюбжонов А.Х,., Маматцулов Б.Х., Сайфуллаев С.Н. "Статистика" фанидан амалий машгулотларни утказиш учун уцув цулланма. - Т.: ТДИУ. - Б. 180.

12. Узбекистон Республикасининг статистик ахборотномаси 2019. Узбекистон Республикаси Давлат статистика цумитаси. 2019 йил.

13. Промышленность Республики Узбекистан 2020: Статистический сборник.

- Т.: Госкомитет РУ по статистике, 2020 - С. 215.

14. www.google.co.uz.

15. www.lex.uz.

16. www.ziyonet.uz.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.