CC BY
30Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations
Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index
The use of virtual laboratories in education
U. NORKULOV1, M. ISAKULOVA2, G. ABILKASIMOVA3, R. MURODOV4, I. RUZIYEV5
Samarkand State University
ARTICLE INFO
ABSTRACT
Article history:
Received August 2021 Received in revised form 20 August 2021 Accepted 25 September 2021 Available online 25 October 2021
This article presents opinions and recommendations on the use of the virtual laboratory in education, its advantages.
2181-1415/© 2021 in Science LLC.
This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)
Keywords:
virtual laboratory,
Crocodile Chemstry 605
program,
software,
experiment,
security,
distance learning, high efficiency, learning process.
Ta'limda virtual laboratoriyalardan foydalanish
ANNOTATSIYA
Калит сузлар: virtual laboratoriya, Crocodile Chemstry 605 dasturi, dasturiy ta'minot, eksperiment, xavfsizlik, masofaviy o'qitish, yuqori samaradorlik, o'quv jarayoni.
Ushbu maqolada ta'limda virtual laboratoriyadan foydalanish, uning afzalliklari haqida fikrlar mujassamlashtirilgan va tavsiyalar berilgan.
1 Associate professor of the Faculty of chemistry, Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan.
2 Assistant of the Faculty of chemistry, Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan.
3 Assistant of the Faculty of chemistry, Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan.
4 Associate professor of the Faculty of chemistry, Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan.
5 Assistant of the Faculty of chemistry, Samarkand State University, Samarkand, Uzbekistan.
Использование виртуальных лабораторий в образовании
_ АННОТАЦИЯ_
эксперимент, безопасность, дистанционное обучение, высокая эффективность, процесс обучения.
Virtual laboratoriya - bu dasturiy ta'minot va kompleks eksperimentlarni haqiqiy o'rnatish bilan bevosita aloqasiz yoki umuman yo'q bo'lganda o'tkazishdir. Birinchi holda, biz masofadan boshqarish pulti orqali laboratoriya o'rnatilishi bilan shug'ullanamiz, buning uchun haqiqiy laboratoriya, dasturiy ta'minot va jihozlarni o'z ichiga olgan va olingan ma'lumotlarni, shuningdek aloqa vositalarini o'rnatish va raqamlashtirishni boshqarish lozim. Bunday holda, barcha jarayonlar kompyuter yordamida simulyatsiya qilinadi. Ikkinchisida amalda bo'lishiga qaramay har ikkala turdagi laboratoriyalar ko'pincha virtual deb nomlanadi, bunday ta'rif faqat ikkinchisiga mos keladi
Ular quyida ko'rib chiqiladi. Ta'limda virtual laboratoriyalarni yaratish zarurati qiyinchiliklar tufayli paydo bo'ldi.
Virtual laboratoriyalarni quyidagi afzalliklarini ko'rsatib o'tish mumkin.
• Qimmatbaho uskunalar va reaktivlar sotib olishning hojati yo'q. Sababi ko'plab laboratoriyalarda yetarli mablag' yo'qligi, eski uskunalar o'rnatilganligi, tajribalar natijalarini noaniqligi va o'quvchilar uchun xavfligi hisoblanadi. Bundan tashqari, kimyo kabi sohalarda bundan mustasno tarzda uskunalar, shuningdek, sarflanadigan material-larni (reaktivlarni) talab qiladi, ularning narxi yetarlicha baland. Albatta, kompyuter texnikasi va dasturiy ta'minoti ham arzon emas, balki kompyuter texnologiyasining ko'p qirraliligi va uning kengligi tarqalishi bu yetishmovchilikni qoplaydi
• Laboratoriya sharoitlari imkonsiz bo'lgan jarayonlarni simulyatsiya qilish qobiliyati imkoni mavjud.
• Kuzatilagan zarralarning kichik o'lchamlari tufayli real sharoitlarda amalga oshi-rish qiyin bo'lgan jarayonlarni zamonaviy kompyuter texnologiyalari orqali kuzatishga imkon beradi
• Jarayonlarning murakkabligiga kirib borish va boshqasida sodir bo'layotgan voqealarni kuzatish qobiliyati soniya fraksiyonlarida sodir bo'lgan jarayonlar uchun tegishli bo'lgan vaqt o'lchovi yoki, aksincha, bir necha yil davom etadigan reaksiyalarni oldindan ko'rish imkoniyati hisoblanadi.
• Xavfsizlik. Xavfsizlik - bu virtualdan foydalanishning muhim tomoni bo'lib, olib borilayotgan holatlarda laboratoriyalar, masalan, yuqori kuchlanishli yoki kimyoviy moddalar bilan ishlaganda ehtiyot choralaridir.
• Virtual jarayon kompyuter tomonidan boshqarilishi tufayli u yerda paydo bo'ladi, turli xil kirish qiymatlari bilan bir qator eksperimentlarni tezda o'tkazish qobiliyati parametrlari, bu ko'pincha chiqish parametrlarining bog'liqligini aniqlash uchun zarur kiritishlar hisoblanadi.
Ключевые слова:
виртуальная лаборатория, Crocodile Chemistry 605, программное обеспечение,
В данной статье воплощены идеи об использовании виртуальной лаборатории в образовании, ее преимуществах и даны рекомендации.
• Ba'zi ishlarda yetarlicha katta massivlarni keyingi qayta ishlash talab etiladi, keyin kompyuterda bajariladigan raqamli ma'lumotlarni qator tajribalar orqali qayta ishlanadi. Ushbu harakatlar ketma-ketligining zaif tomoni qachon haqiqiy laboratoriyadan foydalanish bu olingan ma'lumotlarni kompyuterga kiritishdir. Virtual laboratoriyada bu qadam yo'q, chunki ma'lumotlar kiritilishi mumkin eksperimentlarni o'tkazishda to'g'ridan-to'g'ri natijalar jadvali eksperimentator yoki avtomatik ravishda bo'ladi. Bu vaqtni sezilarli darajada tejaydi mumkin bo'lgan xatolar foizi kamayadi.
• Va nihoyat, alohida va muhim afzallik - bu foydalanish imkoniyati masofaviy o'qitishdagi virtual laboratoriya universitet laboratoriyalarida ishlash imkoniyati printsipial jihatdan yo'q bo'lganda qulaylikdir.
Ushbu afzalliklarning ba'zilari masofadan boshqarish pulti bilan laboratoriya o'rnatishga ham xosdir.
Afsuski, hozirda mavjud bo'lgan virtual laboratoriyalar soni, ta'lim jarayonida ishlatiladiganlar juda oz. Bu, birinchi navbatda, ularning yuqori narxiga bog'liq rivojlanish, bu quyidagi oqibatlarga olib keladi.
1. Professional dasturchilar, dizaynerlar va tomonidan ishlab chiqilgan virtual laboratoriyalar simulyatsiya qilingan soha mutaxassislari juda qimmat, bu ularning keng qo'llanilishiga to'sqinlik qiladi. Boshqa tomondan, tarqalishning past imkoniyatlari ularni ishlab chiqarish uchun unchalik rag'bat yaratmaydi.
2. Oddiy odamlar tomonidan virtual laboratoriyalarning yaratilishi qoniqarli bo'li-shiga olib kelishi mumkin, faqat tor sinf hodisalarni modellashtirishda natijalar. Ularning tarqalishi pastligi bilan bog'liq xarajat va deyarli alternativ yo'q.
Virtual laboratoriyalarda, albatta, ba'zi kamchiliklar mavjud. Asosiysi tadqiqot obyekti, asboblar va uskunalar bilan bevosita aloqaning yo'qligi. Bilan ishlash tajribasi haqiqiy qurilmalar zarur, shuning uchun oqilona yechim real va ishlatishni birlashtirish bo'ladi o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklarini hisobga olgan holda o'quv jarayonidagi virtual laboratoriyalar. Masalan, xavfli ob'ektlar bilan ishlashda aniq qo'llanilishi kerak virtual laboratoriyalar va kerakli ko'nikmalarga ega bo'lgandan keyingina, agar kerak bo'lsa, boring haqiqiy narsalar bilan ishlash. Shunday qilib, haqiqiy va virtual labora-toriyalar o'quv jarayonining eng yuqori samaradorligini ta'minlaydi past moliyaviy xarajatlar bilan birlashtirilgan.
Quyida Crocodile Chemstry 605 dasturi yordamida turli xil kimyoviy tajribalarni demostratsion kuzatishga doir ishlarni havola etmoqchimiz.
1. Kimyoviy raksiyaning tezligiga konsentratsiyaning ta'siri Ishning maqsadi: Kimyoviy reaksiyalar tezligiga konsentratsiyaning bog'liqligini tajribaviy o'rganish.
Kerakli reaktivlar: 1M li, 1,5M li, 2M li Xlorid kislota eritmalari; 6 gr CaCO3 tuzi
Kerakli asboblar: 1 - rasmda keltirilgan 3ta nomerlangan probirkalar, gaz o'tkazgich nay o'rnatilgan 3 ta tiqin, 3 ta gaz hajmini sezuvchi gaz shipritslari, rezina naylar, va hajm o'zgarishini grafik tasviri.
probirkalar
Gaz shpritslari
Grafikli tasvir
Gaz o'tkazgichli tiqinlar
Rezina naylar
1 - rasm
Ishni bajarish tartibi: Ushbu tajriba uchun 2 - rasmda ko'rsatilgan asboblar ketma ketligi berilgan. Bu yerdagi uchta nomerlangan probirkalarni har biriga turli xil konsentratsiyadagi xlorid kislota eritmalari, hamda 2 gr dan CaCÜ3 bo'lakchalari tushirilgan va har bir probirkaning og'zi gaz o'tkazgichli nay o'rnatilgan tiqin bilan mahkamlangan. Naylar esa gazlarni hajmini sezuvchi maxsus gaz shipritslariga rezina naylar orqali bog'langan.
2 - rasm
0
Tajribani boshlash uchun play tugmasi bosiladi va tajribaning borishi kuzatiladi.
3 - rasm
Kuzatish jarayonida (3 - rasm) konsentratsiyasi yuqori bo'lgan jarayondagi reaksiya tezligi kattaroq bo'lishini gaz shpritsida ko'rsatilgan hajmdan yoki grafikdagi tasvirdan yaqqol sezish mumkin.
Kimyoviy reaksiya tezligiga temperaturaning ta'siri.
Ishning maqsadi: Kimyoviy reaksiyalar tezligiga temperaturaning bog'liqligini tajribaviy o'rganish.
Kerakli reaktivlar: 1M li, 1,5M li, 2M li Xlorid kislota eritmalari; 6 gr CaCÜ3 tuzi
Kerakli asboblar: 1 - rasmda keltirilgan 3ta nomerlangan probirkalar, gaz o'tkazgich nay o'rnatilgan 3 ta tiqin, 3 ta gaz hajmini sezuvchi gaz shipritslari, rezina naylar va hajm o'zgarishining grafik tasviri.
=1
!!' 1 I 4 a, 1 !,1 ,1!
Gaz shpritslari
Probirkalar
Grafikli tasvir
Rezina naylar
Gaz o'tkazgichli tiqinlar
Elektr pech.
4 - rasm
Ishni bajarish tartibi: Ushbu tajriba uchun 5 - rasmda ko'rsatilgan asboblar ketma ketligi berilgan. Bu yerdagi uchta nomerlangan probirkalarni har biriga bir xil 0,1 M li konsentratsiyali xlorid kislota eritmalari, hamda 2 gr dan CaCO3 bo'lakchalari tushirilgan va har bir probirkaning og'zi gaz o'tkazgichli nay o'rnatilgan tiqin bilan mahkamlangan. Naylar esa gazlarni hajmini sezuvchi maxsus gaz shipritslariga rezina naylar orqali bog'langan. Probirkalarni turli haroratlarda qizdirish uchun elektr pechlari 250C, 350C va 450C larga to'g'irlangan.
5 - rasm
□
Tajribani boshlash uchun play tugmasi bosiladi va tajribaning borishi kuzatiladi.
6 - rasm
Kuzatish jarayonida (6 - rasm) Temperaturasi yuqori bo'lgan jarayondagi reaksiya tezligi kattaroq bo'lishini gaz shpritsida ko'rsatilgan hajmdan yoki grafikdagi tasvirdan yaqqol sezish mumkin
XULOSA
Virtual laboratoriyalarda albatta, ba'zi kamchiliklar mavjud. Asosiysi tadqiqot ob'ekti, asboblar va uskunalar bilan bevosita aloqaning yo'qligi. Tajriba ishlariuchun haqiqiy qurilmalar zarur, shuning uchun oqilona yechim real va virtual laboratoriyalarni birlashtirish zarur. Ishlatishni birlashtirish bo'ladi o'ziga xos afzalliklari va kamchiliklarini hisobga olgan holda virtual. O'quv jarayonidagi xavfli ob'ektlar bilan ishlashda virtual laboratoriyalar orqali aniq qo'llanilishi kerak va kerakli ko'nikmalarga ega bo'lgandan keyingina bilan ishlash lozim. Shunday qilib, haqiqiy va virtual laboratoriyalar o'quv jarayonining eng yuqori samaradorligini ta'minlaydi.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO'YXATI:
1. Васильева З.Г., Грановская А.А., Тапирова А.А. Лабораторные работы по общей и неорганической химии. Ленинград. «Химия» Ленинградское отделение 1986 г. - С. 39-42.
2. Omonov H.T., Xo'jayev N.X., Madyarova S.A., Eshchonov E.U. Pedogogik texnologiyalar va pedogogik mahorat. Toshkent: "IQTISOD - MOLIYA" 2009. - B. 71-79.
3. Ismatov I., Bozorov N., Ikromov G'. va boshqalar Kimyo fanini o'qitishda zamonaviy yondashuvlar va innavatsiyalar moduli bo'yicha O'quv-uslubiy majmua. Toshkent. - 2017. - B. 20-25.
4. "Kimyo va biologiya yo'nalishlarida uzluksiz ta'lim sifatini va ilm-fan natijadorligini oshirish chora tadbirlari tog'risida" PQ 2020-yil 12-avgustdagi 4805-sonli qarori.
5. Maktab va hayot. Ilmiy-metodik jurnal. - Toshkent. "Reliable print" MChJ. - 2010. - № 4. - B. 3.
6. Norqulov U.M., Nasimov H., Ruziyev E.A. va boshq. Kimyo fanini o'qitishda qo'llaniladigan innavatsion texnologiyalar. Uslubiy qo'llanma, Samarqand.: SamDU, 2019. B. 160-178.
