Научная статья на тему 'Использование исторических источников в повышении содержания предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании'

Использование исторических источников в повышении содержания предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
25
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Общество и инновации
ВАК
Область наук
Ключевые слова
композиция / изобразительное искусство / технология / инновация / история изобразительного искусства / методология / художник / интерпретация / анализ / педагогика. / composition / fine art / technology / innovation / history of fine art / methodology / artist / interpretation / analysis / pedagogy.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Муниса Хасанова

В статье изложены аналитические материалы по использовании исторических источников в совершенствовании содержании и методики учебного предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Use of historical sources in improving the content of the subject “Composition” in higher pedagogical education

The article presents analytical materials on the use of historical sources in improving the content and methodology of the academic subject “Composition” in higher pedagogical education.

Текст научной работы на тему «Использование исторических источников в повышении содержания предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Use of historical sources in improving the content of the subject "Composition" in higher pedagogical education

Munisa HASANOVA1

Tashkent State Pedagogical University named after Nizami

ABSTRACT_

The article presents analytical materials on the use of historical sources in improving the content and methodology of the academic subject "Composition" in higher pedagogical education.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Keywords: composition, fine art, technology, innovation, history of fine art, methodology, artist,

interpretation,

analysis,

pedagogy.

ARTICLE INFO

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 25 June 2021

Олий педагогик таълимда "Композиция" фани мазмунини такомиллаштиришда тарихий манбалардан фойдаланиш

Калит сузлар:

Композиция, тасвирий санъат, технология, инновация,

тасвирий санъат тарихи,

методика,

рассом,

тал;ин,

тахлил,

педагогика.

АННОТАЦИЯ

Ма;олада олий педагогик таълим тизимида "Композиция" укув фани мазмуни ва методикасини такомиллаштиришда тарихий манбалардан фойдаланишга оид тах,лилий материаллар баён ;илинган.

1 Lecturer, Tashkent State Pedagogical University named after Nizami. Tashkent, Uzbekistan. E-mail: hasanovamunisa99@gmail.com.

Использование исторических источников в повышении содержания предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании

Ключевые слова:

композиция,

изобразительное

искусство,

технология,

инновация,

история изобразительного

искусства,

методология,

художник,

интерпретация,

анализ,

педагогика.

АННОТАЦИЯ

В статье изложены аналитические материалы по использовании исторических источников в совершенствовании содержании и методики учебного предмета «Композиция» в высшем педагогическом образовании.

Муайян фан сох,асини ривожлантиришнинг мух,им шартларидан бири, шубхасиз, дидактиканинг тарихийлик ва замонавийлик принциплари синтези асосида кечиши кафолатланган ижобий самара беради. Зеро, тасвирий санъат таълимида "Композиция" фанини укитишда куп асрлик хорижий ва махаллий тажрибалар мавжуд булиб, мазкур фан мазмунини такомиллаштиришда кулланиладиган хар кандай инновацион технологияларни тарихий тажрибаларни танкидий-тахлилий урганиш натижаларига асосланиш талаб этилади. Айницса, Италия, Голландия, Германия, Франция, Россия каби Европа мамлакатларида Леонардо да Винчи, Эжен Делакруа, Альбрехт Дьюрер, Леон Батиста Алберти, К. Ван Мандер, Н. Пуссен, У. Хогарт, Юон, А.В. Бакушинский, В.А. Фаворский каби рассом ва тадкицотчилар томонидан илгари сурилган композиция ва унинг конуниятлари, тасвирий санъат сохасида мутахассислар тайёрлашда бу конуниятлардан фойдаланиш технологиялари, конуниятларга мувофик тарзда технология ва методикаларни такомиллаштириб бориш боскичларига оид тарихий тажриба-ларнинг тахлиллари замонавий шароитда композицияни укитиш мазмунини таокмиллаштиришнинг мухим омилларидан бири хисобланади [1-5].

Композиция фанининг назарий асосларини тадкик этган олимлар, амалиётчи рассомлар унинг конуниятларини такомиллаштиришда, биринчи навбатда, таълим олувчиларда укув материаллари, ахборотларни идрок этишга булган сенсор кобилиятлар, яъни маълумотни кабул килиш, идрок этишнинг онглилигига алохида эътибор каратганлар. Демак, композицияга нисбатан амал килинадиган бу конуният, барча укув фанлари катори замонавий шароитда хам мазмунан, шунингдек, методик ёндашув нуктаи назаридан такомиллаштиришнинг асосий педагогик талабларидан бири сифатида каралиши лозим. Масалан, композиция конуниятларининг асосий компонентлари - объект (комозиция)ни тасвир юзасидан тугри жойлаштириш (компоновка), композиция (картина) кисмларининг узаро мутаносиблиги хамда мувофиклиги, рангшунослик ечимларига оид конуниятлар асрлар давомида амал килиниб келинмокда. Шу боисдан хам замонавий шароитда композициянинг мазмунини такомиллаштиришда, аввало, инновацион ёндашувлардан фойдаланишга устувор тарзда ахамият каратиш максадга мувофик [6-11].

Тасвирий санъатда композициянинг узига хослиги унинг тур ва жанрларида хам я;;ол намоён булади. Композиция эса тасвирий санъатнинг барча тур ва жанрларининг ижодий чу;;иси саналади. Масалан, портрет жанрида образнинг асосий парметрлари сифатида инсоннинг физиологик ва анатомик параметрлари мухим рол уйнайди. Бу омил Уйгониш даврининг буюк олими, мухандиси, ихтирочиси ва рассоми Леонардо да Винчининг ижодида я;;ол намоён булган. Талабаларнинг образли тафаккурини ривожлантиришда махсус ишлаб чи;илган маш;лар тизимини тад;и; этар экан. С.А. Дроздов композициянинг тарихий тенденцияларини ;уйидагича тал;ин ;илади: "... Ренессанс даврида композиция ;онуниятларини англаш борасида унинг структурасида муайян узгаришлар содир булди. Бунга илм ва айни;са, фалсафанинг ривожланиши кучли таъсир утказди. Уша даврнинг энг илгор гоялари Леонардо да Винчининг илмий ишлари ва санъатдаги асрларида я;;ол намоён булди. Унинг ижодий жараёни инсон образини синчковлик билан, англаган холда урганиш, айни;са, унинг физиологик ва анатомик ";урилиши"ни урганишдан иборат булган"]. Манзара жанрида эса бош;а жанрларда умумий тарзда кулланиладиган перспектива ва планлилик композициянинг асосий ;онунияти сифатида устувор тарзда ;улланилади, яъни объект, ундаги буюм, деталларнинг жойлашиши хаво ва чичи;ли перспектива ;онуниятларига ;атъий амал ;илинган холди тасвирланади [12-16].

Таъкидлаб утканимиздек, композиция ;онуниятлари йиллар давомида ишлаб чи;илган хамда тарихан канон сифатида эътироф этилиш жараёнида бир ;атор янги шаклларга эга булиб борди. Хусусан, булажак рассомлар томонидан композиция ;онуниятларини ургатиш жараёнига самарали таъсир курсатувчи метод ва ёндашувлар муттасил узгариб, такомиллашиб борган. Табиийки, инсоният тарихидаги ривожланиш тенденциялари барча сохаларда, жумладан, тасвирий санъат, хусусан олий педагогик таълимда композицияни у;итиш мазмунини такомиллаштиришда инновацион ёндашувларни куллаш та;озо этилади. Уз навбатида, янгилик, яъни инновациялар кулланиладиган технологияларнинг асосини ташкил этади.

Санъат тарихи оид тарихий материалларнинг тахлилидан аён буладики, композиция ;онуниятларини ишлаб чи;ишда рассом Н.Пуссеннинг фаолияти алохида ахамият касб этган. Унинг "Тасвир предмети, композициягояси ва стили"ни ишлаб чи;ишда, С.А. Дроздовнинг фикрича, санъатнинг туртта элементларига алохида эътибор ;аратган, яъни санъат асарининг, бизнинг мисолимизда тасвирий санъат композициясининг "...мазмун, унинг тал;ини, курилиши ва стили хал ;илувчи рол унайди".

Тасвирий санъатда композиция ;онуниятлари 16-19-асрларда ;атъийлашганлиги шу даврда ижод ;илган рассомларнинг асарларида, санъатшунослар, тарихчиларнинг тад;и;отларида ;айд этилган. Тани;ли рассом ва тад;и;отчи Делакруа композиция ;онуниятларини образли ;илиб кераклиларини бурттириб курсатиш, кераксизларини эса яшириш кераклигини таъкидлаб уткан. Рассомнинг бундай хулосага келиши учун куп филлик изланишлар, ижодий экспериментлар зарур булган. "Картина яратиш, уни эскиз вариантидан якунланган асар даражасига етказиш -бир ва;тнинг узида хам илм, хам санъатдир. Бу борада ха;и;ий махоратни курсатиш учун узо; ва;т мобайнида орттирилган тажриба керак булади. Саъатнинг ;онуниятлари шунчалик секин

узлаштириладики, маълум принципларни тизимлаштириш учун бутун бир умр сарфланади".

Санъат тарихига оид материалларнинг тахлиллари яна шундан гувохлик берадики, куплаб таникли рассомлар тасвирий санъат, айникса, рангтасвир композицияларини яратишда узларининг тажрибаларини, тадкикотларини кундаликлар, тасвирий санъатнинг айрим трактатлари хакидаги карашлари билан композиция конуниятларини бойитишга салмокли хисса кушганлар. Шундай рассом ва назариётчи сифатида Эжен Делакруанинг илмий-ижодий фаолияти алохида эътиборга молик. Унинг тадкикотчилик фаолиятининг тарихий ахамияти шундаки, у нафакат уз карашларини илмий асослашга интилган, балки унгача ижод килган машхур рассомларнинг ишларини, композиция яратиш принципларини урганган хамда тахлил килган [17-21]. Делакруанинг бу борадаги хизматларининг илмий киймати шундаки, у таникли рассомлар томонидан яратилган композицияларнинг ютуклари билан бирга уларда йул куйилган камчиликларни хам илмий асосда тахлил килиб берган. Бу камчиликларни бартараф этишга интилиш ёш рассомлар тайёрлаш тизимининг мух,им жихатларидан бири булган. Шу тарика Делакруа мисолида композициянинг асосий конуниятларидан бири, тизим, яъни композиция яратишда кулланиладиган конуниятлар мажмуи билан санъат атамалари муштарак, деган хулосага келинди. Демак, композиция (санъат асари) яратишда, биринчи навбатда муайян тизимга амал килиниши лозим. Шунинг учун хам замонавий таълим амалиётида "Композиция" укув фани мазмунини такомиллаштиришда тарихий манбаларнинг тахлилларига, унда амал килинган тизимлилик масалаларига устувор тарзда эътибор каратиш лозим.

Композицияни фан сифатида тизимли хамда мукаммал конуниятлар асосида укитиш 17-асрда Болоньяда ака-ука Каррачилар томонидан бадиий академия ташкил этилиши билан узил кесил йулга куйилди. Бирок, инсоният фаолияти билан боглик булган хар кандай сохада булганидек, жамиятнинг янги талаблари асосида композиция фани хам муттасил равишда рифожлантирилиб, такомиллаштирилиб борилди. Бу жараён, биринчи навбатда, таълим жараёнида кузатилди. Шунинг учун олий бадиий таълим тизимида "Композиция" фанини укитишнинг мазмунини ва кулланиладиган методикалар, педагогик ёндашувлар, хусусан, инновацион технологиялар воситасида такомиллаштиришнинг илмий асосларини тадкик килишнинг методологик асослари сифатида мазкур диссертация мавзусига иод педагогик тадкикотларнинг тахлилига устувор тарзда эътибор каратилиши муммони ечимининг энг ишончли йулларидан биридир.

Диссертация мавзусига оид илмий тадкикотларнинг тахлиллари бу борада россиялик олимлар нуфузли тадкикотларни амалга оширганлигини курсатди. Бу борада, айникса, рассом ва тадкикотчилар А.В. Бакушинский хамда В.А. Фаворский-ларнинг илмий-ижодий фаолиятини алохида кайд этиш лозим. Бу мутахассис-ларнинг копозиция борасидаги илмий хулосалари назарий жихатдан пухта асосланганлигини шу омил билан тавсифлаш мумкинки, уларнинг хар иккиси тадкикотчи, рассом ижодкор ва устоз муаллим сифатида узларининг композиция, илмий ижод борасидаги илмий карашларини бевосита ижодий жараён, таълимий тажрибалар натижалари буйича асослаганлар. Айникса, В.А. Фаворский композиция масалаларига комплекс тарзда ёндашиш принципларини китоб графикаси воситасида хар томонлама асослаб берди [22-26]. Унинг фикрича, композиция

конуниятларини тахлил килиш учун китоб графикасининг кулайлиги шундаги, синтетик мазмундаги мазкур санъат турида санъатнинг турли сохалари, масалан, адабиёт ва;тни тасвирловчи ва тавсифловчи, китоб графикаси эса макон санъати сифатида гавдаланади, яъни унинг фикрича, "Китоб хам олам,борлик, хам буюм ва унда хайкалтарошлик, архитектура, график хамда рангтасвирга хос жихатлар синтетик тарзда кулланилади.

Композиция масалалари педагогика сохасида амалга оширилган тад;и;отлар тизимида хам кенг ми;ёсда тад;и; этилган. Хусусан, С.А. Дроздов педагогика олий таълим муассасаларинингбадиий-графика факультетида композициядан махсус маш;лар тизимини ишлаб чи;ар экан, кутилган натижаларга эришиш учун нафа;ат муаммонинг педагогик ва психологик масалаларига, балки тарихий, фалсафий масалаларга хам алохида эътибор каратиш лозимлигига ишора килади. Жумладан, фалсафий аспект сифатида рассомнинг ижод килиш жараёнининг бос;ичларида унинг образли тафаккурини ривожлантиришни курсатган булса, тарихий аспект сифатида "Композиция" ни фан сифатида укитиш тарихини хорижий тажрибалар билан киёсий тал;инда такдим этган.

Композиция конуниятлари хакидаги тарихий манбаларнинг бадиий педагогика ну;таи назаридан илмий киймати шундаки, мазкур манбаларда композициянинг асосий дидактик вазифаларидан бири сифатида композиция тасвирий санъат асосларини урганувчиларда образли тафаккурни ривожлантиришга алохида эътибор каратилган. Зеро, композицион мушохада тафаккурни ривожлантиради. Тафаккурнинг барча турлари, айникса, интеллектуал ва бадиий тафаккур мукаммал композицион ечимга эган булган тасвирий санъат асари яратишнинг мухим шартларидан биридир [27-30].

Хулоса тарикасида эътироф этиш жоизки, тасвирий санъатда композиция яратиш конуниятлари асрлар давомида шакллантирилган тартиблар тизими булиб, замонавий шароитда мазкур йуналишни мазмунан такомиллаштиришда уни укув фани сифатида укитишга инновацион технологияларни татбик этиш, тарихий манбалардан фойдаланишда миллий тажриба ва анъаналарга асосланиш каби омилларга алохида эътибор каратиш талаб этилади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Бакушинский А.В. Художественное творчество и воспитание. Опыт исследования на материале пространственных искусств. - М.: 1925. - С. 240.

2. Дроздов С.А. Специальные упражнения по композиции как средство образного мышления студентов-заочников 1-2 курсов художественно-графических факультетов педвузов. Дис. ... на соискание ученой степени канд. пед. н. - М.: 2007. - С. 190.

3. Nazirbekova S. (2021). The importance of field practice in fine arts. Збiрник наукових праць Аогоо.

4. Nurtaev U. Pedagogical issues in ensuring continuous and intermittent state of the field of fine arts in the system of art education. Academicia: an international multidisciplinary research journal. 2021, Volume: 11, ISSUE: 1, (1813) Last page: (1821), Online ISSN: 2249-7137. DOI: 10.5958/2249-7137.2021.00287.1

5. Eraliyevich S.H. (2021). Shaping Students' Spiritual Worldviews Through Fine Arts. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(05). - PP. 79-86.

6. Xasanova M.Z. Efficiency of innovative teccnologies in тне training offuture teachersof fine arts. The way 0f Science International scientic journal, № 4 (74), 2020 The journal is founded in 2014 (March) ISSN 2311-2158 - PP. 67-69.

7. Bobomurodov Ziyodullo Rustamovich, Bekmirov Sherzod Choriyevich, Berdiyev Nurmon Ochilovich, Akhmedov Mukhomod-Umar Bakhriddinovich, Khasanova Munisa Ziyodullakizi. Pedagogical conditions for the future fine arts teachers' preparation for the leadership of the schoolchildren artistic and creative activities. European Journal of Molecular & Clinical Medicine ISSN 2515-8260 Volume 07, Issue 09, 2020. https://ejmcm.com/.

8. Xasanova M.Z. Innovative technologies in the preparation of future teachers of fine arts. International Journal of Academic Pedagogical Research (IJAPR) ISSN: 26439123. Vol. 5 Issue 1, January - 2021. PP. 86-87.

9. Bobomurodov Ziyodullo Rustamovich, Akhmedov Mukhommod-Umar Bakhriddinovich, Khasanova Munisa. Understanding composition through work analysis. academicia An International Multidisciplinary Research Journal (Double Blind Refereed & Peer Reviewed Journal) ISSN: 2249-7137 Vol. 11 Issue 1, January 2021.

10. Xasanova M.Z. Концептуальные основы инноваций в высшем художественном образовании. Международная научно-практическая конференция «Современная наука. XXI век: научный, культурный, ИТ контекст» - С. 270-275.

11. Xasanova M.Z. Kompozitsiya tasviriy san'atning o'quv prеdmеti sifatida. Kompozitsiya sxеmalari (uchburchak, doira, ellipsvah.k.) to'g'risida. "Узбекистон олимлари ва ёшларининг илмий-амалий тад;и;отлари" мавзусидаги конференция материалларининг 24-сон 2-;исм.

12. Alimovich N.E. (2021). Determination Of General Positions For The Solution Of Geometric Tasks. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 25(2). -PP. 237-241.

13. Байметов Б.Б., & Муратов X.X. (2020). Методика самостоятельной работы над композицией рисунка натюрморта в педагогическом вузе. Science and Education, 1(9). - PP. 357-363.

14. (2020). &<T[il4tftn-example sentences ЫХ.

15. Baymetov B.B., &Muratov X.X. (2020). Methods of Teaching Students To Do Sketches In Independent Learning. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 2(12). - PP. 8-13.

16. Султанов Х.Э., & Муратов X.X. (2020). Педагогик таълим инновацион кластери ор;али у;ув жараёни ва амалиётнинг самарали интеграциясини таъминлаш. инновации в педагогике и психологии, (SI-3).

17. Muratov X.X. (2020). Tasviriy san'at fanidan mustaqil ta'limni tashkil etish va boshqarishda "ISPRING" dasturiy ta'minotining ahamiyati. Academic Research in Educational Sciences, (2).

18. Muratov X. X. Qalamtasvir, o'quv qo'llanma. Toshkent IJOD-PRINT. - 2020.

19. Ismatov U.S. (2020). Tasviriy san'at darslarida grafik materiallarda ishlashga o'rgatish (guash bo'yog'i misolida). Academic research in educational sciences, (2). - B. 208.

20. Мансуров Н., Жалилова В. (2021). Методика профессионального обучения-научная отрасль профессиональной педагогики. Збiрник наукових праць SCIENTIA.

21. Talipov N., Talipov N. (2021). Creative technologies for the development of students'creative activity through art education. Збiрник наукових праць.

22. Абдусаломходжаев Н. (2021). Исторические личности в творчестве малика набиева. Збiрник наукових праць.

23. Халилов Р. (2021). Bolgusi tasviriy san'at o'qituvchilarini kasbga yo'naltirishda qalamtasvirning o'rni. Общество и инновации, 2(4/S). - B. 585-590.

24. Авазбаев А., Джураев Ю., Турсунходжаева З. (2021). Texnologik ta'lim jarayonini kredit-modul tizimi asosida tashkil etish shart-sharoitlari. Общество и инновации, 2(4/S). - B. 171-176.

25. Туланова Д.Ж., Гуломова Н.Х. (2018). Технология и условия проведения дидактических игр в процессе преподавания черчения в вузе. Образование как фактор развития интеллектуально-нравственного потенциала личности и современного общества (PP. 89-93).

26. Jabbarov Rustam Ravshanovich. (2021) Priorities for the development of painting. Конференции, 1(1). SECTION 1. - PP. 39-49, https://doi.org/10.47100/conferences.v1i1.952.

27. Jabbarov R., Rasulov M. (2021). Further formation of students' creative abilities by drawing landscapes in painting. Збiрник наукових праць Л'0Г0£. https://doi.org/10.36074/logos-30.04.2021.v2.09.

28. Akhmedov M.U., Kholmatova F. (2021). Formation of creative processes in students through teaching composition in fine arts. Збiрник наукових праць Л'0Г0£. https://doi.org/10.36074/logos-09.04.2021.v2.03.

29. Abdirasilov S., Maxkamova S. (2019). Research of Structure of Fractals in a Life of Mankind and Fine Arts Products. International Journal of Progressive Sciences and Technologies, 17(1), 302-305.

30. Bulatov S., Jabbarov R. (2016). № 2 National traditional basis of symbol of Khumo. Central Asian Journal of Education, 1. - PP. 85-87.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.