Научная статья на тему 'ИШОНЧ – ЭЪТИҚОДНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА УРФ-ОДАТ ВА АНЪАНАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ'

ИШОНЧ – ЭЪТИҚОДНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА УРФ-ОДАТ ВА АНЪАНАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
114
22
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ишонч / эътиқод / урф-одат / анъана / аргументлаш / кантекстуал аргументлаш / имплицит. / belief / tradition / tradition / argumentation / contextual argumentation / implicit.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Умидбек Хаитбаевич Адамбаев, Нодир Жўраевич Норов

Ушбу мақолада инсонда ишонч-эътиқод тушунчаларини шакллантришнинг долзарблиги, ишонч-эътиқодни шакллантиришнинг кантекстуал усули, анъаналар ва урф-одатларга асосланган анъанавий аргументалашнинг моҳияти ва таърифи ҳамда аргументлашда вужудга келиши мумкун бўлга зид вазиятлар ҳақида баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CONFIDENCE THE INFLUENCE OF TRADITIONS AND TRADITIONS IN THE FORMATION OF BELIEF

This article describes the relevance of the formation of beliefs in man, the contextual method of forming beliefs, the essence and definition of traditional argumentation based on traditions and customs, as well as the contradictions that may arise in argumentation.

Текст научной работы на тему «ИШОНЧ – ЭЪТИҚОДНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА УРФ-ОДАТ ВА АНЪАНАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ»

ИШОНЧ - ЭЪТЩОДНИ ШАКЛЛАНТИРИШДА УРФ-ОДАТ ВА АНЪАНАЛАРНИНГ ТАЪСИРИ

Умидбек Хаитбаевич Адамбаев Нодир Жураевич Норов

Тошкент вилояти Чирчик давлат педагогика институти

АННАТАЦИЯ

Ушбу маколада инсонда ишонч-эътикод тушунчаларини шакллантришнинг долзарблиги, ишонч-эътикодни шакллантиришнинг кантекстуал усули, анъаналар ва урф-одатларга асосланган анъанавий аргументалашнинг мохияти ва таърифи хамда аргументлашда вужудга келиши мумкун булга зид вазиятлар хакида баён этилган.

Калит сузлар: ишонч, эътикод, урф-одат, анъана, аргументлаш, кантекстуал аргументлаш, имплицит.

CONFIDENCE - THE INFLUENCE OF TRADITIONS AND TRADITIONS IN

THE FORMATION OF BELIEF

ABSTRACT

This article describes the relevance of the formation of beliefs in man, the contextual method of forming beliefs, the essence and definition of traditional argumentation based on traditions and customs, as well as the contradictions that may arise in argumentation.

Keywords: belief, tradition, tradition, argumentation, contextual argumentation, implicit.

Глобаллашаётган шароитда дунё микёсида миллийлик, ватанпарварлик ва анъаналарнинг саклаб колинишини таъминлаш мухим ахамият касб этмокда. Айникса, хар кандай мамлакат уз миллийлиги ва миллий маданиятини саклаб колишида энг аввало уз фукароларининг утмиш аждодларига булган хурматини хамда арслар оша утиб келаётган милли урф-одат, анъана, маросимларга булган ишонч-эътикодини мустахкамлаш масалалари борасида жиддий изланишлар олиб боришини талаб килинади. Бу эса мамлакатда ёшларнинг ватанпарварлик фазилатини тарбиялашда, маънавий-маърифи ишларни янада такомиллаштириш оркали миллий урф-одат ва анъаналарни асраб колинишига хамда унинг истикболини таъминланишига замин яратади. Бунинг учун аввало биз инсонда ишонч-эътикод тушунчаларининг кандай шаклланиши ва уни шаклланишида нималар таъсир курсатиши мумкунлигини билиб олишимиз лозим.

Хдётда кимнидир нимагадир ишонтириш учун аввало у билан мулокот килинади, унинг дунёкараши, хаёт тарзи, кизикиши хакида бошлангич маълумотга эга булинади, сунгра уз фикрларимизни ишонарли булиши учун эга булинган бошлангич маълумотларга таянган холда аргументлаштирилади.

Аргументлаш (lotincha "argumentum " so'zidan olingan bo'lib, "asos", "isbot" ma'nosini anglatadi) одатда хамма учун маълум ва аввал уз исботини топган далилларни келтириш асосида амалга оширилади.

Ишонтиришнинг тугридан-тугри тажрибага ёки кенг танкидий фикрлашга таянмайдиган усуллари хам мавжуд. Табиатан субъектив харакатга эга булган бундай кантекстли (ymepcan бyлмaгaн) усулларга урф-одат, соглом фикр, дид, сезги, ишонч, нуфуз ва бошкаларни мисол килиб келтиришимиз мумкун. Хдммамизга маълумки, деярли хар кандай ишонтириш жараёни контекстли далиллардан фойдаланмасдан тугамайди.

Хдтто энг катъий математик мулохазалар хам бундан мустасно эмас, гуманитар ва ижтимоий фанларга хос булган аргументлаш хакида гапирмаса хам булади.

Контекстуал аргументлаш техникаси барча аудиторияларда кулланилмайди, улар изчил ва маълум маънода бошкаларни мукаррар равишда ишонтиришга кодир эмас. Контекстуал ишонтириш техникаси, бир хил эътикодга эга булган, бир хил нуфуз ёки анъаналарни тан оладиганлар учун одатда ишонарли туюлиши, аммо турли хил эътикодга эга булган, турли хил нуфуз ёки анъаналарни тан оладиганлар (бошка сезги, таъм, акл-идрок ва хоказоларга эга булганлар) учун ишонарсиз туюлиши мумкун.

Масалан, Хоразм вилоятида никох туйи маросимининг "келин тушди" (яъни куёв келинни чимилдиккка олиб кирган) кисмида келиннинг янгаси томонидан "белбог ечиш"[1] удуми булиб утади. Маълумки, белбог эрлик рамзи булиб, бойлик, давлат тушунчаларини хам англатади. Никох туйида куёв булаётган йигит оила бошлиги - эр булганлиги ва бел бакувватлигининг тимсоли сифатида куёв журалар унинг белига каттик, чигал тугилган белбог боглайдилар ва буни келиннинг янгаси ечиши шарт хисобланади.

Тугунларни ечиш эса висолга етиш, мушкул ахволдан халос булиш воситаси деб каралиб, келин билан куёв хаётлари давомида хеч кандай чигалликка, кийинчиликка ва тусикларга учрамасин, хар кандай кийинчиликларни тезда енгсин, деган максадда келиннинг янгаси томонидан ечилади. Белбогни ечган янгага куёвнинг журалари совга-салом ва пул беришади. Ушбу мисол оркали ёш оиланинг бахти ва келажаги кайсидир маънода белбогнинг ечилишига богликлиги хамда шу худудда яшовчи ахоли бунга ишонади. Крлган худудларда бундай удум учрамаслиги оркали бу удумга ишонмасликни ва амал килинмаслигини куришимиз мумкун.

Контекстуал аргументлаш авваламбор, "ухшаш фикрли" ("диндорлар", бир хил урф-одат ва анъанага итоат эътувчилар) инсонлар аудиториясида ва одатий кундалик мулокотда кенг кулланилиб, асосан гуманитар ва ижтимоий фанларнинг киёфасини белгилайди.

Инсон хар доим маълум бир конкрет вазиятда мавжуд булади. У маълум бир вакт ичида, маълум бир мамлакатда яшайди, уз жамиятининг эътикоди ва хурофотларига шерик булади, куплаб бошка одамлар ишонадиган нарсаларга ишонади ва хоказо.

Инсон борлигининг тарихий табиати шуни курсатадики, инсон асосий хаётий муаммоларини хал этишда умумбашарий эмас, балки контекстуал, вакт ва атроф-мухитга боглик далилларга таянади. Пировардида ахлок, дин ва бошка мухим ижтимоий институтлар контекстуал аргументлашга таянади.

Барча контекстуал аргументлар орасида энг куп ишлатиладигани ва энг мухими анъаналар ва урф-одатларга асосланган аргументлашдир. Мохиятан, барча контекстуал аргументлар имплицит (яширин) холда, анъаналарга таянади. Нуфуз, эътикод, соглом фикр, дид ва хоказолар тарихий урф-одатлар билан шаклланади ва ундан мустакил равишда мавжуд булмайди.

Тингловчиларнинг келтирилган аргументларга нисбатан сезгирлиги, асосан, у амал киладиган аънаналар, урф-одатлар билан белгиланади. Бу фикр нафакат рух хакидаги фанларда далилаш учун, балки табиий фанларда хам куп жихатдан далилаш учун тугри келади. Анъаналар аргумент ишончли булиши учун ишониш керак булган энг умумий тахминларни тузади, дастлабки холатни яратади ва бусиз у уз кучини йукотади. "...Айнан бир аргумент, тушунчалар орасидаги бир хил муносабатларга ва маълум асосларга таяниб - бир вактнинг узида тан олиниши ва хатто улугланиши мумкин, хамда худди шу вактнинг узида хеч кандай таассурот колдирмаслиги хам мумкин," - деб таъкидлайди П.Фейерабенд. [2] Мисол тарикасида ишонтирувчи шахс уз тезисини оламнинг асоси хакидаги карашлар оркали аргументлаб ишонтиришга харакат килса ва ушбу бахс юритилаётган аудиторияда факат битта таълимот тарофдорлари иштирок этаётган булса ишонтирувчи уз тезисларини шу асосга таянган холда аргументлайди ва ишонтира олади, аксинча булса, яъни аудиторияда турли таълимот вакиллари иштирок этаётган булса ишонтирувчи уз фикрларини аргументлаш оркали илгари сураётган тезисга аудиторияни ишонтира олмайди ва бахс вужудга келади, яъни монизм тарафдорлари уз фикрларини Фалес, Анаксимандр, Анаксимен, Анаксигор, Демокрит, Эпикур, Аристотель томонида илгари сурилган гоялар оркали аргументласа, дуализм тарафдорлари уз фикрларини Платон, Гегель, Р.Декарт ва И.Кант гоялари оркали аргументлайдилар, плюрализм вакиллари эса уз таълимотининг етук олимларининг гоялари билан асосланади. Бу холатда ишонтиришга харакат килинаётган тезис уз кучини йукотади. Бунда ишонтирувчи

шахс тезисни ёки уни аргументлаш учун куллаётган тезисни алмаштириши лозим булади.

Тарихда Сохибкирон Амир Темур бобомизнинг "Биз ким Мулки Турон, Амири Туркистонмиз, Биз ким миллатларнинг энг кадими ва энг улуги Туркнинг бош бугинимиз. Агар бизнинг кудратимизга шубха килсанг, биз курган иморатларга бок" деган сузлари бугун кунда хам уз исботини топиб келмокда. Зеро, каерда тинчлик булса, уша ерда илм-фан ва хунармандчилик гуллаб-яшнайди, урф-одат ва анъаналар кадр топади.

Кадрланиш инсоннинг ишонч ва эътикодини мустахкалайди, максадлари, интилишлари, орзу-умидларига эришишда иродасини бакувват килади. Бунинг учун ёш авлодга таълим ва тарбия бериш жараёнида миллий узлигимизни англатишимиз, мустакил карор кабул килишларида урф-одат ва анъаналарни унутмаслигини ургатишимиз лозим. Шундагина уз кузлаган максадимизга эришган буламиз.

REFERENCES

1. Жураев М., Худайкулова Л. "Маросимнома" (Узбек халкининг урф-одат ва маросимлари хакида кискача маълумотнома). А.Навоий номидаги Узбекистон Миллий кутубхонаси нашриёти. - Тошкент, 2008. - Б. 17.

2. Фейерабенд П. Избранные труды по методологии науки. - М., 1986. - С. 469.

3. Umidbek Adambayev. (2021). FAITH - THE CONCEPTION OF BELIEF AND STEPS TO DEVELOP IT / ACTUAL PROBLEMS OF MODERN SCIENCE, EDUCATION AND TRAINING. - pp. 96-100.

4. U. Adambaev. (2021). CONFIDENCE-NONVERBAL METHODS OF ARGUMENTATION IN THE FORMATION OF THE VERB /Экономика и социум. - С.18-21.

5. Umid Adambayev. (2021). MILLIY O'ZLIKNI ANGLASH MILLAT TARAQIYOTINING POYDEVORI / Scientific progress. - pp. 1858-1862.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.