Научная статья на тему 'Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида ёшлар учун янги иш ўринлари ташкил этишнинг яқин истиқболлари'

Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида ёшлар учун янги иш ўринлари ташкил этишнинг яқин истиқболлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
6
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши / қишлоқ ёшлари / иш билан таъминлаш / ишсизлик / иш билан бандлик / эконометрик модель / прогноз / меҳнат ресурслари / меҳнат бозори / қишлоқ хўжалиги кластерлари. / agricultural production / rural youth / employment / unemployment / econometric model / forecast / labor resources / labor market / agricultural clusters.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Холмўминов Шайзоқ Раҳматович, Хомитов Комилжон Зоитович

Ушбу мақолада замонавий ва юқори адекватликка эга эконометрик моделлар ҳамда уларга тегишли амалий дастурлар пакетларини қўллаш асосида Ўзбекистон Республикаси қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши соҳаларида қишлоқ ёшлари учун янги иш ўринлари яратилиши ва уларда иш билан банд бўлишнинг қисқа муддатли истиқболлари аниқланган. Унинг асосида қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқариши соҳаларида яқин келажакда қишлоқ ёшларини иш билан таъминлашнинг замонавий турлари ва воситаларини ривожлантириш, янги иш ўринларини яратишнинг муҳим ижтимоий-иқтисодий аҳамияти очиб берилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Prospects for creating new workplaces for youth in agricultural production

The article defines the short-term prospects for creating new jobs for rural youth and their employment in the agricultural sector of the Republic of Uzbekistan through modern and adequate econometric models and their application packages. The socio-economic importance of the development of modern types and means of the employment of rural youth, the creation of new jobs in the The field of agricultural production in the near future have been analysed.

Текст научной работы на тему «Қишлоқ хўжалиги ишлаб чиқаришида ёшлар учун янги иш ўринлари ташкил этишнинг яқин истиқболлари»

УДК: 330.101.54.(575.1)

КИШЛОК ХУЖАЛИГИ ИШЛАБ ЧИКАРИШИДА ЁШЛАР УЧУН ЯНГИ ИШ УРИНЛАРИ ТАШКИЛ ЭТИШНИНГ ЯКДН ИСТИКБОЛЛАРИ

Холмуминов Шайзок; Ра^матович,

щтисодиёт фанлари доктори, профессор

Тошкент давлат и^тисодиёт университети

Хомитов Комилжон Зоитович,

щтисодиёт фанлари доктори, профессор

Тошкент молия институти

Аннотация. Ушбу мацолада замонавий ва юцори адекватликка эга эконометрик моделлар цамдаулар-га тегишли амалий дастурлар пакетларини цуллаш асосида Узбекистон Республикаси цишлоц хужалиги ишлаб чицариши соцаларида цишлоц ёшлари учун янги иш уринлари яратилиши ва уларда иш билан банд булишнинг цисца муддатли истицболлари аницланган. Унинг асосида цишлоц хужалиги ишлаб чицариши соцаларида яцин келажакда цишлоц ёшларини иш билан таъминлашнинг замонавий турлари ва восита-ларини ривожлантириш, янги иш уринларини яратишнинг муцим ижтимоий-ицтисодий ацамияти очиб берилган.

Таянч тушунчалар: цишлоц хужалиги ишлаб чицариши, цишлоц ёшлари, иш билан таъминлаш, ишсизлик, иш билан бандлик, эконометрик модель, прогноз, мецнат ресурслари, мецнат бозори, цишлоц хужалиги кластерлари.

ПЕРСПЕКТИВЫ СОЗДАНИЯ НОВЫХ РАБОЧИХ МЕСТ ДЛЯ МОЛОДЕЖИ В СЕЛЬСКОХОЗЯЙСТВЕННОМ ПРОИЗВОДСТВЕ

Холмуминов Шайзок Рахматович,

доктор экономических наук, профессор

Ташкентский государственный экономический университет

Хомитов Комилжон Зоитович,

доктор экономических наук, профессор

Ташкентский финансовый институт

Аннотация. В данной статье определены краткосрочные перспективы создания новых рабочих мест для сельской молодежи и их трудоустройства в аграрном секторе Республики Узбекистан с использованием современных и адекватных эконометрических моделей и пакетов их приложений. Также выявлено социально-экономическое значение развития современных видов и средств занятости сельской молодежи, создания в ближайшее время новых рабочих мест в сфере сельскохозяйственного производства.

Ключевые слова: сельскохозяйственное производство, сельская молодежь, обеспечение занятости, безработица, занятость, эконометрическая модель, прогноз, трудовые ресурсы, рынок труда, сельскохозяйственные кластеры.

PROSPECTS FOR CREATING NEW WORKPLACES FOR YOUTH IN AGRICULTU^L PRODUCTION

Kholmuminov Shayzok Rakhmatovich,

Doctor of Economics, Professor

Tashkent State University of Economics

Khomitov Komilzhon Zoitovich

Doctor of Economics, Professor

Tashkent Institute of Finance

Annotation. Ifo article defines the short-term prospects for creating new jobs for rural youth and their employment in the agricultural sector of the Republic of Uzbekistan through modern and adequate econometric models and their application packages. e socio-economic importance of the development of modern types and means of the employment of rural youth, the creation of new jobs in the field of agricultural production in the near future have been analysed.

Key words: agricultural production, rural youth, employment, unemployment, econometric model, forecast, labor resources, labor market, agricultural clusters.

Кириш

Мавзунинг долзарблиги

Ёшлар уртасида ишсизлик курсаткичлари-нинг ю^ори даражада са^ланиб щлаётганлиги купчилик мамлакатларда ижтимоий-щти-содий бе^арорликни келтириб чи^арувчи омил-га айланмовда. Хал^аро ташкилотлар маълумот-ларига кура, дунёда ишсизлар сони 2018 йилда 203,8 млн, 2019 йил эса 206,6 млн кишини таш-кил этди. Шундан тахминан 30 фоизи, яъни 62,0 млн га я^инини ёшлар ташкил этади [1].

Мамлакатимизни 2030 йилгача ривож-лантириш концепциясида адоли усишининг демографик прогнози дисобланган. Унга кура, 2030 йилга бориб адоли сони 39,5 млн ни ташкил ^илади. Меднатга лаё^атли адоли сони 23,5 млн дан ошади. Шу жумладан, ёшлар сони 7,8 млн нафарга купаяди. Бу курсаткич, асосан, ^ишло^ ёшлари дисобидан ортади.

Бугунги кунда республика щшло^ дудудларида адолининг, айни^са, ёшларнинг (16-30 ёшдагилар) иш билан бандлигини таъ-минлашда амалий ечимини кутаётган ^атор муаммолар мавжуд.

Кишло^ адолиси меднат ресурслари тар-кибида ёшлар улушининг ю^ори эканлиги, ^ишло^ ёшларининг и^тисодий фаоллик ва иш билан бандлик даражасининг пастлиги, ^ишло^ хужалигида ташкил этилган иш жойларининг

асосий ^исми ^ис^а муддатли ва мавсумий ха-рактерга эгалиги, иш билан банд булган ёш адолининг салмо^ли ^исми иш да^и паст булган содаларда, норасмий секторда ва бар^арор булмаган иш жойларида банд этилганлиги, хо-риждан инвестицияларни жалб этиш буйича фаол даракатнинг сустлиги, ^айта ишлаш, иж-тимоий инфратузилма ва касаначилик содасида иш жойларини купайтириш имкониятларининг тули^ ишга солинмаётганлиги, меднат бозори-даги фаол сиёсатни молиялаштириш ва хусусий бандлик агентликлари фаолиятининг суст ри-вожланаётганлиги дамда таш^и ва ички меднат миграциялари яхши ташкил этилмаганлиги ва бунинг натижасида ^ишло^ ёшларининг я^ин ^ушни давлатлар, асосан, Россия ва Козогистон давлатларига муста^ил иш излаб чи^иб кетиш-ларининг дамон купаяётганлигида кузатилади. Бу эса меднатга лаё^атли адолининг, айни^са, ёшларнинг иш билан таъминланиш даражаси долатида уз аксини топади.

Тад^и^отнинг ма^сади туб и^тисодий ислодотларни амалга ошириш негизида ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^ариши содаларида ^ишло^ ёшлари учун янги иш уринлари яра-тилиши ва уларда иш билан банд булишнинг ^ис^а муддатли исти^болларини ани^лаш буйича илмий асосланган хулоса ва тавсияно-малар ишлаб чи^ишдан иборат.

Илмий-тад^и^отнинг методологик асослари ва усуллари

Илмий-амалий тадщ^отнинг методологик асослари Узбекистон Республикасининг ^онунлари, Узбекистон Республикаси Прези-дентининг фармонлари ва ^арорлари, Бандлик ва меднат муносабатлари вазирлигининг маъ-лумотномалари ва бош^а тегишли норматив-ду^ущй дужжатлар дисобланади.

Тад^и^отда тизимли тадлил, щёсий тадлил, макрои^тисодий тадлил, гурудлаш, эксперимент, декомпозиция, адаптив усуллар, инновацион ва интеграцион ёндашувлар, замонавий ва ю^ори адекватликка эга эконометрик моделлар ва статистик тадлил усулларидан фойдаланилди.

Тадлил ва натижалар

Кишло^ жойларида меднатга лаё^атли адолининг иш билан бандлиги методология-сининг энг мудим таркибий ^исмларидан бири ёшлар учун щшло^ хужалиги ишлаб чи^аришида янги иш уринлари яратишга таъсир этувчи омиллар тадлили ва уларнинг таъсир куламини тад^и^ этиш дисобланади. Кишло^ хужалиги ишлаб чи^аришида ёшлар учун янги иш уринлари ташкил этишга таш-килий, институционал, и^тисодий, демогра-фик ва ижтимоий омиллар бевосита таъсир курсатади ( 1 -расмга ^аранг).

И^тисодий фаол адоли таркибидаги ёшлар учун ^ишло^ хужалигида янги иш уринларини ташкил этишда асосий ицтисодий омиллар етакчи уринни эгаллайди. Улар орасида кафо-латланган тутридан-тутри инвестицияларни жалб ^илиш, мамлакат ми^ёсида ^ишло^ ту-манларида меднат бозорини тартибга солиш юзасидан: молия-кредит, таркибий и^тисодий ислодотлар, инвестицион, соли^, таш^и и^тисодий сиёсатларни мувофи^лаштириш каби и^тисодий воситалар мудим урин эгаллайди [2]. Шунингдек, дудудий ми^ёсда ^ишло^ жойларда ёшлар учун и^тисодий жидатдан мос иш уринларини шаклланти-риш, янги иш уринларини ташкил этиш-га инвестициялар киритиш, кичик ва урта бизнесни ^уллаб-^увватлаш дамда дудудий бандлик жамгармасидан о^илона фойдала-ниш каби омиллар уринли таъсир кучига эга. Микрои^тисодий даражада: ^ишло^ хужалиги корхоналарида кадрларни бош^ариш, танлаш

тизимлари ва фирма ичидаги кенг ихтисослик буйича касбга тайёрлаш ва ^айта тайёрлаш, кадрлар сифатини ошириш, иш дащ, соли^ имтиёзлари, инвестициялашнинг ички манба-идан фойдаланиш сингари омиллар ута мудим дисобланади.

К^ишло^ жойларида ёшлар учун ^ишло^ хужалигида янги иш уринларини ташкил этишда асосий ташкилий омиллар ишчи кучи-га булган талаб ва таклиф нисбатини ани^лаш асосида янги иш уринлари ташкил этишнинг оптимал параметрларини белгилашга бевосита таъсир курсатади. Улар таркибидаги иш куни давомийлигини камайтириш; ёшлар учун бир кишига мулжалланган иш урнининг уриндошлик билан ишлаш имкониятларини чеклаш; дудудда ёшлар буйича ишчи кучи-га талаб ва таклиф уртасидаги нисбатдан ке-либ чи^иб, бозор мувозанатига эришишнинг дудудий усулларини жорий этиш; ^ишло^ хужалиги корхоналарини рагбатлантириш ти-зими, тулов ва туловсиз таътилларни жорий этиш, муносиб меднат шароитларини яратиш каби омиллар мудим таъсир кучига эга.

Шунингдек, ^ишло^ ёшлари учун янги иш уринлари ташкил этишга таъсир этувчи институционал омиллар дам мавжуд булиб, уларнинг асосийлари сифатида: ду^у^ий норма ва ^онунлар, меднат шартномалари, мамлакат ми^ёсида меднат бозори фаолияти буйича координацияни амалга ошириш; меднат бозори инфратузилмасининг ташкилий-и^тисодий ва ташкилий-бош^арув тузилмала-рини такомиллаштириш; дудудий бандлик ва «YosЫar-kelajagimiz» жамгармаси; бандликка кумаклашиш муниципал органлари фаолияти-ни ривожлантириш, нодавлат бандлик хизмат-лари ассоциацияларини шакллантириш каби-ларни курсатиш мумкин.

К^ишло^ ёшлари учун янги иш уринлари яратишга таъсир этувчи ижтимоий омиллар мазкур жараёнда юзага келадиган ижтимоий муносабатларни ю^ори бос^ичга чи^аради. Улар орасида ижтимоий меднат муносабатла-рининг янги шаклларини жорий этиш, ижти-моий кафолат, яшаш даражаси, унинг сифа-ти ва меднат фаолияти даражасини кутариш ма^садида ижтимоий таъминот, дудудий ми^ёсда ^ишло^ ёшлари уртасида ишсиз-ликни камайтириш, ишсиз ёшларни касбга

^ишлоц жойларида ёшлар учун янги иш уринлари ташкил этишнинг асосий омиллари

Ташкилий

Институционал

г

Ицтисодий

Ижтимоий

Демографик

Макродаражада У

Иш куни давомийлигини камайтириш. Ёшлар учун бир кишига мулжаллан-ган иш урнининг урин-дошлик билан ишлаш имкониятларини чеклаш

Хукукий норма ва конунлар, мехдат шартномалари, мамлакат мщёсида мехдат бозори фаолияти буйича координацияни амалга ошириш. Мехдат бозори инфратузилмасининг ташкилий-ицтисодий ва ташкилий-бошкарув тузилмаларини такомиллаштириш

Кдшлок туманларида мехдат бозорини тартибга солиш юзасидан: молия-кредит, таркибий икгисодий ислохотлар, инвестицион, солик, ташки ицтисодий сиёсатларни мувофикдаштириш

Ижтимоий муносабатларнинг^У^'

янги шаклларини жории этиш, ижтимоий дастурларни ишлаб чикдш ва жорий этиш, ижтимоий кафолат, яшаш даражаси, унинг сифати ва мехнат фаолияти даражасини кутариш максадида ижтимоий

таъминот, ишсизликни _камайтипитп_

Копилок жойларида ахоли сони, ахоли сони динамикаси, унинг табиий усиши, кдшлок; мехнат ресурслари ва таркиби, ахолининг уртача ёпш, ахоли умумий сонида ёшларнинг хдссаси, ички ва ташкд миграциянинг узгариши

Мезодаражада

Худудда ёшлар буйича ишчи кучига талаб ва таклиф уртасидаги нисбатдан келиб чикиб, бозор

мувозанатига эришиш-нинг худудий усулларини жорий этиш

Худудий бандлик ва "УоэЫаг-к:е1а]а§ишг" жамгармаси. Банд-лиюса кумаклашиш муниципал органлари фаолиятини ривож-лантириш, нодавлат бандлик хизматлари ассоциадияларини шакллантириш. Кдшлок ёшлари учун буш иш уринлари ярмар-каларини ташкил этиш

Кдшлок жойларда ёшлар учун иктисодий жихатдан мое иш уринларини куллаб-кувватлаш, жамоат ишларини ташкил этиш, янги иш уринларини ташкил этишга инвестиция, кичик ва урта бизнесни куллаб-кувват-лаш. Худудий бандлик жамгар-масидан окдлона фойдаланиш

Худудий мщёсда кишлок; ёшлари уртасида ишсизликни камайтириш чоралари,

худудий даражада ишеиз ёшларни касбга йуналтириш, касбий тайёргарлик, кишлок ёшларини ижтимоий химоя кдлиш

Ахолининг жинси ва ёпш, таълим даражаси, касб малакаси, ах,оли зичлиги, ахдпини руйхатга олиш тартиби ва дастурлари

Микродаражада

¥ --

^ N

Кдшлок хужалиги корхоналарида кадрларни бошкариш, танлаш ти-зимлари ва фирма ичидаги кенг их-тисослик буйича тайёрлаш ва кайта тайёрлаш, кадрлар сифатини ошириш, иш хаки, солик имтиёзлари, инвестициялашнинг ички манбаидан фойдаланиш

Кдшлок хужалиги кор-хоналарини рагбатланти-риш тизими, тулов ва ту-ловсиз таътилларни жорий этиш, муносиб мехдат

шароитларини яратиш 4---

Кдшлок х)Ькалиги корхоналари

касаба уюшмалари, Ёшлар иттифоки, кадрлар булимлари, корпоратив укув марказлари, ходимлар фаолиятини ташкилий жихатдан таъминлаш

Моддий ёрдам, мехдат фаолиягига куникгириш, ишни таьлим жараёни билан кушиб олиб бориш имкониятларини яратиш, ишчи кучини, такрор ишлаб чикариш жараёнини ижтимоий жихдгдан ривожланти-риш, ижодий мехдатни ривожлан-тириш учун шароит яратиш .

^--У

Кдшлок хужалиги кор-хона ва ташкилотларида ишчи ходимларнинг

микдор ва сифат хусусиятлари, жинсий таркиби, ёш таркиби,

ёшларнинг хиссаси ^---'

1-расм. К^ишлок; жойларида ёшлар учун кишлок; хужалиги ишлаб чикдриши билан боглик; янги иш Зфинлари ташкил этишнинг асосий омиллари* * Манба: муаллифлар томонидан ишлаб чикдпган.

йуналтириш, касбий тайёргарлик, меднат фа-олиятига куниктириш, ишни таълим жараёни билан ^ушиб олиб бориш имкониятларини яратиш, ишчи кучини такрор ишлаб чи^ариш жараёни ва ижодий меднатни ижтимоий жидатдан ривожлантириш учун шароит яратиш каби омиллар самарали таъсир кучига эга.

Янги иш уринлари яратишга таъсир этув-чи демографик омиллар ^ишло^ ёшлари ишчи кучининг табиий даракати ва иш билан банд-лик таркибидаги табиий узгаришларни келти-риб чи^аради. Кишло^ жойларида адоли сони, жинси ва ёши, адоли сони динамикаси ва зич-лиги, унинг табиий усиши, ^ишло^ меднат ре-сурслари ва таркиби, адолининг уртача ёши, адоли умумий сонида ёшларнинг диссаси, ёш-лар уртасидаги ички ва таш^и миграция каби омиллар ^ишло^ жойларида ишсиз ёшлар учун янги иш уринларини ташкил этишда сезилар-ли таъсир курсатади.

Шу жидатдан, Узбекистон ижтимоий-и^тисодий ривожланишининг дозирги бос-^ичида ^ишло^ ёшларини иш билан таъ-минлаш муаммоси алодида адамият касб этмо^да. Республика ^ишло^ адолисининг уртача ёши бугунги кунда 25,6 ёшни таш-кил этмовда. Республикамиз буйича ^ишло^ ёшларининг жами адоли таркибидаги улу-ши эса 2019 йилда 27 фоизни ташкил этади. 2019 йилда ^ишло^ меднат ресурслари сони 9,4 млн кишига етди. Шундан 16 ёшдан 30 ёшгача булганлар 2,6 млн ни ташкил этади. И^тисодиёт тармо^ларида банд булганлар сони ^ишло^ жойларда 6,8 млн кишини ташкил ^илди (утган йилга нисбатан 102 фоиз), шундан 2,4 млн нафари ёшлардир.

Тад^и^от натижаларига кура, ишсизлик даражаси 2019 йилда и^тисодий фаол адолига нисбатан 9,0 фоизни ташкил этган. Бу эса 2018 йилга нисбатан 0,3 фоизга пасайганлигини курсатади. Ишга мудтож булган ^ишло^ ёшлари сони 360,0 мингни ташкил этди, 16-30 ёшли ^ишло^ адолиси уртасида ишсизлик даражаси 15 фоиздан иборат булди [3].

2020 йил - «Илм, маърифат ва ра^амли и^тисодиётни ривожлантириш йили» Дав-лат дастури доирасида дукумат жорий йилда турли йуналишлардаги лойидаларнинг кафо-латланган маблаглари дисобидан 500 мингта янги иш урни ташкил этишни таъминлаши

режалаштирилган[4]. Бу иш уринларининг ак-сарияти ^ишло^ дудудларида ташкил этилади ва уларнинг салмо^ли ^исмида ёшлар фаолият курсатади.

Кишло^ и^тисодиётида ёшлар ишчи кучининг фаоллиги и^тисодий усишни таъмин-ловчи асосий омиллардан бири дисобланади. Бу, айни^са, саноат ва хизмат курсатиш тармо^ларида иш уринларини ташкил этиш чекланган, лекин ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^аришида купро^ янги иш уринларини ташкил этиш имкониятлари мавжуд булган ^ишло^ жойларидаги ёшлар меднатида явдол куринади.

И^тисодиётни модернизациялаш жара-ёнида ^ишло^ адолисининг, айни^са, ёшлар-нинг самарали иш билан бандлигини таъ-минлаш учун оптимал и^тисодий бош^арув ^арорларини ишлаб чи^иш асосида ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^ариши содаларида янги иш уринларини ташкил этишнинг сама-рали механизмларини татби^ этиш мудим дисобланади. Замонавий бош^арув тизими эса и^тисодий жараён ва додисаларнинг кел-гусидаги долати дамда куламини ани^лашда ишончли усул ва воситалардан фойдаланиш-ни та^озо этади.

Замонавий ва ю^ори адекватликка эга эконометрик моделлар ва уларга тегишли ама-лий дастурлар пакетларини ^уллаш асосида Узбекистон Республикаси ^ишло^ хужалиги содаларида ^ишло^ ёшлари учун янги иш уринларининг ташкил этилиши ва уларда иш билан банд булишнинг ^ис^а муддатли прог-нози ани^ланди.

Мамлакатимиз ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^ариши содаларида ёшлар учун исти^болда янги иш уринларининг ташкил этилиши 2019 йил дисобот даврида жами 37701 тани ташкил этган долда, бу курсаткич 2025 йилга келиб 146,5 фоиз ёки 17520 тага ошиши кутилмовда. Ёшлар учун янги иш уринлари ташкил этилиши прогнозининг мазкур курсаткичи рес-публикамизда фаолият юритаётган ^ишло^ хужалиги кластерларида 2019 йил дисобот даврида жами 26390 тани ташкил ^илган долда, бу курсаткич 2025 йилга келиб 151,7 фоизга ёки 13646 тага ошиши прогноз этилмо^да. Киш-ло^ хужалигининг пахтачилик-ту^имачилик, галлачилик, мева-сабзавотчилик, агротуризм,

доривор усимликлар, чорвачилик, ипакчилик ва бали^чилик каби кластерларида дам янги иш уринларининг ташкил этилиш миьдори 1,5 мартага ортиши мулжалланмоьда [5].

Шунингдек, ьишлоь хужалиги кооперация-ларида (135,0%) дамда ьишлоь хужалигининг шахсий томорьа, дедьон, фермер ва бош^а содаларида (138,4%) ьишлоь ёшлари учун исти^болда янги иш уринлари ташкил этилиши суръатлари усади.

Шу билан бирга, ьишлоь хужалиги буйича 2019 йил дисобот даврида ишловчи ьишлоь ёшлари сони жами 41471 нафарни ташкил этган долда, бу курсаткич 2025 йилга келиб 159,8 фоиз ёки 24794 нафарга ошиши, ьишлоь хужалиги кластерлари буйича эса жами 29029 нафарни ташкил этган долда, мазкур курсаткич 2025 йилга келиб 165,5 фоиз ёки 19013 нафарга ошиши прогноз этилмоьда. Бунда ьишлоь хужалигининг пахтачилик-туьимачилик, галла-чилик, чорвачилик, мева-сабзавотчилик, доривор усимликлар, ипакчилик, бали^чилик ва агротуризм каби кластерларида ишловчилар сони 1,7 мартага ортиши мулжалланмоьда.

Дисоб-китобларга кура, прогноз даврида (2020-2025 йилларда) ьишлоь хужалиги коопе-рациялари дамда ьишлоь хужалигининг шахсий томорьа, дедьон ва бош^а хужаликларида ьишлоь ёшлари учун исти^болда янги иш уринлари ташкил этилиши курсаткичи мос долда 673 та ёки 135,0 %га ва 3202 та ёки 134,1 % га ошиши, ишловчи ьишлоь ёшлари сони эса мос долда 900 нафар ёки 142,6 % га, 4881 нафар ёки 147,3 % га усиши кутилмоьда.

Кишлоь хужалигининг мазкур содаларида ящн келажакда щшло^ ёшлари учун янги иш уринлари ташкил этилиши буйича курсаткичларнинг усиши ьуйидаги ьатор омиллар таъсирида юзага келади, хусусан:

- пахтачилик ва галлачилик кластерлари-да мадсулотларни сотишда эркин бозор ме-ханизмларининг жорий этилиши натижасида и^тисодий манфаатдорликнинг ошиши;

- богдорчилик, узумчилик дамда мева-сабзавот ва полизчилик мадсулотларининг я^ин ва узоь хориж мамлакатларига экспорт ьилиниши буйича давлат томонидан ьуллаб-ьувватланишининг йил сайин ортиб бораёт-ганлиги;

- республикамизда гушт ва сут мадсу-

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

лотларига булган талабнинг етарлича ьоплан-маётганлигини бартараф этиш буйича дуку-матимиз томонидан ьатор вилоятларда чорвачилик кластерларини ривожлантириш буйича курилаётган чора-тадбирлар ва д.к.

Буларнинг барчаси я^ин келажакда ьишлоь ёшлари учун щшло^ хужалиги содаларида янги иш уринларига булган эдтиёж даражасини янада оширади.

Кишлоь хужалиги ишлаб чи^ариши сода-ларининг ривожланишида кластерли ёндашув-нинг адамияти катта булиб, у меднат сигими ю^ори булган ьишлоь хужалиги содаларини ривожлантириш, уларда янги иш уринларини ташкил этиш, айни^са, щшловдаги ишсиз ёш-ларни иш билан таъминлашнинг кенг имкония-тини очади. Шу жидатдан, ьишлоь хужалиги тармоги содаларида мазкур муаммоларни дал ьилишнинг самарали усулларидан бири сифа-тида ьишлоь хужалиги мадсулотларини ишлаб чи^ариш, ьайта ишлаш ва истеъмолчига етка-зиб беришга ихтисослашган кластерларда янги иш уринларини ташкил этиш мудим адамиятга эга. Бу эса, айни^са, ьуйи бутинларда ьишлоь хужалигида янги иш уринларини ташкил этишни купайтириш асосида и^тисодий ва ижтимоий ривожланишни таъминлайди.

Шунинг учун лойиданинг тад^и^от объ-екти дисобланган меднат ресурслари билан куп таъминланган Самарканд вилоятининг Пастдаргом ва Ургут туманлари, Каш^адарё вилоятининг Китоб ва Шадрисабз туманлари дамда меднат ресурслари билан кам таъминланган К^ора^алпогистон Республикасининг Беруний ва Эллик^алъа туманлари, Жиззах вилоятининг Зарбдор ва Пахтакор туманлари ьишлоь хужалиги содаларида ёшлар учун янги иш уринлари ташкил этилишининг я^ин ке-лажакдаги прогноз курсаткичлари ани^ланди ва улар мазкур объектларда и^тисодий усишга бевосита таъсир курсатади.

Тадлилларга кура, меднат ресурслари билан куп таъминланган Пастдаргом, Ургут, Китоб ва Шадрисабз туманларининг ьишлоь хужалиги ишлаб чи^ариши содалари буйича янги иш уринлари мивдори 2020-2025 йиллар учун прогноз даврида мос равишда 112,7 %, 108,3 %, 108,9 % ва 108,8 %га, ишловчилар сони эса мос долда 112,6 %, 108,2 %, 108,5 %, ва 108,7 %га усиши кутилмоеда. Шун-

дан, танланган ^ишло^ туманлари ^ишло^ ёшла-ри учун янги иш уринлари ми^дори 2020-2025 йиллар прогнози даврида мос равишда 112,6 %, 108,4 %, 108,9 % ва 114,0 %, ишловчилар сони эса мос долда 112,3 %, 108,3 %, 108,9 % ва 113,2 %га усиши прогноз этилмовда.

Бунда щшло^ ёшлари учун янги иш уринлари ташкил этилишининг энг ю^ори курсаткичи Пастдаргом туманида (128,8 %), энг пасти эса Ургут туманида (118,1 %) кутилмоеда.

Шунингдек, танланган ^ишло^ туманлари ^ишло^ ёшлари учун ^ишло^ хужалиги кластерларида янги иш уринлари ташкил эти-лиши ядин исти^болдаги 2025 йилда дисобот давридаги 2019 йилга нисбатан мос равишда 129,1 %, 120,7 %, 118,3 % ва 121,1 %, ишловчилар сони эса мос долда 128,4 %, 117,1 %, 119,0 % ва 125,0 %га ошиши прогноз этилмоеда.

Бунда ^ишло^ ёшлари учун ^ишло^ хужалиги кластерларида янги иш уринлари ташкил этилишининг энг ю^ори прогнози Пастдаргом туманида (129,1 %), энг паст курсаткич эса Китоб туманида (118,3 %) кутилмовда.

Самарканд ва Каш^адарё вилоятининг танланган ^ишло^ туманлари ^ишло^ ёшлари учун ^ишло^ хужалиги кооперация-лари дамда ^ишло^ хужалигининг шахсий томор^а, дед^он ва бош^а хужаликларида янги иш уринлари ташкил этилиши я^ин исти^болдаги 2025 йилда дисобот давридаги 2019 йилга нисбатан 111,5-140,0 фоизлар оралиги диапазонида, ишловчилар сони эса 114,9-141,0 фоизлар оралиги диапазонида ошиши тахмин этилмо^да.

Тадлилга кура, меднат ресурслари би-лан кам таъминланган Беруний, Эллик^алъа, Зарбдор ва Пахтакор туманларининг ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^ариши содалари учун исти^болда янги иш уринлари ми^дори 20202025 йиллар прогнози даврида мос равишда 131,4 % 117,8 % 119,0 % ва 128,3 %, ишловчилар сони эса мос долда 120,3 %, 117,7 %, 119,0 % ва 127,9 % усиши кутилмоеда. Шун-дан, танланган ^ишло^ туманлари ^ишло^ ёшлари учун янги иш уринлари мивдори 20202025 йиллар прогнози даврида мос равишда 120,0 %, 123,6 %, 129,7 % ва 133,3 %, ишлов-

1 Муаллифлар дисоб-китоблари асосида тайёрланган.

чилар сони эса мос долда 127,7 %, 117,8 %, 125,0 % ва 128,2 % га усиши кутилмоеда.

Бунда ^ишло^ ёшлари учун янги иш уринлари ташкил этилишининг энг ю^ори прогнози Пахтакор туманида (200,0 %), энг паст курсаткич эса Эллик^алъа туманида (161,7 %) кутилмоеда.

Шунингдек, танланган туманларда ёш-лар учун ^ишло^ хужалиги кластерларида янги иш уринлари ташкил этилиши я^ин исти^болдаги 2025 йилда дисобот давридаги 2019 йилга нисбатан мос равишда 170,6 %, 162,5 %, 163,9 % ва 200,0 %, ишловчилар сони эса мос долда 177,3 %, 142,5 %, 163,4 % ва 182,4 %га ошиши кутилмо^да.

Бунда ^ишло^ ёшлари учун ^ишло^ хужалиги кластерларида янги иш уринлари ташкил этилишининг энг ю^ори курсаткичи Пахтакор туманида (200,0 %), энг пасти эса Эллик^алъа туманида (118,3%) кутилмоеда.

Кора^алпогистон Республикаси ва Жиз-зах вилоятининг танланган туманларида ёш-лар учун ^ишло^ хужалиги кооперациялари дамда ^ишло^ хужалигининг шахсий томор^а, дед^он ва бош^а хужаликларида янги иш уринлари ташкил этилиши я^ин исти^болдаги 2025 йилда дисобот давридаги 2019 йилга нисбатан 160,0-206,3 фоизлар оралиги диапазонида, ишловчилар сони эса 142,3-181,0 фоизлар оралиги диапазонида ошиши прогноз этилмоеда1.

Хулоса ва таклифлар Умуман олганда, муаммонинг долзарб-лигидан келиб чи^иб хулоса ^илиш мумкин-ки, ^ишло^ хужалигидаги дозирги янги иш уринларини яратиш даражаси ^они^арли эмас.

Фикримизча, ^ишло^ хужалигида, ёшлар учун янги иш уринларини ташкил этишда так-лиф этилган прогноз курсаткичларига эри-шиш учун ^уйидаги самарали механизмларни амалиётга татби^ этиш лозим:

- ^ишло^ хужалиги ишлаб чи^аришининг кластерларида ёшлар учун янги иш уринлари ташкил этишни купайтириш учун кафолат-ланган мадаллий ва хорижий инвестициялар-ни йуналтириш дамда имтиёзли кредитлар ва агролизинг хизматларини та^дим этиш;

- ани^ манзилли ва кафолатланган инвестиция маблагларидан самарали фойда-ланган долда ю^ори туристик салодиятларга эга ^ишло^ дудудларида агротуризм клас-терларини ташкил этиш, улар таркибида мадаллий ёшлар учун янги иш уринлари со-нини купайтириш;

- ихтисослашган кооперацияларни щш-ло^ хужалигига яро^ли ер майдонларида ёшлар учун моддий-маънавий рагбатлантирувчи янги иш уринларини ташкил этиш асосида ри-вожлантириш ва уларни узини-узи молиялаш-тириш даражасига эришишига ^адар (уч йилга-ча) ташкилий-и^тисодий ^уллаб-^увватлаш;

- ^ишло^ жойларида ёшлар учун щшло^ хужалигининг шахсий томор^а, дед^он, фермер ва бош^а содаларидаги янги ташкил эти-ладиган иш уринларига молиявий, моддий, агротехнологик, агрокимёвий, агросервис ва

экспорт хизматлари курсатишларнинг сифати ва миедорини ошириш;

- кичик бизнес ва оилавий тадбиркор-лик фаолиятлари буйича ёшлар учун янги иш жойлари ташкил этишни давлат томонидан ташкилий-и^тисодий ^уллаб-^увватлаш, ху-сусан, ^ишло^ хужалиги мадсулотлари иш-лаб чи^ариш ва сотишни ташкил этишга кумаклашувчи инфратузилмани самарали ри-вожлантириш;

- ^ишло^ хужалигининг ёшлар учун нис-батан янги ва мавжуд иш уринларида меднат щлиш, ов^атланиш ва дам олиш шароитлари-ни яхшилаш дамда меднат, техника ва тиббий экология хавфсизликларини таъминлаш асо-сида ёш йигит-^изларнинг меднатга мосла-шувчанлиги ва доимий ишларга жойлашиши-ни ошириш.

Манба ва адабиётлар

1. World Employment and Social Outlook Trends 2017 (WESO). - Р. 6. Электрон манба// www.ilo.

org.

2. Холмуминов Ш.Р., Хомитов К.З., Арабов НУ, Бобоназарова Ж.Х., Абдурадмонов Х.Х. ^ишло^ адолисини иш билан таъминлашнинг самарали ижтимоий-и^тисодий механизмлари. Монография. - Т.: Инновацион ривожланиш нашриёт-матбаа уйи, 2019. - 122-б.

3. Узбекистан Республикаси Бандлик ва меднат муносабатлари вазирлиги маълумотлари.

4. Узбекистан Республикаси Президенти Шавкат Мирзиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатнома-си/ Хал^ сузи. - 2020, 25 январь. - № 19.

Тацризчи: Арабов Н.У, и^тисодиёт фанлари доктори, «И^тисодиёт ва тадбиркорлик» кафедраси профессори, Самарканд давлат университета.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.