CC BY
172
INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
International journal of theoretical and practical research
Scientific Journal
Volume: 2 30.04.2022
Year: 2022 Issue: 4 Published: http://alferganus.uz
Citation:
Tuychieva, O.N.(2022). Modernization of production as a factor of increasing the efficiency of industrial enterprises.
SJ International journal of theoretical and practical research, 2 (4), 83-92.
Tuychieva, O.N.(2022). Ishlab chiqarishni modernizatsiyalashtirish sanoat korxonalari samaradorligini oshirish omili. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (4), 83-92.
Doi:
https://dx.doi.org/10.5281/zenodo.6656712
DOI 10.5281/zenodo .66 56712
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
SJIF 2022:5.962 QR-Article
Odina Nabievna, Tuychieva
Senior Lecturer of the Department of
Economics Fergana Polytechnic Institute
UDC 005.591.6:061.5
MODERNIZATION OF PRODUCTION AS A FACTOR OF INCREASING THE EFFICIENCY OF INDUSTRIAL ENTERPRISES
Abstract: The article discusses the issues of the organization ofproduction in modern conditions, the principles that should be taken into account in it's improvement, the tasks facing enterprises today, the main directions of modernization ofproduction based on the use of automated control systems. The article also discusses various methods of organizing production in foreign countries, as well as the main problems and ways of solutions in the study area.
Keywords: organization ofproduction, economy of resources, variability ofproduction processes, automation of production, social efficiency.
Odina Nabievna Tuychieva
"Iqtisodiyot" kafedrasi katta o'qituvchisi Farg'onapolitexnika instituti
ISHLAB CHIQARISHNI MODERNIZATSIYALASHTIRISH SANOAT KORXONALARI SAMARADORLIGINI OSHIRISH OMILI
Annotatsiya: Maqolada zamonaviy sharoitlarda ishlab chiqarishni tashkil etishning sanoat korxonalari samaradorligini oshirishdagi o'rni, uni takomillashtirishda e'tiborga olinishi lozim bo'lgan tamoyillar, bugungi kunda korxonalar oldida turgan vazifalar, ishlab chiqarishni tashkil etishda avtomatlashtirilgan boshqaruv tizimlaridan foydalanish asosida ishlab chiqarishni modernizatsiyalash yo'nalishlari o'rganilgan.
Maqolada xorijiy davlatlarda ishlab chiqarishni tashkil etishda
83
qo'llaniladigan turli uslubiyatlar, shuningdek tadqiq qilinayotgan sohada mavjud bo'lgan muammolar va ularni hal etish yo 'llari ko 'rib chiqilgan.
Tayanch so'zlar: ishlab chiqarishni tashkil etish, resurslarni tejash, ishlab chiqarish jarayonlarining o'zgaruvchanligi, ishlab chiqarishni avtomatlashtirish, ijtimoiy samaradorlik.
Одина Набиевна Туйчиева
Старший преподаватель кафедры " Экономика" Ферганский политехнический институт
МОДЕРНИЗАЦИЯ ПРОИЗВОДСТВА КАК ФАКТОР ПОВЫШЕНИЯ ЭФФЕКТИВНОСТИ РАБОТЫ ПРОМЫШЛЕННЫХ ПРЕДПРИЯТИЙ
Аннотация: В статье рассматриваются вопросы организации производства в современных условиях, принципы, которые должны быть учтены в его совершенствовании, задачи, стоящие сегодня перед предприятиями, основные направления модернизации производства на основе использования автоматизированных систем управления. В статье рассмотрены различные методики осуществления организации производства в зарубежных странах, а также основные проблемы и пути решения в исследуемой области. Ключевые слова: организация производства, экономия ресурсов, изменчивость производственных процессов, автоматизация производства, социальная эффективность.
Kirish
Barchamizga ma'lumki 28 yanvar kuni O'zbekiston Prezidenti 2022-2026 yillarga mo'ljallangan Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasi to'g'risidagi farmonni imzoladi. Strategiya 7 ta yo'nalish va 100 ta maqsaddan tashkil topgan. Bo'lib, uning 3 - yo'nalishi bevosita milliy iqtisodiyotni jadal rivojlantirish va yuqori o'sish sur'atlarini ta'minlashga yo 'naltirilgan maqsadlarni ko 'zda tutadi. Unda milliy iqtisodiyot barqarorligini ta'minlash va yalpi ichki mahsulotda sanoat ulushini oshirishga qaratilgan sanoat siyosatini davom ettirib, sanoat mahsulotlarini ishlab chiqarish hajmini 1,4 baravarga oshirish maqsadi belgilangan bo'lib, ushbu maqsadni amalga oshirish bevosita ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish bilan bog 'langan. [1].
Modernizatsiya jamiyat hayoti yoki ishlab chiqarish sohalaridagi har qanday jarayon va hodisalarni turli takomillashtirishlarni joriy etish orqali zamonaviy talablarga muvofiqlashtirish maqsadida o'zgartirishdan iborat.
Sanoatni modernizatsiya qilish korxonalar va ishlab chiqarish majmualarining ishlab chiqarish tizimini, birinchi navbatda, ishlab chiqarishning texnik-texnologik bazasini zamonaviy holatga keltirishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishni tashkil etish va korxonaning ijtimoiy sohasini ishlab chiqarishning yangi moddiy-texnik bazasiga moslashtirish kerak.
Adabiyotlar sharhi
84
Tovar ishlab chiqarish texnologiyasining rivojlanishi va takomillashishi natijasida ishlab chiqarishni tashkil etish bilan bog'liq ma'lumotlarni umumlashtirishga urinishlar paydo bo'ldi. Ishlab chiqarishni tashkil etish sohasidagi birinchi ilmiy ish fransuz olimi L.Shevalerning "Korxonani tashkil etish texnologiyasi" asari, shuningdek, ingliz matematigi Charlz Bebbijning "Mashina va manufaktura ishlab chiqarish iqtisodiyoti" asari hisoblanadi.
Shuningdek, ushbu olimlardan tashqari Karl Marks, Adam Smit kabi olimlar, shuningdek, shveytsariyalik iqtisodchi va tarixchi Jan Sharli Sismondi ishlab chiqarishni tashkil etishni o'rganishga o'z hissalarini qo'shdilar.
Rossiya olimlaridan N.F. Charnovskiy, A.K. Gasteva, N.A. Vitke ham o'z asarlarida ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish bilan bog'liq masalalarni ko'rib chiqqanlar.
Natija va tahlillar
Korxonalarning ishlab chiqarish tizimlarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni o'zgartirish sanoat korxonalarining ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etishning innovatsion konsepsiyasining quyidagi qoidalariga asoslanishi kerak: o ishlab chiqarishning yuqori iqtisodiy samaradorligini ta'minlash; o ishlab chiqarish va boshqaruv jarayonlarining moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta'minlash;
o qiymat yaratish va samarasiz jarayonlar hamda yo'qotishlarni minimallashtirishga e'tibor qaratish;
o ishlab chiqarishda inson omilining o'ta muhimligini tan olish va korxona ijtimoiy sohasini modernizatsiya qilish;
o ishlab chiqarish jarayonlarining murakkablik darajasini minimallashtirish va har tomonlama soddalashtirish.
Shakllangan qoidalar asosida sanoat korxonalarini modernizatsiya qilish sharoitida ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish yo'nalishlarini belgilovchi texnik, tashkiliy va iqtisodiy shart-sharoitlarning o'zaro ta'sirini aniqlash mumkin .
Ishlab chiqarishni samarali tashkil etish bo'yicha faoliyatning asosi ishlab chiqarishni tashkil etishning ishlab chiqarish tizimlari darajasiga ta'sir qilish imkoniyatini aks ettiruvchi tamoyillardan kelib chiqishi kerak. Tamoyillar asosiy qoidalar, dastlabki talablar bo'lib, ular asosida samarali ishlaydigan ishlab chiqarish tizimlarini yaratish, ular faoliyatini yo'lga qo'yish va takomillashtirish amalga oshiriladi. Ushbu tamoyillardan biri sifatida ishlab chiqarishni samarali tashkil etish nafaqat ishlab chiqarish tannarxini kamaytirishga, balki resurslarni tejash bilan bir qatorda korxonaning barqaror ishlashiga, yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqarishga, ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishga yo'naltirilishi kerakligi taklif etiladi,. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirish bo'yicha faoliyatni korxonaning tovarlar va xizmatlar bozoridagi ishtirokini yanada rivojlantirish va kengaytirishning muhim vositasi sifatida ko'rib chiqish maqsadga muvofiqdir.
Barcha turdagi yo'qotishlarga qarshi doimiy kurash ham ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning asosiy tamoyillaridan biri hisoblanishi kerak. Ushbu tamoyilni amalga oshirish uchun mashina va uskunalarga katta investitsiyalar talab qilinmaydi.
85
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
RESEARCH __
SJIF 2022:5.962
Korxonaning ishlab chiqarish salohiyatini kundan-kunga yaxshilashga asosiy e'tibor qaratish lozim. Doimiy ravishda yo'qotish manbalarini izlash va topish, ularni minimallashtirish yo'llarini izlash kerak. Bunday tadbirlarni amalga oshirish korxonaning barcha darajadagi xodimlarini, jumladan, oddiy ishchilar va mutaxassislarni yo'qotishlarni bartaraf etish ishlariga jalb qilishni talab qiladi. Biz doimo ishlab chiqarish maydoni, asbob-uskunalar va xodimlardan maksimal darajada foydalanish haqida g'amxo'rlik qilishimiz, moddiy va ishlab chiqarish oqimlarini optimallashtirishimiz kerak. Chiqindilarning eng yomon turi bu inventardir. Ular korxonaning iqtisodiy ko'rsatkichlariga salbiy ta'sir ko'rsatibgina qolmay, balki ishlab chiqarishni noto'g'ri boshqarishni, hal etilmagan ishlab chiqarish muammolarini ham niqoblaydi.
Ishlab chiqarishni samarali tashkil etishning alohida tamoyili ishlab chiqarish jarayonlarini tezlashtirishdir. Gap, birinchi navbatda, mahsulotlarni ishlab chiqarishga kiritish uchun kutish vaqtini, operatsiyalar orasida turib qolish vaqtini kamaytirish, transport va nazorat operatsiyalari vaqtini qisqartirish, mehnat buyumlarining parallel harakatlanish jarayonini tashkil etish orqali mahsulot ishlab chiqarish siklining davomiyligini qisqartirish haqida ketmoqda. Shu bilan birga, buyurtmani qabul qilishdan tortib to iste'molchiga etkazib berishgacha bo'lgan barcha logistika zanjiri bo'ylab operatsiyalarning aniq bajarilishini ta'minlash kerak.
Resurslarni tejash siyosati ishlab chiqarishni tashkil etishda yuqori samaradorlikni ta'minlash vositasi sifatida ishlab chiqarish xarajatlarini belgilovchi eng muhim omillarni ajratib ko'rsatish tamoyiliga asoslanishi kerak
Ishlab chiqarish tannarxida jonli mehnatning ulushi muttasil kamayib, moddiy va energiya sarf-xarajatlarining ulushi ortib borayotgan zamonaviy sharoitda moddiy va energiya resurslarini tejash eng muhim vazifa sifatida ilgari surilmoqda. Ish haqi xarajatlari amortizatsiya ajratmalari miqdoriga teng bo'lgan sharoitda qo'l mehnatini mashina mehnatiga so'zsiz almashtirish haqidagi an'anaviy nuqtai nazar va ishlab chiqarishda eng murakkab hamda qimmatbaho asbob-uskunalardan foydalanish yo'nalishini tanlash o'zini oqlamaydi. Jahon amaliyotida eng yaxshi firmalar mehnat samaradorligi va sifatini oshirishning barcha boshqa vositalaridan to'liq foydalanib bo'lingandan va ular o'zini oqlamay qolgandan keyingina avtomatlashtirishga murojaat qilishadi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion konseptsiyasining muhim qoidasi ishlab chiqarish jarayonlarining yuqori moslashuvchanligi va o'zgaruvchanligini ta'minlash talabidir. Zamonaviy ishlab chiqarish dinamik bo'lishi kerak, ya'ni juda qisqa fursatda va eng kam xarajat bilan o'zgaruvchan bozor ehtiyojlariga javob berishi talab etiladi. Jixozlar, ishlab chiqarish jarayonlari, binolarning tuzilishi sotish bozoridagi o'zgarishlarga moslasha olishi lozim.
Moslashuvchanlikni oshirish uchun ishlab chiqarish tizimlarining o'zini o'zi boshqarish imkoniyatlaridan foydalanish kerak, xususan, ishlab chiqarish bo'linmalarining yacheykali tuzilmasini shakllantirisah, ishlab chiqarish jarayonining elementlarini zaxiralash, guruhli ishlab chiqarishni joriy etish, o'z-o'zini boshqaradigan brigadalarni shakllantirish, uskunalarni sozlash va qayta sozlashning ratsional texnologiyasini joriy etish, korxona mehnat salohiyatining malakaviy moslashuvchanligini oshirishga e'tibor qaratish muhim.
86
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
RESEARCH __
SJIF 2022:5.962
Bugungi kunda korxonalar beqaror va o'zgaruvchan muhitga moslashishga majbur. Belgilangan ishlab chiqarish rejalariga o'zgartirish kiritish uchun ishlab chiqarishga tegishli moslashuvchan texnologiyalarni joriy etish va shu bilan moslashuvchan ishlab chiqarish tizimlarini shakllantirish kerak.
Rivojlangan davlatlar, xususan Germaniya ishlab chiqarishida qo'llaniladigan to'rtta asosiy texnologiya (Production Planning Systems) diqqatga sazovordir :
■ ta'minot zanjiri boshqaruv tizimlari ta'minot zanjiri boshqaruvi (SCM);
■ sanoat robotlari va manipulyatsiya tizimlaridan foydalanish tizimi (IR);
■ kompyuter-yordamchi ishlab chiqarishni avtomatlashtirilgan ishlab chiqarishni boshqarish tizimlari (COM).
Bugungi kunda ushbu texnologiyalar avtomatlashtirilgan ishlab chiqarish kontseptsiyasi doirasida raqamli boshqariladigan mashina va uskunalarni joriy etish namunasidir. Avtonom tarzda ishlash, ular bir qator texnologik operatsiyalarni bajarishga qodir va shu bilan mehnat unumdorligini oshiradi. Dasturlashtiriladigan boshqaruv tizimiga ega bo'lgan CAM va IR tizimlari mahsulot va jarayonlardagi o'zgarishlarga tezkor javob beradi, bu esa ishlab chiqarishning yuqori o'zgaruvchanligi bilan ham buyurtma vaqtini qisqartirish va korxonaning ishlab chiqarish quvvatlaridan oqilona foydalanish imkonini beradi. [2]
Shuni ta'kidlash lozimki, ishlab chiqarishni tashkil etishning innovatsion konseptsiyasining muhim jihati ishlab chiqarish jarayonlarini avtomatlashtirishda tashkiliy-iqtisodiy masalalarni hal etishdan iborat. Ushbu muammolarni hal qilishda barcha korxonalar eng zamonaviy avtomatik uskunalarni sotib olish uchun cheksiz imkoniyatlarga ega emasligini hisobga olish kerak. Shuning uchun bunday uskunani sotib olish va uning ishlashini tashkil etish to'g'risidagi qaror jiddiy asoslashni talab qiladi. Quyidagi qoidalarni diqqat bilan o'rganish kerak:
■ avtomatlashtirish vositalardan foydalanmasdan yuqori sifatli mahsulot olishning iloji bo'lmagan yoki ish samaradorligi va sifatini oshirishning boshqa manbalari qolmagan hollardagina ishlab chiqarishni avtomatlashtirishga murojaat qilish kerak;
■ avtomatlashtirish vositalarini tanlashda uskunaning mumkin bo'lgan yuklanishi to'g'risida oqilona qaror qabul qilish kerak. Ko'p hollarda qo'llaniladigan avtomatik uskunalar iqtisodiy jihatdan o'zini faqat 2 yoki 3 smenali ish bilan oqlaydi;
■ zamonaviy sharoitda avtomatlashtirish faqat butun texnologik zanjir avtomatlashtirilganda (mahsulotni loyixalashdan tortib uni yakuniy ishlab chiqarishgacha) samarali bo'ladi, Qisman avtomatlashtirish odatda qimmatga tushadi;
■ ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarish tizimi avtomatik jihozlardan samarali foydalanishga tayyor bo 'lishi kerak. Ishlab chiqarishni tashkil etishni qayta qurish nafaqat asbob-uskunalarni sotib olish vaqtidan, balki muayyan turdagi uskunani tanlash vaqtidan ham oldin bo'lishi kerak;
■ ishlab chiqarishni tashkil etish shunday shakllantirilishi kerakki, natijada o'z vaqtida texnik tayyorgarlik ko'rish, avtomatik jihozlarni zarur materiallar va asboblar bilan ta'minlash, asbob-uskunalarni yuklashni asosli rejalashtirish, uni to'g'ri saqlash imkoniyati paydo bo'lsin.
Iqtisodiyotning innovatsion turiga o'tishda nomoddiy ishlab chiqarish resurslarining, jumladan, inson kapitalini rivojlantirishdagi roli izchil ortib bormoqda.
87
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
RESEARCH __
SJIF 2022:5.962
Ushbu yo'nalishdagi ishlarning muhim jihati korxonalarda innovatsion ishlab chiqarish madaniyatini shakllantirish hisoblanadi. Shu bilan birga, ishlab chiqarish madaniyati korxonaning strategik resursi sifatida qaraladi va bu ko'p jihatdan korxonaning raqobatdosh afzalliklarini belgilaydi. Ishlab chiqarish madaniyati korxonani tashqi muhit talablariga va xodimlar guruhlari hamda korxonaning alohida xodimlari o'rtasidagi munosabatlarni shakllantirish shartlariga moslashtirish usullari, qoidalarining yig'indisini aks ettiradi. Ishlab chiqarish madaniyati korxona hayotining siyosati va mafkurasini, ustuvorliklar tizimini, qadriyatlar va xatti-harakatlar me'yorlarini rag'batlantirish mezonlarini jamlaydi.
Ishlab chiqarish madaniyatining umumiy maqsadi - korxonada sog'lom psixologik muhitni yaratish, o'z xodimlarini ma'lum axloqiy, madaniy qadriyatlarga ega bo'lgan, maqsadlari va taqdirlarining o'zaro bog'liqligini biladigan yagona jamoaga birlashtirishdir. Innovatsion ishlab chiqarish madaniyatining asosiy vazifasi korxona imkoniyatlarini ishga solish asosida korxonaning uzluksiz innovatsion rivojlanishi uchun shart-sharoitlar yaratishdan iborat;
Ko'plab davlatlarning mulkni isloh qilish tajribasi ko'rsatganidek, mulk egasining o'zgarishi xodimning o'z mehnati natijalariga zarur qiziqishini yaratish muammosini hal qilmaydi.
Zamonaviy sharoitlarda korxonalarda raxbarlarni va malakali ishchilarning unumli mehnatini to'liq e'tiborga oluvchi rag'batlantirish tizimini yaratishni ta'minlovchiuvchi iqtisodiy munosabatlarni o'rnatish ob'ektiv zaruriyat sifatida maydonga chiqmoqda Ushbu vazifanii hal qilish uchun mehnatni iqtisodiy rag'batlantirishning oqilona tizimini yaratish imkoniyatlaridan foydalaniladi.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning ijtimoiy muammolarini hal qilishga asosli yondashuv muhim ahamiyatga ega. Ishchi xodimlarning ma'rifiy va madaniy saviyasining o'sishi, aholi turmush darajasining yuksalib borayotganligi, jamiyat hayotini demokratlashtirilishi insonning ishlab chiqarishdagi rolini oshiradi, bu esa o'z navbatida korxona raxbarlari va olimlarni ish bilan band bo'lmagan aholini ishlab chiqarishga jalb qilish va ish samaradorligi, unumdorligi, sifatini oshirish uchun inson imkoniyatlaridan maksimal darajada foydalanish yo'lida boshqaruv va tashkil etishdagi o'zgarishlar ustida fikr yuritishga undaydi.
Inson omilini faollashtirish muammolarini hal qilishda ishlab chiqarishni tashkil etish muhim o'rin tutadi. Aynan ishlab chiqarishni tashkil etish ishchining mehnat jarayonida uning dunyo miqyosida rivojlanishiga, mehnatda tashabbuskorlik va ijodkorlikning namoyon bo'lishiga, malakasini oshirishga intilishiga chaqiriladi..
Ma'lumki, ishlab chiqarishni tashkil etish jarayonida mehnatni tashkil etishning ma'lum shakllari, ishlab chiqarish ishtirokchilari o'rtasidagi munosabatlar shakllantiriladi, ishchilarning mustaqilligi darajasi belgilanadi.
Olimlarning ishlanmalari, mahalliy va xorijiy korxonalar tajribasi ishlab chiqarish muammolarini hal qilishda ko'plab yangi usul va uslublar mavjudligini baholash imkonini beradi. Avvalo, shuni e'tiborga olish kerakki, gap ishchilarning korxonani boshqarishdagi ishtiroki haqida emas, balki faqat ularni ishlab chiqarish faoliyati bilan bog'liq muammolarini hal qilishga faolroq jalb qilish haqida ketmoqda.
88
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
RESEARCH __
SJIF 2022:5.962
Ishlab chiqarishni zamonaviy tashkil etish texnik taraqqiyot imkoniyatlaridan foydalanish va mehnat jarayonida ishchining rivojlanishi asosida yuqori ijtimoiy samaradorlikni ta'minlashga qaratilgan. Shu bilan birga, ushbu yondashuvning asosiy postulati inson mehnati nafaqat sog'lom, balki ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lishi kerak degan pozitsiyadir.
Ishlab chiqarishni tashkil etishning asosiy ijtimoiy talablarini quyidagicha tavsiflash mumkin.
Ishchi tomonidan bajariladigan mehnat operatsiyalarining maksimal xilma-xilligi, uning nisbiy avtonomligi va mustaqilligi, mehnat sur'ati va ritmini erkin tanlash, operatsiyalar va ishlarni o'zgartirish imkoniyati, operatorning mehnatini yordamchi va tayyorgarlik ishlari bilan birlashtirish imkoniyati, kasbiy o'sish va xodimning faoliyati bilan bog'liq masalalar bo'yicha qarorlar qabul qilishda ishtirok etish kabi talablar.
Ishchining ushbu pozitsiyasi ratsionalizatorlik faoliyatiga, mehnatni yaxshilash yo'llarini izlashga, ijodkorlikni namoyon etishga undaydi.
Qulay mehnat sharoitlarini yaratish, ish o'rinlarini normal moddiy-texnik ta'minlash, ishning joriy natijalari to'g'risidagi ma'lumotlar, ish haqini uning natijalari bilan bog'lash katta ahamiyatga ega. Stressdan xalos bo'lish, ishchilarning ijtimoiy qo'llab-quvvatlash va e'tirof etish hissi, mehnat jarayonida ijodkorlik imkoniyatlari kabi maqsadlarga erishish uchun harakat qilish kerak. Mahalliy va xorijiy korxonalar amaliyotida qo'llaniladigan bir qancha o'ziga xos ish yo'nalishlari mavjud.
Xodimning o'z ishidan qoniqishiga erishish imkoniyatini belgilaydigan asosiy shart ish joylarini talab bo 'yicha tashkil etish hisoblanadi. Ishchi vaqtini, sog'lig'ini va asablarini material, asbob-uskunalarni qidirishga sarflamasligi kerak. Zamonaviy sharoitda ish tartibi, uning davomiyligi, ish turi va ritmining individual xususiyatlariga moslashish imkoniyati tobora muhim ahamiyat kasb etmoqda. Bunda moslashuvchan ish vaqti, to'liq bo'lmagan ish kuni va boshqalar kabi shakllardan foydalanishga e'tibor qaratiladi. Bunday sharoitda ishlab chiqarish jarayonini tashkil qilish juda qiyin. Lekin, moslashuvan ish grafigidan foydalanish ish vaqtining yo'qotilishini kamaytirishni, kadrlar qo'nimsizligini qisqartirish va individual mehnat unumdorligini oshirishni ta'minlaydi.
Ishlab chiqarishni samaradorligiga ishchilarning mehnat majburiyatlarini quyidagi ikki yo'nalishda kengaytirish orqali erishish mumkin:
- gorizontal, ishchi ko'p sonli operatsiyalarni bajaradi va bu mehnatni ortiqcha soddalashtirishning oldini oladi.
- vertikal, ishchilar o'z ishini rejalashtirish, tashkil etish va nazorat qilishda ishtirok etadi, bu esa ularning ishlab chiqarish jarayoniga ta'sirini oshiradi.
Ishchining mehnat funktsiyalarini kengaytirishda ishlab chiqarish vazifalarining turli xilligi tamoiliga asoslanailadi, bu o'z navbatida charchoqni kamaytiradi va ishchining o'z vazifasiga bo 'lgan munosabatining barqaror bo 'lishini
ta'minlaydi.
Ushbu tamoyilni amalga oshirish quyidagilarni ko 'zda tutadi:
• ko'nikmalarning ko'p qirraliligi - ishchining bir necha kasblarni, operatsiyalarni, ishlarni o'zlashtirishi. Bu unga o'z mahoratining namoyon bo'lishidan qoniqish olishiga yordam beradi;
89
• topshiriqlarni bajarishda mustaqillik - ishchiga ma'lum bir darajadagi mustaqillik, uning ishini nazorat qilish huquqi beriladi;
• fikr-mulohazaning mavjudligi - ishchining ish natijalaridan xabardorligi. Ishlab chiqarish samaradorligini oshirishdagi muhim ijtimoiy jihat mehnatni
me'yorlashdir. Mehnat me'yorlari uni tashkil etishda doimo mavjud bo'lib, ish haqini belgilashda hisobga olinadi. Korxonalarda bu ish davom etmoqda va qayta qurishga, takomillashtirishga muhtoj. Ayni paytda o'z oldiga modernizatsiyalash vazifasini qo'ygan korxonalarning aksariyati bu boradagi ishlarning dastlabki bosqichida turibdi.
Yuqoridagi fikrlarni umumlashtirgan xolda bugungi kunda ishlab chiqarish korxonalarida samaradorlikni oshirishga to'sqinlik qilayotgan quyidagi muammolarni ajratib ko'rsatish mumkin:
o material va energetik xarajatlarning oshib ketganligi; o ishlab chiqarishdagi yo 'qotishlarning mavjudligi va oshib borayotganligi; o ishlab chiqarish jarayonlari sifatining pastligi, ishlab chiqarish jarayonlari sifatini baholash tizimining mavjud emasligi; o ishlab chiqarish madaniyatining past darajasi;
o korxonalarda me'yorlashtirish jarayonlarining talab darajasida yo'lga qo 'yilmaganligi, amaldagi me'yorlarning eskirganligi.
Xulosa
Xulosa qilish mumkinki, ishlab chiqarishni modernizatsiyalashni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun korxonalarning ishlab chiqarishni tashkil etishni takomillashtirish zarur. Buning uchun quyidagilarga e'tibor qaratish lozim:
o moddiy va energiya resurslarini tejash imkoniyatlarini izlash va amalga oshirish, yuqori samarali uskunalarni ta'mirlash va texnik xizmat ko'rsatish tizimlarini yaratish, logistikadan keng foydalanish;
o yo'qotishlarni ularning paydo bo'lishi tabiati va manbalari, shuningdek ishlab chiqarishda mehnat ob'ektlari harakatini tashkil etish tamoyillarini to'liq yo'q qilish yoki kamaytirish yo'nalishlari bo'yicha tasniflash
o sifatni ta'minlash usullarini o'rganish, jarayonlar sifatiga ta'sir etuvchi omillarni, shuningdek uni takomillashtirishga qaratilgan tashkiliy zaxiralarni aniqlash; o har bir xodimning eng samarali ishlashi uchun sharoit yaratish va korxonaning mehnat jamoasi oldida turgan muammolarni hal qilishda ishchilarning ijodiy faolligini namoyish etish uchun imkoniyatlar yaratish;
o ishlab chiqarishni tashkil etish va boshqarishni raqamlashtirish, xususan boshqarishning dasturlashtirilgan tizimlaridan foydalanishni kengaytirish.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:
1. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 28.01.2022 yildagi PF-60-son 2022 — 2026-yillarga mo'ljallangan yangi O'zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to'g'risida Farmoni, www lex.uz
2. Ilyosov, A. A. and ets. (2020). Problems of the use of digital technologies in industry in the context of increasing the export potential of the country. ISJ Theoretical
90
I INTERNATIONAL JOURNAL OF THEORETICAL AND PRACTICAL RESEARCH
ISSN 2181-2357
T. 2. №4. 2022
SJIF 2022:5.962
http://s-o-i.Org/l.l/TAS-10-90-23 Doi:
& Applied Science, 10 (90), 113-117. Soi: https://dx.doi.org/10.15863/TAS.2020.10.90.23
3. Khudoyberganova, D. (2020). То the problems of innovation into the educational process. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(10), 396-399.
4. Khudoyberganova, D. A. (2021). Current trends in trade and intermediary activities on world markets. Theoretical & Applied Science, (9), 271-278.
5. Kurpayanidi, K. I. Management of innovative activities of business entities in industry / K. I. Kurpayanidi, D. E. Mamurov: AL-FERGANUS, 2022. - 200 p. - ISBN 978-9943-7707-3-7. - DOI 10.5281/zenodo.6475830.
6. Musaevna, U. Z., & Anvarjonqizi, X. D. (2021). To the Issues of Improving Personnel Motivation in Industrial Enterprises. Academic Journal of Digital Economics and Stability, 1, 70-80.
7. Nazarova, L. T. Q. N. (2022). Kimyo sanoati korxonalarida tashkiliy-iqtisodiy boshqaruvning ayrim xususiyatlari. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2(3), 42-51.
8. ^BTo'xtasinova, D.R. (2022). Raqamli o'zgarishlar sharoitida xizmat ko'rsatish sohasini rivojlantirish muammolari. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2 (3), 52-56.). Doi: https://dx. doi. org/10.5281/zenodo. 65035543-191.
9. Tuychieva, O. (2019). Questions of increasing economic efficiency of production. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(8), 105-108.
10. Tuychieva, O. N. (2020). On the problem of training competitive personnel for the digital economy. Theoretical & Applied Science, (5), 701-707.
11. Tuychieva, O. N. (2021). Determining the Cost-Effectiveness of Investments Specific Features. Central Asian journal of innovations on tourism management and finance, 2(12), 40-46.
12. Usmanova, Z. M., & Khudoyberganova, D. A. (2021). To improvement of existing personnel management mechanisms in light industry enterprises. Frontline Marketing, Management and Economics Journal, 1(08), 41-46.
13. Xamdamova, U., & Khudoyberganova, D. (2020). Impact of the pandemic on the introduction of elements of the digital economy. Экономика и социум, (7), 70-75.
14. Xudoyberganova, D. A. Q. (2022). O'zbekistonda raqamli iqtisodiyot sharoitida mevasabzavotchilikka ixtisoslashgan korxonalar iqtisodiy faoliyatini rivojlantirish masalalari. Academic research in educational sciences, 3(1), 282-287.
15. Ахунова, М. Х. (2020). The development of cotton-textile cluster's issues. Scientific Bulletin of Namangan State University, 2(4), 179-183.
16. Давлятова, Г. М. (2021). O некоторых направлениях развития промышленности Узбекистана на перспективу. Экономика и бизнес: теория и практика, (10-1), 101-105.
17. Давлятова, Г. М. (2021). O некоторых направлениях развития промышленности Узбекистана на перспективу. Экономика и бизнес: теория и практика, (10-1), 101-105.
18. Жураев, Н. К. (2021). Глобальные проблемы современности и общество информационных технологий. международный журнал консенсус, 2(1).
91
ISSN 2181-2357
Т. 2. №4. 2022
RESEARCH _
SJIF 2022:5.962
19. Жураева, Н. К. (2020). Актуальные направления управления системой жилищно-коммунального хозяйства в Узбекистане. Наука сегодня: задачи и пути их решения [Текст]: материалы, 64.
20. Жураева, Н. К. (2021). Некоторые аспекты совершенствования управленческих механизмов жилищно-коммунальных услуг в узбекистане. Бюллетень науки и практики, 7(12), 246-255.
21. Икрамов, М. А., & Набиева, Н. М. (2020). Необходимость инновационных методов управления и их классификация. In Управление инновационными и инвестиционными процессами и изменениями в условиях цифровой экономики (pp. 93-98).
22. Набиева, Н. М. (2020). Некоторые проблемы социальных наук в идеологических исследованиях. In European Scientific Conference (pp. 149-151).
23. Набиева, Н. М. (2022). Хизматлар маркетинги стратегиясига куйилган талаблар тахлили. Nazariy va amaliy tadqiqotlar xalqaro jurnali, 2(3), 24-41.
24. Тешабаева, О. Н., & Назарова, Л. Т. (2020). Классификация развития факторов инновационного потенциала предприятия в Узбекистане. In Минтака иктисодиётини инвестициялашнинг молиявий-хукукий ва инновацион жихатлари (pp. 471-474).
25. Туйчиева, О. Н. (2021). К вопросу о роли нормирования труда как основе рациональной организации труда в условиях углубления интеграционных процессов в производстве. In Современная наука. XXI век: научный, культурный, ИТ контекст (pp. 261-264).
26. Туйчиева, О. Н. (2021). Экономический потенциал предприятий и его суть. Academicia Globe: Inderscience Research, 2(6), 49-53.
27. Туровец О.Г.Организация производства и управление предприятием М.: НИЦ ИНФРА-М-2019
28. Тухтасинова, Д. Р. (2020). Концептуальные основы управления человеческими ресурсами в инновационных организациях. In Наука сегодня: теоретические и практические аспекты (pp. 16-18).
29. Худойберганова, Д., & Кодирова, С. (2020). Некоторые вопросы эффективной конкурентоспособности субъектов предпринимательства. Экономика и социум, (7), 475-481.
30. Худойберганова, Д., & Шарафуддинова, Н. (2020). Влияние цифровой экономики на рынок труда: мировой опыт предотвращения безработицы. Экономика и социум, (7), 468-474.
© ©
92
