Ішкі істер органдарының қалыптасу тарихы Текст научной статьи по специальности «Право»

р

I I I I I I I I I I I I I I

I

I I I

Трибуна молодого ученого

УДК 343.2

1ШК1 1СТЕР ОРГАНДАРЫНЬЩ ЦАЛЫПТАСУ ТАРИХЫ

Батырбай Нурбол Мухтарович

Каспий цогамдыцуниверситетi «Эдтет» жогары цуцыц мектебтщ докторанты, Алматы ц., Казацстан Республикасы

ТYШH создер: 1шк1 iстер органдары, цуцыц цоргау органдары, цогамдыц тэртт, полиция орандары, мтдеттер.

Аннотация. Мацалада 1шк1 ¡стер органдарыныц цурылу тарихы, олардыц цылмыспен курес, цогамдыц тэрттт\ цамтамасыз ету мен цогамдыц цаутсгздгкт! цоргау мтдеттер^ цызметкерлердщ цуцыцтары зерделенген.

К,аз\рг\ уацытта кецес цогамында еткен тарихи Yдерiстердi сыни талдау мацызды мэнге ие. Казац АССР тарихыныц бастапцы кезецтде РСФСР белг реттде мемлекет органдарыныц жумыс ттеутде оц да, тер^ да сэттер болды. Кецес мемлекеттщ цурылган сэттен бастап жаца билж алдында Ресей империясыныц бурынгы ЖYйесiнен езгеше басца-рудыц мYлдем жаца ЖYйесiн цуру мiндетi турды. Эрине, мемлекет механизмтщ цурамдас белш реттде шт ^тер органдарыныц цызметтде да езгер^тер болуы тшс.

Казацстанда Кецес екметшц алгашцы органдары цурылганнан бастап шю ^тер ор-гандарын цуру процеЫ цатар ЖYрдi. 1919 жылы цыр^йекте Революциялыц Комитеттщ 1шю ютер белiмi цурылды. 1919 жылы цазан айында Революциялыц Комитеттщ 1шю ^тер белiмi цурамында жумысшы жэне шаруа полиция белiмi цурылды, ол 1920 жылдыц 8 тамызына дейт созылды, содан кешн ол Казац Автономиялыц Кецестж Социалиста Ре-спубликасыныц Бас полиция басцармасына айналды. 1920 жылдыц аягында РСФСР ХКП-га уйымдасцан КАССР-нщ ХК11 цурылды, бул Казац АКСР ОСК-ныц РСФСР Yкiметiнiц 1920 жылгы 17 царашадагы цаулыларын орындау тэртiбi туралы белгш шешiмiмен кушейттдь

Осы кезецде шю ^тер органдарыныц цызметi Yшiн кец нормативтж-цуцыцтыц база жасалды. Тарихи тургыдан, ХК11-ныц «Жумысшы полиция туралы» 1917 жылгы 28 ца-зандагы (10 царашадагы) цаулысы Кецес мемлекеттщ милициясын цуруды цамтамасыз еткен алгашцы цужат болып саналады. Бул цаулыда полиция аппаратыныц цандай да бiр уйымдастырушылыц нысандары царастырылмаган мемлекеттж органдардыц мундай ап-паратты цуру тэжiрибесi болмаган керсетедi.

ИСТОРИЯ СТАНОВЛЕНИЯ ОРГАНОВ ВНУТРЕННИХ ДЕЛ Батырбай Нурбол Мухтарович

Докторант Высшей школы права «Эдтет» Каспийского общественного университета, г. Алматы, Республика Казахстан

Ключевые слова: органы внутренних дел, правоохранительные органы, общественный порядок, полицейские ордера, обязанности.

Аннотация. В статье изучена история создания органов внутренних дел, их задачи по борьбе с преступностью, обеспечению общественного порядка и охране общественной безопасности, права сотрудников.

В настоящее время важное значение имеет критический анализ исторических процессов, протекавших в советском обществе. На начальном этапе развития истории Казахской АССР как части РСФСР существовали как положительные, так и отрицательные моменты в функционировании органов государства. С момента основания Советского государства перед новой властью встала задача создать совершенно новую систему управления, отличную от прежней системы Российской империи. Безусловно, изменения должны были произойти и в деятельности органов внутренних дел как составной части механизма государства.

С момента образования на территории Казахстана первых органов Советской власти параллельно шел процесс организации органов внутренних дел. В сентябре 1919 года был образован Отдел внутренних дел края. В октябре 1919 года в составе Отдела внутренних дел Ревкома в качестве подотдела было создано Управление рабоче-крестьянской милиции, просуществовавшее до 8 августа 1920 года, после чего оно было преобразовано в Главное

Вестник Института законодательства и правовой информации РК ООО

№1 (59) - 2020 029

Жас галым Miu6epi

управление милиции Казахской АССР. В конце 1920 года был создан НКВДКАССР, который организационно подчинялся НКВД РСФСР Закреплялось это известным постановлением ЦИК Казахской АСССР о порядке исполнения декретов правительства РСФСР от 17 ноября 1920 года.

В этот период уже была создана обширная нормативная база деятельности органов внутренних дел. Исторически первым документом, закрепившим создание милиции Советского государства, считается постановление НКВД «О рабочей милиции» от 28 октября (10 ноября) 1917 года. В этом постановлении не были предусмотрены какие-либо конкретные организационные формы милицейского аппарата, т.к. органы государства не имели опыта построения такого аппарата.

THE HISTORY OF THE FORMATION OF INTERNALAFFAIRS BODIES

Batyrbay Nurbol

Doctoral student of Adilet Law School, Caspian Public University,

Almaty, Republic of Kazakhstan

Keywords: internal Affairs agencies, law enforcement agencies, public order, police warrants, duties.

Abstract. The article examines the history of the creation of internal Affairs bodies, their tasks to combat crime, ensure public order and protect public security, and the rights of employees. At present, a critical analysis of the historical processes taking place in Soviet society is important. At the initial stage of the development of the history of the Kazakh ASSR as part of the RSFSR, there were both positive and negative aspects in the functioning of state bodies.

Since the formation of the first Soviet authorities on the territory of Kazakhstan, the process of organizing internal Affairs bodies has been going on in parallel. In September 1919, the Department of internal Affairs of the region was formed. In October 1919, the Department of internal Affairs of the Revkom was created as a sub-Department of the workers 'and peasants' militia, which existed until August 8, 1920, after which it was transformed into the Main police Department of the Kazakh ASSR. At the end of 1920 was created the NKVD KASSR, which is organizationally subordinated to the NKVD of the RSFSR was Established is known, the CEC Kazakh ASSR on the order of execution of decrees of the government of the Russian Federation from November 17, 1920.

During this period, an extensive regulatory framework for the activities of internal Affairs agencies was already created. Historically, the first document that established the creation of the Soviet state police is considered to be the NKVD resolution «on the workers 'militia» of October 28 (November 10), 1917. This resolution did not provide for any specific organizational forms of the police apparatus, since the state authorities had no experience in building such an apparatus.

Казацстан Республикасыныц шю ютер органдары адамныц жэне азаматтыц ем^рш, денсаулыгын, ц^цыцтары мен бостандыцта-рын, цогамныц жэне мемлекеттщ мYДделерiн ц^цыцца царсы цолс^гушылыцтан цоргауга, цогамдыц тэртшт сацтауга жэне цогамдыц цаушЫзджт цамтамасыз етуге арналган ц^цыц цоргау органы болып табылады.

Казацстан халцына цызмет етуге ттсл шю ютер органдары цогамдыц цаушЫзджт цамтамасыз ету мацсатында мынадай мш-деттерд^ ЖYзеге асырады:

1) ц^цыц б^зушылыцтар профилактикасы;

2) цогамдыц тэртшт сацтау;

3) цылмыстылыцпен курес;

4) цылмыстыц жазаларды жэне цылмы-стыц-цуцыцтыц ыцпал етудщ езге де шара-ларын, сондай-ац эюмшшк жазалауларды орындау;

5) тетенше жагдайлардыц алдын алу

жэне оларды жою, ерт цаушЫздЫн цамтамасыз ету, азаматтыц цорганысты уйымдастыру.

1шк ютер органдарыныц б^рыцгай ЖYЙ-есш полиция, цылмыстыц-атцару ЖYЙесi, эскери-тергеу органдары, Казацстан Республикасыныц ¥лттыц уланы, азаматтыц цоргау органдары цурайды.

Полицияны криминалдыц полиция, эюмшшк полициясы, тергеу, аныцтау бел^м-шелер^ жэне езге де бел^мшелер цурайды. Криминалдыц полиция уйымдасцан цыл-мысца, экстремизмге, еЫртю, психотроптыц заттар мен прекурсорлардыц зацсыз айналы-мына царсы KYрес женшдеп бел^мшелерден, жедел-^здест^ру цызметш ЖYзеге асыратын езге де бел^мшелерден тирады. Эюмшшк полиция жергшкл полиция цызметшен, азаматтыц жэне цызметлк цару айналымы сала-сындагы бацылау бел^мшелершен, кешьцон полициясынан, айдауылдау цызметшен, ар-

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

Трибуна молодого ученого

3>

Ж

наулы мекемелерден жэне цогамдыц тэртшт сацтауды ЖYзеге асыратын езге де 6ел1мше-лерден турады1.

Отандыц тарихи-цуцыцтыц гылымдагы ец аз зерттелген мэселелердщ б1р1 шю ютер органдарыныц рел1мен жэне олардыц 1930-шы - 1950-шы жылдар сияцты ^рдел1 кезец-деп цызме^мен байланысты.

Жалпы алганда, Тарих, цуцыцтыц цамта-масыз ету, шк ютер органдарыныц осы ке-зецде жалпыодацтыц мэселелер бойынша, сондай-ац ещрлж аспектшерге цатысты эр тYрлi мэселелерше арналган жумыстар тутас кершют цалыптастыруга жэне отандыц та-рихтыц осы сын-цатерлж кезецiнде шк iстер органдарыныц цызметше объективтi бага беруге мYмкiндiкдi толыц царасытра бермейдь

П.Г. Софинов ез ецбегiнде бул мэселенщ тарихы теориялыц-тужырымдамалыц кезец-дерге дэстYрлi белiнуiне байланысты келесi кезецдердi атап ету цажет деп керсеттк

1940 - 1950 ж. ж. басы; 1970 ж. ж. - 1980 ж. Ж. жэне 1985 ж.-1991 ж. ж. кезецдерi белшш); 1990 ж.басы-цазiргi уацытца дейiн [1, 75 б.].

А. Вересов айтуынша соцгы согыс ал-дындагы жылдары жэне ¥лы Отан согысы жагдайында iшкi iстер органдарыныц цы-зметш зерттеудiц басталуы тiкелей эске-ри уацытца жатады. Осы кезецде шыццан жинацтардыц, брошюралардыц жэне жеке жарияланымдардыц арасында iшкi iстер органдарына арналган жэне олардыц согыс жылдарындагы релi мен мацызын керсетуге арналган мерейтой эдебиетшщ дэстYрлi Yл-гiлерiн атап еткен жен.

1шк iстер органдары цызметкерлершщ майдандагы, тылда, сондай-ац арнайы тапсырмаларды орындау кезiндегi батыр-лыц, ерлiк жэне жанциярлыц мысалдары жазылган бiрцатар жумыстар пайда бола-ды. Бул жарияланымдардыц идеологиялыц багыттылыгын атап етш, Yгiттеу-насихат жэне жумылдыру сипатында айцын керш-ген батырлыц-публицистикалыц боялуы болды. Олар iшкi iстер органдарыныц бе-делiн ныгайтуга, жеке цурамныц жауынгер-лiк рухын кетеруге, оны жаца жауынгерлiк мiндеттердi орындауга багыттауга шацырды. Танымал тYPде жазылган, олар жогары ацпа-раттылыгымен ерекшеленбедi, шю iстер органдарыныц цызмет туралы талдамалыц материал болган жоц [2, 12 б.].

М.И. Калинин пiкiрiнше 1950 жылдар-дыц ортасында елде мемлекеттж идеологи-

ялыц ЖYйенiц жалпы ырыцтандыруымен, И.В. Сталиннiц жеке басына табынуды ай-ыптаумен, цугын^ргшге ушыраган режим цурбандарыныц оцалтумен сипатталатын жаца цогамдыц-саяси жагдай цалыптасты. К^атац саяси устанымдардан iшiнара бас тар-тумен жэне мурагат материалдарына шек-теулi цол жеткiзу мYмкiндiгiмен цатар, бул согыс жылдарында iшкi iстер органдарыныц цуцыцтыц негiздерiн, цурылу тарихын, уй-ымдастырылуы мен цызметш арнайы зерт-теуге юрюуге мYмкiндiк бердi. 1957 жылдыц сэуiрiнен бастап «Советик милиция» жур-налында тарихи тацырыптарга материалдар Yнемi басылып шыга бастады [3, 84 б.].

1960 - шы жылдары, эЫресе l970-шi жылдары Iшкi ютер органдарын зерттеуге деген цызыгушылыц Тарихи да, цуцыцтыц тургыдан да арта тYCтi,бул iшкi iстер органдарыныц тарихын едэуiр кецейттi. Милиция цызметшщ барлыц аспектiлерi бойынша кеп монографиялыц зерттеулер пайда болды. Кептеген жумыстар iргелi сипатца ие, кец ауцымды эдебиет шецберiне жэне кец де-рекцорларга CYЙенедi.

Сонымен цатар, эдшдкке нуцсан кел-тiрумен мэселелер мен терю жацтар таяп цалды, кебшесе сенiмсiз деректер келтiрiлдi. Атап айтцанда, 11ХК аппараттарыныц согыс басталуына дайындыгы мен жагдайы жасы-рылды, осы уацытта цалыптасцан репрес-сивтi ЖYЙе, Наркомат басшылары арасында цатыгездiк пен бшжЫздж туралы ештеце айтылмаган. Тек оц жагынан гана iшкi ютер органдарыныц басцаруындагы партиялыц органдардыц релi бейнеленген, олар тек цана зац шецбершде эрекет еткен фактiнi ешцан-дай KYмэн тудырмай. Бул жалпы одацтыц жэне аймацтыц жумыстарга цатысты.

И.Ф. Анисимов, Г.Ф. Кузмин тюрлерш-ше мацызды мэнi эзiрлеу тарихы мэселе-лерiн iшкi iстер органдарыныц ¥лы Отан согысы кезенде жалпылама зерттеулерi, бiрiншi олардыц екi томдыц «К^азацстан Тарихы» совет милициясына жарыц керген, оныц 60-жылдыц мерейтойына арналган. Авторлар Кецес, Социалистiк ЖYЙенiц бiр белiгi ретiнде цуцыц цоргау органдарыныц ец Yздiк революциялыц жэне жауынгерлж дэстYрлерiнiц сабацтастыгы туралы, еткен-нiц кемшiлiктерi мен ауытцуларынан бо-сатылган жэне азаматтардыц цуцыцтары мен бостандыцтарын цоргауды цамтамасыз ететiн сенiмдi тYPде сацталган езгерiстер туралы ой цозгады. Сонымен цатар, авторлар проблемалыц мэселелердi кетермейдi, согыс

1 Цазацстан Республикасыныц ¡шю ¡стер органдары туралы Цазацстан Республикасыныц Зацы 2014 жылгы 23 сэуiрдегi№ 199^ЦРЗ//»Казахстанская правда» от 25.04.2014 г. № 80 (27701); «ЕгеменЦазацстан» 25.04.2014 ж. № 80 (28304); Ведомости Парламента РК 2014 г., № 8, ст. 48.; https://online.zakon.kz.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК 004

№1 (59) - 2020 ОО I

Жас галым мiнберi

жылдарында айтарлыктай ескен жэне тYP ез-герткен кылмыска карсы KYрес туралы накты деректерд^ кел^рмейд^ керсетк^штерд^ жак-сартуда елдщ шю ютер министрлт мен оныц аумактык бел^мшелер^ тарапынан ж^бер^лген олкылыктар мен терю пайдала-нушылыктардыц себептерш талдамайды [4, 105 б.].

1980-1990-жылдардыц басы зертте-ушшердщ шю ютер органдарыныц тарихы мен к¥кыктык непздершщ жалпы мэселесш зерттеуге деген кызыгушылыгыныц артуы байкалып отыр. Осы уакытта монографи-ялык зерттеулер мен диссертациялык ж^-мыстар пайда болады, онда шю ютер органдарыныц ^йымдастырылуы мен ж^мыс ютеу теориясы мен тэж1рибесшщ эртYрлi мэселелер^ оныц шшде олардыц кызметшщ к¥рылымын, функциялары мен к¥кыктык непздерш дамыту мен жетшд1ру, эскери уакыт жагдайына катысты шю ютер органдарыныц ж^мысын кайта к¥ру, кылмыспен жэне бандитизммен куресл ¥йымдастыру, когамдык тэртшт коргау, баскару жэне ша-руашылык мшдеттерш орындау, арнайы си-паттагы мэселелерд^ жэне согыс кезшдеп баска да жагдайларда орын алды.

Ж^мыстардыц едэу^р белт б^рынгы-сынша шю ютер органдарына партиялык басшылык жасау мэселелерш керсетед^ ал жалпылама зерттеулерде б^л мэселелер ец жалпы ерекшелжтерде жэне дэстYрлi бага-лау шецберiнде гана ^сынылган.

Елiмiздiц жекелеген ецiрлерiндегi iшкi ютер органдарыныц кызмет карастырыла-тын тарихи-к¥кыктык сипаттагы ж^мыстар пайда болуда, б^л iшкi iстер органдарыныц тарихы туралы жалпы тYсiнiктердi кецейту-ге, жалпы кылмыстык саясатты iске асыру-дагы, сондай-ак оны жергiлiктi жерлерде юке асырудагы жергiлiктi Yрдiстердi кадагалауга мYмкiндiк бердi.

Акыр соцында, согыс жылдарында шю iстер органдарын зерттеудiц каз1рп кезецi ез бастауын 1990-шы жылдардан алады. ТYбе-гейлi езгерiстер кецестж мемлекеттiк ЖYЙе, КСРО-ныц ыдырауы жэне пайда болуы жаца когамдык, мемлекеттж жэне экономикалык карым-катынастарды тугызды бас тарту, б^рынгы идеологиялык моделiн жэне эре-кеттi калыптастыру жаца, тым кеп дэрежеде жауап беруi каз1рп заман акикатына.

1991 жылы 16 желтоксанда «Казахстан Республикасыныц мемлекеттiк тэуелсiздiгi туралы» Конституциялык зац кабылданды2.

Кецес Одагыныц к¥лауынан кейiнгi жыл-

дары кылмыстыц каркынды есуiне экелдь Сол жылдары К^азакстандагы кылмыс толкы-ны 200 мыцныц шецберiнен де асып кеттi.

Жасалынган кылмыстар барган сайын ба-тылырак эрi киын мшездеме иелене бастады, кылмыстыц кепшiлiгi карумен жасалынды.

Экономикалык кылмыстар кец тарай бастады, келецкелi экономика пайда болды, нарыктык реформалар сенiмiн жогалтты.

Осы аралык кезецiнде ¥йымдаскан кыл-мыстык топтардыц эсер ету саласы кебей-iп жэне кецейiп кеттi, олардыц кепшшп транс^лтты болды. Сол жылдарда б^рынгы Кецестiк 11М езара эрекеттесу механизмi ж^-мыс iстемедi.

Демократия мен мелдiрлiк адамдарды оятты. Кепшшп демократияны бассыздык жэне анархия ретшде кабылдады. Осы ке-зецде к¥кык коргау органдары сансыз р¥к-сат етшмеген минтингiлермен, шерулермен пикетке шыгулармен кактыгысты. Жаца де-мократиялык шындык к¥кык коргау органдарын ездершщ кылмыспен KYресу прин-циптерi мен эдю-тэсшдерш кайта карауга мэжбYрледi.

Ешюмге дайын рецепт болган жок: бэрь не Yйренуге тура келдi, соныц iшiнде Казахстан полициясына да.

Елiмiзде орын алган экономикалык дагдарыс, мемлекеттiц каржылык жагдайы-ныц нашарлауы к¥кык коргау органдарына эсер етпей коймады. Аз мелшердегi жалакы, ецбектщ ауыр жагдайы тэжiрибелi де кэсь би кызметкерлердщ жаппай коммерциялык ^йымдарга кету себептерiнiц бiрi болды. Жеке к¥рамныц моральдi рухыныц дэреже-с темендедi, полициядагы кызмет кептеген жас адамдар Yшiн езiнiц кызыгушылыгын жогалтты. Кдоык коргау органдарыныц ма-териалды-техникалык жабдыктандырылуы жеткiлiксiз болды

Киын жагдайга карамастан, iшкi iстер органдары кылмыспен KYрес, когамдык тэртiп пен когамдык кауiпсiздiктi коргау бойынша белсендi ж^мыс iстеп келедi. Кептеген мацы-зды облыстардагы бар KYштер мен к¥ралдар-дыц кец колданылуы жолымен кылмыспен KYресте жедел ¥станымдар ныгайып келе жатыр. 11М негiзгi бакылауында киын жедел жагдайдагы ецiрлiк орталыктар жэне Yлкен ендiрiстiк калалар болды.

Сол кездеп бiздiц елiмiздiц ар-тыкшылыктарыныц бiрi адамныц к¥^ыгы мен бостандыгына, азаматтардыц ар-намы-сына, демократия мен тецдж ¥станымына негiзделген жаца норматив^базаны калып-

2

Казацстан Республикасыныц мемлекеттж тэуелЫздг туралы Казацстан Республикасыныц Конститу-циялыц Зацы. 1991 жылгы 16 желтоцсан.Казац ССР Жогаргы Советтщ ведомостары, 1991 ж., N51, 622-цу-жат https://online.zakon.kz

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020

р

I I I I I I I I I I I I

I I

I I I

тастыру болды.

11М осы тапсырмалар мен мiндеттердi ЖYзеге асыруга жогары белсендшжпен цаты-сты.

Жас мемлекет Yшiн алгашцы емiрлiк мацызы нормативтi акт болып Республика тарихында бiрiншi болып 1992 жылдыц 23 маусымында Жогары Кецес цабылдаган «Казацстан Республикасыныц iшкi iстер ор-гандары туралы» Зацы жэне Президенттiц «Казацстан Республикасыныц шю эскерi туралы» Жарлыгы болды

Егемен Казацстанныц бiрiншi шю iстер министрi генерал-лейтенант Михаил Терентьевич Берсенев болды. Одан кешн бул орында iшкi цызмет генерал-лейтенанты В.Г. Шумов, генерал-лейтенант В.А. Баекенов, генерал-полковник К.С. Сулейменов, генерал-майор В.Г. Искаков, З.К. Турисбеков, Б.А. Мухамеджанов жэне С.Н. Баймаганбет цызмет етть

Сол аралыцта жедел-iздеу цызмет норма-тивтi-цуцыцтыц базаныц жацаруы жолымен белсендi дами бастады, негiзгi трек жедел цызметтердiц кадрлыц цурамын жацсартуга жасалды. Осы жэне басца да дамудыц нацты-багыттары мен цылмыспен KYресудiц тиiмдi реформалары артынан 1994 жылы 15 цыр-KYЙектегi «Жедел^здестру цызметi туралы» КР Зацымен аныцталды3.

Жас мемлекеттiц элеуметтiк жэне саяси, экономикалыц емiрiнде жаhандыц конфор-мационды тез етiп жатцан езгерiстер 1993 жылы Жогары Кецестщ Казацстан Республи-касы Конституциясын цабылдауымен бастау алган жылдамдатылган цуцыцтыц тYсiнiстiк-тi талап етть

Елдегi циын да жедел жагдайга цара-мастан мемлекетiмiз тэуелЫздтнщ алгашцы жылдарында полиция ете сенiмдi цызмет атцарды эрi жацсы нэтижелерге жетть 1993 жылдыц ацпаныныц бес куншде кешендi жедел жоспар барысында шацталы цалалар мен ауылдарда 324 цылмыстыц топтыц жолы кесiлдi, 550 астам цашцын цылмыскерлер усталды.

1995 жылгы цазандагы КР Президентiнiц Жарлыгына сэйкес Казацстан Республикасыныц Мемлекеттж тергеу комитетi - ТМД ел-дерiнде бурын-соцды болмаган цуцыц цоргау

Трибуна молодого ученого

органы цурылды. Алайда бул тэжiрибе елiмiздегi криминалды жагдайга керi эсерш тигiздi. Осыган байланысты 1997 жылдыц царашасында Мемлекеттiк тергеу комитетi таратылды. Оныц цызметтерi ¥лттыц ца-ушЫздж комитетi мен Iшкi iстер министрль гiне берiлдi4.

Iшкi iстер органдары шецберiнде: эске-ри цурылым мэртебеЫмен криминалды жэне экiмшiлiк полиция, сонымен цатар эске-ри-тергеу органдары жэне 11М эскери поли-циясы цурылды.

0рт сендiру цызметiнiц функциялары Тетенше жагдайлар бойынша мемлекет-тiк комитетше берiлдi, экономикалыц жэне жемцорлыц цылмыспен ^рес Сыбайлас жемцорлыцпен жэне экономикалыц цылмыспен ^рес агенттiгiне (царжы полици-ясы) еттi. Эдiлет министрлт сот-меди-циналыц сараптамасын, тYрме ЖYЙесi мен халыцты цужаттандыруды ЖYргiздi.

2000 жылдыц басында Министрлiк шецберiнде Тергеу комитет, криминалды, эюмшшк жэне жол полициясы цурылды. Казацстан Республикасы Президентшщ 2011 жылдыц 26 шiлдесiндегi № 129 Жарлыгымен Кылмыстыц атцару ЖYЙесi комитетi Iшкi iстер министрлiгiнiц царауына берiлдi5.

2013 жылгы 20 мамырдагы Мемлекет басшысыныц № 1518-1 патрульдi жэне жол полицияларыныц функцияларын бiрiктiру бойынша тапсырмасын орындау барысында эюмшшк полицияныц цогамдыц цауiпсiздiк жэне жол полициясы белiмшелерiнiц бар-лыц басцару децгейлершде (комитеттер, 11Д аппараттары, цалалыц-аудандыц органдар, саптыц белiмшелер) бiрiгу орын алды.

2014 жылдыц 21 сэуiрiнен бастап Прези-денттщ№807ЖарлыгыменПМ-нщ1шюэскер-лерi ПМ-нщ ¥лттыц гвардиясына айналды.

Президенттiц 2014 жылдыц 6 тамызын-дагы № 875 Жарлыгына сэйкес 11М-не Тетенше жагдайлар министрлтнщ функциялары мен екiлеттiктерi берiлдi.

«Жергiлiктi полиция цызмет цызмет-терi туралы мэселелер бойынша Казацстан Республикасыныц кейбiр зацнамалыц ак-тiлерiне езгертулер мен толыцтырулар енгь зу туралы» Зацын орындау шецбершде 2016 жылдыц 1 цацтарынан бастап Астана мен

3

Жеделчздестфу цызмет¡ туралы Цазацстан Республикасыныц 1994 жылгы 15 цыркYйектегi № 154-ХШ Зацы. Цазацстан Республикасы Жогаргы Кецесшщ Жаршысы, 1994 ж., N 13-14, 199-цужат https://onl¡ne.

4 Цазацстан Республикасыныц Мемлекеттж тергеу комитет¡ туралы Ережеш бекту туралы. Кушш жойган Цазацстан Республикасы Президентшщ Жарлыгы 1995 жылгы 4 цараша N2594. КYшi жойылды - ЦР Президентшщ 2006.01.09. N 1696 жарлыгымен. Цазацстан Республикасыныц Президентi (бурынгы атауы: Цазац Советтж Социалисты Республикасыныц Президентi; Цазац ССР Президент^ https://online.zakon.kz.

5 Цазацстан Республикасыныц пенитенциарлыц ЖYйесi туралы Цазацстан Республикасы Президентшщ 2011 жылгы 26 шiлдедегi № 129 Жарлыгы Цазацстан Республикасыныц ПУ.АЖ-ы, 2011 ж., N 50, 665-цужат https://online.zakon.kz.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020 ООО

Жас галым мiнберi

Алматы калаларыныц жэне облыстардыц 11Д Жергiлiктi полиция кызмет к¥рылып ж¥мыс iстеп келедi.

К¥кык коргау кызмет туралы Казахстан Республикасыныц 2011 жылгы 6 кацтар-дагы № 380-1У Зацына сэйкес К¥кык коргау органдарына ез кызметш Казахстан Республикасыныц зацнамалык актiлерiне сэйкес ЖYзеге асыратын прокуратура, iшкi ютер органдары, сыбайлас жемкорлыкка карсы кызмет жэне экономикалык тергеу кызмет жатады6.

Кызметкерлердiц к¥кык коргау кызметш еткеруге байланысты мiндеттерi:

1) Казахстан Республикасыныц Консти-туциясын жэне Казахстан Республикасыныц зацнамасын сактауга;

2) адам мен азаматтыц к¥кыктары мен бостандыктарыныц, сондай-ак жеке жэне зацды т¥лгалардыц, мемлекеттщ зацды MYД-делершщ сакталуы мен коргалуын камтама-сыз етуге;

3) зацмен кезделген тэртш пен мерз^мде жеке жэне зацды т¥лгалардыц етшштерш карауга, олар бойынша кажетт шаралар кол-дануга;

4) ездерше бершген к¥кыктар шегш-де жэне лауазымдык мшдеттерше сэйкес екшетлгш ЖYзеге асыруга;

5) кызметтж жэне ецбек тэрт^бш сактауга;

6) кызметкердщ к¥кык коргау кызметш-де болуына байланысты шектеулердi жэне «Сыбайлас жемкорлыкка карсы ю-кимыл ту-

ралы» Казахстан Республикасыныц Зацында белгiленген сыбайлас жемкорлыкка карсы шектеулердi кабылдауга;

7) Казахстан Республикасыныц Президент бекiтетiн Мемлекеттiк кызметтщ эдеп кодексшщ талаптарын сактауга;

8) басшылардыц зацды б¥йрыктары мен еюмдерш, жогары т¥рган органдар мен лау-азымды адамдардыц ез екшеттжтер^ шегш-де шыгарган шеш^мдер^ мен н¥скауларын орындауга;

9) мемлекеттж к¥пияларды жэне зацмен коргалатын езге де к¥пияны, оныц шшде к¥кык коргау кызметш токтатканнан кешн де, ол женшде колхат бере отырып, зацмен белгшенген уакыт шшде сактауга;

10) кызметтж мшдеттерш аткару кезш-де алган, азаматтардыц жеке ем^рш, ар-на-мысын жэне кад1р-касиетш козгайтын мэл^меттерд^ к¥пия сактауга жэне зацдарда кезделген жагдайларды коспаганда, олардан м¥ндай аппарат беруд^ талап етпеуге;

11) мемлекеттж мYлiктiц сакталуын камтамасыз етуге;

12) кызметкердщ жеке мYДдесi езiнiц екiлеттiгiмен ¥штасатын немесе оган кайшы келетш жагдайларда, жазбаша нысанда бая-нат беруге жэне тжелей жэне уэкiлеттi бас-шыны дереу хабардар етуге;

13) езшщ кэсiптiк децгеш мен бшкгш-гш арттыруга;

14) мемлекеттiк кызмет мYДделерiне зиян келтiретiн жария сейлеуге жол бермеуге.

ЭДЕБИЕТТЕР

1. Софинов П.Г. Карающая рука советского народа: к 25-летию ВЧК-ОГПУ-НКВД. 1917-1942. - М.: ОГИЗ Госполитиздат, 1942. - 225 с.

2. Вересов А. Мужество. - Лениздат, 1942. - 46 с.

3. Сталин И.В. О Великой Отечественной войне Советского Союза. 5-е изд. - М., 1946. - 350 с.

4. Анисимов И.Ф., Кузмин Г.Ф. Великая Отечественная война Советского Союза 1941-1945. -М. - 300 с.

ЯЕЕЕЯЕКСЕ8

1. Sofinov Р.О. Karajushhaja ruka sovetskogo naroda: k 25-Ыщ VChK-OGPU-NKVD. 1917-1942. -М. : OGIZ Gospolitizdat, 1942. - 225 s.

2. Veresov А. Muzhestvo. - Lenizdat, 1942. - 46 s.

3. Stalin IV. О Velikoj Otechestvennoj vojne Sovetskogo Sojuza. 5-е izd. - М., 1946. - 350 s.

4. Anisimov 1.Е, Кштт О.Е Velikaja Otechestvennaja vojna Sovetskogo Sojuza 1941-1945. - М. -300 s.

6 Куцыц цоргау цызметi туралы Казацстан Республикасыныц 2011 жылгы 6 цацтардагы № 380-IVЗацы. «Егемен Казацстан» 2011 жылгы 19 цацтардагы № 14-17 (26419), 2011 жылгы 21 цацтардагы № 18-19 (26421); «Казахстанская правда» от 19.01.2011 г., № 17-18 (26438-26439); Казацстан Республикасы Парла-ментШц Жаршысы, 2011 ж., № 1 (2578), 4-цужат https://online.zakon.kz.

Вестник Института законодательства и правовой информации РК

№1 (59) - 2020