Научная статья на тему 'ИШ БИЛАН БАНДЛИКНИНГ НАЗАРИЙ – УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ'

ИШ БИЛАН БАНДЛИКНИНГ НАЗАРИЙ – УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
193
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
иш билан бандлик / тадрижий ривожланиш / меҳнат / ишчи кучи / занятость / поэтапное развитие / труд / рабочая сила

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Зуфарова Гулмира Абдухалиловна

Мақолада иш билан бандлик назариясини илмий жиҳатдан тадрижий ривожланишнинг узоқ йўлини босиб ўтган бўлиб, хам тадқиқот воситалари, усуллари ва концептуал ёндашувлар хилма­ хиллиги билан тавсифланаши ўрганилди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЗАНЯТОСТИ

В статье рассматривается теория занятости, прошедшая большой путь научного развития и харак­ теризующаяся разнообразием исследовательского инструментария, методов и концептуальных под­ ходов.

Текст научной работы на тему «ИШ БИЛАН БАНДЛИКНИНГ НАЗАРИЙ – УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ»

Зуфарова Гулмира Абдухалиловна,

Андижон машинасозлик институти "Саноат ишлаб чикаришни ташкил этиш" кафедраси доценти, иктисод фанлари номзоди, доцент

ИШ БИЛАН БАНДЛИКНИНГ НАЗАРИЙ -УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ

УДК: 361.9 (575.122)

ЗУФАРОВА Г.А. ИШ БИЛАН БАНДЛИКНИНГ НАЗАРИЙ - УСЛУБИЙ АСОСЛАРИ

Маколада иш билан бандлик назариясини илмий жих,атдан тадрижий ривожланишнинг узок йулини босиб утган булиб, хам тадкикот воситалари, усуллари ва концептуал ёндашувлар хилма-хиллиги билан тавсифланаши урганилди.

Калит сузлар: иш билан бандлик, тадрижий ривожланиш, мех,нат, ишчи кучи.

ЗУФАРОВА Г.А. ТЕОРЕТИКО-МЕТОДОЛОГИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ЗАНЯТОСТИ

В статье рассматривается теория занятости, прошедшая большой путь научного развития и характеризующаяся разнообразием исследовательского инструментария, методов и концептуальных подходов.

Ключевые слова: занятость, поэтапное развитие, труд, рабочая сила.

ZUFAROVA G.A. THEORETICAL AND METHODOLOGICAL BASIS OF EMPLOYMENT

The article deals with the theory of employment, which has come a long way in scientific development and is characterized by a variety of research tools, methods and conceptual approaches. Key words: employment, gradual development, labor, labor force.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

Кириш.

Мамлакатимиз иктисодиётини ислох килиш ва диверсификациялаш, янги технологиялар кириб келиши хисобига, янги иш уринларни ташкил этиш иш билан бандлик муаммоларини озмунча булса хам хал этишга ёрдам беради. Шу билан бирга ута долзарб муаммо хисобланган ахоли, авва-ламбор ёшлар бандлигини таъминлаш имконини бермокда. Ахолини мехнат фаоллигини оши-риш билан уларни даромадини ошириш бугунги куннинг долзарб масалаларидан бири булиб колмокда. Бу асосда Узбекистан Республикаси Пре-зидентининг 2020 йил 11 августдаги «КамбаFал ва ишсиз фукароларни тадбиркорликка жалб килиш, уларнинг мехнат фаоллигини ошириш ва касб-хунарга укитишга каратилган хамда ахоли бандлигини таъминлашга оид кушимча чора-тадбирлар т^рисида»ги ПК.-4804-сонли Карори1да батафсил ёритилган.

Маълумки, иш билан бандлик назарияси тадри-жий ривожланишнинг узок йулини босиб утди ва шунинг учун хам тадкикот воситалари, усуллари ва концептуал ёндашувлар хилма-хиллиги билан тавсифланади. Бу муаммога нисбатан назарий карашлар жахон иктисодий тафаккури тарки-бида турли илмий мактаблар ва йуналишларда уз аксини топган. Масалан, янги классик мактаблар ва йуналиши, монетар сиёсат тарафдорлари, инсти-тутционал - социологик йуналиш, иш билан банд-ликнинг шартнома назарияси тарафдорлари мак-таби ва бошкалар.

Мавзунинг долзарблиги.

Шу билан бандлик сохасидаги мавжуд муаммо-ларни хал этишда махсус мутахассисларни тайёр-лашда бандликни назарий услубларидан фойда-ланиш мухим ижтимоий масала хисобланади. Иш билан бандлик мураккаб муаммо эканлиги ва шу билан бирга макроиктисодий ва ижтимоий ривожланишнинг асосий воситаларидан бири эканлиги бозор иктисодиётига утаётган мамлакатларда бу масалани назарий ва амалий жихатдан янада чукуррок тадкик этишни такозо этади.

Мехнат ресурсларини иш билан бандлиги ижтимоий иктисодий фаннинг мухим тушунчалари-дан бири булиб хисобланади. Иш билан бандлик - бу ишчи кучи концепциясининг уч категория-сидан биридир. Бандлик хакида суз юритилганда энг аввало "бандлик" категориясининг мохияти ва

1 https://lex.uz/docs/4945748

ахамияти туFрисида баъзи бир фикрларни келти-риб утиш уринли булади деб хисоблаймиз.

Илмий муаммони цуйилиши.

Юкорида таъкидлаб утганимиздек, "иш билан бандлик" ижтимоий-иктисодий категория сифатида узок вактдан бери иктисодчи олимлар диккат мар-казида булиб келган. Лекин шу пайтгача ушбу кате-гориянинг умумий кабул килинган таърифи илмий адабиётларда учрамайди. «Бандлик, фоиз ва пул-нинг умумий назарияси» - Жон Мейнард Кейнснинг 1936 йил феврал ойида биринчи марта нашр этил-ган илмий асари иктисодиёт фани ва иктисодий сиёсатнинг ривожланишига катта таъсир курсатди. Китоб Кейнснинг энг катта асари2 хисобланади, унда у замонавий макроиктисодиётнинг асосий тизими ва терминологиясини - «истеъмол функ-цияси», «купайтирувчи», «самарали талаб прин-ципи», «капиталнинг маржинал самарадорлиги», «ликвидлик афзаллиги» категорияларига алохида тухталган.

Бандлик иш хаки бирликларида ифодала-нади ва ялпи таклифга тескари булади. Яъни иш билан таъминланиш бу даромадга эга булишдир (З.Г.). Классик назариядан фаркли уларок, Кейнс мехнат таклифи реал эмас, балки пул иш хакининг киймати билан белгиланади ва умумий пул сар-фини ошириш оркали бандликни ошириш мум-кин, деб хисоблайди. Ортикча кувват ва захира-ларнинг мавжудлиги дастлаб бандлик хажмининг тез узгаришига, нархларнинг баркарорлигини йукотишига, ортикча кувват ва захирага эга булган тадбиркорларнинг кушимча имтиёзларга эга булишига олиб келади. Агар тулик бандликка эришилгандан сунг хам пул сарфи усишда давом этса, бу инфляцияга олиб келади, лекин бандлик-нинг ошишига олиб келмайди, самарали талаб-нинг кискариши эса дефляцияга, бандликнинг кискаришига олиб келади3. Ж.М. Кейнс ёндашу-вининг асосий услубий коидалари: Кенгайтирил-ган такрор ишлаб чикаришнинг энг мухим муаммоларини ресурслар таклифини урганиш нуктаи назаридан эмас, балки ресурсларнинг реализация-сини таъминлайдиган талаб нуктаи назаридан хал килиш керак.

2 Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и денег. Избранное. — М.: Эксмо, 2007. — 960 с. — ISBN 978-5-699-20989-7.

3 Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. Избранное. — М.: Эксмо, 2007. — 262—271 б.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

М.Хейзнинг фикрича, умумий бандлик наза-рияда Кейнс томонидан аник бир канча фикрлар тулик аник айтилмаган, чунки улар Кейнсга Мар-шаллдан мерос булиб к,олган парадигмага асослан-ган эди. Кейнс бу парадигма уз укувчилари томонидан бахам куришига ишонган. Амалда, тушунмов-чиликлар куплаб жиддий низоларга олиб келди.

Хейзнинг фикрича, умумий назарияни мухокама килишда Кейнснинг аник шакллантирилган ва «яширин» баёнотларига эътиборни каратиш керак. Умумий назариянинг асосини ташкил этувчи «яширин» баёнотлар к,аторига Хейз назарияни асосини ташкил этувчи мувозанат, рак,обат, пулни киритган:

- Мувозанат: бандлик самарали талаб нуктасига асосланган доимий «кундалик» муво-занатда булади; мувозанат ишлаб чикаришнинг барча омилларидан тулик фойдаланилган-лигини ёки барча кутилган натижаларнинг кондирилишини англатмайди.

- Ракобат: ракобат (талабда хам, таклифда хам) тизимни мувозанатда ушлаб турувчи харакатлантирувчи кучдир; бозор иштирокчи-лари нархларни уз харакатларидан мустакил деб хисоблашади.

- Пул: мувозанат ишлаб чикариш омилла-рининг оптимал так,симланишини эмас, балки иш берувчилар, инвесторлар ва истеъмолчиларнинг пул сарфлаш к,арорларини акс эттиради; пул назариянинг ажралмас к,исмидир, унинг «урами» эмас.

- Кутишлар: ишлаб чикариш, истеъмол ва инвестицион карорлар кутишларга асосланади; самарали талаб хар доим кутишларга мос келади; келажак, айникса узок келажак - ноаникдир.

- Ликвидлик: активнинг ликвидлиги уни пулга айлантириш кобилиятидан кура купрокдир, ликвидлик кутилган узгаришларда актив к,ийматининг баркарорлигини назарда тутади; пул облигация-лардан кура купрок, ликвиддир, уларнинг иккаласи хам капитал ускуналарга к,араганда ликвидрокдир1.

Шу уринда бандлик муаммолари билан узок йиллардан бери шугулланиб келаётган россия-лик ик,тисодчи олим, профессор В.Г.Костаковнинг куйидаги фикрларини келтириб утиш жоиздир, яъни "хар кандай таъриф хам мукаммал була олмайди". Лекин айни пайтда, берилган таъриф "у ёки бу жараённинг узига хос булган энг характерли

1 Hayes, Mark. The Economics of Keynes: A New Guide to the General Theory. — Edward Elgar Publishing, 2008. — 257 p. — ISBN 9781781008683.

белгиларини очиб бериши керак"2. В.Г.Костаков бандликни "ахоли турли гурухлари мехнатидан ижтимоий фойдали фаолиятнинг турли сохалари, ук,иш ва якка тартибдаги хужаликда (уй ва шах-сий томорка хужалиги) фойдаланишни ифодалай-диган, ижтимоий мехнат таксимотига асосланган ижтимоий иктисодий жараён"3 сифатида таъриф-лайди. Маълумки хар кандай жараённи тавсиф-ловчи узига хос курсаткичлари мавжуд булади. Биз куриб чикаётган иктисодий категория, яъни бандликни хам тавсифловчи курсаткичлар мавжуд. В.Г.Костаков улар жумласига ишловчилар-нинг ижтимоий ишлаб чикариш (иктисодиёт) тармоклари буйича таксимланиши, ижтимоий сафарбарлиги, ишловчилар мехнатидан фойда-ланишнинг самарадорлиги каби курсаткичларни киритади.

Иш билан бандлик тушунчасининг мохияти туFрисида яна бир россиялик олима А.А.Никифорованинг фикрини келтириб утиш уринли булади. Унинг таърифича "бандликка жами-ятнинг иктисодий позициялари нуктаи назаридан караладиган булса - бу мехнатга лаёкатли ёшдаги ахолининг ижтимоий махсулот ёки миллий даро-мад яратишдаги фаолиятидир"4. Бандликни шак-ллантиришнинг услубияти хакида А.А.Никифорова куйидаги фикрни билдиради: "барча хохловчиларга ва ижтимоий ишлаб чикаришда мехнат килиш кобилиятига эга булганларга бундай имкониятни (яъни фаолият курсатиш имкониятини З.Г.) бериш охир окибатда тулик бандликка олиб келади"5.

Шу уринда айтиб утиш лозимки, бандлик муаммолари, бандликни шаклланиши масалалари Узбекистонлик олимларнинг хам илмий ишла-рида уз аксини топган. Масалан, Л.П.Максакова "ахоли бандлиги" категориясини "ишлаб чикариш тарихий конкрет усули хусусиятлари билан бел-гиланувчи муносабатлар тизими сифатида" куриб чикади, хамда бандликни "жамиятнинг уз мехнат салохиятини, хар бир жамият аъзосини эса

2 Костаков В.Г. "Прогноз занятости населения". Методологические основы. - М.: "Экономика", 197 с.5.

3 Шу манба

4 Никифорова А.А. Рынок труда: занятость и безработица. - М.: "Международные отношания", 1991. с. 29.

5 Никифорова А.А. Рынок труда: занятость и безработица. - М.: "Международные отношания". 1991.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

мехнатга булган индивидуал кобилиятини амалга ошириш усули" сифатида таърифлайди1.

Яна бир катор иктисодчи олимларнинг фикрича иш билан бандлик деганда, фукароларнинг шах-сий ва ижтимоий эхтиёжларини кондириш билан боFлик булган, конунчиликка зид булмаган, хамда уларга даромад келтирадиган фаолиятлари тушу-нилади2.

Шунинг билан бирга, мавзуга доир минглаб тадкикотлар амалга оширилганига карамай, жахон микёсида шиддат билан кечаётган таркибий узгаришлар шароитида, мехнат билан бандлик ва мехнат бозори бир бутун макроик,тисодий тизим-нинг бир-бирини такозо этиши, ва бир-бирини тулдириб туриши борасида мухокама килиниши лозим булган илмий муаммолар мавжуд.

Тадк,ик,от методлари. Маколада бандлик назарияси классик ва неоклассикларнинг исбот-сиз кабул к,илиш мумикин булган коида ва фараз-ларни урганишдан иборат. Бунда киёсий тахлил ва мантик,ий ёндашув услублари мехнат билан бандлик иктисодий категориясини турли иктисодиёт мактаблар намоёндаларининг карашларига нис-батан куллаб, замонавий иктисодиёт жараёнла-ридан келиб чикиб урганилган.

Асосий натижалар. Бизнингча, юкорида кел-тирилган фикрларга асосланган холда, иш билан бандликни мехнат килиш кобилиятига эга булган жамият аъзоларининг жамият ва унинг хар бир аъзоси учун зарур булган ижтимоий махсулот сифатидаги миллий бойликларни яратишда уз кобилиятини ва мехнат салохиятларини амалга ошириш жараёни деб таърифлаш мумкин.

Иш билан бандлик жамият ижтимоий иктисодий ривожланишининг мухим сектори булиб хисобланади ва иктисодий тизим фаолиятининг иктисодий ва ижтимоий натижаларини узида мужассамлайди. Яъни иш билан бандлик сохасида буладиган ва амалга ошаётган у ёки бу жараёнлар жамиятдаги иктисодий ижтимоий ходисаларга хам бевосита таъсир курсатади.

Бандлик даражаси, яъни иш билан банд булганларнинг мехнат захираларининг уму-мий сонига нисбатан, уни тавсифловчи мухим

1 Максакова ЛП. Проблемы обеспечения занятости трудовых ресурсов Республики Узбекистан переходной период к рынку. Автореферат дисс. На соиск. Уч.степен. док.экон.наук. - Т.: 1995.с 15.

2 Экономическая теория: Учебник для студентов высших учебных заведений// Кол. авт.: К.Х.Абдурахманов.. - Т.: «Шарк,». 1999. - 640 с.

курсаткичдир. Бандлик даражаси жамият мехнат фаолиятининг умумлашган курсаткичи булиб хисобланади. Бу курсаткич турли мамлакатларда ва худудларда турлича булиб, у ёки бу мамлакатнинг ижтимоий - иктисодий ривожланиш даражасини хам ифодалайди. Бандлик курсаткичи мехнатга лаёкатли ахолидан фойдаланишнинг микдор ва сифат даражаси, мамлакатда мавжуд иктисодий вазиятни, тадбиркорлик ва молиявий фаолликни, ахолини турмуш даражаси ва даромадлари хамда унинг туловга кобил булган талабларини тавсиф-лайди. Демак, иш билан бандлик ахоли турмуш фаровонлигини оширишнинг асосий омиллари-дан бири булиб, олинадиган иш хаки ва даромад-нинг микдорини, бинобарин ахолини уз - узини ижтимоий химоялаш даражасини хам белгилайди.

Ахолининг турмуш даражасининг ошиши эса иктисодиётнинг самарали ишлашига хамда мехнатнинг самарадорлигига бевосита ботликдир. Факат шундагина бандлик даражасини пасайгани холда кишиларда замонавий хаёт стандартларини таъминлаш учун моддий асос пайдо булади. Бир суз билан айтганда, бандликнинг шундай даража-сига эришиш керак буладики, у хар бир жамият аъзосининг муносиб турмуш кечиришини таъ-минлай оладиган даражада даромад келтирсин. Бундай даромад эса жамият аъзоларининг сихат-саломатлигини таъминлаши, уларни шахс сифатида янада камол топиши, маълумот даражасини ва кас-бий махоратини ошириши учун имкониятларни кенгайтиради. Фикримизча, мана шундай бандликни самарали бандлик дейиш асосли булади.

Иш билан бандликни назарий хамда услубий асослари хакида суз кетганда баъзи иборалар хакида тухталиб утишни уринли деб хисоблаймиз. Бизнинг назаримизда, иш билан бандлик тушун-часини "мехнат ресурсларига" нисбатан куллаш аникрок булар эди, яъни "ахоли бандлиги эмас" балки "мехнат ресурслари бандлиги". Чунки, "ахоли" ва "мехнат ресурслари" тушунчалари уртасида анча катта фарк мавжуд, "ахоли" тушун-часи "мехнат ресурслари" тушунчасига кура кенг маънони билдиради.

Шу уринда таъкидлаш жоизки, мехнат ресурс-ларидан фойдаланиш жараёнларига бозор иктисодиётининг асосий элементларидан бири булган мехнат бозорининг шаклланиши ва тараккий этиши бевосита таъсир курсатади, хамда бу жараёнларга мухим узгаришлар кири-тади. Шунинг учун хам, иш билан бандликнинг назарий асосларини мехнат бозорини таснифлаш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

оркали урганиш илмий ва амалий нуктаи назар-дан мантикан туFрирок булади деб хисоблаймиз. Мехнат бозорини таснифлашдан аввал бу тушун-чанинг мохиятига тухталиб утиш зарур. Мехнат бозорининг мохияти туFрисида илмий адаби-ётларда турли фикрлар билдирилади. Масалан, баъзи олимлар мехнат бозори таркибига иш билан банд булганларни киритмаслик1 (улардан бири неоклассик мактаб асосчиси Альфред Маршалл (1842-1924) назарияси иктисодда мехнат бозорини куриб чик,иш анъанасидан чекинишни ифо-далайди. Биринчидан, мехнат товар-пул муноса-батларининг объекти булиб, у сотиб олинадиган ва сотиладиган бозор мехнат бозори эканлигини бил-диради. Иккинчидан, ёлланма ишчи уз мехнатини хизмат сифатида, товар сифатида сотади, шу билан бирга уз кобилиятларининг эгаси булиб колади. А.Маршалл «мехнат хизматларини сотиш» ибора-сини кайта-кайта ишлатган) тарафдори булсалар, бошк,а бир олимлар гурухи аксинча, мехнат бозорини микёслари хам ишловчиларни, хам иш билан банд булмаган, яъни ишсизларни камраб олади, деган фикрни билдирадилар2.

Такдим этилган мехнат бозорининг вертикал булинишидан ташк,ари, М.Ж. Пиоре ва П.Б. Дерин-гер унинг горизонтал сегменталлигини исботлади-лар. Демак, ташки ва ички мехнат бозорлари мав-жуд. Биринчиси анъанавий равишда ходим ва иш берувчи уртасидаги муносабатлар тизими сифатида ишлайди, бу харидор ва сотувчи амалга оши-ришга интилаётган манфаатларнинг ик,тисодий тен-глигининг расмий эркин тамойилларига асосла-нади. Мехнат ва иш хаки таксимотини бозорнинг узи белгилайди. Иш хаки мехнат бозори ишлаб чик,аришни ташкил этишнинг элементи сифатида, аксинча, унинг маъмурий к,оидалари ва тартибла-рига катъий буйсунади.

1 Маршалл А. Основы экономической науки. М.: Эксмо, 2007. С. 535.; Грановеттер М. Социологические и экономические подходы к анализу рынка труда: социоструктурный взгляд // Экономическая социология. 2011. Т. 12. № 2. С. 50.

2 В.А. Павленков. Изд-во: Изд-во МГУ им. М.В. Ломоносова, 2004, 368 с. Тематический раздел: Экономика» Экономика труда. Розмаинский И. В. Роль мотива предосторожности в теории Кейнса и концепция суррогатных средств накопления // Terra Economicus. — 2013. — Т. 11, № 1. — С. 30—38. Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и денег. Избранное. — М.: Эксмо, 2007. — 960 с. — ISBN 978-5-699-20989-7. Максакова Л П. Проблемы обеспечения занятости трудовых ресурсов Республики Узбекистан в переходный период к рынку. Автореферат дисс. На соиск. Уч.степен.док. экон наук.-Т.:1995.с22.

Биз кейинги гурух олимларини фикрларини мантикан туFри деб хисоблаймиз, чунки "банд-лик" ишлаб чикариш самарадорлигини ошириш ва мехнат ресурсларидан фойдаланиш ва банд-ликни шакллантирувчи муаммоларни камраб олувчи ижтимоий - иктисодий муносабатлар-нинг бир бутун мажмуидир"3. Бошк,ача к,илиб айт-ганда, иш билан бандлик нафак,ат мехнатни айир-бошлаш сохасини, балки мехнат салохиятини такрор ишлаб чикариш хамда мехнатдан фойдаланиш сохасини камраб олиши илмий ва амалий жихатдан мантикийдир.

Иш билан бандлик муаммоларини, бу сохада кечаётган таркибий узгаришларни ва узига хос жараёнларни урганиш ва тахлил этиш мехнат бозоридаги вазиятни хар томонлама ва реал бахолаш имконини беради. Зеро, бандлик сохаси мехнат бозорини салмоFи жихатдан асосий хисобланадиган сектори булиб, у мехнат ресурсларидан фойдаланиш билан боFлик ижтимоий-иктисодий муносабатларни хам узида акс этти-ради4.

Уз навбатида илмий-услубий жихатдан мехнат бозорини урганишга булган мана шундай ёндашув мехнат бозоридаги барча жараёнлар туFрисида туларок тушунчага, хамда ишчи кучи таклифи билан унга булган талаб уртасидаги мувозанат к,ай даражада эканлиги тутрисида тасаввурга эга булиш имкониятини беради.

Хулосалар.

Демак, юк,орида келтирилган фикрларга хулоса сифатида шуни айтиш мумкинки, бандлик ва мехнат бозори бир бутун макроик,тисодий тизим-нинг бир-бирини такозо этувчи элементларидир.

Мехнат бозорининг асосий ташкил этувчилари-бу ишчи кучи таклифи, ишчи кучига булган талаб ва ишчи кучининг бахоси (иш хаки даражаси). Илмий адабиётларда ва илмий даро-мадлар ва илмий доираларда бу тушунчалар мохияти турлича талкин этилади. Масалан, баъзи мутахассислар мехнат бозоридаги талаб ва таклиф уртасидаги нисбатни фак,атгина буш иш уринларни

3 Максакова Л П. Проблемы обеспечения занятости трудовых ресурсов Республики Узбекистан в периодный период к рынку. Автореферат дисс. На соиск. Уч.степен.док.экон наук.-Т.:1995.с22.

4 Муминов Нозим Гаффарович. Пути эффективного использования трудовых ресурсов и повышения занятости населения в регионах Республики Узбекистан// Современные технологии управления. ISSN 2226-9339. — №3 (96). Номер статьи: 9606. Дата публикации: 2021-11 -01 . Режим доступа: https:// sovman.ru/article/9606/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

хамда ишсизларнинг умумий сони сифатида, яъни тор маънода талкин этадилар1.

Биз ишчи кучи таклифи ва унга булган талабни кенг талкин этувчи мутахассислар фикрини маъкуллаймиз. Яъни, миллий иктисодиёт ёки мам-лакат даражасида караладиган булса, ишчи кучи таклифи иктисодиётда банд булганлар хамда иш излаётганларнинг умумий сонидан иборат (халкаро стандартлар буйича иктисодий фаол ахоли). Ишчи кучига булган талаб эса иктисодиёт тармокларидаги банд булган ва банд булмаган (буш турган) ишчи уринларининг йиFиндисидан иборат.

Маълумки, мехнат бозори иш берувчилар билан ёлланма ишчилар уртасида, улар билан давлат уртасида бозор иктисодиётига хос булган муноса-батларни шаклланишига олиб келади. Демак, бозор иктисодиёти шароитида бандлик хам ишчи кучи таклифи ва унга булган талаб асосида шаклланади. Айни пайтда "ишчи кучи таклифи минтакаларнинг мехнат салохиятини, ишчи кучига булган талаб эса халк хужалигида (мамлакат хужалигида - З.Г.)

мавжуд ишчи уринларининг худудий - тармок йиFиндисини акс эттиради"2.

Фикримизча, бандлик назарияси мехнатни таш-кил этувчи элементлар хар томонлама урганиш ва унда кечадиган жараёнларни башорат к,илиш имко-ниятларини кенгайтиради.

Энди бизнинг республикамизда бандликка таъсир этувчи омиллардан бири бу - шаклланиб ривожланаётган мехнат бозори туFрисида суз юритадиган булсак, унинг узига хос хусусиятлари Узбекистоннинг ик,тисодий, ижтимоий демографик хусусиятларидан келиб чикдди. Бошк,ача к,илиб айт-ганда, бандлик назариясига ижтимоий-ик,тисодий, демографик ва худудий омиллар таъсир курсатади.

Бу омиллар илмий адабиётлардан маълумки мехнат бозорининг асосий сегментлари (таркиби) сифатида "ички", "ташки" мехнат бозори келтири-лади. Бундан ташкари мехнат бозори туFрисидаги концептуал тасаввурларда "мослашувчан" мехнат бозори тушунчаси хам мавжуд. Мазкур концептуал ёндашувларда асосий урFу ишчи кучининг сафар-барлиги ва унинг йуналишларига берилади.

Фойдаланилган адабиёт руй^ати:

1. Кейнс Дж.М. Общая теория занятости, процента и денег. Избранное. — М.: Эксмо, 2007. — 960 с. — ISBN 978-5-699-20989-7.

2. Маршалл А. Основы экономической науки. М.: Эксмо, 2007. С. 535

3. Грановеттер М. Социологические и экономические подходы к анализу рынка труда: социоструктурный взгляд // Экономическая социология. 2011. Т. 12. № 2. С. 50.

4. Колупаева В.А., Раковская В.С. Экономика труда: учебное пособие. -Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2011. - С. 68. Поступила 28.03.2012 г. Hayes, Mark. The Economics of Keynes: A New Guide to the General Theory

5. Костаков В.Г. "Прогноз занятости населения". Методологические основы. М.: "Экономика", 197 с.5.

6. Никифорова А.А. Рынок труда: занятость и безработица. - М.: "Международные отношания".1991.с.29

7. Максакова Л П. Проблемы обеспечения занятости трудовых ресурсов Республики Узбекистан переходной период к рынку. Автореферат дисс. На соиск. Уч.степен. док.экон.наук.-Т.: 1995.с 15.

8. Экономическая теория: Учебник для студентов высших учебных заведений// Кол.авт.: К.Х. Абдурахманов изд. Т.: «Шарк». 1999.640 с.

9. Муминов Нозим Гаффарович. Пути эффективного использования трудовых ресурсов и повышения занятости населения в регионах Республики Узбекистан// Современные технологии управления. ISSN 2226-9339. — № 3 (96). Номер статьи: 9606. Дата публикации: 2021 -11-01 . Режим доступа: https://sovman.ru/article/9606/

1 Колупаева В.А., Раковская В.С. Экономика труда: учебное пособие. -Томск: Изд-во Томского политехнического университета, 2011. -С. 68.Поступила 28.03.2012 г. Hayes, Mark. The Economics of Keynes: A New Guide to the General Theory. — Edward Elgar Publishing, 2008. — 257 p. — ISBN 9781781008683. Keynes, John M. The General Theory of Employment (англ.) // The Quarterly Journal of Economics. — 1937. Русский перевод: Кейнс, Дж. М. Общая теория занятости // Вопросы экономики / Пер. А. Лаптев. — 1997. — № 5. Архивировано 9 декабря 2014 года.

2 Максакова Л.П. Проблемы обеспечения занятости трудовых ресурсов Республики Узбекистан в переходный период к рынку. Автореферат дисс. соиск. уч. степен. док. экон. наук. - Т.: 1995. с. 20.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2022, 2(150)

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.