IQTISODIYOTNI RIVOJLANTIRISH MAQSADIDA TOVARLARNI EKSPORT QILISHNI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA TADBIRLARI Текст научной статьи по специальности «Естественные и точные науки»

JffiTALQINVA 1

\-/TADQIQOTLAR No3 2022

«Cl

ilmiy-uslubiy JumaH

TnTTSnTÏTVnTIVT RTVO TT ATOTTRTSTI \IUKA MIMA TOVART AR ТОТ

IQTISODIYOTNIRIVOJLANTIRISH MAQSADIDA TOVARLARNI

#

>

EKSPORT QILISHNI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA

TADBIRLARI

)>j# *J>

Ikrom O'rolovich Baxtiyorov

Denov tadbirkorlik va pedagogika instituti Tadbirkorlik va boshqaruv fakulteti Iqtisodiyot yo'nalishi 2I-2021-guruh 1-bosqich talabasi Nargiza Eshqobilova Mengnorovna Denov tadbirkorlik vapedagogika instituti "Raqamli iqtisodiyot kafedrasi o'qituvchisi https://doi.org/10.5281/zenodo.7240760

Annotatsiya: Hoziгda mamlakatimiz гivojlanishida katta o'гin tutgan tashqi

ГПТ7ПЛ п1лпп1пплп г*\-ла-f m о m 1 о 1л о +1 o rrrn al/o 1Л r\ rf гимпп Кг\'лплпп lrrv 'rn л п I or тго

savdo aloqalarida chet mamlakatlaгga ekspoгt qilish bo'yicha ko'гsatkichlaг va

>

mahsulotizni jahon bozoгiga olib chiqish bo'yicha choгa tadbiгlaг yoгitilgan.

Kalit so'zlar: Investitsiya, eksport, milliy mahsulot, tashqi bozor, konpensatsiya, tadbirkorlik faoliyati, aylanma mablag', pгefensiya.

»

m?

; J- >Г- # J >

Hozirda investitsiyalar va tashqi savdo vazirligi huzuridagi Eksportni

гag'batlantiгish agentligi mahalliy ekspoгt qiluvchilami qo'llab-quvvatlash bo'yicha

amaliy chora-tadbirlarni amalga oshirish uchun vakolatli ega. U eksport qiluvchilarga

xalqaro ko'rgazma-yarmarkalarda ishtirok etish, milliy mahsulotlar va brendlarni

tashqi bozorlarga chiqarish hamda xalqaro standartlashtirish va xalqaro sertifikatlarni

olish uchun sarflangan harajatlarni kompensatsiya qilib beradi. Bundan tashqari,

eksport qiluvchilar agentlikka murojaat qilib, mahsulotni eksport bozorlariga tashish

bilan bog'liq xarajatlaming 50 foizigacha qoplash uchun kompensatsiya, shuningdek,

sug'uгta xizmatlari ekspoгt qiluvchilaг tomonidan gaгov sifatida foydalanilgan

taqdiгda sug'uгta mukofotining kompensatsiyasini olishlari mumkin. O'zbekiston

Respublikasi Prezidentining joriy yilning 21-oktyabrda qabul qilingan "Eksport

faoliyatini moliyaviy qo'llab-quvvatlashni yanada kengaytirish chora-tadbirlari

-\ ' /-> n i /7 "m ín-тлл n 1 -»ллг> -»лл! nlrn-f n rt~\ 1Л л fn rt' V\ n + l n IA+I n 1л V> г» 'тп л!л n Irr» ' -г*-« 1 г

to'g'risida"gi farmoni mamlakatda ekspoгtni гag'batlantiгish bo'yicha ko'rilayotgan

chora-tadbirlarning mantiqiy davomidir.[1] Shu bilan birga, hujjat eksport qiluvchilar

uchun qator qo'shimcha imtiyozlami nazaгda tutadi. Xususan, hujjatda Tadbirkorlik

J "1 > ' ^^ i

faoliyatini qo'llab-quvvatlash davlat jamg'armasi tomonidan ekspoгt qiluvchi

i J>:*-

koгxonalarga beгiladigan kompensatsiyalar va kafolatlar bo'yicha yangi imtiyozlaг tasdiqlandi.

Eksportni takomillashtirish

i >■;> Ъ-4 >

: * ^ * п>

JffiTALQINVA 1

\-#TAD0I0OTLAR No, 2022

№3 2022

ttmty-usJubtv jurttali l"-,J

miiif-iwuuif juman

Bugungi kunga qadar tijorat banklarining eksportoldi kreditlari bo'yicha foiz

#

>

xarajatlarini qoplash uchun kompensatsiyalar faqat ishlab chiqaruvchilar eksport qiluvchilarga berilgan bo'lsa, endilikda farmonga binoan ushbu preferensiya asosiy faoliyati savdo vositachiligi bo'lgan eksport qiluvchilariga ham joriy etiladi. Shuningdek shu paytgacha eksport qiluvchilarning tijorat banklaridan olingan kreditlar bo'yicha foiz xarajatlarini qoplash uchun kompensatsiyalarni taqdim etish foiz stavkasi qayta moliyalash stavkasining 1,5 baravaridan oshmaydigan kreditlarga nisbatan va faqat qayta moliyalash stavkasidan oshib ketgan qismida amalga

í í J J o 1 o

oshirilgan. Endi esa foiz xarajatlarini qoplash uchun kompensatsiya foiz stavkasi va kredit hajmidan qat'iy nazar taqdim etilgan bo'lsada aylanma mablag'larni to'ldirish uchun tijorat banklaridan olinadigan kreditlar bo'yicha taqdim etiladigan kafolat miqdori 4 milliarddan 8 milliard so'mgacha oshirildi. Bugungi kunga qadar kompensatsiya berilgan ilgari ajratilgan kredit bo'yicha qarzdorlik yuzaga kelgan taqdirda, eksport qiluvchi kompensatsiya va kafolat olish imtiyozidan qayta

fr» x/rlnlnnn Almnr û/11 C nrli ûrn a m 1 n m \s~tra /A 1 -fl o r aIto m n 1 Knrn In trrn n o ro mm t

foydalana olmas edi. Endi esa oldingi kreditlar bo'yicha majburiyatlarga qaramay,

ijobiy kredit tarixi bo'lgan holda qo'shimcha kreditlar bo'yicha foiz xarajatlarini qoplash uchun kompensatsiya va kafolatlar beriladi. Shu bilan birga, taqdim etilgan

kafolatlar bo'yicha olinadigan komissiya miqdori 1 foizdan 0,5 foizgacha kamayishi

ko'zda tutilgan. Ushbu farmonning qabul qilinishi bilan mahalliy eksport

qiluvchilarni qo'llab-quvvatlash davlat instituti sifatida Eksportni rivojlantirish agentligining funksiyalari va vakolatlari kengaytirildi.

Endilikda Agentlikka tijorat banklarini eksportgacha moliyalashtirish va eksport bilan bog'liq savdo operatsiyalarini amalga oshirishga kreditlar ajratish uchun moliyaviy resurslarni taqdim etish, shuningdek xalqaro moliya institutlari, xorijiy hukumat moliya tashkilotlari, xorijiy banklar va moliya kompaniyalari mablag'larini eksportgacha moliyalashtirishga jalb qilish bo'yicha vazifalarni hal qilish vakolati beriladi. Ushbu maqsadda Eksportni rag'batlantirish agentligi huzurida Eksportni qo'llab-quvvatlash jamg'armasi tashkil etilmoqda, uning hisobidan tijorat banklariga

'M

^^^ v I I ^

eksport bilan bog'liq savdo operatsiyalarini moliyalashtirish bo'yicha xizmatlar ko'rsatish maqsadida moliyaviy resurslarni ajratish mexanizmi joriy etiladi. Kompensatsiya, subsidiyalar va moliyalashtirishni ta'minlashdan tashqari, tizimning

"n-IA/A-rf ri It n J*fn m n n 1 11 1 +1ir7inn K r» n S^t 1 r> Il 1 rr n Il n A7 n 1-1 /~l 1

funksiyalariga eksport ^«rn tuzish bosqichigacha xorijiy xaridcrrd topish va

muzokaralar jarayonida mahalliy eksport qiluvchilarni qo'llab-quvvatlash va

shuningdek, respublika vazirliklari va idoralari, mahalliy hokimiyat organlari bilan

j "l> ^^

eksport qiluvchilarning milliy eksport mahsulotlarini chet elga sotish, eksportni

i J>:*-

qo'llab-quvvatlash choralari, vakolatli davlat hukumat organlarining vazifalari va funksiyalari to'g'risidagi ma'lumotlarga ega bo'lishini ta'minlash bo'yicha tizimli

hamkorlikni o'rnatish kiradi. Milliy eksportni qo'llab-quvvatlash tizimining o'ziga

_____„• • „1_________: _____________» ._______„ ,_______, ____

xos afzalligi eksportchilarni "yagona oyna" tamoyili asosida kompleks qo'llab-

* : j*

-TT^ra-n -.- c--W- H^h ; >

¡j>¿* ^ » !>

Шг

И»-

I

J

>>

>j>

Ы j> 1

я>

эй* Ы *

ЩУ

ы>

< >S# ♦g*

эй

ы )>

Я*

Ы>

! >5>

н>

Ы )>

• >4>

+И >

щ

ш>

< >>>

>

Ы >

Ы >

эй*

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubiy jumaH

№3 2022

quvvatlash imkoniyati bo'lib, ularga o'z faoliyatida duch keladigan masalalarning keng ko'lamini hal etishda vaqt yo'qotishlarini va moddiy xarajatlarini sezilarli dar ajada kamaytirishga imkon beradi.

O'zbekistonda tashqi savdo aylanmasi 2018 yil yanvar-aprel oylarida 11,3 mlrd. AQSh dollarini, shu jumladan eksport 5,0 mlrd. AQSh dollarini va import 6,3 mlrd. AQSh dollarini tashkil qildi. Tashqi savdo aylanmasi saldosi minus 1,3 mlrd. dollarni tashkil etdi. Eksport tarkibida energiya manbaalari va neft mahsulotlari o'tgan yilning shu davriga nisbatan 66,2 foizga o'sishi tabiiy gazning 1,9 martaga oshgani hisobiga to'g'ri kelmoqda. Kimyo mahsulotlari va undan tayyorlangan buyumlar esa 7,3 foizga o'sdi, shundan plastmassa va plastmassa buyumlarining eksporti 16,7 foizga oshdi. Meva-sabzavot mahsulotlari eksportining o'tgan yilning shu davriga nisbatan 41,6 foizga o'sishi oziq-ovqat mahsulotlari eksporti hajmining 41,9 foizga o'sishiga olib keldi.

O'zbekiston Respublikasining chet mamlakatlarga oziq- ovqat mahsulotlarini eksport qilishdagi ulushi.

(1-diogramma)

Meva-sabzavot mahsulotlari eksportida yirik hamkor davlatlarning ulushi, foizda

q >3*

ш

q >>

M>

>

I Qozog iston I Vctnam I Qirg iziston I Boshqa davlatlar

П Rossiya Fedoratsiyasi

■ Xitoy

■ Pokiston

Ш Afg oniston ■ Turkiya □ Eton

Prezident Shavkat Mirziyoyev raisligida ehtiyojmand aholining ijtimoiy himoyasini yanada kuchaytirish chora-tadbirlari yuzasidan videoselektor yig'ilishida aytib o'tganidek:

Biz Yangi O 'zbekiston taraqqiyot strategiyasida ijtimoiy adolat tamoyili asosida aholining yordamga muhtoj qatlamlarini qo'llab-quvvatlash va kambag'allikni

Я-

i+ i >

q

и*-

Ч >;*

ш >

ы >

qH>

ж*'

ЗИ >

UТЖ

q >3*

ц >р

Ы > 8 >j<:>

Р

Ы >

1Щ*'

Qj^f^S).

61

J*-; > '*<Ù>

1

>4»

P*

. VVTALQIN VA MTADQIQOTLAR

ilmiy-uslubry jumaH

№3 2022

•sxr ^

hm

-

bartaraf etishni davlat siyosatining ustuvor yo 'nalishi etib belgiladik. Bu siyosat bugun biz barpo etayotgan xalqparvar va adolatli davlatning asosiy xususiyatiga aylanmoqda. Bugungi muborak kunlarda xalqimizga xos olijanoblik va mehr-muruvvat ramzi sifatida nuroniylarimiz, yolg'iz va ehtiyojmand bo'lgan opa-singillarimiz, aka-uka va farzandlarimizga e'tibor ko'rsatish, holidan xabar olib, dardiga malham bo'lish, o'ylaymanki, Yaratganga ham, xalqimizga ham, albatta, xush keladi ".[2]

2018 yil yanvar-aprel oylarida tashqi cavdo aylanmasi saldosi minus 1310,5 mln dollarni tashkil qildi, shundan MDH davlatlari bilan minus 835,5 mln dollar va boshqa davlatlar bilan 475,0 mln dollarni tashkil etdi.

O'zbekiston Respublikasining chet mamlakatlarga oziq-ovqat va bir qancha tovarlarni eksport va import qilish ko'rsatkichlari.

(1-chizma)

»4 >

mln. AQSh doliarl o tgan yilga nisbatan umumly hajmga nisbatan foizda

foizda

Eksport 5008,9 148,8 100,0

paxta tolasi 135,4 60,2 2,7

oziq-ovqat mahsulotlari 243,9 141,6 4,9

kimyo mahsulotlari va undan 313,1 107,3 6,2

tayyoriangan buyumlar

energiya manbaalari va neft mahsulotlari 721,6 166,2 14,4

qora va rangli metallar 263.3 99,8 5,3

mashina va asbob-uskunalar 80,0 92,9 1,6

xizmatlar 1483,3 141,3 29,6

boshqalar 1768,3 209,6 35,3

Import 6319,4 157,8 100,0

oziq-ovqat mahsulotlari 592,9 129,3 9.4

kimyo mahsulotlari va undan tayyoriangan buvumlar 776.3 112,0 12,3

energiya manbaalari va neft mahsulotlari 335,6 130,5 5,3

qora va rangli metallar 514,1 127,4 8,1

mashina va asbob-uskunalar 2052,6 139,9 32,5

xizmatlar 1461,7 565,9 23,1

boshqalar 586,2 125,3 9,3

q i>> >

-J , <M

; J

vH >

62

Ma*

m >

q >3* q

i>

q > >

q

Шу

1 Ч>

. vjTALOIN VA • ^TADOIOOTLAR

ilmiy-uslubry jumaH

№3 2022

Щ, >>

Ы J> 1 >J>

b>4r>

Ы у-

< >S#

ЗЙ <: > : )>

Ы i

!

J ]>S#^ 1

J>

] >4>

Щ »

ш

-иф

>

эй* *ф>

Ы j>

Ы >

i >j>

* - i>

Xulosa va takliflar

Tashki savdoni tartibga solishda eng ko'p qo'llaniladigan usul importga tarif belgilash bo'lib, buning natijasida ichki baholarning o'sishi kuzatiladi. Importga tariflarni joriy qilishdan iste'molchilar ko'rgan zarar ishlab chiqaruvchilar va davlat ko'rgan foydadan katta bo'ladi. Importga tariflarni joriy kilishdan ko'riladigan foyda va zararlar nisbati munozarali masaladir. Ammo import tariflari ichki ishlab chikaruvchilarni himoya qilish, to4ov balansini tartibga solish maqsadlarida keng qo'llaniladi. Ichki ishlab chikaruvchilarni himoya qilish maksadida ishlab chikaruvchilarga subsidiyalar berish usuli xam qo'llaniladi. Eksportga subsidiyalar valyuta tushumini ko'paytirish, ortikcha maxsulotdan kutulish, tashki bozorni egallash uchun qo'llaniladi. Eksport subsidiyalarini ko'llash dempingga olib kelmasligi kerak, chunki demping xalqaro savdo qoidalariga ko'ra taqiqlangan. Tashki iqtisodiy faoliyatni litsenziyalash va kvotalar o'rnatish xalqaro savdoni tartibga solishning bevosita usullaridir.

Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati:

1. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M.Mirziyoyevning so'zlagan nutqi.

2.Agapova T.A.Seregina S.F. Makroekonomika:Uchebnik.-7-e izd.pererab.

i dop.-M.:Izdatel'stvo "Delo i servis", 2005. 314- 329 s.s.

3. Axmedov D.K.,Ishmuxamedov A.E., Jumaev K.,Djumaev Z.A. «Makroiktisodiyot» T.: O'zbekiston YOzuvchilar uyushmasi Adabiyot jamgarmasi nashriyoti 2004, 166-181 b.b.

4. Ivashkovkiy S.N. Makroekonomika: Uchebnik.-2-e izd., dop.- M.: Delo, 2002, 282-310 s.s.

5. Mejdunarodnie ekonomicheskie otnosheniya.: Uchebnik / Pod redaktsieyA.I. Evdokimova., M., "Prospekt", 2004., 201-231 s.s.

Qj^f^S).

* -4v ,--

63

jW^ y

q ж** l>3»=

Ш

»

ÜBfl

q й

s1 >i#;

q

щ >

*Ф>

ИИ>

Jj

m

3 Ж*: q

q ] >Ъ

^H j>

Ы >

*ф>

]>Ж

*4> *ф>

q

|:H>

q > >

Ы >

q

q <;>