Научная статья на тему 'Интерпретация проблемы духовных потребностей в научных исследованиях ученых нашей страны'

Интерпретация проблемы духовных потребностей в научных исследованиях ученых нашей страны Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
56
6
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
потребность / духовная потребность / мировоззрение / общество / человек / материальная потребность / технология / духовная жизнь / производство. / need / spiritual need / world-view / society / person / material need / technology / spiritual life / production.

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Жамшид Жабборов

В статье подчеркивается положительное влияние потребностей, отраженных в богатом духовном наследии, созданном нашими предками, на благосостояние людей. Кроме того, отражен глубокий научный анализ классификации системы потребностей, ряд успешных научных исследований социально-философских и культурных факторов развития духовных потребностей учеными нашей страны.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Interpretation of the problem of spiritual needs in the scientific research of scientists of our country

The article covers the positive impact of the needs reflected in the rich spiritual heritage created by our ancestors on the wellbeing of people. Also, the scientists of our country conducted a series of successful scientific researches on the classification of the system of needs, socio-philosophical and cultural factors of the development of spiritual needs.

Текст научной работы на тему «Интерпретация проблемы духовных потребностей в научных исследованиях ученых нашей страны»

Жамият ва инновациялар -Общество и инновации -Society and innovations

Journal home page: https://inscience.uz/index.php/socinov/index

Interpretation of the problem of spiritual needs in the scientific research of scientists of our country

Jamshid JABBOROV1

Karshi State University

ARTICLE INFO

Article history:

Received April 2021 Received in revised form 20 April 2021 Accepted 15 May 2021 Available online 25 June 2021

Keywords:

need,

spiritual need, world-view, society, person, material need, technology, spiritual life, production.

Мамлакатимиз олимларининг илмии тад;и;отларида маънавий эх;тиёжлар муаммосининг талкини

_ АННОТАЦИЯ_

Ма;олада аждодларимиз томонидан яратилган бой маънавий меросда акс этган эх,тиёжларнинг одамлар турмуш фаровонлигига ижобий таъсири ёритилган. Шунингдек, мамлакатимиз олимлари томонидан эх,тиёжлар тизими таснифланиши, маънавий эх,тиёжлар ривож-ланишининг ижтимоий-фалсафий ва маданий омиллари юзасидан бир катор муваффак;иятли илмий изланишлар олиб борилганлиги чукур илмий тах,лил килинган.

ABSTRACT_

The article covers the positive impact of the needs reflected in the rich spiritual heritage created by our ancestors on the well-being of people. Also, the scientists of our country conducted a series of successful scientific researches on the classification of the system of needs, socio-philosophical and cultural factors of the development of spiritual needs.

2181-1415/© 2021 in Science LLC.

This is an open access article under the Attribution 4.0 International (CC BY 4.0) license (https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/deed.ru)

Калит сузлар:

эдтиёж,

маънавий эдтиёж,

дунёк;араш,

жамият,

шахс,

моддий эдтиёж, технология, маънавий даёт, ишлаб чик;ариш.

1 Basic doctoral student, Karshi State University, Karshi, Uzbekistan. E-mail: jamshidshoh@gmail.com.

Интерпретация проблемы духовных потребностей в научных исследованиях ученых нашей страны

_ АННОТАЦИЯ_

Ключевые слова:

потребность,

духовная потребность,

мировоззрение,

общество,

человек,

материальная

потребность,

технология,

духовная жизнь,

производство.

В статье подчеркивается положительное влияние потребностей, отраженных в богатом духовном наследии, созданном нашими предками, на благосостояние людей. Кроме того, отражен глубокий научный анализ классификации системы потребностей, ряд успешных научных исследований социально-философских и культурных факторов развития духовных потребностей учеными нашей страны.

КИРИШ

Инсоният тара;;иётига назар ташласак, инсон эхтиёжлари, жумладан, маънавий эхтиёжлар доим усиб, юксалишиб боради. Улар уз ривожланиш ;онунларига эга. Маънавий эхтиёжларнинг ;ондирилиши улардан юксакро; булган янги маънавий эхтиёжларни тугилишига олиб келади. Бу холат маънавий эхтиёжларнинг муттасил равишда юксалиб бориши ;онун эканини тасди;лайди. Маънавий эхтиёжларнинг пайдо булиши, англаниши, ;ондирилиши, эхтиёжларнинг таркиби узгариши ёки янги-янги эхтиёжларнинг пайдо булиши, уларнинг хам ;ондирилиш жараёни доимо такрорланувчи энг мухим, мохиятли, биринчи даражали зарурий богланишлардир. Маънавий эхтиёжларни узлуксиз равишда усиши ва янгиларининг вужудга келиши хар бир жамиятга хосдир.

Жамиятни янада юксалтиришда маънавий эхтиёжларнинг ;ондирилиши мухим ахамият касб этади. Инсоннинг ижтимоий мохияти, тафаккур ва жамият, маънавият ва ижтимоий мухит муносабатлари, инсон эхтиёжи, хаётий талаблари ва нафси хусусиятлари ха;идаги фикрлар Шар; ижтимоий-фалсафий тафаккури намояндалари: Форобий, Беруний, Ибн Сино, Юсуф Хос Х,ожиб, Жалолиддин Румий, Алишер Навоий ижодиётида ифодаланган булиб, уларнинг ;арашларида акс этган инсон маънавияти, гуманистик гоялари бугунги кунда хам узининг долзарб тарбиявий ахамиятини йу;отмаган.

Мамлакатимиз олимлари томонидан эхтиёжлар тизимини таснифлаш юзасидан бир ;атор муваффа;иятли илмий изланишлар олиб борилиб, ;исман тахлил ;илинган. Биро;, маънавий эхтиёжларнинг юксалиши, шаклланиши, англаб олиниши, шахсий, гурухий, миллий манфаатлар билан богланиши, эхтиёжларнинг мазмунига, инсон ва жамиятга таъсирига кура ижобий ва салбий хусусиятлар касб этиши, эхтиёжлар ривожини белгиловчи омиллар, эхтиёжлар ривожининг маънавият ва бутун жамият юксалиши билан богли;лиги каби долзарб масалалар чу;ур тахлилларга таянувчи илмий изланишлар олиб боришни та;озо этади.

АДАБИЁТЛАР ТА^ЛИЛИ ВА МЕТОДЛАР

Мазкур ма;олани тахлил ;илиш жараёнида илмий билишнинг обективлик, тарихийлик ва умумийлик усулидан фойдаланилди. Шунингдек, маънавий эхтиёжлар - аждодларимиз хамда юртимиз олимларининг илмий-тад;и;от

предмети сифатида тизимли ёндашув асосида тахлил цилинди. Эркаев А. нинг "Маънавият - миллат нишони" китоби, "Маънавиятнинг уч цонуни" номли мацоласи, Абу Наср Форобийнинг "Фозил одамлар шахри" асари ва бошца адабиётлар руйхатида келтирилган муаллифларинг назарий-фалсафий царашлари илгари сурилган илмий мацолалар методологик манба булиб белгиланди.

МУ^ОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Цадимги дунё донишмандлари, хусусан, Зардушт, Конфуций, Будда, антик замон алломалари замонидан бошлаб хозирги кунгача инсон муаммоси тугрисида фикр юритилганида унинг мохиятини ацл, тил, ахлоц, одоб ва эхтиёжларга боглаб тавсифлаш анъанаси давом этиб келмоцда. Марказий Осиёнинг энг цадимги ёзма манбаи булган "Авесто"дан тортиб шу кунгача юзага келган ижтимоий-фалсафий фикрларда маънавий ва ахлоций эхтиёжлар мазмунини инсон билан богланган холда тавсифлаб келади. Хусусан, комилликка интилишнинг мохияти ва зарурияти хацидаги масала цадимги Шарцда юзага келган дастлабки фалсафий-назарий масалалардан биридир. У "Авесто"да тахлил цилинган. Бу асарда ифодаланган "эзгу фикр, эзгу суз, эзгу амал" бирлиги инсонда маънавий эхтиёжларни шакллан-тиришда нихоятда катта ахамиятга эга булиб, унда хозирги замон учун хам бехад ибратли булган сабоцлар борлигини куриш мумкин. Марказий осиёлик мутафаккирларнинг фалсафий царашларида бундай фикрлар устувор урин тутган.

Абу Наср Форобийнинг фикрича, ахлоций камолотни маънавий эхтиёжга айлантирган инсон уз рухи, гурури ва виждонини цадрлаши, узи гузал ва яхши хислатли, цурцмас, жасур булиши керак, уз табиатига кура хар - бир одам шундай яратилганки, у яшаши ва камолга етишиши учун жуда куплаб нарсаларга мухтож булади, уларга бир узи эриша олмайди ва уларга эришиши учун у кишилар жамоасига мухтож буладики, уларнинг хар бири унинг бирор-бир хожатини чицаради. Х,ар-бир одам бошца одамга нисбатан худди шундай ахволда булади. Аллома инсоннинг яшаши ва камолга етиши учун зарур булган нарсалар йигиндисини эхтиёж сифатида бахолайди. Фаробийнинг эхтиёжга, жамиятнинг шаклланиши ва ривожланишида унинг ахамиятига берган таърифи бизнинг давримизда хам эътиборини йуцотмаган [1. 186-188]. Фаробий жамиятнинг келиб чициши устида мулохаза юритар экан, зуравонлик ва мажбурлаш таълимотини инкор этиб, у инсон жамоасининг келиб чициши асосида табиий эхтиёж ётганлиги хацидаги назарияни илгари суради. "Табиий эхтиёж кишиларни жамоага уюшишига, узаро ёрдамга олиб келади. Ана шу узаро ёрфам туфайли эхтиёж цондирилади. Кишилар уртасидаги узаро ёрдам инсон жамоасини келтириб чицаради" [9. 45].

Абу Али ибн Сино инсоннинг ижтимоий мавжудлиги унинг фацат маънавий табиатидан эмас, балки табиий эхтиёжларидан келиб чицишини, яхшиликка интилиш, уни хаётга татбиц этиш инсон учун юксак маънавий фазилат эканлигини таъкидлайди. Алломанинг фикрича инсон эхтиёж ва интилишлари уртасида фарц булиши табиий ва айрим ахоли гурухлари хамда шахслар уртасида келишмовчилик, царама-царашликларни содир булиши кишиларнинг мавжуд эканлигидан далолатдир [6. 143-144].

Абу Райхон Берунийнинг фикрича эса, ахлоций цадриятлар инсоннинг мехнатида намоён булади [3. 40]. Мутафаккир инсонни инсон сифатида улуглайди-

iMlSf 1РПГР

Uli lv"'" Жамият ва инновациялар - Общество и инновации - Society and innovations

Special Issue - 5 (2021) / ISSN 2181-1415

ган нарса бу мехнат эканлигини алохида таъкидлаб утади. "Инсон уз эхтиёжларини тушуниб, узига ухшаш кишилар билан бирга яшаш зарурлигини англай бошлайди. Шунинг учун узаро келишувчанлик ;абилидаги шартнома тузишга киришади. Одамларнинг биргаликда турмуши инсонни ха;и;ий ^удратга, унинг эхтиёж-ларини ;ондиришга олиб келмайди, бунинг учун яна мехнат ;илиши зарур" [2], деб таъкидлайди.

Ижтимоий ходиса ва жараёнларни тушунтиришда Беруний кишилар эхтиёжини хам мухим омил сифатида курсатиб, асослаб берган. Хусусан, у одамларнинг бир-бирини химоя ;илиш эхтиёжи, муомала эхтиёжи, моддий ва маънавий эхтиёжларини алохида тахлил ;илиб берган [9. 47].

Билимга нисбатан одоб ю;ориро; турган, одоб билимнинг усткурмаси эканлигини таърифлаган тасаввуф фалсафаси комил инсонда ахло;, одоб, юксак хул;-атвор ботиний булишини эътироф этган. Бундай комиллик Алишер Навоийнинг "Одамий эрсанг демагил одами, оники йу; хал; гамидин гами" [4] тарзида ифодаланган хикматида уз аксини топган.

Соби; иттифо; даврида эхтиёж, хусусан маънавий эхтиёжлар ха;ида юзага келган концепцияларда тарихий материализм, коммунистик мафкура гоявий асос булганлиги учун бу сохада холисона илмий фикр юритиш имконлари чекланган эди. Янгиланган Узбекистонда амалга оширилаётган фалсафа ва фалсафий фанлар тизимига оид тад;и;отларда маънавий эхтиёжлар ва уларнинг шаклланиш механизмлари асосан ижтимоий-амалий фаолиятга боглаб урганилади. Эхтиёжлар ха;идаги фалсафий, социологик, и;тисодий, психологик, эстетик изланишларда унинг умумий томонлари тилга олинган булса-да, лекин шахснинг маънавий эхтиёжи, унинг мохият-мазмуни, мезон ва меъёрлари, тушунча ва принциплари махсус урганилмаган.

Урта асрларда маънавият масалалари, хусусан, маънавий эхтиёжлар диний муносабатлар таъсири остида булганлигини куплаб тарихий манбаларда учратамиз. Бу даврда яшаган инсонларнинг дунё;арашида, кадриятларида дин устунлик ;илди, уларнинг маънавий хаётини белгилаб берди.

XIX аср охири ва ХХ аср бошларидаги ижтимоий-тарихий тара;;иётнинг натижасида хамда бош;а хал;ларнинг маърифатпарварлари таъсири о;ибатида ижтимоий-фалсафий о;имга айланган жадидчилик харакатининг гоялари: озодлик, тенглик ва хурфикрлик - инсонларнинг асосий маънавий эхтиёжига айланди. Жадидлар Туркистон худудида узо; давр мобайнида юз берган ижтимоий-маданий ин;ирозга бархам беришга харакат ;илиб, санъат, дин, матбуот, маориф, адабиёт сохаларида ислохот утказиш гояларини илгари сурганлар. Улар ахло;-одоб, эъти;од, адлия, согли;ни са;лаш муаммоларини ;айта куриб чи;ишни, ижтимоий-маънавий хаётнинг барча сохаларини шакллантиришни уз олдиларига асосий ма;сад ;илиб харакат килишди, куплаб ютукларга эришишди. Лекин, уша даврдаги сиёсий тизим бу харакатларнинг заволга юз тутишига сабаб булди.

Муста;илликдан кейин юртимизнинг файласуфлари хам эхтиёж муаммосига эътиборларини каратишди. Эхтиёжлар ха;ида А.П. Эркаев куйидаги фикрларни билдирган: "Хайвонот оламида биологик эхтиёжлардан узга бир эхтиёж деярли йу;. Айрим ;ушлар ва хайвонларнинг "иш;ий" уйинлари, жуфт булиб яшашини биологик-эхтиёж доирасидан таш;ари деб ;арашга асос йу;. Хайвонот оламида

эхтиёжлар юксалмайди, фацат узгаради, натижада биологик вужуд табиатга мослашади, холос.

Инсонда эса эхтиёжлар муттасил юксалади: моддийлари хам, маънавийлари хам. Инсонда бир эхтиёжнинг цондирилиши ундан юксакроц булган янги эхтиёжни тугдиради" [10. 39]. Олимнинг фикрларини тахлил циладиган булсак, маънавий эхтиёж фацат инсонгагина хос булиб, уни онгли мавжудот сифатида шакллан-тиришда, дунёцарашини ривожлантиришда, борлицда ижтимоий мулжалини белгиловчи восита эканлигини куришимиз мумкин. Хайвонот оламидаги "эхтиёжлар" эса фацат табиий-биологик куринишга эга булиб, организмининг ички майл, интилиши сифатида намоён булади. Агарда инсонларда хам хайвонлар-дагидек фацатгина табиий-биологик эхтиёжлари мавжуд булиб, моддий-ицтисодий, ижтимоий, маънавий эхтиёжлари мавжуд булмаганда, инсоннинг онгли фаолияти хам булмасди.

А. Эркаев ижтимоий-маънавий эхтиёжларни мазмуни, вазифалари, ахамияти, муайян ижтимоий онг шаклига мансублигига цараб икки гурухга булади:

1. Умуммаънавий, яъни маънавият яхлит тизим, бус-бутунлик сифатида тацозо этадиган ва вужудга келтирадиган эхтиёжлар;

2. Маънавиятнинг нисбатан мустацил таркибий цисмлари сифатида ижтимоий онг шакллари тацозо этадиган ва вужудга келтирадиган эхтиёжлар.

Биринчи гурухга: инсоннинг уз табиатини (мохиятини) такомиллаштириш, ижтимоий яратувчилик имкониятларини (салохиятини) ошириш, шахс сифатида цобилиятларини юзага чицариш, эркинлик даражасини орттириб бориш эхтиёжлари киритилган. Уларнинг хар бири куплаб талаб, меъёр, мезон ва курсаткичларни цамраб олади.

Иккинчи гурухга ижтимоий онгнинг алохида шаклларига оид эхтиёжлар тизими киради: эътицодий, яъни илмий-фалсафий ва диний эхтиёжлар, ахлоций эхтиёжлар, эстетик эхтиёжлар, хуцуций эхтиёжлар, сиёсий эхтиёжлар, бошца ижтимоий-маънавий эхтиёжлар (оилани мустахкамлаш, урф-одатлар, маросим, анъаналарни такомиллаштириш, таълим, соглицни сацлаш, маданият ва спортни ривожлантириш, ахборот олиш, хордиц чицариш, буш вацтни мазмунли утказиш) ва хоказо [11. 20-26].

Таницли олимлардан Эркин Умаров ва Махмуд Абдуллаевлар хаммуаллиф-лиги остида чоп этилган "Маънавият асослари" уцув цулланмасида: "Эхтиёж - бу зарурат. Биз уларни уйлаб топмаймиз, англаб етишимиз ёки англаб ета олмаслигимиз мумкин. Хар цандай эхтиёж уз асосига кура, инсоннинг мухит билан узаро алоцадорлиги туфайли юзага келади. Хар бир киши уз тирикчилигини таъминлаш учун озиц-овцат ейиши, ичиши, харакат цилиши, узи билан табиат уртасидаги модда алмашинувини амалга ошириши зарур, бироц очлик, ташналик туйгуси овцат хазм цилиш жараёнисиз маъно касб этмайди. Харакат цилишга булган эхтиёж муайян органлар ва мускуллар харакатисиз, шунингдек, кишилар билан алоцага киришиш истагисиз, тилсиз, тафаккурсиз, хиссиётсиз руй бермайди" [12. 27], - дея эхтиёж тушунчасига таъриф берганлар ва уларнинг юзага чицишининг ички механизмини цайд этганлар. Олимлар инсон борлицнинг бир булаги сифатида хам табиат билан, хам жамият билан узаро муносабатга киришиши орцали эхтиёжлари юзага келишини таъкидлайди. Инсоннинг моддий-ицтисодий

хамда маънавий эхтиёжларининг цондирилиши табиат ва жамиятнинг ривож-ланиш цонунлари асосида юз беради.

Мамлакатимиз етакчи олимларидан бири А. Мухтаров томонидан ижтимоий эхтиёж, манфаатлар, гоя ва мафкура тушунчаларининг маъно-мазмуни, умумий ва фарцли жихатлари тавсифланиши, унинг шаклланиши билан узвий алоцадорлиги, гоя ва мафкуралар шаклланишининг ижтимоий-тарихий генезисининг манфаат ва эхтиёжлар билан мутаносиблиги, мацсад, манфаат ва эхтиёжларни илмий-назарий хамда фалсафий нуцтаи назардан тадциц этиш орцали уларнинг жамиятдаги гоявий-мафкуравий жараёнларга таъсири, мамлакат ахолисининг сиёсий-хуцуций маданияти ва ижтимоий онг даражасининг усиб бориши, жамиятни демократ-лаштириш ва либераллаштириш жараёнларининг жадал ривожланиши, миллий манфаатлар тизимида маънавий-маданий мерос ва мафкура бирлиги, диний-ахлоций меросга ворислик, комил инсон гоялари шахс, жамият ва давлат ривожланишининг хаётий эхтиёжи сифатида царалиши, таълим ислохотлари хаётий эхтиёж ва ундаги мафкуравий жараёнлар, таълим миллий моделини руёбга чицариш, шахс тарбиясида эхтиёж, манфаат миллий гоя ва мафкура такомилининг бош омили тарзида баён этилиши изчил тадциц цилинган.

Юцоридаги фикрларга асосланиб, тадцицотчи эхтиёж категориясига цуйидагича таъриф берган: эхтиёж бу, инсоннинг табиий, физиологик, психологик, моддий-ицтисодий, хуцуций-мафкуравий хамда маънавий цондириш ёки руёбга чицаришга интилишнинг мажмуидир.

А. Мухтаров инсон эхтиёжининг ижтимоий-маиший эхтиёжларга, диний, ахлоций, эстетик, билиш, таълим-тарбия эхтиёжларидан иборат булган маънавий эхтиёжга, бошцариш ва тартибга солиш мацсадидаги сиёсий ва хуцуций эхтиёжларга булиниши тадциц цилган. [8. 44].

З.Д. Бойтемирова маънавий эхтиёжлар таркибидаги ахлоций эхтиёжлар буйича илмий тадцицотлар олиб бориб, ахлоций эхтиёж - инсоннинг жамият ва кишилар манфаати, эзгулик, адолат, поклик-халоллик, хацицат йулидаги фацат уз манфаати билан чекланмаган ва цондирилишини тацозо циладиган бегараз ботиний интилиши, индивидуал ички холатнинг рухий механизми сифатидаги ацлий, рухий, эмоционал омиллар билан боглиц булади, шахснинг хаёт, жамият, турмуш, одамлар уртасидаги урнини мустахкамлаш ва мавцени юксалтиришда мухим роль уйнашини эътироф этади.

Маънавий эхтиёжлар тизимини тадциц цилган олима М.К. Номуратова маънавий эхтиёжлар тизими тахлилининг ижтимоий-фалсафий асослари, маънавий эхтиёжларнинг ижтимоий мохияти, Узбекистонда маънавий эхтиёжлар ва ижтимоий тарацциёт диалектикаси доирасида илмий изланишдар олиб борган. Унинг таъкидлашича - "Маънавий эхтиёжлар - инсон эхтиёжларининг энг олий куриниши булиб, унинг мохиятида билимга, камолотга интилиш, юксак идеалларга эргашиш орцали уз - узини намоён этиш ва англаш ётади. Маънавий эхтиёжлар жамият тарацциёти даражасини, ахлоций идеалларини, мацсад ва манфаатларнинг цандай гояларга йуналганлик характерини курсатади. У уз мохиятида ижодкорлик, бунёдкорлик ва яратувчанлик салохиятини жамлаган булиб, маънавий эхтиёжларнинг цондирилиши жамиятнинг тарацциётига, ижтимоий, ицтисодий, сиёсий такомиллашувига восита булади" [13].

Мамлакатимиз олимлари томонидан инсон эхтиёжларининг узлуксиз юксалиши, ёшларда маънавий эхтиёжларнинг шаклланиш жараёни ха;ида туркум илмий ма;олалар хам чоп этилган.

Бугунги кунда ёшларимиз маънавий ;иёфасининг шаклланишига маълум даражада таъсир утказаётган эхтиёж масаласи тугрисида тани;ли тарихчи олим А. Маврулов кенг мулохазаларини Шар; юлдузи журналида баён этган. Олимнинг эътирофича, "эхтиёж инсоннинг инсон эканлигини доимо ёдига солиб турадиган, уни тарбиялайдиган, сафарбар этадиган ходиса сифатида бир томондан табиий йусинда юзага келса, бош;а томондан жамият, давлат, турли ташкилот, муассасалар томонидан шакллантирилади. Умуман, эхтиёж инсоннинг ижтимоий мулжали, уни тургунлик холатидан чи;арувчи восита, кучдир. Аслида, инсоният тара;;иёти хам эхтиёж натижасида ривож топади" [7. 5].

Инсонда соглом маънавий эхтиёжни шакллантириш ута мураккаб жараён эканлиги, билим, тафаккур ва идрок маънавий эхтиёжлар шаклланиши учун асос булиб хизмат ;илиши олим томонидан таъкидланади. "Оддийдан мураккабликка, шаклдан мазмунга, сондан сифатга айланиш жараёнида, соглом эхтиёж белгилари намоён булиши мумкин. Шу маънода, мамлакатимизда ёш авлодни таълим-тарбия жараёнига жалб этиш, уларда илм-фанни узлаштиришга булган интилишни ;уллаб-;увватланаётганлиги хайрли ишдир" [7. 6].

Ёшлар тарбиясида улардаги эхтиёжларнинг шаклланиши ва усиш жараёнига алохида эътибор ;илиш ижтимоий хаётнинг зарурий шарти эканлиги М.А.Ахунов томонидан этироф этилиб, ёшларда маънавий эхтиёжларни шакллантиришда ;уйидаги услублардан фойдаланиш мумкинлигини тахлил ;илади: 1. Кузатув услуби; 2. Мехнат махсули, маълумотлар тахлили; 3. Сухбат; 4. Услубий тажриба; 5. Суровнома; 6. Тест; 7. Коррекцион-ривожлантириш [5. 46-48].

ХУЛОСА

Хал;имизнинг бой маданий, илмий меросини яратган, унга асос солган мутафаккирларимиз, олиму фузалоларимиз тугрисида ёш авлодга бераётган билимларимиз, аждодларимизнинг маданий хамда маънавий мероси, кашфиётлари, юту;лари ха;ида таълим муассасаларда тахсил олаётган ёшларга, жамиятдаги барча инсонларга англатишимиз ор;али уларнинг соглом маънавий эхтиёжларининг усишига катта таъсир этиш мумкин. Шунингдек, инсоннинг ривожланиши, унинг комиллик сари интилиши, мукаммаллик йулидаги саъй-харакатлари, нафснинг кучайиши, молпарастлик, шахватпарастлик, мансаб-парастликка ;арши кураша олиши ор;алигина узида соглом маънавий эхтиёж-ларини шакллантириш мумкин.

Шу каби ишлар жахон хамжамияти орасида уз урнини топиб бораётган Янги Узбекистонда шахс, унинг манфаатлари йулида олиб борилаётган чу;ур ислохотлардан кузланган ма;саднинг мазмун-мохиятини ташкил этади.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ:

1. Абу Наср Форобий. "Фозил одамлар шахри". - Т.: Хал; мероси, 1993. -Б. 86-188.

2. Абу Райхон Беруний. Танланган асарлар. 1-Т., Т.: - 1968. - Б. 247.

3. Абу Райхон Беруний. "Цадимги халцлардан цолган ёдгорликлар". - Т.: Фан, 1989. - Б. 40.

4. Алишер Навоий. Мукаммал асарлар туплами. Т. 7. - Т.: Фан,1991. - Б. 240.

5. Ахунов М.А. Инсон эхтиёжлари ва ёшларнинг маънавий тарбияси. Илмий хабарнома, АДУ, № 4 2013 йил, - Б. 46-48.

6. Болтаев М.Н. Абу Али Ибн Сино - буюк тафаккур сохиби, Урта асрлар шарц энциклопедист олими. "Шарц" нашриёти - Т.: Фан, 1980. - Б. 143-144.

7. Маврулов А. Маънавият - эхтиёж махсули. Шарц юлдузи журнали. 2010. № 4 сон. - Б. 3-7.

8. Мухтаров А. Миллий гоя такомилида эхтиёж ва манфаатлар бирлиги. Фалсафа фанлари доктори илмий даражасини олиш учун ёзилган диссертация автореферати Т.: 2011. - Б. 44.

9. Саитходжаев Х.Б. Социология: Марузалар курси. Т.: Узбекистон Республикаси. ИИВ Академияси, 2008. - Б. 169, 45.

10. Эркаев А.П. "Маънавият - миллат нишони". Тошкент "Маънавият" 1997. - Б. 39.

11. Эркаев А.П. "Маънавиятнинг уч цонуни". "Тафаккур" журнали. 2017 йил 2-сон. - Б. 20-26.

12. Умаров Э. Абдуллаев М. Маънавият асослари. "Чулпон номидаги нашриёт - матбаа ижодий уйи" Тошкент - 2006. - Б. 27.

13. Номуратова М.К. "Жамият тарацциётидаги маънавий эхтиёжларнинг фалсафий тахлили". Фалсафа фанлари номзоди илмий даражасини олиш учун тацдим этилган диссертация автореферати, Т.: 2011. - Б. 28.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.