Научная статья на тему 'ИНСОН ОРГАНИЗМИДАГИ ЯРАТУВЧИ МАШИНАЛАР'

ИНСОН ОРГАНИЗМИДАГИ ЯРАТУВЧИ МАШИНАЛАР Текст научной статьи по специальности «Философия, этика, религиоведение»

CC BY
134
7
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
кремний / энергия / машина / тут / олтингугурт / мис / мишметалл / кадмий / фосфор / калий / кальций / марганец / стронций / таллий / рух / silicon / energy / machinery / mulberry / sulfur / copper / mishmetall / cadmium / phosphorus / potassium / calcium / manganese / strontium / thallium / zinc / кремний / энергия / машины / шелковица / сера / медь / мишметалл / кадмий / фосфор / калий / кальций / марганец / стронций / таллий / цинк

Аннотация научной статьи по философии, этике, религиоведению, автор научной работы — Қодиров Ҳ.Ғ., Сафаров З.Н., Абдуллаев Ш.Ш.

Бу маколада Инсон организмига зарур элементлардан бири кремний ҳақида ҳамда бу элемент манбаси қаердан олиниши қайси мевада мавжудлиги борасида фикр юритилади. Бу элемент мавжуд бўлган тут дарахти меваси тажрибада текширилди ва натижалар олинди.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

In this state obsuzhdaetsya silicon, one of the most important elements of the human body, as well as the source of the ego. Fruits shelkovitsy, in kotoryh prisutstvuet this element, bыli ispytanы experimentally and poluchenы rezultaty.

Текст научной работы на тему «ИНСОН ОРГАНИЗМИДАГИ ЯРАТУВЧИ МАШИНАЛАР»

УДК 622.046.

© ^одиров ^.F., Сафаров З.Н., Абдуллаев Ш.Ш.

ИНСОН ОРГАНИЗМИДАГИ ЯРАТУВЧИ МАШИНАЛАР

^одиров \F. - Навоий давлат кончилик институти доценти, Сафаров З.Н. - Навоий давлат кончилик институти катта у^итувчиси, Абдуллаев Ш.Ш. - Навоий давлат кончилик институти ассистенти

Аннотация: Бу маколада Инсон организмига зарур элементлардан бири кремний х,а^ида х,амда бу элемент манбаси ^аердан олиниши ^айси мевада мавжудлиги борасида фикр юритилади. Бу элемент мавжуд булган тут дарахти меваси тажрибада текширилди ва натижалар олинди. Калит сузлар: кремний, энергия, машина, тут, олтингугурт, мис, мишметалл, кадмий, фосфор, калий, кальций, марганец, стронций, таллий, рух.

Аннотация: В этой статье обсуждается кремний, один из важнейших элементов человеческого тела, а также его источник. Плоды шелковицы, в которых присутствует этот элемент, были испытаны экспериментально и получены результаты. Ключевые слова: кремний, энергия, машины, шелковица, сера, медь, мишметалл, кадмий, фосфор, калий, кальций, марганец, стронций, таллий, цинк.

Annotation: In this state obsuzhdaetsya silicon, one of the most important elements of the human body, as well as the source of the ego. Fruits shelkovitsy, in kotoryh prisutstvuet this element, bbili ispytanbi experimentally and poluchenbi rezultaty.

Keywords: silicon, energy, machinery, mulberry, sulfur, copper, mishmetall, cadmium, phosphorus, potassium, calcium, manganese, strontium, thallium, zinc.

Энергия билан таъминловчи яратувчи "машина"лар инсон организмида энергия захираси билан узлуксиз *аёти мобайнида таъминлаб турадиган элемент нима -бу кремний элементи. Кремний элементи одам организмида яратувчи "машина"ни узлуксиз энергия билан таъминлайди.

Бирор жойи бузилиб долган машинани куз олдингизга келтиринг: уни тузатишингиз керак, лекин машинанинг ^андай ишлашини, мотордаги деталлар ^ай тарифа ^аракатга тушишини тушунмасдан туриб уни тузатолмайсиз. Шунинг учун, миянинг ^ай тарифа ишлашини билиб олсангиз, унинг яхши ишлашига эриша оласиз *еч уйлаб курганмисиз, фикр ^андай пайдо булади? Во^еаларни ^андай ^илиб эслаб ^оласиз? И^тидор ва ^обилиятингиз асосида нима бор? Бу каби саволларнинг жавоби миямизда.

Утган асрнинг охирги йилларида мия со^асида катта тад^и^отлар ^илинди ва миямиз *а^ида 90 % маълумот ^улга киритилди, яъни утган 25 йилда биз 25 асрдан кура куп маълумотга эга булдик. Демак, ХХ асрдан аввал инсоният миянинг тули^ ишлаш ^обилиятидан бехабар ^ булган. Буни оддийгина бир факт билан исботлаш мумкин: муаллимлар муаллими ^^ ^исобланган Аристотел инсон фикрлаши ва

туйгуларининг маркази ^орин ёки ошщзон деб хулоса ^илган экан.

Инсон машинасисининг жисмоний томонини яхшиласак, уз-узидан ру*ий томони *ам яхшиланади. Мия бош^а аъзоларга нисбатан беш баробар куп ^он истеъмол ^илади, мия талабларини ^ондирсак, у биздан миннатдор булади. Жисмоний даражангизни ошира бориб, сиз ру*ий даражангизни кутарасиз. Агар сиз а^лингиздан мамнун булишни истасангиз, танангиз билан мутаносибликда булсин. Инсон "машина" си фикр ёрдамида узлуксиз бош^арувда булади. Фикр маълумотни нерв толалари ор^али организмни барча ну^таларига етказиб беради. Шунинг учун фикр тарбияси инсон учун асосий хисобланади. Ер сайёрасини 27,6 фоизи кремний, 60% кислород (О2) экан шу сайёрада яшаймизми, демак, табиат билан *амнафас яшашимиз керак. Кислород (О2) дан нафас оламиз оксидланамиз. Организмда SiO2 кремний оксиди *осил булади. Узлуксиз равишда организмни энергия билан таъминлаймиз. SiO2 ^андай элемент у организмда нима ов^ат ор^али киради, ^андай энергия ишлаб чи^аради. Деган саволларга жавоб изладик. Кремний *аёт элементи *исобланади. Чунки Менделеев даврий системасидаги 118 элементни бирортасида уч хил энергия *осил ^илмайди. Яъни:

1. Электр энергияси

2. Ёруглик энергияси

3. Исси^лик энергияси

Фа^ат кремний элементи шу хусусиятга эга. Шундай экан кремний организмда яратувчи "машина" елементи *исобланади. "Машина"ни *аракатга келтирувчи куч кремний (SiO2) энергияси экан. Энергия одам организмини узлуксиз энергия билан таъминлаши учун кремний захирасини инсон ^аердан олади. Бу Олло* яратган неъматлар ичида энг биринчи пишадиган тут дарахтининг меваси экан( ер тути, шотут, о^тут, ва *оказо). Эрта ба*орда табиат уйгонган ва^тда ер сайёрасидаги барча тирик жонзотлар, усимликлар, ер ва тоглар энергия олади. ^уёшдан инсон организмида энергияга булган талаб *осил булади. Атроф му*ит табиат усимлик *айвонот дунёси билан бирга иш ва^тида инсон бир йиллик келгуси ба*оргача булган даврга етадиган энергияни олиши керак. Шу энергияни тут дарахти мевасидан олади. Тарихда ота - боболаримиз, *ар бир хонадонда тут экканлар уни Олло* берган немат деб уч маротаба туйиб истеъмол ^илганлар. Истемол

^илган инсон бир йил мобайнида кремний элементи захирасига эга булган организмда "машина" соглом булган.

Тарихга тухталсак Бухородан Хитойгача булган ипак йулига назар солайлик. Бухородан ^анчалик дунё ^ал^лари учун а^амиятли булса. Узбек *ал^и учун Ба^оуддин На^шбандий таълимоти устин эканлиги аён булаяпти. Фикр тарбиясини кучайтириш учун инсон "машина"сини ишлаш тезлигини ошириш керак. Инсон "машина"сини согломлаштириш учун керакли минерал элементлар ва витаминлар зарур

бошлаганим бежиз эмас.* Ба^овуддин На^шбандий бобомизни ру^ий фикр тарбияси замирида яратувчанлик машинаси ётипди. Бу машинани яратиш ва^ти келди. Хитойда Конфуций таълимоти

булади. Бу минерал ва элементлар тут мевасида мавжудлиги тажрибада ани^ланди ва

текширилди.

Учтут мевасининг таркибидаги элементлар тажрибада ани^ланиши буйича мивдорлари жадвалда келтирилган.

Мавжуд элементлар:

Кремний. SiO2 бирикмалари ^адимдан маълум булиб, 1823 йилда швед кимёгари Йенс Якоб Берцелиус (1779-1848) элементар кремнийни урганиб, ажратиб олган. Шунингдек, ихтирочи торий ва селеннинг кашфиётчиси хисобланади. Кремний Менделеев даврий системасининг IV

гурухига мансуб кимёвий элемент, тартиб раками 14, атом массаси 28,0855. Учта баркарор изотопи бор: 28Si (92,27%), Msi (4,68%) ва 30Si (3,05%). Кремний кислороддан сунг табиатда энг куп таркалган элемент. Ер пустининг массаси жи^атидан 27,6% ини ташкил этади. Табиатда бирикмалар *олида

Ol

булади. Кремний Si02 *олида усимлик ва хайвон тукималарида хам учрайди. Соф кремнийни илк бор 1911 йил француз кимёгари Ж.Л.Гей-Люссак ва Л.Ж.Тевар ажратиб олишган. Кремний - кулранг, кумушдек ялтирок модда. Аморф ва кристалл холда булади. Кремний биоген элемент. У инсон, хайвон, усимлик ва микроорганизмларнинг нормал усиши ва ривожланиши учун зарур.

Мис. Белгиси - Си ("Cuprum" лотинча Кипр оролининг исмидан олинган), даврий системанинг II гурух кимёвий элемента, Си (лот. Cuprum), тартиб раками 29, атом массаси 63,546, зичлиги 8,920 г/см3, ЦЩ=1083°С; ^айн=2540°С; кизил рангли кубик кристалли металл, иссиклик ва электр утказувчанлиги катта; завода оксидланиб кораяди, нам завода гидроксикарбонат *осил булгани учун кукаради; кислоталарда ва аммиакда эриб, тузлар *осил килади. Мисдан кимёвий аппаратуралар Калий. 1807 йилда инглиз физиги ва кимёгари Гемфри Дэви калий гидроксид (КОН)ни электролиз килиб, калий металлини олди ва уни потассий деб атади. 1809 йилдан у «калий» деб атала бошлади. Кейинчалик Гей-Люссак ва Тенарлар калийни пулатли трубкада кумир билан ажратиб олдилар.

Кальций. Металл кальций биринчи 1808 йилда Гэмфри Дэви томонидан амальгама кальцийдан симобни хайдаш йули билан синтезлаб ажратиб олинган.

Темир ва церийнинг котишмаси. Мишметалл. 1898 йилда австриялик олим, кимёгар ва ихтирочи Карл Ауэр фон Вельсбах (1858-1929) кашф килган. Неодим ва празеодим (к.Неодим. Празеодим) металларини кашф килган ихтирочининг бу кашфиёти зажигалка учун сунъий кремний сифатини яхшилашда кулланилади.

Олтингугурт. Олтингугурт билан инсоният кадимдан таниш. ^адимги Мисрда маълум булган. Улар дастлаб олтингугуртни паст ^ароратда гелдан ясалган тувакларда эритиш йули билан олиб, шу тарифа кашф килганлар. Сера, Oltingugurt, белгиси - S. (Sulfur, лотинча оч-сарик деган суз), даврий жадвалнинг VI гурух кимёвий элемента, тартиб раками 16, атом массаси 32,064, каттик, мурт, сарик модда, бир неча аллотропик шакл узгаришлари бор. Одатдаги шароитда октаэдрик (ромбик). Олтингугурт бар^арор дифосфор табиатда ромбик олтингугурт учрайди. Олтингугурт зичлиги 2,07г/см3, =112,8°С, ^айн =444,6°7С; электр утказмайди, сувда деярли эримайди, углерод сульфидда, бензолда ва толуолда эрийди. Призматик (моноклиник) олтингугурт 95,5°С дан юкорида баркарордир. Яна аморф олтингугурт хам бор.

^^ Фосфор. XII асрда араб алхимиги Алхид

tР Бехил кашф килган. Европалик алкимёгар Хенниг Брандту (1630-1710) кашф килинган бу

(иссиклик алмашгичлар, музлаткичлар, плазматрон деталлари ва бошкалар)

тайёрланади. Миснинг 30% дан ортиги саноатда мис котишмалари сифатида ишлатилади. Кадмий. Кадмийни 1817 йилда немис кимёгари

Ф.Штромейер кашф этган. Дастлаб рух карбонат таркибидан олингани учун рух рудасининг юнонча номи («Kadmeia») билан аталган.

Марганец. Бу

элемент кадимдан маълум булиб, шиша ва сопол буюмларда ишлатилган. Марганецни дастлаб 1774 йил швед олими, кимёгар ва доришунос Карл Вильгельм Шееле (1742-1786) темир билан котишма *олида ажратиб олган. Соф *олдаги марганец швед кимёгари Ю.Ган томонидан 1894 йилда ажратиб олинган.

элементга кушимча килди. 1669 йилда Бранду ок фосфорни кашф килди. Юнонча "Phosphoros" ёруглик ташувчи демакдир. Ок фосфор кимёвий жи^атдан анча фаол (киздиришда, ишкалашда уз-узидан алангаланади), кора фосфор эса унча фаол эмас. Фосфор бирикмалари усимлик ва ^айвонлар *аётида му^им роль уйнайди; улар баъзи оксил модда (шунингдек, асаб ва мия ^ужайралари), фермент, витаминлар таркибига киради. 1676 йилда И.Кункель фосфорни ажратиб олди ва унинг хусусиятларини ёзиб колдирди. XX асрнинг бошларигача ишлаб чикаришда кулланиб келинаётган фосфорни 1771 йилда К.Шееле суяк кукунидан ажратиб олди. Стронций. 1787 йилда А.Кроуфорд англиялик кимёгар Айдер Кроуфорд (1748- 1795) ва Уильям Крюйкшеик (1745-1810)кашф килган. Стронций металлини 1808 йилда инглиз кимёгари Г.Дэви электролиз усули билан ажратиб олган. Стронций кумушсимон-ок юмшок металл.

Таллий. 1861 йилда инглиз физиги, кимёгар Уильям Крукс (1832-1919) томонидан спектр анализ оркали топилган ва яшил шох спектрнинг оч яшил чизикларига кура, шундай аталади. Шунингдек, Крукс радиометр ва спинтраскопни ихтиро килган. Орадан анча вакт утиб,

У.Крукс ихтиросидан бехабар холда А.Лями таллийни эркин холда ажратиб олди ва табиий металл элементи сифатида киритди. Даврий системанинг III гурух элементи, тартиб раками 81, атом массаси 204,38. Таллий - кукиш-ок рангли юмшок металл, зичлиги 11,850 г/см3; = =304°С, ^айн =1475°С. Ер юзида 3 ■ 104 % жойлашган.

Рух. Рухдан 2000 йил олдин жез тартиб беришда фойдаланилган. Рух эритиш даетлаб Х,индистонда, кейинчалик Хитойда вужудга келган. Металл рухни олиш у сули

португалияликлар томонидан Хитойдан олиб чикилган. Европаликларга урта асрнинг охирларида маълум булган. Парацельснинг ёзишича, Либавий рухни «олтинчи металл» деб атаган. Рухни электролиз йули билан олишни 1921 йилда П.П.Федотьев кашф килган. Даврий системанинг II гуру* кимёвий элементи, тартиб разами 30, атом массаси 65,37, оч зангори о^ рангли металл; зичлиги 7,130 г/См3, W= 419,5 °С ' ^йн= 906 °С, ялтироц оч кукимтир, гексагонал кристаллик металл; *авода оксид ва гидроксикарбонат билан копланади; бу кават уни оксидланишдан саклайди, сувда эримайди, кислота ва иш^орларда эрийди.

Хулоса ^илиб айтадиган булсак. Инсон ов^атланганда эьтибор бериб ов^атланиши керак, ^андай ма*сулотни ёки ов^атни истеъмол ^иляпти. Унинг инсон организмига таъсири ^андай ва фойдалилик жи*ати хусусиятлари мавжудлигини билиб тановул ^илиши керак. Француз файласуфи, математиги Рене Декарт гоясига кура, инсоннинг мо*ияти унинг фикрлашидадир. У инсон а^л-идрокининг билиш жараёнидаги урнига юксак ба*о беради ва ^уйидагича *икматли сузлари мавжуд: "А^лингиз яхши ишлашини хо*ласангиз, танангизни парвариш ^илинг". Демак шундай экан, аввало инсон танасини парвариш ^илиши керак. Фикрлаш жараёни ривожланиши учун эса талаба "Фикрларни чархловчи таомлар" ни исътемол ^илиши керак.

Адабиётлар:

1. О.Ф.Петухов, К.С.Санакулов, А.С.Хасанов. Буюк ихтироларнинг сехрли олами - Тошкент: Muharrir nashriyoti, 2018. - 320 б.

2. Ш.М.Ра*монов. Мукаммал хотира - Тошкент: Янги аср авлоди,2014. - 284 б.

3. Qodirov H.G'., Safarov Z.N., Eshbaeva Z.N. Tog' billuri. Navoiy, 2021, 234 b.

Ol

w

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.