Научная статья на тему 'Инсон капиталини ривожлантиришда «Ақлли таълим» ва «Ақлли тиббиёт» тизимининг ўрни'

Инсон капиталини ривожлантиришда «Ақлли таълим» ва «Ақлли тиббиёт» тизимининг ўрни Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
239
60
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
олий таълим / халқ таълими / инсон капитали / ижтимоий сиёсат / инсоннинг ақлий салоҳияти / таълим стандартлари / высшее образование / народное образование / человеческий капитал / социальная политика / умственное развитие человека / образовательный стандарт

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Ғуломов Саидаҳрор Саидахмедович, Қодиров Умарали Дўсқобилович

Мақолада инсоннинг ақлий ва жисмоний ривожланиши, шахс томонидан қобилиятларининг ишлаб чиқариш, маданий муносабатларда, ижтимоий-сиёсий фаолиятда мақсадга мувофиқ қўлланилиши, бу борада зарур бўладиган шарт-шароитлар хусусида мулоҳаза юритилган, тегишли таклиф ва тавсиялар баён этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

МЕСТО СИСТЕМЫ «УМНОГО ОБРАЗОВАНИЯ» И «УМНОЙ МЕДИЦИНЫ» В РАЗВИТИИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА

В статье излагаются вопросы умственного и физического развития человека, производства личностью способностей и использования их в культурных отношениях, социальнополитической деятельности, высказаны мнения о необходимых условиях для их реализации, даны соответствующие предложения и рекомендации.

Текст научной работы на тему «Инсон капиталини ривожлантиришда «Ақлли таълим» ва «Ақлли тиббиёт» тизимининг ўрни»

fуломов Саидах,рор Саидахмедович,

Узбекистон Фанлар академияси академиги, иктисод фанлари доктори, профессор; Кодиров Умарали Дуск,обилович,

Сурхондарё вилояти Халк таълими ходимларини кайта тайёрлаш ва уларнинг малакасини ошириш х,удудий маркази директори, психология фанлари номзоди, доцент

ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА «АКЛЛИ ТАЪЛИМ» ВА «АКЛЛИ ТИББИЁТ» ТИЗИМИНИНГ УРНИ

¥УЛОМОВ С.С., КОДИРОВ У.Д. ИНСОН КАПИТАЛИНИ РИВОЖЛАНТИРИШДА «АКЛЛИ ТАЪЛИМ» ВА «АКЛЛИ ТИББИЁТ» ТИЗИМИНИНГ УРНИ

Маколада инсоннинг аклий ва жисмоний ривожланиши, шахс томонидан кобилиятларининг ишлаб чикариш, маданий муносабатларда, ижтимоий-сиёсий фаолиятда максадга мувофик кулланилиши, бу борада зарур буладиган шарт-шароитлар хусусида мулох,аза юритилган, тегишли таклиф ва тавсиялар баён этилган.

Таянч суз ва тушунчалар: олий таълим, халк таълими, инсон капитали, ижтимоий сиёсат, инсоннинг аклий салох,ияти, таълим стандартлари.

ГУЛОМОВ С.С., КОДИРОВ У.Д. МЕСТО СИСТЕМЫ «УМНОГО ОБРАЗОВАНИЯ» И «УМНОЙ МЕДИЦИНЫ» В РАЗВИТИИ ЧЕЛОВЕЧЕСКОГО КАПИТАЛА

В статье излагаются вопросы умственного и физического развития человека, производства личностью способностей и использования их в культурных отношениях, социально-политической деятельности, высказаны мнения о необходимых условиях для их реализации, даны соответствующие предложения и рекомендации.

Ключевые слова и понятия: высшее образование, народное образование, человеческий капитал, социальная политика, умственное развитие человека, образовательный стандарт.

GULOMOV S.S., KADIROV U.D. THE PLACE OF THE SYSTEM OF «SMART EDUCATION» AND «SMART MEDICIN» IN THE DEVELOPMENT OF HUMAN CAPITAL

The article contains relevant suggestions and recommendations regarding the mental physical development of a person the generating of personal obesities and use in cultural relations and socio-political activities, as well the necessary conditions for their implementation.

Keywords: higher education, public education, human capital, social politic, human mental development, educational standard.

Узбекистон Республикасида инсон капиталини ривожлан-тириш учун ацлий цобилиятни устирадиган ва инновация-ларга ургатадиган «Ацлли таълим» ва «Ацлли тиббиёт» тизимини жорий цилиш зарурати юзага келди.

Хурматли президентимиз Шавкат Мирзиёев 2018 йил 7 декабрь куни Узбекистон Конституциям кабул килинганлигининг 26 йиллиги муносабати билан сузлаган нуткидаги « ... халк таълими сохасидаги таълим стандартлари ва укитиш услубларини илFор хорижий тажриба-лар асосида, укувчининг индивидуал коби-лиятини руёбга чикариш нуктаи назаридан кайта куриб чикиш лозим. Фарзандларимиз-нинг кобилиятини руёбга чикаришга болалик-дан эътибор бериб, уларнинг камолоти учун барча имкониятларимизни сафарбар этсак, юртимиздан яна куплаб Берунийлар, Ибн Синолар, Улугбеклар етишиб чикади. Мен бунга ишонаман»1 деган фикрлари Узбекис-тоннинг буюк давлат булишида мухим аха-миятга эга.

Олдимизга куйилган мухим вазифаларни хал этиш учун биз таълим, соглицни сацлаш ва оилада янги инновацион гоялар ва уларни самарали амалга ошириш чора-тадбирлари (йул харитаси)ни ишлаб чици-шимиз зарур.

Бу Fояларнинг купини амалга ошириш жуда кийин. Янги Fояларни танкид килиш осонрок. Инновацион Fояларни амалга ошириш учун катта илмий изланишлар керак.

Охирги икки йилда таълим ва соFликни саклашда катта ислохотлар ва ижобий узга-ришлар сезилмокда. Шу билан бирга бу сохалар ходимлари танкидга хам учрамок-далар. Амалга оширилаётган ислохотлар самара бериши учун мутасадди ходимлар жавобгарликни хис килиши лозим.

Лекин, интеллектуал кобилиятни (инсон капиталини) ривожлантириш механизмини шакллантиришда на соFликни саклашда, на таълим тизимида аник чора-тадбирлар ишлаб чикилган. Кучат экишдан олдин ерни тайёрла-маса, хосил олиб булмайди. Нега таълимда

1 «Билимли авлод - буюк келажакнинг, тадбир-кор халк - фаровон хаётнинг, дустона хамкорлик эса тараккиётнинг кафолатидир». Президент Шавкат Мирзи-ёевнинг Узбекистон Республикаси Конституцияси кабул килинганининг 26 йиллигига баFишланган тантанали маросимдаги маърузаси. Узбекистон миллий ахборот агентлиги расмий сайти.

олдин аклли тиббиёт ёрдамида мия фаолия-тини яхшиламай, хотира ва кобилиятни устирмай (таълимнинг илдизи соFликни саклашда), шахсга билим беришга самарасиз харакат киламиз? Куп талабаларга 11-16 йил берган билимларимизнинг 20-30% (баъзан олдинги дарс мавзуси) хам эсида колмайди.

Ал Хоразмий ва Ибн Синоларни хеч ким бизнинг укув стандартларида 15 йил укитиб, бунга халкнинг маблаFларини сарфламаган. Улар тугилганида хотираси, уйлаш тезлиги, мия фаолияти жуда кучли булган.

Биз фаровон яшашимиз, бой-бадавлат булишимиз учун инновацион тараккиёт йулига утишимиз жараёнида билимларни инновацияларга айлантириб, самарали ишла-тиш хамда сифатли ургатиш механизмларини ишлаб чикишимиз зарур.

Биринчи, Узбекистонни инновацион ривожлантириш учун ижтимоий сохада (инсон капиталини ривожлантириш) инвестициялар, инновациялар ва сифат усиши реал секторга нисбатан юкори булиши шарт. Янгича уйлаш, янгича фикрлаш ва янгича термин (аклли оила, аклли махалла, аклли тиббиёт, аклли таълим, аклли талаба, аклли тадбиркор ...)ларни истеъмолга киритиш лозим. Буларнинг бар-часи акл, кобилиятни ривожлантириш ва уларни самарали ишлатиб, фаровон турмуш кечиришга хизмат килиши зарур. Чунки инновацион ривожланиш инсон аклий капитали-нинг усиши ва уни самарали ишлатишга нисбатан пропорционал куринишга эга.

Иккинчиси, инновациялар стратегияси-нинг максади барча сохалар (айникса, инсон капитали) сифат курсаткичларини устиришдир, шунда турмуш даражаси сифати усади ва дунё бозорида ракобатбардош була оламиз. Шунинг учун «сифат, сифат ва яна сифат» деган шиор асосий максадимиз булиши керак.

I. Узбекистонни инновацион ривожланти-ришда соFликни саклаш тизимига куйидаги янги талаблар куйилиши зарур деб хисоб-лаймиз:

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

1-жадвал. Мия к,обилиятини такомиллаштириш омиллари.

№ Мия кобилиятини такомиллаштириш омилларининг (Ю) пасайиши ва фаол умрнинг к,иск,ариши омиллари

1. Авлоддан авлодга утувчи 5000га якин наслий касалликларнинг (инфекцион эмас) геометрик прогрессияда купайиши.

2. Наслий касалликлар сабаби - купчилик келин-куёвларнинг даволанмасдан оила куриши ва зурриёт куриши.

3. «Яширин очарчилик», яьни шахс организмини соFломлаштирувчи микроэлемент, аминокислоталар етишмаслиги. Нутрициологиянинг (илмий овщатланиш) таълим ошхоналарида кулламаслик.

4. Ёмон холестерин моддасининг купайиши оркали мия томирларининг торайиши натижасида унда кислород, сув ва озукаларнинг етишмаслиги.

5. Стресс, асаб, уйку бузилишлари, кабзият холатларининг ортиб бориши.

6. Мияга озук,а энергияси (25%) етиб бормаслиги ва мияда сув балансининг (90%) бузилиши.

7. ОFир мехнат ва спорт билан шурулланишнинг меъёрланмаганлиги ва шахс имкониятига к,араб йуналтирилмаганлиги.

8. Мия кобилиятини ривожлантиришга йуналтирилган машклар (200 турга ящин) бажарилишининг йулга куйилмаганлиги.

9. ДХХ, ИИБ тизимидаги хотирани ривожлантириш тамойилларининг бошк,а сохаларда амалда кулланмаслиги.

10. Спиртли ичимликлар, тамаки ва наркотик моддалар истеъмол килинишининг камаймаганлиги.

11. Билимларни самарали ишлатиб, бой булишга к,изик,тирмаслик ва ургатмаслик («Халк, бой булса, давлат хам бой ва кудратли булади»).

12. Хаво, сув, ер ва мева-сабзавотларнинг зарарланиши.

Таълим муассасалари, овкатланиш мажмуа-ларида овкатланишни максадли ташкил килиш - яширин очликни бартараф этиш (кальций, магний, йод, темир... витамин ами-нокислоталар етишмаслигини камайтириш)га ургатиш.

Минимал истеъмол савати хар бир киши учун индивидуал булиб, яширин очликни камайтириш зарур. Хар куни 4 порция сабза-вот ва 1 порция мева ейишни таъминлаш, ковуриб-куйдириб витаминларни улдиришни тухтатиш лозим.

Аввало, аклий тиббиёт хар бир боланинг кобилияти йуналишини (мусика, математика, рассомчилик, мухандислик...) аниклаши зарур. Сунгра шу сохада уни хар йили ривожланти-риб бориш керак (12 ёшга якин мия коби-лиятини такомиллаштириш омилларини чукур тах,лил килиш керак (1-жадвал ). Таълимда (11 йил мактабда) талабани уз кобилияти сохасида олий таълим тизимида мутахассислигини тан-лашга тавсиялар бериш максадга мувофик.

Интеллект (заковат - Ю)ни устириш омиллари1:

• яширин очликни камайтириш, хотирани яхшилаш усул ва тамойилларини куллаш, мнемотехника, ментал арифметика, тез укишни узлаштириш;

1 Ганс Айзенк. Ю-супер тесты. 320 задач на интеллект и скорость мышления. - М., «Эксмо», 2011.

• интеллектуал салохиятни устирадиган овкатларни истеъмол килиш, организмда тегишли моддалар (сув, йод....) мувозанатини саклаш;

• укитувчи, устознинг махоратини оши-риш, уларни янги билим ва инновация яратиш хамда самарали ишлатишга ургатиш;

• махсус таркибли безарар биокушимча мия стимуляторларидан фойдаланиш;

• ёшларга оила куришдан аввал юкумли касалликларга «тиббий маълумотнома» беришдан ташкари, наслий касалликларнинг авлоддан авлодга утиши борасида маълумот бериш, унинг олдини олиш;

• «СоFликни саклаш» урнига «СоFликни яхшилаш» атамасига утиш, хаво, сув, ер, мева-сабзавотлардан зарарланишдан ва асаб касал-ликларидан сакланиш. Хар бир оилада аклли тиббиёт тамойилларидан келиб чикиб, уртача фаол умрни узайтириш ва мия кобилиятини ривожлантириш йул хариталарини ишлаб чикиб, ижросини назоратга олиш.

II. Узбекистонни инновацион ривожланти-ришда таълим тизимига куйиладиган янги талаблар.

Мактабгача таълим муассасасидан бошлаб, бола (шахс)нинг кобилияти сохасини аниклаб, имкониятларни руёбга чикариш ва доимий ривожланиш омилларини тахлил килиб бориш зарур.

г

1-расм. Инновацион ривожланишда узлуксиз таълимнинг урни.

6

Крбилият ва миссий заковат (IQ, ЕО)ни ривожлантирадиган ва _инновацияларга ургатадиган узлуксиз таълим_

г

Мактабгача таълимда кобилият (IQ) сох,асини аниклаш.

г

11 йилликумумий урта ва урта махсус таълим кобилияти (IQ) сох,асини аниклаш, кобилиятларни доимий

ривожлантириб бориш. Олий таълимнинг тегишли йуналишларига тавсия бериш.

I

Касб-х,унар таъ-лимида 6 ой-2 йил инновация-ларни ишла-тишга ургатиш, «Устоз-шогирд» тизимини куллаш.

Бакалавриату-рада хорижий инновацияларни ишлатишга укитиш, магис-тратурада хорижий инновацияни модернизация-лаш ва татбик этиш.

I

Докторантура (PHD, DSc) да янги илмий гоялар ва инновациялар яратиш, экс-портини йулга куйиш.

Таълимда билим бериш билан бирга билимни ишлатиб, фаровон, тукин хаёт кечи-ришга ургатиш мухим урин тутади. Масалан, АКШда янги билим ургатилса, дарров уни каерда ишлатиб, бойишни хисоблай бошлай-дилар.

Бизнингча, таълим тизимида Ю, EQ тест-лари оркали мия кобилияти усишининг тах-лилини жорий этиш максадга мувофикдир (Германияда 10-12 ёшдан IQ курсаткичларини ошириш учун укувчилар махсус мактабларда укитилади). Биз хам шу усулда ажратиб олин-ган болаларга нуфузли Президент мактаблари ва лицейларида тегишли илFор методикалар-дан фойдаланган холда таълим беришимиз керак.

Президент мактаблари ва лицейларга кириш имтихонларини олий таълим муассаса-лари абитуриентлари орасида утказиладиган тест синовлари сингари марказлаштирган холда ташкиллаштириш, ёшликдан укувчи-ларни мнемоника, ментал арифметика, шах-матга ургатиш баркамол авлодни тарбиялаш борасидаги ишларга мухим хисса булиб кушилиши мумкин.

Таълим тизими самарадорлиги, натижавий-лигига таъсир килиши мумкин булган турли ташки омиллар (инновацион оила, иннова-цион тиббиёт, акл гимнастикаси, инновацион махалла ва х.к.)ни урганиш ва тахлил килишимиз лозим.

Мия фаолияти, кобилият, хотира, уйлаш тезлиги ва мантикий фикрлашни ривожлантирадиган мутахассисларни тайёрлаш, иннова-тор талабалар ва инновацияларга хомийлик киладиган бизнес мухитни шакллантириш керак.

Узбекистонни инновацион ривожланти-ришда таълим тизимига куйидаги талабларни куйиш максадга мувофик, деб хисоблаймиз:

• кобилиятни ривожлантириш ва инновацияларга (креативлик ва танкидий фикрлаш механизмларига) ургатиш янги таълим моде-лини жорий этиш. Маъруза матнлари техно-логиясини куллаш, хорижий ва Узбекистон укув адабиётларидан укитувчи ва талабалар имкон кадар куп камчиликлар топишини йулга куйиш ва кайси укитувчи куп камчилик топса, унга янги дарслик ёзишни топшириш зарур;

• олдиндан таркатилган маъруза матнлари ва илмий маколалардан талабалар мустакил тайёрланган холда камчиликлар топиб, хар дарс бошланишидан олдин укитувчи иштиро-кида мухокама килинса, укувчи ва талабалар тушунмаган мавзулар ургатилса, укув соат-лари 30-50%га тежалиб, фаннинг узлаштириши 70-80%га ошар, инновацион фикрлаш усарди;

• таълим тизимида хозирги кунда ИИВ хамда ДХХ таълим муассасаларида фаолият курсатаётган сингари кобилият ва хотирани ривожлантирадиган кафедралар ва марказ-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

с

7

ларни очиш, бу борадаги тадкикотларни куллаб-кувватлаш;

• укувчи ва талабалар организмида сув, кислород ва зарурий моддалар, витамин ва микроэлементлар мувозанатлашган холда булишини таъминлаш (яширин очликни камай-тириш чора-тадбирларини куриш);

• мактабларда 5- ва ундан юк,ори синф-ларда утилган фанлардан фикр ва мулохазалар билдирилган (50-1000 та суз улчовида, синф юкорилаган сари сузлар хам купаяди) оралик, ва якуний назорат тизимида ESSAY (ёзма иш) ёзиш;

• купрок бадиий китоблар, адабиётларни укишга ундаш, диктант, иншо ёзишга эъти-борни кучайтириш (нафакат укувчи ёки талабалар, балки маълумотли мутахассислар хам баъзан уз таржимаи холи ёки оддий матн, аризани бехато ёза олмайди);

• диннинг обруси ва имкониятларидан самарали фойдаланиш, бок,имандалик кайфи-ятини камайтириш, техника ва технологиялар, инновацияларга мухаббат уЙFотиш, креатив ва танкидий фикрлашга ургатиш. Оиласини ацлий ме^нат орцали боцишга ургатиш, оила аъзоларидан ташкари бошк,аларни хам беFараз бокиш, филантропия, давлат бюдже-тидан ташкари аклли таълим, аклли тиббиёт, инновацион илм-фан ва инновацияларга хусу-сий хомийлик килишни ургатиш. Инсоннинг бу дунёга келишидан мак,сад - инновация яра-тиш ва номини яхши маънода тарихда к,ол-дириш эканлигини ёшлар онгига сингдириш;

• илFор олий таълим муассасалари ва мак-таблари филиалларининг фаолиятини вилоят-ларда йулга куйиш;

• энг яхши педагоглар дарсларини масо-фадан (ёки дисклардан) укитиш оркали олис кишлок жойлар укувчиларига етказиш. Бир вактда укитувчиларнинг хам малакасини оши-риш;

• абитуриентларнинг хужжатларини онлайн кабул килиш (жорий йилдан бу тажрибанинг йулга куйилиши кутилмокда);

• республика буйича абитуриентларнинг тест синовларида туплаган баллари умумий тахлили асосида дастлаб энг кобилиятли, юкори балл туплаган абитуриентларни танлаб олиш ва биринчи укув йили давомида бир хил фанларни укитиб (бу масалан, Вестминстер ва Сингапур университетларида базавий йил

хисобланади), кобилияти сохаси ва кизи-кишлари йуналишини хисобга олиб, аниклаб, 2-курсдан мутахассисликларга ажратиш;

• педагогика ва юкори технология мута-хассисларига юридик, дипломатия ва бошк,а мутахассисликларга кира олмаган юкори (180200) балл туплаган салохиятли абитуриентларни жалб килиш механизмларини ишлаб чикиш зарур. Агар 50-80 балл билан педагогика йуналишига укишга кирган абитуриент-лар ОТМни битириб, мактабда дарс беришса, улар укитган укувчиларнинг инноватор, кучли мутахассис сифатида шаклланишлари анча к,ийиндир;

• Россия, Европа Иттифок,и ва хорижий етакчи олий таълим муассасалари филиалла-рига Узбекистон буйича тест синовларида энг юкори балл олган ва кушимча равишда TOEFL, IELTS, SAT, GMAT, мантик, тестларини муваф-факиятли топширган абитуриентларни укишга кабул килиш. Филиалларда 2+2 ёки 3 + 1 моде-лини (Малайзия тажрибаси) жорий этиб, охирги йил укув курсларини хорижий ОТМларда укиб, битирув диплом ишларини ёзиш, химоя килиш ва давлат аттестация комиссияларида имтихонлар топшириш;

• бакалаврларнинг хорижий технология-ларни Узбекистонда жорий этишга баFиш-ланган битирув малакавий ишлари (гуманитар сохадан ташкари) натижаларини илмий рахбар билан биргаликда ишлаб чикаришга хомийлар ёрдамида жорий килишни амалга ошириш;

• магистратура таълимида (гуманитар мутахассисликлардан ташкари) дарсларнинг тулик инглиз тилида утилишини йулга куйиш (Германия, Япония, Корея тажрибаси);

• битирув малакавий ишлари, магистрлик ва докторлик диссертацияларининг мавзула-рини илFор хорижий инновацияларни Узбекистонда йулга куйиш муаммоларига каратиш;

• хорижда укитувчилар малака ошириши-нинг 3 + 1 моделидан фойдаланиш. Бунда 3 ой Узбекистондаги Вестминстер, Сингапур, Турин, Губкин номидаги, МГУ филиалларида талабалар билан биргаликда укитиш, имтихонлар топширтириш, сунг борадиган хорижий уни-верситетида масофадан укитиш (масофадан укитиш 5-7 баробар арзон), ундан кейин ама-

ЗАМОНАВИЙ ТАЪЛИМ / СОВРЕМЕННОЕ ОБРАЗОВАНИЕ 2019, 4(77)

с

8

лиётга 1-3 ойга юбориш. Бу усул катта икти-содий самарадорлик беради;

• олий таълим тизимида очик универси-тетлар (3 ойдан 1 йилгача инновацион мута-хассисликларга масофадан тезкор ургатадиган курслар)нинг норматив-хукукий ва хорижий укув курсларининг ахборот базасини яратиш;

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

• ёшларимизни хорижга 0Fир жисмоний мехнат билан шуFулланишга юбориш урнига кобилиятли ёшларни (бундайлар эса жуда куп) 6 ойдан 1 йилгача дастурчиларни тайёрлаш киска курсларида укитиб, мутахассисларни экспорт килиш. Бу хозир хориждаги ишлаёт-ган ватандошларимиз юбораётган маблаFдан уч-турт баробар купрок валюта келишига сабаб булади (Хиндистон ва Хитой тажри-баси);

• АКТни укитишда тизимли ракамли икти-содиёт, блокчейн ва криптовалюталар техно-логияларини чукуррок ургатиш дастурлари ва укув адабиётларини яратиш;

• инновацион иктисодиётда иш билан банд мутахассислар орасида олий маълумот-лиларнинг сони 50%дан ошик булиши керак. АКШ ва Россия Федерацияси тажрибасини хисобга олиб, Узбекистонда давлат-хусусий шерикчилик йуналишида сифатли нодавлат олий таълим муассасаларини купайтириш зарур. Бу давлат бюджетига хам ортикча 0Fирлик туширмайди хамда ишсизликни камайтириб, ёшларни турли деструктив таъ-сирлардан химоялашга хизмат килади1.

Адабиётлар руйхати:

1. Синтия Грин. Сила мозга. Супертренинг за 4 недели. - М.: «Эксмо», 2012.

2. Мэтью Макдональд. Научи свой мозг работать. - М.: «Эксмо», 2013.

3. Ганс Айзенк. Ю-супер тесты. 320 задач на интеллект и скорость мышления. - М.: «Эксмо», 2011.

4. Ганс Айзенк. Мегамозг. Раскрой возможности своего интеллекта. - М.: «Эксмо-пресс», 2017.

5. Гулямов С.С., Шермухамедов А.Т. Развитие дистанционного образования в Узбекистане. // Научно-методический электронный журнал «Концепт», 2017, т. 14. -С. 83-87.

6. Дэниэл Ж.Амен. Программа совершенствования мозга за 15 дней. - М.: «Эксмо», 2013.

7. Тони Бьюзен. Суперинтеллект. 10 способов открыть свою врождённую гениальность. - М.: «Попурри», 2017.

8. Тони Бьюзен. Суперпамять. Как быстро добиться серьёзных успехов в развитии памяти. - М.: «Попурри», 2017.

9. Мозг на 100%. Интенсивный тренинг по развитию супер способностей. - М.: «Эксмо», 2018.

10. Мэрилу Хеннер. Супер память. Уникальная программа абсолютного улучшения памяти. - М.: «Эксмо», 2013.

11. Кодиров У. Ёшларни деструктив таъсирлардан химоялашнинг психологик жихатлари. Монография. - Т.: «Фан ва технологиялар», 2014.

1 Кодиров У. Ёшларни деструктив таъсирлардан химоялашнинг психологик жихатлари. Монография. Тошкент, «Фан ва технологиялар», 2014.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.