Научная статья на тему 'ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШНИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ЎРНИНИ ЯХШИЛАШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ'

ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШНИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ЎРНИНИ ЯХШИЛАШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
23
3
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Science and innovation
Область наук
Ключевые слова
инновацион ривожланиш / Глобал Innovation Index 2022 рейтинги / инновацион ривожланиш стратегияси / стартап лойиҳалари / инсон капитали / креатив иқтисодиёт / илмий-инновацион фаолият.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Обломурадов Наим Халимович

Мақолада инновацион ривожланиш халқаро рейтинг ва индексларида Ўзбекистон ўрнини яхшилашнинг устувор вазифалари масаласи ёритилган. Янги Ўзбекистонда инновацион ривожланиш стратегияси бўйича сўнгги йилларда эришилган ютуқлар ва долзарб масалалар таҳлил этилган. Ўзбекистоннинг Глобал Innovation Index 2022 рейтингида ўрнини яхшилашнинг устувор йўналишлари, глобал тенденцияларни ҳисобга олган ҳолда мамлакатимизда илм-фан ва инновацияларнинг ҳозирги ҳолати ва уни янада самарадорлигини ошириш масалалари таҳлил этилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Обломурадов Наим Халимович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШНИНГ ХАЛҚАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРИДА ЎЗБЕКИСТОН ЎРНИНИ ЯХШИЛАШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ»

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

ИННОВАЦИОН РИВОЖЛАНИШНИНГ ХАЛЦАРО РЕЙТИНГ ВА ИНДЕКСЛАРИДА УЗБЕКИСТОН УРНИНИ ЯХШИЛАШНИНГ УСТУВОР ВАЗИФАЛАРИ (Анжуман йуналиши: O'zbekiston Respublikasi uchun ustuvor bo'lgan xalqaro reyting va indekslarda mamlakatning o'rnini yaxshilash strategiyasi)

Обломурадов Наим Халимович Тошкент молия институти профессори, тарих фанлари доктори

+ 998 99 300 57 05 https://doi.org/10.5281/zenodo.10138357

Аннотация. Мацолада инновацион ривожланиш халцаро рейтинг ва индексларида Узбекистон урнини яхшилашнинг устувор вазифалари масаласи ёритилган. Янги Узбекистонда инновацион ривожланиш стратегияси буйича сунгги йилларда эришилган ютуцлар ва долзарб масалалар таулил этилган. Узбекистоннинг Глобал Innovation Index 2022 рейтингида урнини яхшилашнинг устувор йуналишлари, глобал тенденцияларни уисобга олган уолда мамлакатимизда илм-фан ва инновацияларнинг уозирги уолати ва уни янада самарадорлигини ошириш масалалари таулил этилган.

Калит сузлар: инновацион ривожланиш, Глобал Innovation Index 2022 рейтинги, инновацион ривожланиш стратегияси, стартап лойиуалари, инсон капитали, креатив ицтисодиёт, илмий-инновацион фаолият.

Аннотация. В статье описаны приоритетные задачи улучшения позиций Узбекистана в международных рейтингах и индексах инновационного развития. Анализируются достижения и актуальные вопросы стратегии инновационного развития нового Узбекистана. Анализируются приоритеты улучшения позиций Узбекистана в рейтинге Global Innovation Index 2022, современное состояние науки и инноваций в нашей стране и вопросы повышения ее эффективности с учетом мировых тенденций.

Ключевые слова: инновационное развитие, рейтинг Global Innovation Index 2022, стратегия инновационного развития, стартап-проекты, человеческий капитал, креативная экономика, научно-инновационная деятельность.

Abstract. The article describes the priority tasks of improving Uzbekistan's position in international rankings and indices of innovative development. The achievements and current issues of the strategy for innovative development of the new Uzbekistan are analyzed. The priorities for improving Uzbekistan's position in the Global Innovation Index 2022, the current state of science and innovation in our country and issues of increasing its efficiency taking into account global trends are analyzed.

Keywords: innovative development, Global Innovation Index 2022 rating, innovative development strategy, startup projects, human capital, creative economy, scientific and innovative activity.

Инсоният тамаддуни, турли жабхдларда юз бераётган глобаллашув жараёнлари, таркибий ва сифат узгаришлари халкаро микёсдаги хдмкорлик ва алокаларни янги боскичга чикариш билан бирга мустакил мамлакатларнинг мазкур вокеликка янгича карашга хдмда шу асосда кун тартибини белгилаш вазифаларини такозо килмокда. Бу, аввало, ушбу мамлакатнинг жах,он микёсидаги урни, халкаро рейтинг ва курсаткичларда тутган даражаси билан белгиланади. Узбекистон Республикаси Президентининг 2020 йил 2 июнда кабул килинган "Узбекистон Республикасининг халкаро рейтинг ва индекслардаги урнини

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

яхшилаш хдмда давлат органлари ва ташкилотларида улар билан тизимли ишлашнинг янги механизмини жорий килиш тугрисида"ги фармони юртимизда мазкур йуналишда амалга оширилаётган ислох,отларни сифат жихдтдан янги боскичга кутаришда мух,им кадам булди.

Мамлакатнинг инновацион тараккиёт йулини танлаши унинг глобал инновацион индексдаги урни ва мавкеини кутариш, инновациялар учун йуналтирилган маблаглар микдори ва хджми хдмда улар самарадорлигини оширишни такозо этади. Бунинг учун инновацион институтлар ва инфратузилмани ривожлантириш, шу йуналишдаги тадкикотлар ва инсон капиталига инвестицияни ошириш, бизнеснинг инновацион ривожланиш динамикасини жадаллаштириш, билим ва технологиялар сохдсида, шунингдек, илмий-ижодий фаолиятда самарадорликни таъминлаш талаб этилади.

Инновация ва илм-фан сохдларига давлат бюджетидан ажратиладиган йиллик маблаглар хджми 3 баробарга хамда лойихаларни молиялаштириш хджми 3,5 баробарга оширилди. Стартап экотизимини шакллантириш борасида 19 та инновацион инфратузилмалар ташкил килинди, стартап-лойихдларга грант маблагларини ажратиш, стартап жамоаларини акцелерация ва инкубация дастурларидан утиш тизими жорий этилиб, умумий киймати 105,7 млрд. сумлик 136 та стартап лойихдлари молиялаштирилди. Илмий-техник ишланмаларни жорий килиш ва тижоратлаштиришда янги механизмлар жорий этилиши натижасида 455,1 млрд. сум микдорида илмий ишланмалар тижоратлаштирилди.

Мамлакатимизда олий таълим ва илмий-тадкикот муассасаларида илмий даражасига эга ходимларнинг базавий лавозим маошлари 3,2 баробарга оширилиб, кушимча хдк тулаш тартиби жорий этилди. Натижада, Узбекистон жахон мамлакатларининг инновацион ривожланиш тенденцияларини белгилаб берадиган Глобал инновацион индекс рейтингида 132 мамлакат орасида 2022 йилда 82 уринни эгаллади (2015 йилга нисбатан 40 погона юкорилади, Марказий ва Жанубий Осиё мамлакатлари орасида 3 уринни эгаллади).

Глобал инновация индекси (The Global Innovation Index) - дунё давлатларининг инновацион ривожланганлик даражасини бахолайдиган глобал тадкикот хисобланади. Ушбу рейтингни бахолаш услуби Франциянинг INSEAD халкаро бизнес-мактаби, Корнел университети ва Бутунжахон Интеллектуал Мулк Ташкилоти (БИМТ) томонидан ишлаб чикилган. Х,озирда Глобал инновация индекси 80 та курсаткичлар асосида давлатларнинг урнини белгилаб боради. Ушбу курсаткичларнинг сони йилдан-йилга узгариб туради.

Узбекистон 2020 йилда утган 2015 йил билан таккосланганида 29 боскичга кутарилиб, ушбу рейтингда 93-уринни эгаллади. Жумладан, Узбекистон Марказий ва Жанубий Осиё мамлакатлари орасида 4-уринни ва даромади уртачадан паст булган 29 мамлакат орасида эса 12- уринни эгаллаган.

^айд этиш мумкинки, Узбекистон Глобал инновация индекси рейтингида охирги марта 2015 йилда 141 та давлат ичидан 122-уринда, Россия - 48, ^озогистон - 82, ^иргизистон - 109, Тожикистон - 114-уринларни банд этишган. 2020 йилдан олдинги беш йил давомида юртимиз Глобал инновация индекси рейтингидан умуман жой эгалламаган. Мамлакатимизнинг рейтингда акс этмаганининг асосий сабаби - Глобал инновация индекси индикаторлари буйича такдим килинадиган маълумотларнинг етарли даражада эмаслиги ва мавжуд статистик маълумотларнинг эскирганлигини курсатиш мумкин.

Ушбу йуналишда олиб борилган саъй-харакатлар натижасида, 2020 йилги Глобал инновация индекси рейтингида Узбекистон 22 та чикиш ва 43 та кириш индикаторлари кура бахоланиб, 131 та дунё мамлакатлари ичида 93-уринда кайта руйхатга киритилди. Мазкур

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

рейтингда 2020 йилда Швейцария - 1, Швеция - 2, А^Ш - 3, Россия - 47, ^озогистон - 77, ^иргизистон - 94, Тожикистон - 109-уринларни эгаллади.

Узбекистон Республикаси 2020 йили Глобал инновация индекси рейтингида юкори унталик давлатлари каторига кирди. Буларга: бизнес бошлашнинг соддалиги (Ease of starting a business) - 8-урин, илм-фан ва техника сохасидаги битирувчилар (Graduates in science&engineering) - 7-урин ва капитални ялпи жамлаш (Gross capital formation) - 8-урин. Шунингдек, 12-45 уринларни 8 та мухим индикаторлар буйича эгаллади.

2020 йилда 80 та курсаткичдан иборат булган Глобал инновация индекси рейтингида Узбекистон дунё мамлакатлари ичида инновацион ресурслар, яъни кириш суб-индекси буйича 81-уринни, рейтинг устунлари булмиш институционал ривожланиш (Institutions, 95-урин), инсон капитали ва илмий-тадкикот фаолияти (Human capital & research, 77-урин), инфратузилма (Infrastructure, 72 урин), билим ва технологиялар натижадорлиги (Knowledge & technology outputs, 90-урин) каби йуналишлардаги индикаторларда ижобий натижаларга эришганини куриш мумкин.

Мамлакатда инновацион иктисодиётни шакллантиришда янги иш уринларини ташкил килишдан бошлаб иктисодий киймат (капитал) яратишгача булган «тармок-худуд-илмий/олий таълим ташкилот" узлуксиз экотизимини ривожлантириш максадида Янги Узбекистонда инновацион ривожланиш стратегияси кабул килинди. Ушбу Стратегияга асосан Узбекистонни 2030 йилга келиб Глобал инновацион индекс рейтингида дунё буйлаб Топ 50 та мамлакатлар каторига киритиш асосий вазифа сифатида белгиланган.

Мамлакатда олиб борилаётган шаффофлик ва очиклик сиёсати, илм-фанга курсатилаётган эътибор хамда инновацион салохият самарадорлигини оширишга каратилган ислохотлар натижасида Глобал Innovation Index 2022 рейтингида Узбекистон биринчи марта инновацион ривожланиш буйича Марказий Осиёнинг етакчиси давлатига айланди. Жахон рейтингида яна 4 погонага кутарилиб, 82-уринни эгаллади. ^уйидаги киёсий жадвалда Узбекистоннинг Глобал инновацион индексдаги урнининг компонентлар кесимида 2015 йил ва 20022 йил холатидаги узгаришларини куришимиз мумкин.

Узбекистон Республикаси Глобал инновацияла j индексида

Т/Р Компонентлар 2015 2022 Узгариш

ба^о урин ба^о урин (it)

1. Институтлар сифати 49,0 106 57,3 63 Î43

2. Инсон капитали ва илмий-тадк;ик;отлар фаолияти 27,0 76 30,8 65 |11

3. Инфратузилма 29,0 101 41,7 74 Î27

4. Бозор ривожланиши 44,4 85 39,9 60 Î25

5. Бизнесни ривожлантириш 20,0 138 25,3 74 Î64

6. Фан ва технологиялар 27,2 61 17,9 80 119

7. Ижодий махсулотлар 8,5 138 7,7 102 Î36

Узбекистоннинг Глобал инновацион индексдаги урнини янада мустахкамлаш максадида куйидаги таклиф-тавсиялар максадга мувофик хисобланади.

1. 2022-2026 йилларда Узбекистон Республикасининг инновацион ривожланиш стратегиясини амалга ошириш жараёни инкирозли вазиятларга мослашувчанликни хамда глобал тенденциялардан келиб чикиб, илм-фан ва инновацияларни мунтазам бахолаб боришни талаб килади. Дунёда юз бераётган мураккаб геосиёсий узгаришлар эхтиёжларга

0 n 0 Q IMPROVING UZBEKISTAN'S POSITION IN INTERNATIONAL RATINGS L U L O AND INDEXES: THEORY, PRACTICE, AND STRATEGY

мос равишда янада самарали ривожланиш стратегиясини ишлаб чикиш максадида мамлакатнинг бугунги холатини холис бахолашни такозо килади.

2. Республиканинг узок худудларини, айникса барча таълим муассаларини юкори тезликдаги сифатли симли интернет тармоги билан камраб олиш.

3. Юкори технологияли ишлаб чикариш тармоклари, биринчи навбатда, махаллий хомашёни чукур кайта ишлаш асосида юкори кушимча кийматга эга тайёр махсулотлар ишлаб чикариш учун илмий-тадкикот фаолияти билан шугулланувчи кадрлар сонини купайтириш.

4.Стартаплар яратишни куллаб-кувватлашга янада купрок эътибор каратиш, уларнинг хукукий механизмларини кучайтириш ва такомиллаштириш;

5. Таълим сохасига янги ахборот технологияларини кенг жорий этиш ва масофадан бошкариш имкониятларини кенгайтириш.

6. "Аклли" ахборот тизимлари билан ишлашга кодир, юкори савиядаги кадрларни тайёрлаш шулар жумласидан.

Шунингдек, ривожланган мамлакатларнинг тажрибаси, босиб утган йули, иктисодий ривожланишни таъминлаш йулида мамлакатнинг инвестицион мухитни согломлаштириш борасида кабул килган конунлари, ишлаб чиккан карорларини урганиш, инвестицияларни кенгрок жалб этиш буйича ишлаб чиккан усул ва услубларининг керакли жихатларини Узбекистон шароитига татбик этиш мухим масалалардан хисобланади.

REFERENCES

1. https://lex.uz/docs/4838762?ONDATE=18.03.2022%2000

2. https://xs.uz/uzkr/post/sifatli-talim-va-innovatsiyalar-barqaror-kelazhak-asosi

3. https://xs.uz/uzkr/post/global-innovatsiya-indeksi-innovatsion-rivozhlanish-olchovi-mezoni

4. З.Т.Тешабоева. Глобал инновацион индексда Узбекистон республикаси урнини яхшилашнинг асосий йуллари. Iqtisodiyot va ta'lim, 23(4), 10-16. https://doi .org/10.55439/ECED/vol23_iss4/a559

5. https://www.wipo.int/edocs/pubdocs/en/wipo_pub_2000_2022/uz.pdf

6. https://mininnovation.uz/oz/info/global-innovatsion-indeks#!

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.