Научная статья на тему 'Инновацион бандликни таъминлаш йўналишлари'

Инновацион бандликни таъминлаш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
93
48
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
инновационная экономика / индекс инновационного развития / эффективная занятость / модернизация / диверсификация. / innovative economy / innovation and industry / effective employment / modernization / diversification.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Толаметова Зилола Абдижапаровна, Элмонов Бекмурод Эрмат Ўғли

В статье изложены тенденции обеспечения продуктивной занятости в контексте развития инно­ вационной экономики в Узбекистане. при изучении влияния инновационных технологий на заня­ тость в секторах экономики в условиях инновационной экономики были даны рекомендации по эффективной занятости.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

INNOVATIVE WAYS OF ENSURING EMPLOYMENT

There is discussed in the article trends in the provision of productive employment in the context of the development of an innovative economy in Uzbekistan. Studying the impact of innovative technologies on employment in sectors of the economy in an innovative economy, recommendations on effective employment achievement were provided.

Текст научной работы на тему «Инновацион бандликни таъминлаш йўналишлари»

Толаметова Зилола Абдижапаровна,

Узбекистон миллий университети доценти, иктисод фанлари номзоди; Элмонов Бекмурод Эрмат угли,

Узбекистан миллий университети укитувчиси

ИННОВАЦИОН БАНДЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ ЙУНАЛИШЛАРИ

ТОЛАМЕТОВА З.А., ЭЛМОНОВ Б.Э.-У. ИННОВАЦИОН БАНДЛИКНИ ТАЪМИНЛАШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Маколада Узбекистонда инновацион иктисодиётни шакллантириш шароитида самарали банд-ликни таъминлашнинг йуналишлари ёритиб берилган. Инновацион иктисодиётни шакллантириш шароитида инновацион технологиялар жорий этилишини иктисодиёт тармокларидаги бандликка таъсири урганилган холда, самарали бандликни таъминлаш буйича тавсия ва таклифлар берилган.

Таянч иборалар: инновацион иктисодиёт, инновацион ишлаб чик,ариш индекси, самарали банд-лик, модернизация, диверсификация.

ТОЛАМЕТОВА З.А., ЭЛМОНОВ Б.Э. ПУТИ ОБЕСПЕЧЕНИЯ ИННОВАЦИОННОЙ ЗАНЯТОСТИ

В статье изложены тенденции обеспечения продуктивной занятости в контексте развития инновационной экономики в Узбекистане. При изучении влияния инновационных технологий на занятость в секторах экономики в условиях инновационной экономики были даны рекомендации по эффективной занятости.

Ключевые слова: инновационная экономика, индекс инновационного развития, эффективная занятость, модернизация, диверсификация.

TOLAMETOVA Z.A., ELMONOV B.E.. INNOVATIVE WAYS OF ENSURING EMPLOYMENT

There is discussed in the article trends in the provision of productive employment in the context of the development of an innovative economy in Uzbekistan. Studying the impact of innovative technologies on employment in sectors of the economy in an innovative economy, recommendations on effective employment achievement were provided.

Keywords: innovative economy, innovation and industry, effective employment, modernization, diversification.

Кириш.

Тадк,ик,от мавзусининг долзарблиги.

Иктисодиётни модернизациялаш шароитида ишлаб чикариш жараёнига инновациялар, замо-навий ахборот технологияларни жорий этиш мехнатни ташкил этиш, иктисодиётнинг янги билимга йуналтирилган тармокларининг пайдо булишига олиб келмокда. Иктисодиётнинг инно-вацион секторининг шаклланиши ва ривожла-ниши инновацион мехнат турларининг пайдо булиши, инновацион бандликнинг келиб чикиши, ижтимоий мехнат муносабатларида инновацион ривожланиб боришига заруратни юзага келти-ради. Бу эса кадрлардан уз кобилиятлари, мала-каларини ошириб бориш, ташаббускорлик ва янги Fояларни ишлаб чикишни талаб этади.

Зероки, Президент Шавкат Мирзиёев таъкид-лаганидек, юртимизда яшаётган хар кайси инсон миллати, тили ва динидан катъи назар, эркин, тинч ва бадавлат умр кечириши, бугун хаётдан рози булиб яшаши - бизнинг бош максадимиздир.1

Тадк,ик,отнинг мацсади. Инновацион икти-содиётни шакллантириш шароитида ахоли банд-лигини ошириш, инновацион бандликни таъмин-лашнинг истикболли йуналишларига каратилган илмий хулоса ва амалий тавсиялар ишлаб чикишдан иборат.

Илмий мо^ияти. Узбекистонда миллий иктисодиётни модернизациялаш ва диверсифи-кациялаш инновацион жараёнлари билан бево-сита боFликдир. Инновация - янгилик киритиш, уларни турли соха, тармокларда куллашдир.

Мамлакатни жадал инновацион ривожланти-риш учун ишлаб чикаришни модернизация килиш, техник ва технологик жихатдан янгилаш жараёнларига илмий-амалий тадкикотлар нати-жалари ва ноу-хау ишланмаларни кенг жорий этиш, шунингдек илмий муассасалар ва реал иктисодиёт тармоклари корхоналари уртасида хамкорликни урнатиш зарур.

Инновацион Fоялар, технологиялар ва лойихаларни амалга ошириш, уларга хорижий инвестицияларни жалб килиш самарали бандликни таъминлайди.

Инновацион Fоялар, технологиялар ва лойихаларни ишлаб чикиш ва жорий килиш сохасига инвестицияларни кенг жалб килиш,

1 Узбекистон Республикаси Президенти Шавкат Мир-зиёевнинг Олий Мажлисга Мурожаатномаси. 2018 йил 28 декабрь.

илтор ва илмий хажмдор технологияларда мехнат кила оладиган кадрларни купайтириш лозим.

Инновацион иктисодиётни шакллантириш инсон капиталига бомик булиб , инсон капиталига килинган сарф харажатлар самарали бандликни юзага келтиради.

Самарали бандлик - ижтимоий мех,нат унум-дорлигини устириш асосида жамиятнинг х,ар бир аъзоси учун муносиб даромад, саломатлик, таъ-лим ва касбий даражасини оширишни таъмин-лайдиган бандликдир. Мех,натда банд булган-ларнинг иктисодиёт сох,а ва тармоклари буйича туFри таксимланиши самарали бандликни келти-риб чикаради.

Хар бир мамлакатда инновацион иктисодиётни шакллантириш кадрлар салох,ияти, сифатини узлуксиз ошириш, замонавий технологияларни татбик этиш, иктисодий самарадорлик ва ах,оли турмуш даражасини сифат жих,атдан такомиллаш-тириш имконини беради. Юкори информацион ва технологик ишланмаларга асосланган инновацион иктисодиёт ах,олининг эгилувчан мех,натда бандлигини оширади.

Бунинг учун кулай инвестицион мух,итни шакллантириш, инновацион Fоялар ва лойих,аларни ишлаб чикиш ва жорий этиш сох,асига инвестицияларни кенг жалб килиш зарурдир.

Муаммонинг урганилганлик даражаси. Инновацион иктисодиёт ва унда мех,натда бандлик буйича С.Р.Александер, В.С.Аутрй, Ж.Т. Голдсби, Э.Ж. Белл, С.Р.Каплан ва А.Микес, В.Роблек каби-ларнинг назарий карашлари мавжуд.

Замонавий иктисодиёт, купинча билимлар иктисодиёти ва интернет иктисодиёти деб аталиб, «анъанавий 0Fир саноат»дан технологик ривож-лантиришга каратилган иктисодий тизимга эга эканлиги билан алох,ида ах,амиятга эгадир (С.Р.Александер, 1983).2

Тадцицот методлари.Тадкикотда индукция, дедукция, микдорий ва сифатий тах,лил каби методлардан фойдаланилган.

Асосий натижалар. Замонавий иктисодиётда глобал ракобатнинг юзага келишига интернет тизимида ишловчи компанияларнинг фаолияти таъсир курсатди. Инновацион иктисодиёт шароитида макроиктисодий узгаришлар тадбиркорлик мух,итига турлича таъсир курсатгани х^олда бозорда турли узгаришларни юзага келтирди. Бу эса тадбиркорларни технологик инновациялар

2 C. P.Alexander. The new economy. Time 1983, May, 30: 62-70.

1-жадвал. Инновацион ик,тисодиётга утиш давридаги узгаришлар1.

Анъанавий иктисодиёт Замонавий иктисодиёт Инновацион иктисодиёт

Унумдорлик Рентабиллик Инновацион янгилик борлиги

Микдор Сифат Ижодкорлик

Ишлаб чикаришнинг ресурсларга боFликлиги Коммуникацион боFликлик Коммуникация, баркарор ресурс ривожланиши

Узок муддатли бизнесни ривожлантириш, кичик узгариш ва ишлаб чикаришни бир жойда операцион ташкил этиш К,иска муддатли бизнесни режалаштириш, узгаришларнинг жадаллиги, ишлаб чикаришни операцион ва стратегик ташкил этиш Доимий узгаришларга бизнесни мослаштириш

Ишчи кучи малакасини ошириш ишлаб чикариш жараёнида амалга оширилган Персонални бозор холатига ва ташкилий маданиятга мослаштириш Интуиция ва кобилиятларни ривожлантириш

Ракобатбардошлик операцион харажатларни камайтириш, соликларни камайтириш ва мехнат харажатларини камайтириш хисобига амалга оширилади Ракобатбардошликни ривожлантиришга иктидорли ходимлар, ишбилармонлик ва ижтимоий инфратузилмани ривожлантиришга имкон берадиган, ишбилармонлик шерикликларини ривожлантиришга ва укитилган ходимларни Fоялар билан таъминлашга имкон берувчи муносиб ишбилармонлик мухити Ривожланган жамоат транспорти воситалари, ривожланган инфратузилма мухити, шахсни ривожлантиришга имкон берувчи тезкор ва арзон веб-боFланишлар ва маданий мухит

Худудий мехнат бозори Халкаро мехнат бозори Халкаро мехнат бозори, виртуал бизнес ва бандлик

талабларига мос холда ривожланиб боришини талаб этмокда. Шунингдек, жамиятнинг иктисодий-ижтимоий ривожланишда замонавий билимлар ва ахборот коммуникация технологиялари мухим роль уйнайди. Юкори информацион технология-лар ва ахборот коммуникациялардан туFри фой-даланиш х,ар бир тадбиркорни стратегик вазифаси хисобланиб, мехнат унумдорлиги, ишлаб чикариш самарадорлигини оширади ва ахолининг сама-рали бандлигини таъминлайди.

ХХ асрнинг 1970-йилларида интернетнинг пайдо булиши натижасида иктисодий усиш дара-жаси ошиб бориши кузатилиши, халкаро савдо-даги узгаришлар, истеъмолчи хатти-харакатлари-нинг узгариши, янги бизнес моделларининг юзага келиши, иш жойлари очилиши ва бандлик таъ-минланишига кушимча имконият яратди.

Ахборот технологиялари сохасига киритилган инвестициялар усишни таъминлаб, ишсизлик

1 Brinkley, I. (2006). Defining the knowledge economy: knowledge economy programme report. London: The Work Foundation.

даражасини пасайтиришга уз таъсирини кур-сатади.

Инновацион иктисодиётни шакллантириш тад-биркорликнинг янги куринишларини юзага кел-тиради, бу эса самарали бандликка таъсир килади.

Инновацион иктисодиёт билимлар икисо-диётига асосланиб, XXI аср иктисодий усишини таъминловчи асосий восита хисобланади. Инновацион иктисодиётда ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохалари интеллектуал билимга асос-ланади ва иктисодий усишни таъминлайди. Инновацион иктисодиётнинг пайдо булиши инновацион тадбиркорликни ривожлантириб, иктисодиётда венчур капитали, интеллектуал мулк хуку-кининг (патент ва лицензия) ошиши, электрон тизимнинг ташкил этилиши тадбиркорлик фао-лиятида кооперацион, яъни кластер усулида ривожланиб боришини таъминлайди (1-жадвал).

Билим ва ахборот инновацион иктисодиётда хам мухим омил хисобланади. Инновацион

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 6(126)

2-жадвал. 2000-2018 йилларда инновацион ривожланиш индекси ва ишсизлик даражаси

курсаткичлари1

йиллар 2009-2010 2018 2000 2017

Мамлакат Инновацион ривожланиш индекси Рейтингдаг урни Инновацион ривожланиш индекси Рейтингдаг урни Ишсизлик даражаси, % Ишсизлик даражаси, %

аёл эркак аёл эркак

Швейцария 4.82 4 67.13 1 3.1 2.3 5.1 4.6

Голландия 4.62 8 60.19 2 3.5 2.2 5.3 4.5

Швеция 4.85 2 56.94 3 5.4 5.9 6.4 7.0

Буюк Британия 4.42 14 52.37 4 4.9 6.1 4.2 4.4

иктисодиётни ривожлантириш куйидаги максад-ларга эришиш йули билан амалга оширилади:

1. Бизнесда инновацияларни купайтириш.

2. Илмий ишлар ракобатдошлигини оши-риш.

3. Халкаро бозорда инновацион махсулотлари улушини ошириш.

4. Иктисодиётда АКТдан (ахборот коммуникация технологияларидан) фойдаланишни кенгай-тириш.

Инновацион ривожланиш индексини хисоблаш методолигияси буйича хисобланган индекс кур-саткичлар ва рейтинг даражалари урганилганда 2000-2017 йилларда тахлил этилган мамлакат-ларда Инновацион ривожланиш индекслари ошиб борган.

Шу билан бирга, ишсизлик даражаси хам ошиб борган. Хусусан, 2000-2017 йилларда Швейца-рияда аёллар ва эркакларнинг ишсизлик даражаси мос равишда 2,0% ва 2,3%га ошган. Лекин шундай булса-да, урганилган мамлакатларда инновация буйича рейтинг даражаси ва ишсизлик даражаси уртасида туFри боFликлик мавжуд, яъни рейтинг даражасининг 1 бирлик узгариши ишсизлик дара-жасининг 1,1%га узгаришига олиб келган (2-жадвал).

Иктисодиётдаги таркибий узгаришлар ва ишлаб чикаришга инновацияларнинг жорий этилиши натижасида бандликни бир тармокдан иккинчи тармокка кучиб утиши кузатилади.

Инновацион иктисодиётнинг шаклланиши натижасида иктисодиёт тармоклари буйича банд-

1 https://www.adb.org/pubNcations/asian-development-outlook-2018-how-technology-affects-jobs

лик таркиби узгариб боради. Бунда бандлик кишлок хужалиги, саноат тармокларида камайиб, хизмат курсатиш сохасида бандлик ошиб боради. Инновацион ишлаб чикаришнинг ошиб бориши натижасида баъзи мамлакатларда бандлик даражаси эркакларда сезиларли даражада бир тармокдан иккинчи тармокка утиши юзага келган (3-жадвал). Бу жараён ижобий саналиб, иктисодиётнинг ривожланиши билан иктисодиётнинг таркибий тузилишида хизмат курсатиш сохасининг улуши ортиб борганлигини курсатади. Бунга мос равишда бандлик даражаси хам хизмат курсатиш сохасида ошиб бориб, бошка тармокларга нис-батан юкорилиги намоён булади.

Инновацион иктисодиётнинг шаклланиши жараёнида кишлок хужалигида иш билан банд-ликнинг камайиши норасмий бандликнинг камайишига олиб келади. Кишлок хужалигида банд булган ахолининг бошка тармокларга, биринчи навбатда хизмат курсатиш сохаларига утиши кузатилади, натижада норасмий бандлик ва ишсизлик даражаси курсаткичи пасаяди. Хакикатан хам, тизимли узгаришларга карамасдан, ахолининг ижтимоий химояга мухтож катлам-ларининг уртача даромади 3 фоизга, руйхатга олинмаганлик даражаси уртача 2 фоизга тушиши мумкин.

Инновацион иктисодиётнинг ривожланиб бориши мехнат бозоридаги мехнат шароитлари яхшиланиб боришига олиб келади. Куйидагилар мехнатда бандликнинг асосий 3 курсаткичи хисобланади: даромаднинг етарлилиги (даромад даражаси ва тенгсизлик даражаси); мехнат бозори хавфсизлиги (ишни йукотиш хавфи ва даромадни

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 6(126)

3-жадвал. 2000-2017 йилларда иктисодиёт тармокларида бандлик таркибининг узгариши, %да1.

Мамлакат Кишлок, хужалиги Саноат Хизмат курсатиш

2000 й. 2017 й. 2000 й. 2017 й. 2000 й. 2017 й.

Аг Э2. А Э А Э А Э А Э А Э

Швейцария 4.0 5.5 3.0 3.9 12.4 34.9 10.1 30.0 83.6 59.6 86.9 66.1

Голландия 2.4 4.0 1.3 2.9 9.5 30.6 6.2 25.3 88.2 65.4 92.5 71.4

Швеция 1.3 3.4 1.0 2.7 11.4 36.7 6.9 28.5 87.4 59.9 92.1 68.9

Буюк Британия 0.8 2.2 0.6 1.5 12.0 36.2 7.5 27.8 87.3 61.6 91.9 70.7

1 А - аёллар; 2 Э - эркаклар.

Ky.ona6-KyBBaT.nam); Mex,HaT mapouiTUHUHr xp.naTM (um Ta.na6.napM Ba mapT-napu).

By 3 KypcaTKUN 6yfii/ma MXTT MaM.naKaTa.napM (OECD Organization for Economic Cooperation and Development) WBe^apum энг WKopu gapa-xara ara 6y^u6,6y MaM.naKaT,ga ypTa^a gapoMag MXTT MaM.naKaT.napM 6yüi4a 3Hr fOKopu KypcaT-KM^apura ara, gapoMa,gnapHMHr HOTeKucnuru huc-6aTaH nacT Aapaxagup. Mex,HaT,a 6aH, 6ynraHnap MXTT MaM-naKaT-napura Hic6aTaH Mex,HaT mapoiT-.napMHM, atHU um.na6 muKapumHuiHr aBTOMaT.nam-Tupu.nraH.nMrM, yKuTum MMKOHMAT-napu Ba uxo6urn Mex,HaT MyHOca6aTnapu Ky^afmuru 6umaH axpa^u6 Typagu.

MHHOBauuoH UKTHCoflueTHMHr maKonaHumu xapaeHuga ogaTgaru TyKyB MamuiHa-napu Ba gaarox^ap BOcuTacuga um.na6 mKapumgaH 3.neKTp-.namTupumraH TU3UMra, um.na6 mKapuwHU KOMnbw-Tep-namTupum, aBTOMaT-namTupumra yTumu uktu-coguM puBO^naHumHui omupumra o-nu6 Ke-nagu. CaHoaT UHKu^o6uHMHr 6upuH4u 6ocKUNMfla 6yF ABuraTe^MHMHr uxTupo aTumumu um.na6 mKapumga TexHO^oruK yHyMflop^MKHu 6up He^a 6apo6ap omupraH (1-pacM).

Mm.na6 ^MKapum Tapuxura Ha3ap co-naguraH 6y.ncaK, um.na6 muKapuwHM aBTOMaT-namTupum Mex,HaT cufuMKop^uruHu nacaMTupraH. LUyHgaM 6y^ca-ga, um.na6 muKapumfla AHru MyHa^umflaru um, ^aBO3MM, Kac6 Typ^apu maKn^naHumu HaTuxa-cuga um xoM-napu KynaMraH. ByHgaH TamKapu, XaMMa TexHO.norMfl.nap x,aM uhcoh ypHUHU 6oca o^Maüflu. WyHgafi 6ynca-ga, caHoaTHurnr 4-uhku-.no6uga po6o™ap, KOMnb^Tep TexHO^oruacu umko-HMAT^apuflaH ^OMga^aHum, um.na6 muKapumHui aBTOMaT^amTupum xapaeHuga fOKopu Ma.naKa.nM, MHTe^^eKTya^ ca.nox,MflTnu Kagp^napHU Ta^a6 BTagu. flHru TexHO^orufl^apHMHr Kupu6 Ke-numuHui 6aH,-

1 https://www.adb.org/publications/asian-development-outlook-2018-how-technology-affects-jobs

ликка таъсирини Д.Аутрй, Ф.Левй, Р.Мурнане, Д.Аутор, П.Рестрепо каби олимлар узларининг илмий ишларида урганган. Жумладан, Д.Аутор ва А.Саломонснинг «Автоматлаштириш мехнат улу-шиними, ишчи урнини эгаллайдими? Унумдор-ликнинг усиши, бандлик ва мехнат улуши» деб номланган илмий ишида технологияларнинг банд-ликка таъсирини аник,лашда мехнат к,ул мехнати, ак,лий мехнат талаб этиши ва ишнинг узлуксиз эканлигига кура фаркланган. Масалан, машина-созлик саноати бунга яккол мисол була олади. Лекин шундай касблар мавжудки, яъни опера-торлар ва АТ мутахассислари уринларини техника бутунлай боса олмайди. Шундай булса-да, 4-саноат инкилобидаги технологик узгаришлар буни хам эгаллаши буйича алгоритмни шакллан-тирмокда, куйидагилар шулар жумласидандир:

• Сунъий интеллект (AI) - инсонлардек муам-молар устида ишлайди, вазифаларни бажаради, мех,натда банд булади. Хусусан, компьютерда ишлаш, дастурлашни ургатишнинг ташкил эти-лиши.

• Квант компьютерларининг яратилиши, яъни ахборотларни янада кенг тахлил этиб, янги тур-даги алгоритмларни ишга туширадиган машина-лар. Натижада, янги турдаги материаллар ва дори-дармонларни кашф килиш, мураккаб синтетик тизимларни оптималлаштириш вариантларини ишлаб чикиши мумкин.

• Блокчайн (Blockchain) технологияси, факатгина молиявий операцияларни эмас, балки деярли барча турдаги ик,тисодий операцияларни виртуал амалга оширувчи дастурларнинг юзага келиши. Ушбу турдаги технология Bitcoin ва Ethereum каби криптовалюта операцияларини амалга оширишда кулланади. Натижада, ишлаб чикариш жараёни анъанавий ишлаб чикаришга караганда камрок материаллар билан мураккаб операцияларни амалга ошириш имконини беради. Бирок, автоматлаштириш тармок ичида ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 6(126)

1-расм. Саноат инк,илобининг боскичлари1.

тармоклараро мехнатда бандликка таъсир курсатади. Натижада тармок ичида ва тармок-лараро мехнатга талаб куйидаги омиллар асосида узгаради:

1. Иш уринларининг кискаришига таъсири. Роботлар ва компьютерлар мунтазам бажарила-диган ишлар, вазифаларни амалга оширувчи ишчилар урнини эгаллаши мумкин. Бу эса шу тур-даги иш уринларига булган мехнат бозоридаги талабни кискартиради. Мисол учун, саноат омбо-рида жавондаги махсулотларни излаш, олиш, жойлаштириш билан шутулланувчи ишчи урнини «Кива« тизимига эга роботлар эгаллаши мумкин. Лекин бу роботлар факат инсон бажарадиган вазифаларни амалга оширади.

2. Унумдорликка таъсири. Автоматлаштириш мехнат унумдорлигини оширади ва ишлаб чикариш харажатларини камайтиради, натижада товарлар ва хизматлар нархининг пасайиши ва талабнинг ошишига олиб келади. Саноатда робот-лардан ишлаб чикариш тармокларида янада мураккаб ва кенг камровли вазифаларни амалга оширишда фойдаланилади, масалан, автомобиль ишлаб чикаришда фойдаланиш ишлаб чикариш харажатларининг пасайиши, таннархнинг туши-шига олиб келади, автомобилларга булган талаб эса ошади.

3. Кайта тиклашга таъсири. Автоматлашув янги мехнат функцияларини бажариш ва янги иш жой-ларини яратиш, мехнатга булган талабни ошириш

1 ASIAN DEVELOPMENT OUTLOOK TECHNOLOGY AFFECTS JOBS

2018. HOW

имконини беради. Янги иш тоифалари, масалан сунъий интеллект ишлаб чик,аришга киритилганда унинг дастурий таъминотини узгартиришга эхтиёж пайдо булиши мумкин. Натижада, ишлаб чикариш роботининг янада мураккаб дастурий таъминот устида ишлашини талаб этиши мумкин.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Узбекистан Республикасида саноат сохасида янги технологияларни жорий килиш ишлаб чикариш самарадорлиги ва бошка сохаларда иш уринларига булган талабга тутри таъсир курсатади. Яъни:

1. Бир-биридан фаркли уларок, битта саноат тармоFида янги технологияни куллаш оркали, камида учта йуналишда бошка ишлаб чика-ришларни ижобий томонга узгартиради. Биринчи йуналишда, куйи саноат корхоналари арзон ва/ ёки сифатли махсулот, технологиялардан фойда-ланиши юкори саноат корхоналарида ишлаб чикаришни автоматлаштириш ишлаб чикариш хажми ошишига олиб келади. Иккинчи йуналишда, бошка тармоклар янги технологияларни куллаш-нинг афзалликлари буйича тажрибага эга булади. Учинчи йуналишда, янги билим ва куникмага эга булган ходимлар саноат тармоклари уртасидаги технологик ноу-хауларнинг кенгайиб боришини таъминлайди.

2. Даромаднинг узгаришига. Технология мехнат урнини босганда ишчиларнинг юкори даромад-лари махсулот ва хизматларга булган талабнинг ортиши хисобига бошка сохаларга ижобий таъсир курсатади. Мисол учун, автоматлаштириш оркали инсон мехнатининг енгиллашиши ва буш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 6(126)

вактининг ортиши хизматларга булган талабни ортишига таъсир этади. Шунингдек, замонавий технологияда мехнат килаётган ходимларнинг даромадлари ошиб боради. Натижада унинг истеъмол талаби хам ошади.

Шу билан биргаликда мехнатга булган талаб-нинг узгаришига таъсир этувчи куйидаги омиллар х^ам мавжуд:

1. Мехнат ва технология уртасидаги компле-ментарлик. Ишчилар автоматлаштирилган мехнат фаолияти билан банд булишса, бундай ишчиларга булган талаб ва иш хаки микдори ошади. Агар ишчилар факат машиналар томонидан бажари-лиши мумкин булган вазифаларни бажараётган булса, уларнинг урни техника билан тулдирилиши мумкин. Бу эса янги технологиянинг кириб келиши натижасида мехнатга булган талабнинг узгаришини юзага келтиради.

2. Мехнатни таъминлашнинг мослашувчан-лиги. Агар дастурий таъминот ишлаб чикарувчиси томонидан такдим этилган дастурларга булган талаб кучайса хам, малакали ишчилар етарли даражада таъминланмагунча, бандликда сези-ларли узгариш юзага келмайди. Дастурий таъми-нотни ишлаб чикарувчи мутахассислар ва тадкикотчиларининг иш хаки ортиши мехнат таклифини оширади ва раFбатлантиради. Бирок, юкори малакали ишчи кучига булган талабнинг эгилувчанлиги - дастурий таъминот ишлаб чикарувчиси сифатидаги ходимларнинг куплиги иш хакини камайишига олиб келиши мумкин.

3. Кадрлар малакасини ошириш. Автоматлаш-тириш ва иктисодиётда яратилган янги турдаги инновацион технологиялардан фойдаланиш юкори малакали, замонавий билимларга эга булган кадрларга талабни оширади. Ишчи кучи-нинг кобилиятлари ва технологиялар уртасидаги номутаносиблик мехнатда бандлик ва иш хакининг узгаришини секинлаштириб, мехнат унумдорли-гини оширишга тускинлик килади.

Инновацион иктисодиётни шакллантириш ик,тисодий ривожланиш ва бандликнинг тармок,-лараро харакати тармок, сохаларига киритилади-ган инвестицияларга туFри боFлик1ликка эга. Бун-дан ташкари, инвестиция билан бирга турли соха ва тармокларга, худудларга янги технологиялар, илFор тажрибалар, юксак малакали мутахассислар кириб келиши тадбиркорликнинг жадал ривож-ланишини таъминлайди.

Узбекистонда хам шу максадда иктисодиётда давлат иштирокини камайтириш, хусусий сек-

торни жадал ривожлантириш оркали янги иш уринларини купайтириш, иктисодиётни модернизация ва диверсификация килиш, мехнат унум-дорлигини ошириш оркали самарали бандлик, юкори иктисодий усишни таъминлаш каби мак,сад ва вазифалар ишлаб чикилган.

Узбекистонда 2017 йилда 975 та корхона ва ташкилот томонидан 1946 турдаги технологик инновация жорий этилди. Жорий килинган технологик инновацияларнинг 61,6 фоизи (1198 таси) кичик корхона ва микрофирмалар хиссасига туFри келади. Республика буйича 2017 йилда хар бир инновацион фаол ташкилот уртача 2 тадан инновация жорий килди. Жумладан, хар бир инновацион фаол ташкилотга Андижон, ФарFона, Самарканд вилоятларида уртача 3 тадан инновация, Бухоро, Навоий, Наманган, Тошкент, Хоразм вилоятлари ва Тошкент шахрида уртача 2 тадан инновация, KоракалпоFистон Республикаси, К,ашк,адарё, Жиззах, Сурхондарё ва Сирдарё вилоятларида уртача биттадан инновация жорий килинган1.

Хулоса ва таклифлар. Инновацион иктисодиётни шакллантириш жараёнида Узбекистонда инновацион бандликни таъминлашда куйидаги-ларни амалга оширишни максадга мувофик деб хисоблаймиз:

- илFор ва илмий хажмдор технологияларда мехнат кила оладиган кадрларни купайтириш;

- инновацион технологиялар ишлаб чика-ришни автоматлаштириш билан бир каторда янги иш уринларини яратишга имкон беради, мехнат унумдорлиги ошади, янги турдаги даромад ман-баларини келтириб чик,аради. Шунинг учун ишлаб чикариш ва хизмат курсатиш сохасини автомат-лаштиришда инновацион технологияларни кенг жалб этиш зарур;

- инновацион иктисодиётни шакллантириш шароитида ахоли бандлигини таъминлашда бандлик салмоFини ошириш максадида тайёр махсу-лотларни ишлаб чикарувчи саноат тармокларини янада кенгайтириш;

- инновацион иктисодиётни шакллантириш-нинг боскичли дастурларини ишлаб чикиш. Бу жараёнда ахоли бандлигининг тармоклар кеси-мидаги мутаносиблигини таъминлаш оркали ракобатбардошликни ошириш;

- инновацион ишлаб чикариш индекси курсат-кичларини амалиётга кенг жорий этиш. Кадрлар малакасини оширишда автоматлаштириш ва

1 www.stat.uz

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2019, 6(126)

ик,тисодиётда яратилган янги турдаги вазифалар-дан фойдаланиш учун кадрлар малакаси техно-логик талабларга мос келишига алох,ида ах,амият бериш, бунинг учун инсон салох,ияти ва техноло-гиялар уртасидаги мутаносибликни таъминлаш зарур;

- кичик венчур бизнеси субъекти ходимла-рини инновацион фаолиятга кенг жалб этиш, венчур бизнесини ривожлантиришнинг асоси булган инсон капиталига инвестицияларни купайтириш, юкори малакали венчур менежерларини тайёр-лаш, ихтиролар, инновациялар, ноу-хаулар яра-

тишга кодир булган интеллектуал салох,иятли кадрларни тайёрлашни янада такомиллашти-риш;

- юкори технологияли ишлаб чикариш тармокларини ривожлантириш, бу тармокларда пайдо булаётган янги касб турларига кадрлар мос-лашувчанлигини ошириш;

- виртуал бандликни кенгайтириш, инновацион иш турларини ривожлантириш, масофавий бандлик, уз-узини иш билан таъминлаш шакл-ларини янада купайтириш зарур.

Адабиётлар руйхати:

1. Roblek V. «Impact of knowledge management on sustainable development in the innovative economy». Business Systems Laboratory - 2nd International Symposium «SYSTEMS THINKING FOR A SUSTAINABLE ECONOMY. Advancements in Economic and Managerial Theory and Practice» January 23-24, 2014.

2. Brinkley I. (2006). Defining the knowledge economy: knowledge economy programme report. London: The Work Foundation.

3. Эренберг Р.Дж., Смит Р.С. Современная экономика труда. Теория и государственная политика. - М.: МГУ, 1996..

4. ASIAN DEVELOPMENT OUTLOOK 2018. HOW TECHNOLOGY AFFECTS JOBS

5. Nirajan Mani. A Case Study on Estimating Labor Productivity Frontier. 52 nd ASC Annual International Conference Proceedings, 2016.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.