CC BY
26INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 4, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
INGLIZ TILINI TINGLAB TUSHUNISHDAGI QIYINCHILIKLAR
Matkarimova Barno Xabibullayevna
TTA Urganch filiali Ingliz tili kafedrasi o'qituvchisi
Annotatsiya: Ushbu maqolada talabalarning eshitish muammolarini organish va talabalarning eshitish bilan bogliq bolgan qiyinchiliklariga olib keladigan omillar bayon etiladi. Shuningdek maqola talabalarning aynan tinglash qobiliyatlaridagi asosiy muammolarni tahlil qilishni va tinglash qobiliyatlariniyaxshilashgayordam beradigan ba'zi strategiyalar va usullarni taqdim etadi.
Kalit so^zlar: chet tillari, strukturaviy usullar, zamonaviy darsliklar va o'quv qo'llanmalari.
https://doi.ore/10.5281/zenodo.7513963
Eshitish yoki tinglab tushunish - bu til o'rganuvchilari o'rganishi kerak bo'lgan yangi tilni o'rganishdagi birinchi mahorat va asosiy qobiliyatdir. Bu qabul qiluvchi mahorat, ya'ni til o'rganishga yangi kelganlar eshitgan yoki tinglagan narsalaridan yangi so'zlarni o'rganadilar. Qabul qilish qobiliyati ishlab chiqarish qobiliyatiga ta'sir qiladi. Agar ular tinglashni bilsalar; natijada ular samarali ko'nikmalarni, ya'ni gapirish va yozishni tushunadilar va hatto yaxshi nutqqa ega bo'ladilar. Yaxshi tinglovchi bo'lish uchun talabalar tinglashda faol o'ylashlari kerak. Tinglash ko'plab til o'rganish jarayonlarida, ham lingafon xonasida, ham undan tashqarida faoliyatda ishtirok etadi. Tinglash qobiliyatini yaxshilash boshqa til ko'nikmalarini rivojlantirish uchun asos bo'lib xizmat qiladi.
IELTS imtihoni uchun tayyorlanayotgan talabalar ingliz tilining xususiyatlaridan kelib chiqadigan ba'zi til muammolariga duch kelishadi. Imtihon uchun eng avval tinglab tushunish ko'nikmasi sinoviga tayyorlanishadi. Ya'ni, o'rganishning ilk bosqichida bo'lgan talabalar aynan tinglab tushunish ko'nikmasiga birinchilarda bo'lib duch kelishadi. Shunday ekan, ingliz tili xususiyatidan kelib chiqishi mumkin bo'lgan o'rganishdagi qiyinchiliklarni aynan tinglab tushunish ko'nikmasi yuzasidan ko'rib chiqishimiz maqsadga muvofiqdir.Biz bu maqolada ingliz tilidagi nutqni tinglab tushunishdagi eng ko'p uchraydigan, asosiy qiyinchiliklarni ko'rib o'tmoqchimiz. Garchi bu qiyinchiliklarning hal qilinishi, ularni yengib o'tish haqida so'z bormasa-da, nutqni tinglab tushunishdagi qiyinchiliklar bilan tanishib chiqishning o'zi ham o'rganish jarayonida yuz berishi mumkin bo'lgan chalkashliklar va tushunmovchiliklarga tayyorgarlikni oshirishini hisobga olgan holda quyidagi eng ko'p o'rganuvchilar tomonidan qayd etilgan qiyinchiliklarni e'tiboringizga havola etamiz: 1. Fonetik qiyinchiliklar: a. akustik xususiyatiga ko'ra bir-biriga juda o'xshash bo'lgan turli tovushlar (ayniqsa bu toshuvlarning muqobili ona tilida mavjud bo'lmasa):
- unlilarning qisqa-uzunligi;
- undoshlarning so'zlar oxirida kelganda jarangli yoki jarangsizligi;
INNOVATION: THE JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES AND RESEARCHES
VOLUME 1, ISSUE 4, 2023
INTERNATIONAL SCIENTIFIC JOURNAL
b) turli ifoda tasvirlarini qabul qilish;
c) ma'nodosh guruhlar yoki so'zlarning o'zaro aloqadorligini aniqlash.
2. Leksik qiyinchiliklar:
a) omonimlar va omofonlarni tinglash orqali farqlash;
b) ko'p ma'noli so'zlarning ma'nolarini farqlash;
c) notanish so'zlardan iborak nutqni tushunish. Bunday holatda imtihon topshiruvchi notanish so'zning tarjimasini tahmin qilib topishi, yoki kontekst (so'z yasalishi, qo'shimchalar, xalqaro o'zaklar)ga ko'ra tarjimani bilib olishi kerak bo'ladi. Aks holda barcha notanish so'zlarni e'tiborsiz qoldirib, gapning umumiy mazmunidan kelib chiqqan holda xulosa qilishga to'g'ri keladi.
3. Grammatik qiyinchiliklar:
a) ona tili va ingliz tili gaplaridagi so'z tartibi o'rgasidagi farq;
b) grammatik omonimlarni farqlash. Masalan, would so'zining yordamchi fe'l va modal fe'l sifatida ishlatilishi;
c) ko'p ma'noli qo'shimcha va yordamchi so'zlarning ma'no va fazifalarini farqlash. Masalan, "-ed" ("He used this tool yesterday - U kecha bu asbobni ishlatdan edi" va "He used to smoke a lot - U ko'p chekishga odatlangan edi"), "-(e)s";
d) qisqartma shakllarni tushunish va farqlash:
- 'd (had, would) - I'd let it go (I would bo'lishi ham, I had bo'lishi ham mumkin. Ma'noda farq qiladi);
- 's (has, is) - He's a son (He has yoki He is bo'lishi mumkin. Ma'noda farq qiladi).
Xulosa qilib shuni aytish kerakki, tinglash - bu amaliyot orqali rivojlantirilishi kerak bo'lgan murakkab mahorat. O'qituvchilar o'z talabalariga tinglash jarayonlari va amaliyotlari haqida fikr yuritish imkoniyatini berishlari kerak. O'qituvchining o'rni juda katta, chunki o'qituvchi nafaqat tinglash jarayonida o'quvchilarga yo'l-yo'riq ko'rsatibgina qolmay, balki ularni rag'batlantiradi, o„z bilimlarini nazorat qilishga imkon beradi. Ko'pgina ingliz tilidagi dasturlarda tinglab tushunish e'tiborga olinmaydi. Tinglab tushunish qiyin jarayon. Tinglab tushunish strategiyalari bir vaqtning o'zida qo'llanilishi kerak. Biz matnni tinglayotganimizda tushunishimiz, ma'lumotni xotirada saqlashimiz, uni keyingisi bilan birlashtirishimiz va oldingi bilimlar va keyingi ma'lumotlar orqali eshitganimizni tushunishimiz kerak.
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
1. Goh, C. Teaching Listening in the Language Classroom. Singapore: SEAMEQ Regional Language Centre. 1999.
2. Herbert J. Walberg, "Teaching speaking, listening and writing" (IAE Educational Practices Series, 2004), 14.
3. Hasan, A. Learners' Perceptions of Listening Comprehension Problems. Language, Culture and Curriculum, 13, 2000. 137-153. http://dx.doi.org/10.1080/07908310008666595
4. Vishwanath Bite, "Listening: An Important Skill and Its Various Aspects" (The Criterion: An International Journal in English, 2013), 1p.
5. Underwood, M. Teaching Listening. New York: Longman Limited.1997. 11p.
6. Brown, H. D., 1994. Principles of Language Learning and Teaching. 3rd edition. 104p. June, 2022
