CC BY
10
Вестник Ка^НЖУ №3-2018
Ya.G.Turdybekova, L.S. Appazova
Karaganda State Medical University
INFLUENCE OF AEROSOLS OF THE ARAL SEA ON REPRODUCTIVE FUNCTION AND GENOMIC INSTABILITY
(REVIEW OF THE LITERATURE)
Resume: Dust from the bottom of the Aral Sea wind blows thousands of miles. Dust composition includes heavy metals, xenobiotics waste from the oil industry and chemical fertilizers. This article presents the results of an experimental study of the effect of dust-salt aerosols on the reproductive system of female rats during inhalation exposure. Inhalation exposure to dust-salt aerosols of the Aral Sea leads to the accumulation of heavy metals in the ovarian tissue of rats, as well as to the violation of folliculogenesis. Keywords: Aral Sea, dust-salt aerosols, atomic absorption, ovaries.
Э6Ж 613.62:614.2
В.М. Сабырахметова, Л.Д. Сакебаева, Г.И. Карашова, П.Ж. Айтмагамбет, А.Т. Ктабалиева
Марат Оспанов атындагы Батыс Казацстан мемлекеттш медицина университетi, Ацтвбе цаласы, Казацстан Республикасы. Кэсяби аурулар мен гигиеналыц пэндер кафедрасы
ЖАН.АЖОЛ М¥НАЙ-ГАЗ КЕН 9НД1РГСШЕ ЖАЦЫН ОРНАЛАСЦАН ЕЛД1 МЕКЕН Т¥РFЫНДАРЫНЫH, ДЕНСАУЛЬ^ЫН БАFАЛАУ
Жацажол мунай-газ eHdipici шыгарыстарыныц Сага жэне Шенгелшi eAdi мекендер тургындарыныц денсаулыц жагдайына acepi KemeHdi медициналыц тексерулер жургШлу арцылы аныцталыпцолайсыз экологиялыц аймацтарда аймацтыц epeкшeлiктep мен басым нозологиялыц цурылымдар багаланды. Мынадай аумацтар тацдалды: Сага, Шенгелшь вйткeнi олар газ кен орнынан 15-20 км цашыцтыцта орналасцан. Бул нeгiзгi нысандар экологиялыц сипаттама беруде жэне тургындардыц денсаулыцжагдайын багалауда ец мацызды болып табылады. Зерттеу нэтижеанде алынган айнымалылар сандыц жэне сапалыц айнымалыларга бвлтдь Калыпты бвлу кезнде сандыц айнымалылар Yшiн орташа арифметикалыц дисперсия, цатeлiк жэне 95% ceнiм аралыгы eceптeлдi. Талдау нэтижеанде тургындардыц аурушацдыгы ею ауыл бойынша алгашцы Yшiншi орында ас цорыту ЖYйeciнiц аурулары, цан айналым ЖYйeciнiц аурулары, цулац жэне eмiзiк тэpiздi вciндi аурулары болып табылатынын квpceттi. Ауыз судыц минералдану дeцгeйi мен гипертония ауруы, ЖYpeктiц ишемиялыц ауруы, ас цорыту ЖYйeciнiц аурулары (асцазан жарасы жэне он ек ултабар жарасы, гастрит жэне дуоденит, холецестит) жэне несеп тас аурулары арасында корреляция дeцгeйi жогары екендг аныцталды TyrnHdi свздер: экология, цоршаган орта, судыц минерализациясы, медициналыц тeкcepic, сырцаттанушылыц
взекпшп: Цоршаган ортаныц колайсыз факторлары экономикалык жэне элеуметтж факторлармен бiрлесе отырып тургындар денсаулыгына жагымсыз Yрдiстердi калыптастыруга ы;пал етедi [1]. Актебе облысы, атап айтканда Темiр жэне Мугалжар ауданы, жогары дамыган мунай енеркэсiбi бар аймак; ретшде ерекшеленедь Соныц салдарынан, бул аймактар коршаган ортага каркынды техногендж эсерiмен сипатталады.
Цоршаган орта факторларыныц тургындар денсаулыгына немесе «тургындардыц аурушацдыгы» эсерш [2,3] Yлкен дэрежеде тэуелдi даму кeрсеткiштерi бiрiншi орынга, 2030% га жуыгы денсаулыада эсер ететш экологиялык керсеткштер (аймаада байланысты) жэне шамамен соншасы- тургындардыц тургыльщты жерi бойынша халыада медициналы; кемек керсету децгейiмен Yйлесiмдi патологиялы; тукым куалау бейiмдiлiгiне жатады [4]. Мунай ендiретiн аудандарда туратын тургындардыц аурушацдыгы аурулардыц бiрнеше кластары мен жеке нозологиялары жогары: жаца туа бггкен а;аулар, ас корыту ЖYЙесiнiц аурулары, кан, иммундык ЖYЙе жэне т.б. [6]. Бул мэселе мунай ендiретiн кэсшорындар мацында орналаскан елдi мекендер тургындары денсаулыгына кауш-катерд1 аныктау Yшiн зерттеулер ЖYргiзудi кажет етедi. Зерттеу материалдары мен эд^терк
Экологиялык-гигиеналык зерттеулер ЖYргiзу Yшiн непзп нысан ретiнде мунай ендiру каркындылыгы жогары, бiрнеше жылдар бойы мунай ендiрiлiп келе жаткан
Жацажол кен орныныц аумагы аныцталды. Зерттеу ушш келесi аумацтар тацдалды: Сага, Шенгелш^ вйткенi олар газ кен орнынан 15-20 км к;ашык;тык;та орналасцан. Бул непзп нысандар экологиялык; сипаттама беруде жэне тургындардыц денсаулык; жагдайын багалауда ец мацыздысы болып табылады.
Зерттеу нэтижеанде алынган айнымалылар сандык; жэне сапалык; деп белшдь
Цалыпты белу кезiнде сандык; айнымалылар ушш орташа арифметикалык;, дисперсия, к;ателж жэне 95% сенiм аралыгы есептелдь Сапалык; айнымалылар МКБ-10 диагноз кодтарыныц номиналды деректерi болып табылады. Статистикалык; мацызды мэндер Yшiн P <0.05 сешмдыж децгейi к;абылданды.
Статистикалык; талдау Yшiн зерттелетiн ауылдар Yшiн интегралдык; керсеткiштердiц орташа мэндерi к;абылданды, олар осы ауылдардыц гигиеналык; керсеткiштерiнiц орташа мэндерiмен салыстырылды. Талдау мен нэтижелер:
Зерттеу аума;тарында (Сага, Шецгелшi) ересек тургындар медициналык; тексеруден еткiзiлдi. Сагада 116 адам тексерiлгенде, 1,7% (эйелдер) сау, 79,3% алгаш аны;талган аурулар (76,9% ерлер, 80,5% эйелдер) жэне 104 адам Шецгелшще, оныц шшде 4,8% (эйелдер) сау, 79,8% алгаш аньщталган аурулар (78,3% -ерлер жэне 81,1% эйелдер) болды.
ЮелЪик ХажМММ №3-2018
Кесте 1 - Сага жэне Шенгелшi ауыл тургындарын денсаулы; жагдайына байланысты белу
Елдi мекен Топтар Тексерглгендер барлыгы Ерлер Эйелдер
Абс. % Абс. % Абс. %
Сага Барлыгы 116 100 39 33,6±4,4 (24,8:42,4) 77 66,4±4,4 (57,6:75,2)
Шенгелшi 104 100 46 44,2±4,8 (34,6:53,8) 58 55,8±4,8 (46,2:65,4)
Сага Денi сау 2 1,7±1,2 (0,9:2,5) - - 2 2,6±1,8 (1,4:3,8)
Шенгелшi 5 4,8±2,1 (3,9:5,8) - - 5 8,6±2,7 (7,4:9,8)
Сага Аурушацды; 114 98,3±1,2 (95,9:100,7) 39 100 75 97,4±1,8 (93,8:101)
Шенгелшi 99 95,2±2,1 (91:99,4) 46 100 53 91,4±2,7 (86:96,8)
Сага Алгаш аны;талган аурулар 92 79,3±3,8 (71,7:87,4) 30 76,9±6,7 (63,5:90,3) 62 80,5±4,5 (71,5:89,5)
Шенгелшi 83 79,8±3,9 (72:87,6) 36 78,3±6,0 (66,3:90,3) 47 81,1±3,8 (73,5:88,7)
Сага Созылмалы аурулар 22 19,0±3,6 (18,2:19,8) 9 23,1±6,7 (20,9:25,3) 13 16,9±4,3 (15,7:18,1)
Шенгелшi 16 15,4±3,5 (14,5:16,3) 10 21,7±6,0 (19,8:23,6) 6 10,3±3,0 (9:11,6)
Жиiлiк талдау нэтижесшде аны;талганы:Сага ауылыныц тургындары Yшiн алгаш;ы аны;талган нозология бойынша 1-орын ас ;орыту ЖYЙелерiнiц аурулары (71,7%), 2 орын ЖYрек-;ан тамырлары аурулары (55,4%), 3 орын - ;ула; жэне емiзiк тэрiздi всiндi аурулары (50%), 4 орын - несеп-жыныс ЖYЙесiнiц (48,9%) аурулары, 5 - орын ЖYЙке ЖYЙесiнiц (19,6%) аурулары жэне Шенгелшi ауылыныц тургындарында: 1-орын ас ;орыту ЖYЙелерiнiц аурулары (84, 3%), 2 орын - ;ула; жэне емiзiк тэрiздi всiндi аурулары (55,4%), 3 -орын ;ан аЙналым ЖYЙесi ауруы (50%), 4-орын несеп ЖYЙесi аурулары (48,9%), 5 -орын ;ан аурулары мен ;ан тYзушi ЖYЙелер аурулары (31,3%).
Медициналы; тексерулердщ материалдарына сэЙкес ас ;орыту ЖYЙелерiнiц патологиясы Сага ауылы боЙынша жетекшi болып табылады жэне ол ас;азан-шек аурулары боЙынша (15,2%), ауыз куыс аурулары (75,8%) жэне жары; аурулары (9%), Шенгелшi ауылы боЙынша ас;азан-шек аурулары (31,4%), ауыз-куыс аурулары (68,6%) ;урайды. Зерттелген аймак; Жацажол кен орныныц мацында орналас;ан. Белгiлi болгандай, мунаЙ мен газ химиялы; ластанудыц негiзгi квздерi мына техникалы; кезецдерде техногендж шыгарындылар болып табылады: мунаЙ кен орындарын барлау; мунаЙ жэне газ енд1ру; мунаЙ мен газ тасымалдау; мунаЙ жэне мунаЙ-газ ешмдерш ецдеу; мунаЙ жэне газ ешмдерш паЙдалану; ;алды;тарды жою[5]. Атмосферага шыгарылатын кемiрсутектi
шыгарындылардыц 90% -ы резервуалардан, 8% -ы мунаЙ
газын жинау кезшде шыгындардан, мунаЙ мен мунаЙ ешмдершщ 9% -дан астамы тасымалдау, са;тау жэне бензин фермасыныц тутынушыларына босату кезiнде жогалады. Агынды сулар атмосфера ар;ылы табиги ортаны ластаудыц негiзгi жергiлiктi кездерiнiц бiрi - мунаЙ жэне газ ецдеу зауыттары, мунаЙ жэне газ ;оЙмалары.
Зерттелген орталы;тандырылган сумен жабды;тау кездерiнен iрiктелген ауыз судыц Yлгiлерiн зерттеу барысында Сага ауылындагы ауыз суда барлы; мацызды элементтердiц (мыс, хром, темiр, мырыш, марганец, молибден, кальциЙ) (р<0,05) концентрациясы жогары екендiгi аны;талды Шенгелшi елдi мекенiнiц ауыз суларында фтор (р <0.001), мышьяк концентрацияларыныц аЙтарлы;таЙ аЙырмашылы;тары баЙ;алмады. Улы элементтерден ;оргасынныц концентрациясы Сага ауылында бас;а елдi мекендермен салыстырганда орташа есеппен 1,6 (р <0,05); анагурлым жогары мэндер елшенген заттармен, аммониЙ азотымен, сульфаттармен, нитриттермен, бас;а металдармен аны;талды. Аурулардыц жетекшi нозологиялы; формалары мен судыц минералдану децгейшщ арасындагы баЙланысты аны;тау Yшiн бiз корреляциялы; талдау жасады;. Талдау нэтижесшде минералдану децгешмен жогары тыгыз баЙланыс гипертония ауруы,
ЖYректiц ишемиялы; ауруы, ас ;орыту ЖYЙесiнiц аурулары (ас;азан жарасы жэне он ей ултабар жарасы, гастрит жэне дуоденит, холецестит) жэне несеп тас аурулары аны;талды
Кесте-2 А;тебе облысыныц Сага жэне Шенгелшi ауылдарында аурулардыц кейбiр нозологиялы; нысандары мен ауыз судыц
Аурулар класы мен нозология Соцгы 5 жылдагы ауызсудыц минералдануыныц орташа децгейi Корреляция коэффициентшщ шамасы
Ауыз ;уысыныц аурулары 1700,0±14 мг/л 0,88
Пародонтит 0,91
Кариес 0,85
Созылмалы гастрит 0,91
Кан аЙналым ЖYЙесiнiц аурулары 0,83
Артериалды; гипертония 0,88
ЖYректiц ишемиялы;ауруы 0,61
Ая;тардагы тамырлардыц кецеюi 0,63
Кула; жэне емiзiк тэрiздi есiндi аурулары 0,62
Кестеде керсетыгендей, судыц минералдануыныц жогары децгеш бас;а экологиялы; жагымсыз факторлармен 6ipre экологиялы; мэселелiк айма;тарга тэн аурулардыц туындауына ы;пал етуi мYмкiн. Цорытынды:
Сонымен, алынган мэлiметтердi талдау нэтижесiнде тургындардыц аурушацдыгы екi ауыл бойынша алгаш;ы Yшiншi орында ас ;орыту ЖYЙесiнiц аурулары, ;ан айналым ЖYЙесiнiц аурулары, ;ула; жэне емiзiк тэрiздi есiндi аурулары екенi аны;талды.
Жацажол кен орны мацында туратын тургындарды кешендi медициналы; тексеру барысында экологиялы; жэне гигиеналы; мониторингтiц гылыми непзделген ЖYЙесi жэне сол жерде емiр CYретiн жэне жумыс iстейтiн халы;тыц денсаулыгын ныгайтуга арналган емдiк- профилактикалы; шаралар кешенiн эзiрлеу Yшiн непз болып табылатын денсаулы;тыц белгiлi бiр зацдылы;тары мен айма;ты; ерекшелiктерiн ашуга, сондай-а; келес ;орытындыларды аны;тауга мYмкiндiк бердi:
1. Тургындардыц сыр;аттанушылы; ;урылымы бойынша Сага ауылында бiрiншi орын - ас ;орыту ЖYЙесiнiц аурулары (71,7%) , 2-орын ;ан айналым ЖYЙесi аурулары (55,4%), 3 орын - ;ула; жэне емiзiк тэрiздi есiндi аурулары (50%), 4 орын несеп-жыныс ЖYЙесiнiц (48,9%) аурулары, 5 орын -
шш
tuик ПиуН /ИЧ] (П?3-2018 \ g f
ЖYЙке ЖYЙесiнiц (19,6%) аурулары жэне Шенгелшi ауылы бойынша 1 орын- ас ;орыту ЖYЙесiнiц аурулары (84,3%), 2 орын - ;ула; жэне емiзiк тэрiздi есiндi аурулары (42%), 3 орын - ;ан айналым ЖYЙесi аурулары (36,1%), орын 4 -несеп-жыныс ЖYЙесiнiц аурулары (27,8%), 5 орын - ^рек-;имыл ЖYЙесi (19,4%) аурулары, ;ан аурулары мен ;ан тYзушi ЖYЙелер аурулары (31,3%).
2. Сага ауылындагы орталы;тандырылган су кездерiнен алынган ауыз суыныц барлы; сынамаларында мацызды элементтердщ (мыс, хром, темiр, мырыш, марганец, молибден, кальций) концентрациясы жогары (р<0,05) жэне ауыз судагы фтордыц концентрациясы Шенгелшi ауылында (p <0.001) жогары. Улы элементтерден ;оргасынныц концентрациясы Сага ауылында бас;а елдi мекендермен салыстырганда орташа есеппен 1,6 (р <0,05); анагурлым жогары мэндер елшенген заттармен, аммоний азотымен, сульфаттармен, нитриттермен, бас;а металдармен аны;талды.
3. Ауыз судыц минералдану децгеш мен гипертония ауруы, ЖYректiц ишемиялы; ауруы, ас ;орыту ЖYЙесiнiц аурулары (ас;азан жарасы жэне он ей ултабар жарасы, гастрит жэне дуоденит, холецестит) жэне несеп тас аурулары арасында корреляция децгеш жогары екендИ аны;талды.
ЭДЕБИЕТТЕР Т1З1М1
1 Гимранова Г.Г., Бакиров А.Б., Каримова Л.К. Комплексная оценка условий труда и со- стояния здоровья нефтяников // Медицина труда и промышленная экология. -2009. - № 8. - С. 1-5.
2 Н.Ш.Ахметова, К.С.Тебенова, К.М.Туганбекова, Г.К.АлшынбековаОценка здоровья населения, проживающего в экологически неблагополучных регионах Центрального Казахстана // Вестник КарГУ. - 2013. - №3. - С. 88-94.
3 Summers J.K., Smith L.M., Case J.L., Linthurst R.A. A Review of the Elrmrnts of Human Well-Being with an Emphasis on the Contribution of Ecosystem Services // Ambio. - 2012. - №12. - P.23-30.
4 Искаков А.Ж., Боев В.М., Засорин Б.В. Оценка риска для здоровья населения факторов окружающей среды // Гигиена и санитария. - 2009. - №1. - С.4-5.
5 Рахманин Ю.А. Актуализация методологических проблем регламентирования химического загрязнения окружающей среды // Гигиена и санитария. - 2016. - №95(8). - Р. 701-707.
6 Токмолдинов Ф.С. Современное состояние проблемы загрязнения окружающей среды в регионах экологического неблагополучия Республики Казахстан (обзор литературы) // Гигиена, эпидемиология и иммунология. - 2011. - №2. - С. 15-18.
В.М. Сабырахметова, Л.Д. Сакебаева, Г.И. Карашова, П.Ж. Айтмагамбет, А.Т. Ктабалиева
Западно-Казахстанский государственный медицинский университет имени Марата Оспанова г.Актобе., Республика Казахстан. Кафедра гигиенических дисциплин с профессиональными болезнями
ВЛИЯНИЕ НЕФТЕДОБЫВАЮЩЕГО КОМПЛЕКСА «ЖАНАЖОЛ» НА СОСТОЯНИЕ ЗДОРОВЬЯ НАСЕЛЕНИЯ БЛИЗЛЕЖАЩИХ СЕЛ
Резюме: Дана оценка неблагоприятному влиянию выбросов предприятий нефтегазодобывающего комплекса Жанажол на состояние здоровья населения п. Сага и п. Шенгельши, с выявлением региональных особенностей структуры доминирующих нозологий экологически неблагополучных районов выявленных, по результатам комплексного медицинского осмотра с использованием передвижных средств. Были выбраны территории: п.Сага, п.Шенгельши, так как они расположены в 15-20 км от газового месторождения. Эти базовые объекты являются наиболее представительными для экологической характеристики и оценки состояния здоровья населения. В результате обследования полученные переменные распределены на количественные и качественные. Для количественных переменных с нормальным распределением рассчитывали среднее арифметическое, дисперсию, ошибку и 95% доверительныЙ интервал. Показано что в общеЙ структуре заболеваемости населения на первых трех местах в обоих селах идут болезни органов пищеварения, болезни системы кровообращения и болезни уха и сосцевидного отростка. Установлен высокиЙ уровень корреляции между уровнем минерализации питьевоЙ водыи гипертоническоЙ и ишемическоЙ болезнью сердца, болезнями органов пищеварения (язва желудка и 12 перстноЙ кишки, гастрит и дуоденит, желчнокаменная болезнь), мочекаменноЙ болезнью.
Ключевые слова: экология, окружающая среда, минерализация воды, медосмотр, заболеваемость
Vestnik KazNMU №3-2018
V.M. Sabyrahmetova, L.D. Sakebaeva, G.I. Karashova, P.Zh. Aitmaganbet, A.T. Ktabaliyeva
West Kazakhstan Marat Ospanov State Medical University, the Republic of Kazakhstan, Aktobe city
INFLUENCE OF THE ZHANAZHOL OILPRODUCING COMPLEX ONTHEHEALTH OF THEPOPULATION OF NEARBY VILLAGES
Resume: The unfavorable effect of the emissions from the enterprises of the Zhanazhol oil and gas producing complex on the health of the population of the Saga and Shengelsi settlements is assessed, with the identification of regional features of the structure of the dominant nosologies of ecologically unfavorable areas identified by the results of a comprehensive medical examination using mobile means. The following territories were selected: Saga, Shengelsi, as they are located 15-20 km from the gas field. These basic objects are the most representative for the ecological characterization and assessment of the health status of the population. As a result of the survey, the variables obtained are divided into quantitative and qualitative variables. For quantitative variables with normal distribution, the arithmetic mean, variance, error and 95% confidence interval were calculated. It is shown that diseases of the digestive system, diseases of the circulatory system and diseases of the ear and mastoid process occur in the first three places in both villages. A high level of correlation between the level of mineralization of drinking water and hypertensive and ischemic heart disease, diseases of the digestive system (gastric ulcer and duodenal ulcer, gastritis and duodenitis, cholelithiasis), urolithiasis is established. Keywords: ecology, environment, water salinity, medical examination, morbidity.
