Научная статья на тему 'Ҳиндистон иқтисодиётининг ривожланишида миллий инновацион тизимнинг шаклланиши ва ривожланиш жараёнлари'

Ҳиндистон иқтисодиётининг ривожланишида миллий инновацион тизимнинг шаклланиши ва ривожланиш жараёнлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
648
106
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ҳиндистон / илм-фан / иқтисодиёт / инновация / инновацион сиёсат / жаҳон молиявий иқтисодий-инқирози / инновацион ташкилотлар / технопарклар. / India / science / innovation / innovation policy / world finance-economic crisis / innovation organizations / industrial parks.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич

Мазкур мақолада муаллиф томонидан Ҳиндистон мустақилликка эришган кундан бошлаб давлатнинг илм-фан, техника ва технологияларни ривожлантиришга қаратилган сиёсатни шакллантирганлиги, инновацион жараёнларнинг миллий иқтисодиётда шакллантириш босқичлари ва иқтисодий-ижтимоий жараёнларга таъсири таҳлил қилинган. Шу билан бирга, Ҳиндистон ўз иқтисодиётини инновацион ривожлантириш асосида эришган ютуқлари, жумладан, жаҳон молиявий-иқтисодий инқирози шароитида Ҳиндистоннинг устуворлик жиҳатлари келтирилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Абдувалиев Абдулазиз Абдувалиевич

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

PROCESSES OF THE FORMING AND DEVELOPMENT OF THE NATIONAL INNOVATIONAL SYSTEM IN GROWTH OF INDIA ECONOMY

In article author considers the state politic to science, technical and technological development, stages of the development innovation processes in national economy after independence of India. In addition, there are analyzed achieved successes under innovation development of the economy, including advantages of India in the period of world financial-economic crisis.

Текст научной работы на тему «Ҳиндистон иқтисодиётининг ривожланишида миллий инновацион тизимнинг шаклланиши ва ривожланиш жараёнлари»

Абдувалиев А.А.,

«Узбекистон иктисодиётини ривожлантиришнинг илмий асослари ва муаммолари» илмий-тадкикот маркази, иктисод фанлари номзоди

^ИНДИСТОН ИКТИСОДИЁТИНИНГ РИВОЖЛАНИШИДА МИЛЛИЙ ИННОВАЦИОН ТИЗИМНИНГ ШАКЛЛАНИШИ ВА РИВОЖЛАНИШ ЖАРАЁНЛАРИ

Маълумки, жацон ицтисодиётида ривожланган давлатларнинг аксариятида ицтисодиётнинг усиш тенденцияларининг жадал ривожланиши бевоси-та мамлакатда инновацион жараёнларнинг ривож-ланганлиги билан ботиц булади. Уз навбатида, цар бир давлат узининг ицтисодий, ижтимоий, сиёсий цолатларидан келиб чициб, инновацион ривожланиш тизимини ва устувор жицатларини инобатга олган цолда стратегик йуналишларни белгилайди.

Шу жихатдан Хиндистон хам мазкур инновацион жараёнларни ривожланти-ришда жуда катта тажрибага эга булган давлатлардан бири хисобланади. Зеро, Хиндистон хукумати томонидан мамла-кат мустакиллигининг дастлабки кунла-ридан бошлаб мамлакатда илм-фан ва технологияларни ривожлантириш асо-сий ва стратегик максадлардан бири си-фатида белгилаб олинган.

Бугунги кунга келиб ушбу карорнинг накадар туFри эканлигини аник далил-лар ва иктисодий усиш курсаткичлари исботлаб келмокда. Бундан ташкари,

аксарият хорижий мутахассисларнинг тахминларига кура, Хиндистон якин истикболда илм-фаннинг аксарият аник йуналишлари буйича дунёда етакчи давлатлардан бирига айланиши мумкин.

Ушбу омилларни инобатга олган холда, Хиндистон иктисодиётини ри-вожлантиришда миллий инновацион ти-зимларнинг шаклланиш ва ривожланиш боскичларини чукур урганиш максадга мувофик булади, деб хисоблаймиз.

Хиндистонда Миллий инновацион тизим (МИТ)нинг шаклланиши ва

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

ривожланиш жараёни учта боскичга булинади1.

1-босцич. Хиндистонда миллий инновацион тизимнинг шакллани-ши туFрисида гапирилганда, дастав-вал унинг мустакилликка эришганидан кейинги давр, яъни 1947 йиллар хакида гапирилади. Бирок мутахассисларнинг фикрларича, МИТнинг дастлабки ри-вожланиш даври 1942 йилга туFри кела-ди, яъни мамлакат хукумати томонидан «Илмий-саноат тадкикот кенгаши»нинг тузилиши билан хам боFланади. Маз-кур Кенгаш мустакил равишда фао-лият юритадиган ташкилот булиб, бу-гунги кунга кадар хам Хиндистонда энг йирик илмий-тадкикот фаолиятла-рини мувофиклаштирувчи ташкилот хисобланади.

Хиндистон мустакилликка эришганидан бошлаб ушбу Кенгаш фаол равишда илмий-тадкикот лабораторияла-рининг миллий тизимини бошкаради. Мазкур ташкилотнинг ваколатлари-га нафакат давлатнинг илм-фандаги молиявий маблаFларини бошкариш, балки мамлакатнинг йирик саноат ва-килларининг илм-фанни ривожлан-тиришга каратилган фаолиятини муво-фиклаштиришни амалга ошириш буйича ваколатлар хам киради.

Мустакилликка эришган Хиндис-тоннинг сиёсати нафакат сиёсий ва иктисодий мустакилликка эришишга каратилган булган, балки технологик мустакилликка эришишдан хам ибо-рат булган. Ушбу борада хукумат томонидан «Licence Rail» деб ном олган протекционистик сиёсат кулланилди ва ушбу сиёсат мамлакат инновацион

1 http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html

тизими ривожланишининг куп йиллар давомида мустахкам пойдевори вази-фасини утаб келади. Бу борада «Licence Rail» томонидан курилган асосий чора-тадбирлардан бири бу импортнинг урнини, яъни хориждан олиб кирилаёт-ган импорт махсулотларининг урнини босувчи махсулотларни ишлаб чикариш булган. Уз навбатида, технологияларнинг импорти махсус хукумат рухсати асоси-да амалга оширилган. Шу билан бир-га таъкидлаш жоизки, Хиндистоннинг патент ташкилоти конунчилиги хори-жий технологиялардан нусха олишга каршилик билдирмас эди, бунинг нати-жасида аксарият хинд корхоналарининг ривожланишига замин яратиб берилган ва бу борада айникса фармацевтика сохасидаги корхоналарнинг ривожланишига катта туртки булиб хизмат килди.

1974 йилга келиб, Хиндистон хукумати томонидан мамлакатни ривожланти-риш буйича кабул килинадиган беш йиллик режалар асосида илк бора «Хиндистоннинг миллий илмий-техник кумитаси» томонидан ишлаб чикилган «Илмий-техник ривожланишнинг беш йиллик режаси» кабул килинган.

Дастлабки беш йиллик режа 19741979 йилларга мулжалланган булиб, ундаги асосий вазифалар янги технологияларнинг жорий килиниши ва мослаштирилиши хамда миллий кор-хоналар томонидан уз ишлаб чикариш кучларини ривожлантиришдан ибо-рат булган. Мазкур марказлаштирилган давлат дастури доирасида ушбу вази-фаларни амалга ошириш учун 2 минг-дан зиёдрок олим жалб килиниб, са-ноатнинг 24 та тармоFи буйича кенг камровли ишлар амалга оширилган. Уша даврдан бошлаб доимий равишда

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

беш йиллик режаларига илмий-техника булими киритиб келинади ва натижала-ри тахлил килинади.

2-боск.ич. Мазкур боскич 1980 йил-ларга туFри келиб, хукумат томони-дан илм-фан ва технологияларнинг ривожланишига булган эътибор яна-да кучайтирилди ва Хиндистон Ва-зирлар Махкамаси хузурида «Илм-фан буйича Маслахат комиссияси» тузилди. Ушбу комиссиянинг асосий вазифаси турли институтлар фаоли-ятини мувофиклаштириш, тегишли ва-зифаларни таксимлаш ва ривожланиш истикболларини белгилашдан иборат булган.

1982 йилда Хиндистон хукуматининг «Фан ва технология Департаменти» хузурида «Илмий-техникавий корхона-ларни ривожлантириш буйича Миллий бюро» яратилди. Мазкур ташкилотнинг асосий вазифаси илмий сиFимдор ва юкори технологик корхоналарни яра-тишни раFбатлантиришга каратилган булган.

Уз навбатида, «Илмий-техникавий корхоналарни ривожлантириш буйича Миллий бюро» уз фаолияти давомида «Илмий-технологик корхоналар парки» дастурини ишлаб чикди ва 1984 йилдан бошлаб фаол равишда амалиётга жорий килди. Дастурнинг асосий вазифалари-дан бири бу юкори технологик корхоналар учун эркин иктисодий худудларни яратишдан иборат булган. 1985 йилда мазкур фаолиятнинг энг ёркин натижа-си сифатида Бангалор шахридаги Карнатака штатининг яратилиши хисобланади (мазкур штат Хиндистоннинг «силикон» водийси хам деб ном олган). Бугунги кунга келиб Бангалорда биргина ахбо-рот технологиялари буйича 250 минг-

дан зиёд мутахассислар фаолият олиб боради. Сон жихатидан солиштирила-диган булса, бу АК,Шнинг Калифорния-даги Кремний водийсида фаолият юри-таётган мутахассислардан анча купни ташкил килади ва шуни алохида таъкид-лаш лозимки, Калифорниянинг Кремний водийсида бугунги кунда фаолият юри-тиб келаётган деярли 40% мутахассис ва ишчилар айнан хиндистонлик мутахассислар хисобланади1.

1983 йилда хусусий секторда илмий тадкикотлар фаолиятини куллаб-кувватлашга каратилган «Техник сиёсат туFрисида Йурикнома» ишлаб чикилди ва унда хусусий сектор томонидан мустакил равишда лабораторияларни яратиш таклифи илгари сурилди, мазкур лабораториялар аввало давлат ташки-лотлари билан хамкорлик алокаларини амалга ошириши лозим булган. Ушбу фаолиятни янада ривожлантиришнинг мантикий давоми сифатида 1988 йилда «Техника ахборотларини башоратлаш ва тахлил килиш Кенгаши» яратилди. Ушбу Кенгаш мамлакатда технология-ларга булган талабни урганиб боради ва уларнинг ривожланиш тенденцияла-рини тахлил килади, тармокли тадбир-лар хисобига инновацияларни куллаб-кувватлайди.

Умуман олганда, мазкур 2-боскичнинг эътиборли жихати шундан иборатки, давлатнинг саноатни лицензиялашда-ги ва импорт савдоларининг либерал-лашувидаги назорати камайтирилди, янги технологияларни ривожлантириш-да шахсий ёндашувлар, давлатнинг ин-новацион технологияларни куллаб-

1 http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

кувватлашдаги махсус институтлар тизи-мини яратиш куллаб-кувватланди.

3-боск.ич. Мазкур боскич 1990 йилларга туFри келади ва ушбу давр Хиндистон учун OFир иктисодий холат даври хисобланади, сабаби мазкур давр-да инфляция курсаткичи юкори, давлат бюджети камомади катта булди, мамла-кат тулов балансининг нобаркарорлиги даврини бошидан кечирди.

Аммо мазкур даврда утказилган иктисодий ислохотлар инновацион фао-лиятнинг ривожланишига катта туртки булиб хизмат килди. Шу даврдан бош-лаб саноатнинг лицензияланиши бе-кор килинди (хозирда ушбу лицензия-лаш талаби факат айрим йуналишларда сакланиб колинган). 51% дан юкори устав капиталига эга булган хорижий инвестициялар иштирокидаги корхо-наларнинг очилишига автоматик ра-вишда рухсат берилган, самарасиз давлат корхоналари хусусийлаштирилган ва кайта ташкил этилган. Аммо шунга карамасдан, Хиндистоннинг миллий инновацион тизимини шакллантиришдаги жиддий узгаришлар салкам ун йиллар-дан сунг амалга оширила бошланди.

Шу билан бирга, МИТнинг ривож-ланишида асосий туртки булган сабаб-лардан бирини интеллектуал мулк туFрисидаги конунчиликнинг ривожла-ниши билан боFлаш мумкин. 1990 йилда, 2002 йилда, 2005 йилда Хиндистоннинг 1970 йилда кабул килинган «Патент-лар» туFрисидаги конуни бир неча бор узгартирилган. Ушбу узгартиришлар на-тижасида бу конун бугунги кунда жахон андозалари талабларига тулик жавоб бермокда.

Бугунги кунга келиб Хиндистоннинг МИТи деярли кенг таркибий тузилмага

эга, «Илмий-саноат тадкикот Кенгаши» давлат микиёсида асосий иштирокчи-лардан бири хисобланади. Мазкур таш-килот оркали инновацион фаолиятнинг асосий кисми молиялаштирилади ва Хиндистоннинг Фанлар академиясига ухшаш ташкилоти таркибига 38 та инс-титутлар киради ва уларда 8500 нафар олим фаолият юритади. Шу билан бирга «Илмий-саноат тадкикот кенгаши» ташкилоти грант тизимлари оркали бошка ташкилотлар олимларига рахнамолик килади1.

Шунингдек, бугунги кунда Хиндистон инновацион тизимини ривожлантириш-даги машхур элементлардан бири тех-нопарклар тармоFи хисобланади. Тех-нопаркларга 1984 йилда асос солинган булиб, бугунги кунга келиб мамлакатда 35 та давлат ва 25 та хусусий технопарк фаолият курсатади. Ушбу технопарклар-га юкори технологик ва илмий сиFимдор махсулотларни экспорт килишдаги яна бир механизм сифатида хам каралади. Уларнинг резидентларига - ташкилотла-ри ёки компанияларига хорижий инвестициялар буйича урнатилган чекловлар амал килмайди, улар учун солик ва бож туловлари буйича катта имтиёзлар яра-тилган, шунингдек, уларнинг махаллий ва хорижий олий укув юртлари билан алокалари мувофиклаштирилган. Улар-га тегишли булган инфратузилмалар яхши ривожлантирилган, жумладан, нархи юкори булмаган офис хонала-ри, арзон ва юкори тезликдаги интернет тармоклари ва бошка турли хилдаги шароитлар.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, мамлакатда ташкил этилган иккита энг

1 http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

йирик технопарк махаллий хокимиятлар маъмурияти томонидан ташкил этилган. Улардан бири 1991 йилда ташкил этилган Керале технопарки хисобланади. Мазкур технопарк 110 та компанияга хизмат килади ва унда 15 000 киши иш билан таъминланган. Шунингдек, технопарк таркибида бизнес-инкубатор ва иккита университет фаолият курсатиб, бири дастурчиларни, иккинчиси ме-нежерларни тайёрлайди. Мазкур парк дастурий таъминотларни ишлаб чикаришга ихтисослашганлиги сабаб-ли инфратузилмаси хам мазкур фаолият йуналишига ихтисослаштирилган, ун-даги Wi-Fi тармоFи 31 гектар худудга етади.

Умуман олганда, Хиндистонда иккита тармок бугунги кунда юкори техноло-гик тармоклардан хисобланади, булар: фармацевтика саноати ва ахборотлар технологияси саноати. Айнан шу иккита тармокнинг улушига бугунги кунда руйхатдан утказилган патентларнинг 70%и туFри келади.

Хиндистонинг мазкур энг йирик тар-мокларига бошка тармоклар хам аста-секинлик билан етиб олмокда. Масалан, телекоммуникация тармоFи сунгги йил-ларда салмокли натижаларни кулга ки-ритиб келмокда. Жумладан, 2009 йилда тармокнинг усиш курсаткичи 28%ни ва жами тушуми 47,8 млрд АКШ доллари-ни ташкил этган булса, 2010 йилга келиб ушбу курсаткич 60 млрд АКШ доллари-ни ташкил этган ва бу 1998 йилга нисба-тан 10 баравар куп демакдир.

Сунгги бир неча йиллардан бери Хиндистон технологияларни импорт килувчи давлатдан экспорт килувчи давлатга айланиб бормокда ва хинд ихтиролари учун руйхатга олинаётган

патентлар сони йилдан-йилга ошиб бормокда.

Шунингдек, инновацион иклимнинг яхшиланганлиги туфайли малакали ва билимли кадрларнинг хорижга чикиб кетиши даражаси кискарди. Бундан ташкари, бугунги кунда мазкур жара-ённинг акси кузатилмокда, яъни бошка давлатларга кетган махаллий мутахас-сислар ортга кайтмокда.

Умуман олганда, мутахассислар томонидан анъанавий тарзда Хиндистоннинг таълим тизими юкори бахоланиб ке-линган. Таълим сифати ва даражаси куп томонлама халкаро стандартларга мос келади. Ракобатбардошликнинг жахон рейтинги томонидан олиб борилган тадкикотларига кура, 2007-2008 йил-ларда Хиндистон математика фанини укитиш буйича дунёда 11-уринни эгал-лаган (киёслаш учун, Япония 29-уринни, Германия 36-уринни, АКШ ва Буюк Британия 45- ва 46-уринларни эгаллаган).

Хиндистонда жами 250 та университет мавжуд булиб, 2004 йилда олий маълумотга эга булган ахоли 53 млн кишини ташкил этган (бу ахолининг 4,5%ини ташкил килади). Демак, тахлил киладиган булсак, мамлакатда катта микдорда олий маълумотли ёш мутахассислар фаолият юритмокда. Ушбу ёшларнинг деярли барчаси инглиз ти-лини мукаммал билади. Айнан ушбу омил Хиндистоннинг айрим юкори тех-нологиялар буйича дунёдаги юкори мавкеини белгилаб берган.

Хиндистонда дастлабки технологик институтлар утган асрнинг 1950 йил-ларида ташкил этилган ва дастлабки укитиш сифати хисобига мамлакат-га сифатли кадрлар етказиб берилган. Йиллар утган сари юкори ривожлан-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

ган мухандислик олий укув юрти мил-лий тизими ривожлантирилди, уларнинг битирувчиларига хорижда хам талаб юкори булди. Технологик таълим тизи-мида Хиндистонда 7 та олий укув юрти мавжуд булиб, улар алохида юкори уринни эгаллайди. Мазкур олий укув юртлари хукумат ва бошка шахсий ком-паниялардан куплаб грантларга сазо-вор булишади. Ушбу олийгох битирув-чилари дунёда юкори бахоланади ва уларнинг энг таниклилари хозирда «Sun Microsystems», «CEO Vodafone» компа-ниялари таъсисчилари, «СШЬапк»нинг бошкарув директори, «Microsoft» вице-президенти ва бошка кузга куринган мутахассислар булиб фаолият юритишмокда.

Хиндистон МИТнинг ривожлани-шида катта роль уйнаган институтлар-дан яна бири бу Бирла номидаги Технологик институт хисобланади. Ушбу институтда 1970 йилдаёк кичик кор-хоналарга маслахат беришни куллаб-кувватлаш дастури йулга куйилган. Мазкур дастурнинг ишга туширилиши натижасида кичик корхоналарда илмий тадкикотларнинг янги сифат жихатдан ривожланиши бошланади. 1978 йилдан бошлаб институтда юкори технологик корхоналар учун кадрларни тайёрлаш дастури хам ишга туширилди. Институт корхоналарга ноу-хау ишланмаларини такдим килар, уларнинг амалиётга жо-рий килинишини кузатар, банк кредит-ларини олишда амалий ёрдам курсатар ва ишлаб чикарилган махсулотнинг бо-зорларда сотилишига кумаклашар эди.

2003 йилда Хиндистон хукумати мил-лий илмий-техник сиёсатни амалга ошириш буйича истикболдаги режа-

ларни тузиб олди. Уларнинг асосийлари куйидагилардан иборат:

- давлат илмий муассасаларида бю-рократик аппаратни кискартириш ва автономликни кенгайтириш;

- илмий вазирликлар ва департамент-ларда бошкарув аппаратига олимларни тайинлаш;

- киска даврларда илмий тадкикот-ларга киритиладиган инвестициялар-нинг ЯИМдаги улушини 2%га етказиш;

- университет ва лабораторияларга технологияларни сотиш хукукини бе-риш (авваллари давлатнинг рухсати талаб этилар эди);

- интеллектуал мулк буйича конун-чиликда ислохотларни амалга ошириш.

Шунга ухшаш каби «Инноваторларни куллаб-кувватлаш дастури» доирасида оригинал ишланма ёки ноу-хаулар эга-си булган барча фукаролар 1000 АК,Ш доллари микдорида молиявий ёрдам олишлари мумкин булган. Шу тарз-да 8 йил ичида 150 га якин лойихалар молиялаштирилган. Натижада куплаб ишланмалар яратилган.

«Технологияларни ривожлантириш ва намойиш килиш Дастури» иннова-торларга FOяларни шакллантиришга ва йирик ишлаб чикариш даражасига олиб боришгача ёрдам беради. Мазкур дастур доирасида умумий микдори 1 млн. АКШ долларидан купрокни таш-кил килган 150 дан ортик лойиха амалга оширилган. «Миллий технологияларни куллаб кувватлаш Дастури» шунга ухшаш дастурлардан бири хисобланади ва у инновацион ишлаб чикаришларни кенг куламлаштиришга ихтисослашти-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

рилган булиб, имтиёзли кредитлар аж-

^ 1 ратишга мулжалланган1.

Ушбу ташкилотлар каторида «Мил-лий инновацион жамFарма» хам мав-жуд булиб, ишга туширилганлигига куп вакт булмаган булсада, 5 млн АКШ дол-ларига якин молиявий маблаFлар ай-ланмасига эга. Унинг асосий вазифаси ахолининг (асосан кишлок жойлардаги) инновацион ишланмаларини куллаб-кувватлашдан иборат2.

Хиндистонда инновацион жараён-ларни ривожлантиришда сунгги йил-лардаги яна бир асосий тенденция-лардан бири шуки, кулланилаётган инновацияларни жорий килиш хисобига халкаро ракобатбардош тадбиркорлик тармоFининг шаклланиши булди. Маз-кур корхоналар автомобилсозлик, дас-турий таъминотларни ишлаб чикариш, телекоммуникация ва биотехнология-лар сохасида мужассамлаштирилган.

Шуни алохида таъкидлаш лозимки, сунгги йилларда жахон иктисодиётида руй бераётган жахон молиявий инкирози шароитида Хиндистон иктисодиётида мазкур тармокларнинг тез ривожланиш тенденциялари кузатил-ган. Бунга мисол тарикасида 2009 йил-даги инкирознинг жуда ривожланган даврида «Тата» концерни дунёда энг арзон «Нано» автомобилини ишлаб чикарганини мисол тарикасида келти-риш мумкин. Ушбу автомобилга бирда-нига 120 минг талаб тушган (2009 йил-нинг узида мазкур автомобиллардан 60 минг дона ишлаб чикарилган). Шу-нингдек, олиб борилган тахлиллар шуни курсатмокдаки, Хиндистонда 2001-2002

1 http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html

2 http://www.strf.ru/material.aspx7CatalogId = 22^_по=425

молиявий йилда 5,3 млн дона автомобиль ишлаб чикарилган булса, ушбу курсаткич 2007-2008 йилга келиб 10,8 млн донага етган3. Дунё буйича ишчи кучининг арзонлиги ва технологиялар-нинг жадал ривожланиши хисобига Хиндистон дунёнинг машхур автомобиль ишлаб чикарувчилари каторига кириб бормокда. Тахлил килинаётган даврда бунинг хисобига кушимча ра-вишда 300 мингдан зиёд иш уринлари яратилган ва ЯИМда автомобилсозлик-нинг улуши 5%дан ошиб кетган4.

Кейинги юкори усиш курсаткичла-рини намойиш этган тармоклардан бири телекоммуникация тармоFи бул-ган. 2007-2008 хамда 2008-2009 молиявий йилларда телекоммуникация тар-моFида 103% усиш кузатилган.

Хиндистонда телекоммуникация бо-зори жуда тез ривожланаётган тармоклардан бири булиб, инновацияларнинг кенг жорий килиниши билан ажралиб туради. Ушбу тармокда хам жахон молиявий иктисодий инкирози руй бер-ганлигига карамасдан, жиддий усиш тенденциялари кузатилган ва тахлил килинаётган даврда унинг ЯИМдаги улуши 5,8%ни ташкил этган.

2008-2009 молиявий йилда ахборот технологияларининг усиши ва бизнес жараёнларнинг аутсорсингининг усиши 12%ни ташкил этган, бунинг натижасида 59,5 млрд АКШ доллари микдорида да-ромад курилган. Ушбу махсулотларнинг ва хизматларнинг ички бозор сиFими 12 млрд АКШ доллари кийматида бахоланган5.

3 http://www.lawinrussia.ru/sites/default/files/

usr/602/t2.jpg

4 Уша манба.

5 Уша манба.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

Ахборот технологияларда илFорлик килаётган Tata Consultancy Services, Wipro, Infosys, HCL ва Tech Mahindra-Satyam каби йирик компанияларнинг усиши 2008-2009 молиявий йилда 15-20%ни ташкил этган. Солиштирадиган булсак, Microsoft, IBM, Cisco, Oracle, Intel ва Adobe каби йирик компанияларнинг тахлил килинаётган даврдаги усиш курсаткичи 1%дан 10%гача усиш тен-денцияларини намоён килган. Албатта, мутахассисларнинг эътироф этишича, бунга асосий сабаблардан бири жахон молиявий-иктисодий инкирози булган1.

Умуман олганда, инновациялар XXI асрда иктисодиётни ривожлантирувчи омил эканлигини англаган Хиндистон хукумати келгуси жорий ун йилликни, яъни 2010-2020 йилларни «инновациялар декадаси» деб эълон килди. Ушбу борада дастлабки хатти-харакатлар натижасида 2010 йилда «Миллий ин-новацион кенгаш» тузилди. Ушбу кен-гашнинг фаолияти бевосита бош вазир-нинг маслахатчиси томонидан назорат килинади ва бошкарилади.

Мазкур кенгашнинг асосий вазифала-ри куйидагилардан иборат:

- 2010-2020 йилларда Хиндистоннинг инновацион ривожланиши буйича «йул харитасини» шакллантириш (мамлакат-да инновацион ривожланишнинг сиё-сати, таклифлари ва методологиясини белгилаб беради, айникса, 26 млн урта, кичик ва микрокорхоналар учун);

- инновацияларни жорий килишда кичик ва урта бизнесга кумаклашиш;

- инновацион кластерларни шакллантириш ва бошкалар.

1 http://www.lawinrussia.ru/sites/default/files/ usr/602/t2.jpg

Хиндистонда, шунингдек, инновацион масалалар билан шуFулланувчи бошка Хукумат институтлари хам фаолият юри-тади. Улар каторида «Илмий ва саноат тадкикотлари буйича Кенгаш»ни ай-тиш мумкин. Ушбу ташкилот Хиндистон Таълим ва технологиялар вазирининг уринбосари томонидан бошкарилади. Шунингдек, Хиндистон Таълим ва технологиялар вазирлигининг «Илмий ва саноат тадкикотлари Департаменти», «Инновация ва ривожланиш Жамия-ти», «Технологияларни ривожланти-риш кумитаси», «Илмий ва технологик тадкикотлар Кенгаши» ва бошкалар2 хам фаолият юритади.

Инновацион фаоллик, юкори технологик саноат тармоклари ва ил-мий-техник ишланмаларни куллаб-кувватлашда хукумат дастурлари ичида куйидагиларни ажратиб курсатиш мумкин:

- янги минг йилликда Хиндистон томонидан технологиялар буйича илFор-ликни кулга киритиш (New Millennium Indian Technology Leadership Initiative);

- инновацион технологиялар сохасида тадбиркорликни ривожлантириш Дасту-ри (Technopreneur Promotion Program);

- технологиялар ва инновацияларни ривожлантириш дастури (Technology Development and Innovation Program);

- юкори технологик тармокларда тадкикотларни чукурлаштириш дастури (Programme for Intensification of Research in High Priority Areas) ва бошкалар.

Шунингдек, бугунги кунда Хиндистонда устувор инновацион ривожланишнинг йуналишларига нанотехно-логиялар, электроника, ахборот

2 http://www.serc-dst.org/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

технологиялари, фармацевтика ва биофармацевтика, коинотни урганиш, энергетика сохалари (атом энергетикаси) хам киради.

Бугунги кунга келиб, Хиндистон хукумати 50 дан ортик илмий-тадки-кот институтларида олиб борилаёт-ган 150 дан ортик нанотехнологиялар буйича лойихаларни куллаб-кувват-ламокда. Нанотехнологияларни мо-лиялаштириш тизимини яратиш учун венчур фондларни ташкил этиш маса-лалари хам курилмокда. Шунга кура энг асосий максад Бангалор шахрини нано-технологиялар буйича дунё марказига айлантириш режалари мавжуд.

Бунинг натижасида нанотехнологиялар бозорининг йиллик усиш курсаткичи мамлакатда сунгги йилларда 30%дан

юкори курсаткични ташкил этади. Хиндистон дунё буйича наносуюкликлар сенсори сохаси буйича етакчига айлан-ди. Нанофосфорлар, нанооксидлар, на-нокристаллардан фойдаланиб, сувни тозалаш, синтез килиш буйича ишлар амалга ошириб келинмокда.

Юкорида билдирилган фикрлар умумлаштириладиган булса, бугунги кунда Хиндистон хукумати, олим-мутахассислари ва, умуман, бутун халки томонидан асрлар давомида шаклла-ниб келинган илм-фаннинг пойдевори янада мустахкамланиб бормокда. Бунинг натижаси сифатида бугунги кунда Хиндистон аксарият сохалар буйича ду-нёда етакчиликни кулга киритиши мум-кин, деб эътироф этилмокда.

Адабиётлар:

1. Абдувалиев А.А. Инновационная стратегия экономического развития Индии. // «Миллий иктисодиётни модернизациялаш стратегияси ва уни урта муддатларда амалга оширишнинг устувор йуналишлари» илмий-тадкикот анжуманининг материаллари. Тошкент, 2014 йил 5 июль. -146-148-б.

2. Абдувалиев А.А. Стратегические направления развития нефтегазовой отрасли Индии. // Материалы научно-практической конференции «Пути привлечения инвестиционных ресурсов через выпуск ценных бумаг в нефтегазовую отрасль республики». Ташкент, 26 сентября 2014 г. -С. 5-8.

3. Абдувалиев А.А. Национальная инновационная система Индии. // Журнал «Бизнес-Эксперт», 2014, № 11. -С. 80-83.

4. http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html

5. http://www.gmu-countries.ru/asia/india/nis.html

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

6. http://www.strf.ru/material.aspx?CatalogId = 221&d_no=425

7. http://www.lawinrussia.ru/sites/default/files/usr/602/t2.jpg

8. http://www.serc-dst.org/

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 1

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.