Научная статья на тему 'Инқирозга қарши инновацион механизмни такомиллаштириш'

Инқирозга қарши инновацион механизмни такомиллаштириш Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
346
77
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ИНқИРОЗГА қАРШИ БОШқАРУВ / ИННОВАЦИЯНИ БОШқАРИШ / БОШқАРУВ МЕХАНИЗМИ / ИННОВАЦИОН МЕХАНИЗМ / ТАМОЙИЛ / ИқТИСОДИЙ МЕХАНИЗМ / ТАШКИЛИЙ МЕХАНИЗМ / АНТИКРИЗИСНОЕ УПРАВЛЕНИЕ / CRISIS MANAGEMENT / УПРАВЛЕНИЯ ИННОВАЦИЯМИ / INNOVATION MANAGEMENT / МЕХАНИЗМ УПРАВЛЕНИЯ / MANAGEMENT MECHANISM / ИННОВАЦИОННЫЙ МЕХАНИЗМ / INNOVATION MECHANISM / ПРИНЦИП / PRINCIPLE / ЭКОНОМИЧЕСКИЙ МЕХАНИЗМ / ОРГАНИЗАЦИОННЫЙ МЕХАНИЗМ

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Камбаров Жамолиддин Хикматиллаевич, Махмудова Нодира Жумабой Қизи

Инқирозга қарши бошқарувда инновацион механизм корхоналар фаолиятини такомиллаштиришда инновацион дастакларнинг самарасини акс эттириб беради. Мақолада инқирозга қарши бошқарув механизмининг бир қисми сифатида инновацион механизм асослаб берилган ҳамда уни етакчи механизм сифатидаги ҳаракат режаси ишлаб чиқилган.Инновационный механизм отображает эффективность инновационных рычагов в усовершенствовании деятельности предприятий в антикризисном управлении. В статье обоснован инновационный механизм как часть антикризисного управления, а также разработан план его действия как ведущего механизма.The innovation mechanism management demonstrates the innovative lever of enterprises development effectiveness in the crisis. In the article innovation mechanism is proved as a part of crisis management mechanism and as well there is suggested plan of implementation as a primary mechanism.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «Инқирозга қарши инновацион механизмни такомиллаштириш»

Камбаров Ж.Х.,

ФарFона политехника институти «Менежмент» кафедраси катта укитувчиси, иктисод фанлари номзоди; Махмудова Н.Ж.,

ФарFона политехника институти талабаси

ИНКИРОЗГА КАРШИ ИННОВАЦИОН МЕХАНИЗМНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

КАМБАРОВ Ж.Х., МАХМУДОВА Н.Ж. ИНЦИРОЗГА ЦАРШИ ИННОВАЦИОН МЕХАНИЗМНИ ТАКОМИЛЛАШТИРИШ

Инкирозга карши бошкарувда инновацион механизм корхоналар фаолиятини тако-миллаштиришда инновацион дастакларнинг самарасини акс эттириб беради. Мак,олада инкирозга карши бошкарув механизмининг бир кисми сифатида инновацион механизм асослаб берилган х,амда уни етакчи механизм сифатидаги х,аракат режаси ишлаб чикилган.

Таянч иборалар: инкирозга карши бошкарув, инновацияни бошкариш, бошкарув ме-ханизми, инновацион механизм, тамойил, иктисодий механизм, ташкилий механизм.

КАМБАРОВ Ж.Х., МАХМУДОВА Н.Ж. СОВЕРШЕНСТВОВАНИЕ АНТИКРИЗИСНОГО ИННОВАЦИОННОГО МЕХАНИЗМА

Инновационный механизм отображает эффективность инновационных рычагов в усовершенствовании деятельности предприятий в антикризисном управлении. В статье обоснован инновационный механизм как часть антикризисного управления, а также разработан план его действия как ведущего механизма.

Ключевые слова: антикризисное управление, управления инновациями, механизм управления, инновационный механизм, принцип, экономический механизм, организационный механизм.

KAMBAROV J.H., MAKXMUDOVA N.J. IMPROVED ANTI-CRISIS INNOVATIVE MECHANISMS

The innovation mechanism management demonstrates the innovative lever of enterprises development effectiveness in the crisis. In the article innovation mechanism is proved as a part of crisis management mechanism and as well there is suggested plan of implementation as a primary mechanism.

Keywords: crisis management, innovation management, management mechanism, innovation mechanism, principle,

Бугунги кунда корхоналарда инновацияларни бошцариш масаласи инновациялар самарадорлигини белгилаб берув-чи омил цисобланади. Инновацияларни тутри бошцариш унинг самарадорлигини ошириши ёки аксинча, инновацияларни оцилона бошцара олмаслик инновациялардан кути-лаётган самарадорликни камайтириб юбориши мумкин. Инновацияларнинг рационал бошцаруви, нафацат уларнинг самарадорлигини, балки изчиллиги ва тезкорлигини цам таъминлайди.

Мутахассис ва олимлар томонидан ин-новацияни бошкаришга бир катор таъриф-лар келтирилган. Масалан, Р.И.Гимуш ва Ф.М.Матмуродовларнинг «Инновацион ме-нежмент» номли укув кулланмасида келти-рилишича, инновацияларни бошкариш жа-раёни инновацион фаолият максадларини шакллантириш, инновацияларни режалаш-тириш, инновацияни ишлаб чикаришдаги ишларни ташкил этиш ва назоратни уз ичига олади1.

Фикримизча, инновацияни бошкариш -корхонанинг белгиланган инновация стра-тегиясини амалга оширишга каратилган инновация лойих,аларини ишлаб чикиш, ташаббусларни куллаб-кувватлаш, техник-технологик янгиликларни жорий этиш, бошкарувга янгиликлар киритиш оркали ишлаб чикаришни кенгайтириш, режалаш-тириш, мотивация, назорат килиш жара-ёнларидан иборатдир. Инновацияни бош-каришга илмий-техник инновациялар жа-раёни йиFиндиси сифатида караш мумкин, яъни илмий-техник инновациялар жараё-ни - фан, техника, иктисодиёт, бизнес ва бошкарувни бирлаштирган жараёндир2.

Корхоналарда, хусусан, иктисодий но-баркарор корхоналарда инновациялар-ни яратиш, ишлаб чикиш ва уларнинг бошкарувини туFри йулга куйиш ин-кироздан олиб чикувчи восита вазифасини бажариши мумкин.

1 Гимуш Р.И. ва Матмуродов Ф.М. Инновацион менежмент. - Т.: 2008.

2 Гольдштейн Г.Я. Инновационный менеджмент. / Учебное пособие. - Таганрог: Изд-во ТРТУ,

1998.

Фикримизча, х,озирда иктисодий нобар-карор корхоналарда инновацияни бош-кариш, янгиликларни жорий килиш ва инкироздан кутулиш учун уларнинг ама-лиётда самарали фаолиятини таъминлаш борасида бир канча муаммолар мавжуд булиб, улар каторига куйидагиларни кири-тиш мумкин:

- корхоналарда инновациялар буйича ташаббуснинг йуклиги;

- касбий тайёргарлиги юкори булган кадрларнинг - инновацион менежерлар-нинг етишмаслиги;

- инновацион лойих,аларнинг пухта ишлаб чикилмаганлиги;

- катта харажатлар ва таваккалчилик-лардан куркиш;

- молиялаштириш масалаларида корхо-нада учрайдиган тусиклар;

- инновацияларга туртки буладиган маркетинг тадкикотларининг етарли дара-жада йулга куйилмаганлиги;

- инновацион фаолиятни ахборот билан таъминланиш масалалари ва шу кабилар3.

Амалий нуктаи назардан караганда, инновацияни бошкариш жараёни инки-розга карши бошкарувнинг бир кисми х,и-собланади. Инкирозга карши бошкарув корхонада булажак иктисодий-молиявий кийинчиликларни бартараф этиш ёки ву-жудга келган кийинчиликни тухтатиш ва камайтиришга йуналтирилган булса, инновацияни бошкариш корхонадаги молиявий кийинчиликларни янги манбаларни шакл-

3 Бу маълумотлар бир неча йиллик кузатувлар натижасида олинган хулосалар булиб, корхоналар фаолиятини кузатиш усули оркали аникланган.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 4

лантириш ёки мавжудларини купайтириш оркали бартараф этади. Чунки самарали инновацияни бошкариш жараёни корхона учун янги бозор, янги харидор ва истеъ-молчи, киска килиб айтганда, янги талабни шакллантиради. Янги талаб операцион фао-лиятдан пул окимлари киримини ошириш х,исобига корхона айланма маблаFларининг айланувчанлигини таъминлайди. Айланма маблаFларнинг чакконлиги корхона ликвидлигини оширибгина колмасдан, иктисодий-молиявий муаммоларни х,ал этишда асосий функцияни бажаради. Шу-нинг учун, инкирозга карши бошкарувни ташкил этишда инновацион механизмни ку-чайтириш корхона молиявий фаолиятининг соFломлашуви ёки баркарорлашувига олиб келади. Бугунги кунда етакчи транс миллий корпорацияларнинг бозордаги ракобатида инновацияни куллаш долзарб эмас, балки одатий масалага айланиб улгурди. Улар-да инновациянинг самарали бошкарувини ташкил этиш ёки инновацияни молиялаш-тириш масаласи кун тартибидаги одатдаги масала булиб колган. Худди шу рух,иятни миллий корхоналарга х,ам олиб кириш эса бизнинг долзарб вазифамиздир. Лекин корхоналар билан боFлик бир катор муам-молар мавжудки, уларни четлаб утиш эмас, аксинча оператив х,ал этиб инновацион механизмни инкирозга карши бошкарувнинг асосий кисми сифатида такомиллаштириш зарур функция саналади.

Амалиётда инкирозга карши инновация-ларни татбик этишнинг ушбу муаммолари-ни асосан икки кисмга булиш мумкин.

Биринчидан, иктисодий ночор корхо-наларда инновацияларни жорий этиш учун ходимларнинг малака даражаси етишмай-ди. Натижада иктисодий нобаркарорлик х,олатидан олиб чика оладиган локомотив инновацион лойих,алар яратилмайди. Ма-лакали ходимларни жалб этиш корхонани кушимча харажат килишга мажбур килади.

Иккинчидан, инновацион Fоялар яра-тилгани билан уни амалиётга татбик этиш

молиявий таъминот масалаларини х,ал этишни талаб килади. Иктисодий ночор корхона учун молиявий маблаFларнинг манбаларини топиш мураккаб булган маса-лалардан биридир. Чунки улар бозорда уз шериклари ва молиявий муассасалар олди-даги ишончларини йукотганлар, шунингдек, кредиторлик карзлари ва бошка бир канча мажбуриятлар корхонани иктисодий но-чорлик х,олатига олиб келган. Шу боис х,ам, молиялаштириши мумкин булган корхона ва ташкилотлар таваккал килиб, иктисодий ночор корхонани молиявий маблаF билан таъминлаш ташаббусини курсатмаслиги юкори эх,тимолликка эгадир.

Саноат корхоналарида инкирозга карши бошкарувнинг самарали амал килиши унинг асосида турувчи бошкарув меха-низмининг ташкил этилганлик даражасига боFл и к. Инкирозга карши бошкарув меха-низмини иктисодий, ижтимоий, ташкилий, интеграцион, инновацион ва информаци-он турларга булиб, 1-расм оркали тах,лил килиш мумкин.

Келтирилган расмдан куриниб туриб-дики, инкирозга карши бошкарув меха-низми 6 таркибий кисмдан иборат булиб, уларнинг барчаси инкирозни бартараф этиш имкониятларини очиб беради. Бошкарув таркибининг булимлари битта максадда бирлашади. Бирорта механизмни бир-биридан ажратиб булмайди, барчаси бир-бирини такозо килади ва кул-лаб-кувватлайди. Аслида ^ам шундай, инкирозга карши бошкарув тизими механизм каби асосланса, бутун корхонанинг бошкарув жараёнларини камраб олади ва рискларга карши курашади.

Инкирозга карши бошкарув инновацион жараёнларсиз амалга ошмайди. Иннова-циялар бутун инкирозга карши бошкарув механизмларининг таркибий кисмларини узида уЙFунлаштиради. Агар ушбу механизм шикастланса, бошкарувни самарали ва рационал ташкил этиб булмайди. Чунки, инкирозга учраш эх,тимоллиги куплаб кор-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 4

1-расм. Инновацияга асосланган инцирозга царши бошцарув механизмининг таркибий цисмлари1

Инки розга карши бошкарув механизмининг турлари

Иктисодий Ташкилий

1 1

- харажатларни кискартириш; - дебитор карзларни ундириш; - кредиторлик карзларини узиш жадвалини тузиш; - инновацияларни молиялашни рационаллаштириш; - паст рентабелли активларни сотиш. - янги бозорларни излаб топиш; - бошкарув функциясини рационаллаштириш; - корхонани ташхислаш; - молиявий согломлаштириш стратегиясини тузиш; - инновацион гояларни татбик этиш.

г 1 г

Ижтимоий Интеграцион

1 1

- ходимлар уртасида ижобий мух,итни шакллантириш; - ходимлар рух,иятини кутариш; - ишчиларни ишдан бушатиш жараёнини рационаллаштириш; - инновацион гоялар таклифи конкурсини амалга ошириш. - корхона ва кредиторлар уртасидаги муносабатларни мувофиклаштириш; - келишув битимини тузиш; - давлат томонидан берилган имтиёзлардан самарали фойдаланиш; - корхоналараро тажриба алмашиш; -бошка корхоналар билан кушилиш.

1 1 г

Инновацион Информацион

- янги лоиих,а гурух,ларини ташкил этиш;

- инновация тугаракларини ташкил этиш;

- инновацияни молиялаштириш;

- инновацияни ижтимоий йуналтириш;

- инновацияни интеграциялаш.

- корхонада ахборот тизимларини ишлаб чикиш;

- ахборот окимларининг коидаларини белгилаш;

- ахборотларни дифференциаллаш;

- инновация ахбороти билан ишлаш;

- ахборотларни тах,лил килиш.

хоналарда инновацион фаолиятни нотуFри бошкариш натижасида вужудга келади. Корхона асосий воситалари эскиради, мах,сулоти бозор талабларига жавоб бер-май колади. Бу маркетинг фаолияти сама-радорлигининг пасайишига олиб келади.

Фикримизча, инкирозга карши бошкарув механизмлари инновацияларга асосланади. Эндиликда, иктисодий ночорликни барта-раф этишда инновация механизмларини яратиш, улардан кенг фойдаланиш ва тако-миллаштириб бориш эътиборга эга маса-лалардан биридир. Шу уринда, инновация механизмларига тухталиб утиш зарур.

В.А.Колоколовнинг таъкидлашича, «Инновацион механизм - инновацион фаолиятни амалга ошириш ва бажарилишини осонлаштиришнинг ташкилий-иктисодий шакли, инновацион карорларни излаш, шу-нингдек, ушбу фаолиятни назорат килиш ва раFбатлантириш ричаги»1. Ушбу ричагдан самарали фойдаланган х,олда иктисодий ночорлик вазиятидан кутулиш чора-тад-бирлари, х,аракатларини ишлаб чикиш мумкин.

Юкорида келтирилган муаммоларни х,ал килиш учун инкирозга карши бошка-рувнинг таркибий механизмларини ишга солиш максадга мувофик.

Умуман олганда, инкирозга карши меха-низмнинг барча таркибий кисмлари муай-ян функцияни бажариши билан характер-лидир. Уларни бир-биридан мутлако ажра-тиб, алох,ида механизм сифатида ишлатиш самарасиз карорларни кабул килишга олиб келади. Чунки механизм бирор фаолият-нинг х,аракатини бошка фаолиятга утказиб берувчи жараён х,исобланади.

Шунга мувофик, битта механизмнинг талаб буйича ишламаслиги ёки нуксонли ишлаши корхонада рискли вазиятларнинг шаклланишига мойилликни пайдо килади. Бу худди соат механизмига ухшайди.

1 Колоколов В.А. «Инновационные механизмы функционирования предпринимательских структур». // «Менеджмент в России и за рубежом», 2002, № 1.

Яъни бирорта кисми нотуFри ишласа, соат ишлашдан тухтайди ёки вактни хато курсатади.

Инкирозга карши бошкарувда иннова-цион механизмнинг амал килиш шаклини янгилик ва Fояларни бошкаришда, уларни кам харажат эвазига амалга ошириб, куп даромад топишда алох,ида ажратиб курсатиш мумкин. Инновацион механизмнинг янгиликлар билан ишлаш ва уларни бошкаришда функционал йуналишлари куп булиб, янги ишлаб чикариш Fояларини тайёрлаб амалиётга татбик этишда инкирозга карши инновацион механизм-ни ишлаш алгоритмини 2-расмда куриб чикамиз.

Куриниб турибдики, инкирозга карши бошкарувда инновацион механизмнинг бошка йуналишларини х,ам шу келтирилган алгоритм кетма-кетлигида амалга ошириш мумкин. Инкирозга карши бошкарув механизмининг инновацияларини жорий этиш расмда келтирилган чоралар кетма-кетлиги асосида изчил амалга оширили-ши зарур. Чунки иктисодий инкироз хавф солган ёки унга учраган корхонада кабул килинаётган х,ар кандай карор корхонанинг муваффакияти ёки муваффакиятсизлигига сабаб булади. Шу нуктаи назардан, профилактика ишларида инновацияларни жорий этиш дастлаб кам харажатлик тамойилига асосланади.

Корхоналарда инкирозга карши ин-новацион механизмни ташкил килишда аник куйилган максад ва пухта режалар-га таяниш х,амда унинг технологик кетма-кетлигига катъий риоя килиш керак.

Хар кандай инкирозга карши инновацион механизмнинг максади корхонада инновацион фаолият бошкарувини инкирозга карши бошкарув коида ва тамойилларига буйсундириш ^исобига самарали ташкил этиш булиб х,исобланади.

Фикримизча, инкирозга карши инновацион бошкарув механизмига хос булган куйидаги туртта тамойилни амалда куллаш

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 4

2-расм. Инк,ирозга учраган корхоналарда инновацион жараёнларни боск,ичма-боск,ич ташкил

этиш алгоритми1.

бошкарув фаолияти самарадорлигини оши-ришга имкон беради:

- Камхаражатлилик. Бунда банкрот-ликка якин булган корхона инновация-ларнинг энг кам харажатлигини танлаши ва уни корхонага татбик этишда ортикча харажатларни камайтириши лозим. Ал-батта, иктисодий баркарор корхоналар уз фаолиятини ривожлантириш, техник-технологик кайта жих,озлаш, мах,сулот ту-рини купайтириш, янги бозорларга кириб бориш ва шу каби куплаб максадлар учун катта харажатли инновацияларни амалга оширади, молиялаштиради. Бундай инно-вацияларнинг натижаси х,ам йирик фой-да келтириши мумкин. Аммо инкироз х,олатига якин корхоналарнинг иннова-цияларни бошкаришдан асосий максади - инкироз х,олатидан чикиш ва бозорда яшаб колишдир. Шунингдек, молиялашти-риш манбаларини топиш х,ам корхона учун

муаммоларни шакллантиради. Шу боис, мана шундай корхоналарда кам харажат-лилик х,исобига инкироздан кутулиш чора-тадбирларини амалга ошириш максадга мувофикдир.

- Камрисклилик. Маълумки, х,ар кандай инновациялар юзасидан кабул килинган карор рискли характерга эга булади. Бунда юкори риск юкори фойда олиб келиши, шунингдек, бунинг акси х,ам булиши мумкин. Молиялаштириш буйича баркарор корхоналар риск х,исобига инновацияларни жалб килади. Иктисодий ночор корхоналар эса риск даражаси паст булган инновацион танловларни амалга ошириши, яъни энг кам рискли инновацион карорларни кабул килиши лозим, шунингдек, рискни камай-тириш чора-тадбирларини куриш х,ам та-лаб этилади. Зеро, юкори рискли инновацион карорлар иктисодий ночор корхона-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 4

3-расм. Инкирозга карши инновацион механизмнинг ишлаш алгоритми1.

Инновация дастурларининг доимийлигини таъминлаб, ташки ва ички мух,итларни х;исобга олган х;олда янгилаб борилади ва назорат килинади

ни бутунлай банкротлик х,олатига келтири-ши мумкинлигини х,ам унутмаслик лозим.

- Иктисодий ва молиявий самара.

Корхоналар инновацияни татбик этиш ва бошкаришдан куплаб турдаги самара олишни максад килади: иктисодий, ижти-моий, илмий-техник, молиявий, экологик ва бошкалар. Аммо иктисодий ночор кор-хоналар, биринчи навбатда, иктисодий (ха-ражатлар, таннархни камайтириш, сифат, ракобатбардошликни оширишга эришиш) ва молиявий (корхона молиявий натижа-ларини яхшилаш) самара олишни максад

килиши лозим. Иктисодий баркарор корхо-налар инновацияларни ижтимоий мух,итни яхшилашга, корхонанинг экологик мух,итга таъсирини ёки атроф-мух,итнинг корхона-га таъсирини камайтиришга, илмий-техник самара олишга сарфлаши х,ам мумкин. Иктисодий ночор корхоналарда эса асосий х,ал килиниши лозим булган муаммолар-дан булиб мажбуриятларни бажариш, кре-диторлик карзларини тулаш х,исобланади. Буларни ^исобга олган ^олда ушбу корхоналарда инновациялардан, энг аввало, иктисодий-молиявий самара олишга эъти-бор каратиш максадга мувофикдир.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2016, 4

- Кис^а муддатлилик. Инновациялар-ни татбик этиш ва ундан кутилган натижа-ни олиш муайян муддатни (киска, урта ва узок вакт) талаб этади. Иктисодий ночор корхоналарда вакт х,ам корхона учун за-рар олиб келиши мумкин. Агар корхона татбик этиб, кутилган натижаларни куриш узок муддатни талаб этадиган инновация-ларни уз фаолиятига жалб этса, самарали натижага эриша олмайди. Масалан, кор-хонада ижтимоий мух,итни яхшилаш, кадр-лар малакаси ва тажрибасини оширишга инновациялар киритиши иктисодий ночор корхона учун узок муддатда ижобий самара бериши мумкин. Шу боис, бундай кор-хоналар вактдан ютказмаган х,олда амали-ётга татбик этиш ва самарали натижа олиш киска муддатни талаб этадиган иннова-цияларни корхона фаолиятига жалб этиши максадга мувофикдир.

Фикримизча, инкирозга карши иннова-цион механизмнинг ишлаш жараёни аник технология асосида амалга оширилиб, 3-расмдаги алгоритмдан иборат булиши зарур.

Корхоналарда инкирозга карши бошка-рув стратегияси танланган механизм асосида амал килади. Бу механизмнинг бу-гунги кундаги энг илFор усулларидан бири инновацион Fоялар асосида корхоналар-ни инкироздан чикариш х,исобланади. Юкоридаги алгоритм ёрдамида инкирозга карши инновациялар асосида такомиллаш-тириш корхонанинг бошкарув самарадор-лиги ва ресурслардан оптимал фойдаланиш йуналишларини белгилаб беради. Шунинг-дек, молиявий нобаркарор корхоналарда х,ам инновацияларни йулга куйиш фаолия-тини такомиллаштиради.

Адабиётлар:

1. Гимуш Р.И., Матмуродов Ф.М. Инновацион менежмент. - Т., 2008.

2. Гольдштейн Г.Я. Инновационный менеджмент: Учебное пособие. - Таганрог: Изд-во ТРТУ, 1998.

3. Колоколов В.А. Инновационные механизмы функционирования предпринимательских структур. // «Менеджмент в России и за рубежом», 2002, № 1.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.