Научная статья на тему 'ИМОМ ҒАЗЗОЛИЙ ТАЪЛИМОТИ МАЗМУНИДА ИФОДАЛАНГАН ПЕДАГОГИК ҒОЯЛАРНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АҲАМИЯТИ'

ИМОМ ҒАЗЗОЛИЙ ТАЪЛИМОТИ МАЗМУНИДА ИФОДАЛАНГАН ПЕДАГОГИК ҒОЯЛАРНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АҲАМИЯТИ Текст научной статьи по специальности «Науки об образовании»

CC BY
255
30
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Scientific progress
Область наук
Ключевые слова
таълим / умумбашарий ҳамда исломий қадриятлар дидактик йўналишдаги асарлар / педагогик қарашлар / тараққиёт / фиқҳ (ҳуқуқшунослик)илми / китоб мутолааси. / education / universal and Islamic values / didactic works / pedagogical views / development / fiqh science (jurisprudence) / reading books.

Аннотация научной статьи по наукам об образовании, автор научной работы — Баҳодир Бахшуллоевич Маъмуров, Феруз Файзуллаевич Нуриллаев

Мақолада Имом Ғаззолий таълимоти мазмунида ифодаланган педагогик ғояларнинг бугунги кундаги аҳамияти ҳамда дидактик йўналишдаги асарлари ёш авлодларни баркамолликка ундовчи асосий восита эканлиги ҳақида фикр юритилган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

THE IMPORTANCE OF THE PEDAGOGICAL IDEAS EXPRESSED IN THE CONTENT OF THE DOCTRINE OF IMAM GHAZALI TODAY

The article discusses the actual significance of the pedagogical ideas expressed in the teachings of Imam al-Ghazali, as well as the fact that his didactic works are the main means of motivating the younger generation to improve.

Текст научной работы на тему «ИМОМ ҒАЗЗОЛИЙ ТАЪЛИМОТИ МАЗМУНИДА ИФОДАЛАНГАН ПЕДАГОГИК ҒОЯЛАРНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ АҲАМИЯТИ»

ИМОМ ГАЗЗОЛИЙ ТАЪЛИМОТИ МАЗМУНИДА ИФОДАЛАНГАН ПЕДАГОГИК ГОЯЛАРНИНГ БУГУНГИ КУНДАГИ А^АМИЯТИ

Ба^одир Бахшуллоевич Маъмуров Феруз Файзуллаевич Нуриллаев

Бухоро давлат университети

АННОТАЦИЯ

Маколада Имом Газзолий таълимоти мазмунида ифодаланган педагогик гояларнинг бугунги кундаги ахамияти хамда дидактик йуналишдаги асарлари ёш авлодларни баркамолликка ундовчи асосий восита эканлиги хакида фикр юритилган.

Калит сузлар: таълим, умумбашарий хамда исломий кадриятлар дидактик йуналишдаги асарлар, педагогик карашлар, тараккиёт, фикх (хукукшунослик)илми, китоб мутолааси.

THE IMPORTANCE OF THE PEDAGOGICAL IDEAS EXPRESSED IN THE CONTENT OF THE DOCTRINE OF IMAM GHAZALI TODAY

ABSTRACT

The article discusses the actual significance of the pedagogical ideas expressed in the teachings of Imam al-Ghazali, as well as the fact that his didactic works are the main means of motivating the younger generation to improve.

Keywords: education, universal and Islamic values, didactic works, pedagogical views, development, fiqh science (jurisprudence), reading books.

Миллий истиклол гоясида хам ёшларни иймонли, эътикодли, умуман баркамол килиб тарбиялаш бош масала килиб куйилган. Диний таълимотда иймон-эътикод унинг талабларига тула риоя килишда намоён булса, миллий истиклол гоясида бу масала анча кенгрок ёритилади.

Бугунги кунда республикамизда амалга оширилаётган таълим сохасидаги ислохотларнинг муваффакияти куп жихатдан ёш авлодга алохида, давлат сиёсати даражасида эътибор берилаётганлиги билан изохланади. Шундай экан, бугунги ёшларнинг баркамол булиб шаклланишларида умумбашарий хамда исломий кадриятларга таяниш максадга мувофикдир. Бунда Имом Газзолийнинг дидактик йуналишдаги асарлари ёш авлодларни баркамолликка ундовчи асосий восита булиб хисобланади.

Бизга маълумки, буюк мутафаккирлар Имом Бухорий, Абдулхолик Гиждувоний, Абу Али Ибн Сино, Абу Райхон Беруний, Абу Наср Фаробий,

Бахоуддин Накшбанд, Алишер Навоий хамда Имом Газзолий хам узларининг педагогик карашларида ёш авлод таълим-тарбиясига алохида эътибор каратганлар. Чунончи, жамият ва аъзолари ривожланиши, ёшлар онгининг тараккиётига бевосита богликдир. Имом Газзолий асарларини тахлил килиш жараёнида уларнинг аксарияти ёш авлод, яъни фарзандлар таълим-тарбиясига каратилган.

Имом Газзолий 20 ёшида йирик педагог сифатида уз фаолиятини бошлаган. 34 ёшида Газолий «Низомия» мадрасасининг бош мударриси этиб тайинлади. Шундан кейин унга нафакат олимлар, алломалар, балки давлат арбоблари хам унинг маслахатларига амал киладиган булдилар. Уша вактда Аббосий халифалардан булган Мустазхир Имом Газолийнинг билимдонлигига тан беради ва ундан ботинийларга раддия китоб ёзишини илтимоси килади. Мазкур китоб «Мустазхирий» деб номланади. Шу тарика Имом Газзолийнинг обруйи яна ошиб кетади. У «Низомия» мадрасасида ёш авлодга таълим-тарбия бериш билан бир каторда, катта кишилар билимини хам оширишга харакат килади. Улар билан илмнинг турли сохаларига хос йуналишларда сухбатлар, савол-жавоблар, бахс-мунозаралар уюштирган.

Бизга маълумки, бугунги кунда бундай усуллар замонавий таълим-тарбия тизимининг методлари сифатида эътироф этилади. Мазкур методлар эса таълим-тарбия жараёнида мухим урин эгаллайди ва энг таъсирлилари хисобланади. Масалан, сухбат жараёнида устоз уз шогирдининг йул куйган камчиликларини унинг шахсиятига тегмаган холда тузатади. Шу тарика мадраса толиби мазкур камчиликларни бошка такрорламасликка харакат килади. Савол-жавоб давомида эса толиблар зийрак буладилар, уларнинг нутклари равонлашади. Улар узлари кизиккан нарсалар хакида билимга эга буладилар, билмаганларини устозларидан сураб урганадилар.

Бирок, уша даврларда мадрасаларда энг асосий илм сифатида ислом дини асослари укитилган. Бунда Куръони Карим, Хддислар, пайгамбарлар хаётини ёритувчи китоблардан таянч восита сифатида фойдаланилган. Бундай ташкари, ёшлар мазкур китобларни ёд олишлари шарт булган. Имом Газзолий мадраса толибларига китобларни ёд олиш йулларини илмий жихатдан ургатган.

Куриниб турибдики, «Низомия» мадрасасида дарслар кизикарли, бахс-мунозарага бой тарзда ташкил этилган. Имом Газзолийнинг узи эса кучли мударрис, устоз сифатида барчага урнак булган.

Уз хаёти давомида Имом Газзолий бир канча шахарларга саёхат уюштирган. У борган хар бир шахарда уша ерлик халк билан илмий -маърифий, фарзанд тарбияга оид мавзуларда сухбатлар ташкил килган.

Х,ар бир сухбатга Газзолий халкка фарзанд тарбияси алохида долзарб масала эканлигини уктиради. Шунинг учун бу масалага алохида эътибор каратиш лозимлигини таъкидлайди. Жумладан у шундай дейди: "Эй фарзанд, насихат килмок осон, аммо уни кабул этмок кийин эмиш. Зеро, насихат кунгил талабига эргашиб иш кургувчи киши табиатига малол келади. Сабабким, шариатда маън килинган нарсалар уша нафс илгидаги киши кунглига махбуб ва ёкимлидир. Хусусан, яна шундай кишиларгаким, илми калом ва мантик илмини эхтиёждан ташкари талаб килиб, фикх илми ила керагидан ортикча машгул ва кунгиллари тусаган дунё ишларига мубталодирлар, - буларга хам насихат килмок огир кечади. Аллохни рози килишга ва жаханнамдан кутулишга кифоя килади», деган гумон-иштибохга берилганлар. Яна «илм булгач, амалга хожат йук», кабилида иш килурлар. Бундай илмнинг узи билангина кифояланиш - шариатни инкор килувчилар эътикоди булиб, улар илм булса-ю, амал булмаса,- бу каби илмдан фойда йуклигини билмайдилар Х,олбуки, укиб узлаштирган илмига амал килмаган одамнинг киёмат кунидаги азоби икки хиссадир".

Унинг бундай таълим-тарбияга оид сухбатлари куплаб одамларни узига жалб килади. Шу тарика катта ёшлилар хам илм олиш максадида кунгиллилар сифатида мадрасаларга бора бошлайдилар. Имом Газзолийнинг фикрича, фарзанд таълим - тарбияси мухим масала хисобланади.

Имом Газзолий уз билимини янада ошириш максадида, Багдодни тарк этиб, купрок изланишлар олиб бориш учун илмий сафарга чикади. Мана шу сафари чогида Газзолий уша даврда маълум булган барча илмларни урганади ва бир тизимга солади. Уша вактда асосан, илми калом, ботинийя, фалсафа ва тасаввуфга оид китоблар укитилган.

Жумладан, Имом Газолий илми каломни чукур урганади хамда мазкур илмни янада кенгрок урганувчилар учун бир катор китоблар яратади.

1. Ал-Иктисод фил Эътикод.

2. Илжомул овом ан илми калом.

3. Акийдату ахли сунна.

4. Фазоихул ботинийя.

5. Файсалут тафрика байнал Ислами ваз Зандака.

6. Ал-Кистосул мустакийм.

7. Кимёус саода.

8. Ал-Мустазхирий.

9. Ал-Мазнун бихи ала гойри ахлихи.

Имом Газолий илми каломни чукур ва атрофлича урганиб булгач хамда юкоридаги асарларнинг хулосаси сифатида «ал-Мункиз миназ золали» номли китобини ёзади. Мазкур асарда ёзилишича, Имом Газзолий: «Мен уни максадига эришган, менинг максадимга эриштирмайдиган илм эканини англаб етдим. Унинг максади ахли сунна ва жамоа учун ахли суннанинг акийдасини мухофаза килиб бериш ва ахли бидъатнинг адаштиришидан куриш эди», дейди.

Бирок, Имом Газолий яшаган даврда илми калом ривожланмаган. Бунинг асосий сабаби, мадраса мударрислари, уламолар кадимий илмларни ёшларга ургатар эдилар холос, улар янгиликка интилмас эдилар. Имом Газзолий эса уларни танкин килади ва мударрис хамда уламоларни янгиликка интилишга чорлаган. Имом Газолий уз даври жамият аъзоларининг дунёкарашларини хисобга олиб, янгича услуб ва тилда асарлар ёзган. Шу тарика, илми калом хам секин-аста тараккий эта бошлаган.

Имом Газзолий илмни бойлик орттириш ёки мактаниш учун урганиш охиратда яхшиликка олиб келмаслигини таъкидлаб: "Эй фарзанд, огох бул, кечалари китоб мутолаа айлаб, уйкунгни харом килдинг. Бундан максад не? Агар ниятинг дунёвий обру-эътибор топмагу мол-мулк туплаш ё бу фоний дунёда бирон-бир мансаб, лавозим эгаллаш ва ёки якинларингу тенгдошларинг орасида мактаниш булса, унда холингга вой!", дейди узининг "Охиратнома" асарида.

Имом Газолий хар бир илмни бир-бирига боглаган холда урганади. У фалсафани чукур урганиши натижасида уз даврининг йирик файласуфига айланади. Аллома фалсафага оид хам бир катор илмий асарлар ёзган. Улар:

1. Макосидул фалосифа.

2. Тахофутул фалосифа.

3. Махкун назар фил мантик.

4. Меъёрул илм фил мантик. Uzbekistan www.scientificprogress.uz

5. Ал-Мункиз миназ Золал.

Газзолий асарлари хозирги даврда кенг урганилиб ёш авлодга таълим-тарбия бериш билан бир каторда, катта кишилар билимини хам оширишга харакат килади. Улар билан илмнинг турли сохаларига хос йуналишларда сухбатлар, савол-жавоблар, бахс-мунозаралар уюштирган. Узларининг педагогик карашлари хамда асарларини тахлил килиш жараёнида уларнинг аксарияти ёш авлод, яъни фарзандлар таълим-тарбиясига каратилганлигига гувох булдик.

Хуллас Газзолий асарларидан уз кадриятимизга мос мехмонга бориш, мехмонларни кабул килиш, таом ейиш, кийиниш, тахорат килиш, намоз укиш, оила ва никох одоблари хакида тасаввурга эга булиш бугунги кун ёшларининг устивор вазифасидир.

REFERENCES

1. Zarafshon J. Мактабгача таълимда жисмоний тарбияни шакллантириш методлари //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

2. Jalilov Z. B. Educational Value in Works of Eastern Thinkers and Principals of Their Use //Eastern European Scientific Journal. - 2017. - №. 1.

3. Zarafshon J. Мактабгача таълимда жисмоний тарбияни шакллантириш методлари //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz)

4. Zarafshon J. MAKTABGACHA TA'LIMNING SIFAT VA SAMARADORLIGINI OSHIRISHDA PEDAGOGIK JARAYONNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

5. Zarafshon J. MAKTABGACHA TA'LIMDA IQTISODIY MADANIYATNI SHAKLLANTIRISHDA TARBIYACHINING ROLI //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 1. - №. 1.

6. Asadovna U. F., Baxshilloyevich Z. J. METHODOLOGICAL SUPPORT FOR EXTRA-CLASS ACTIVITIES OF A STUDENT //Scientific reports of Bukhara State University. - 2020. - Т. 4. - №. 1. - С. 321-325.

7. Жалилов З. Воспитание студентов в духе национальных ценностей //International scientific review. - 2016. - №. 2 (12).

8. Очилова М. О., Эргашева Г. Б. Основы организации самостоятельной работы учащихся //Молодой ученый. - 2014. - №. 8. - С. 852-854.

9. Эргашева Г. Б., Рахматова Г. Б. К. Некоторые вопросы обеспечения взаимосвязи методов и средств обучения в учебном процессе //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 1 (46).

10. Ismatova N. B. et al. Innovative techniques and their importance in the learning process //The Second International Conference on Eurasian scientific development. -2014. - С. 101-104.

11. Эргашева Г. Development of teachears innovative activities //Ученый XXI века. - 2018. - №. 4-3.

12. Эргашева Г. The effectiveness of theuseof interactive learning on the lessons //Ученый XXI века. - 2018. - №. 4-3.

13. Шарипова М. Б., Саьдуллаева М. Б. К. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ ДЕТЕЙ В ДОШКОЛЬНОМ ОБРАЗОВАНИИ //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 6 (51).

14. Алимов А. Т., Очилова М. О., Эргашева Г. Б. Особенности применения метода" изучение случаев" в обучении //Молодой ученый. - 2016. - №. 10. - С. 1163-1165.

15. Эргашева Г. Б., Хожиева М. У. Одаренность детей дошкольного возраста //Вестник магистратуры. - 2020. - №. 1-5. - С. 31.

16. Kamilova G. Maktabgacha talim muassasalarida ekologik tarbiyani tashkil etishda integrativ yondashuv //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2020. - Т. 1. - №. 1.

17. Olimovna K. G. The importance of the criteria of pedagogical technologies at training highly qualified personnel //Достижения науки и образования. - 2017. - №.

5 (18).

18. Хамроева Н. Н. Комплимент как одна из форм фатического общения KOMPLEMENT AS ONE OF FATIC COMMUNICATION FORMS //М1ЖНАРОДНИЙ НАУКОВИЙ ЖУРНАЛ «1НТЕРНАУКА. - 2020. - С. 107.

19. Nizomiddinovna K. N. Compliment as one of the forms of Phatic Communication //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 10. - №. 1.

20. Hamroyeva N. ИЛТИФОТНИНГ ПРАГМАЛИНГВИСТИК ХУСУСИЯТЛАРИ //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 2. - №. 2.

21. Hamroyeva N. ИЛТИФОТ-ФАТИК МУЛОКОТНИНГ БИР КУРИНИШИ СИФАТИДА //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2020. - Т. 2. -№. 2.

22. Toirova G., Hamroeva N. THE IMPORTANCE OF LINGUISTIC MODELS IN THE DEVELOPMENT OF LANGUAGE BASES //Sciences of Europe. - 2020. - №. 59-2 (59).

23. Хамроева Н. Н., Низомова Ш. Ш. Важные стороны уроков чтения в повышении культуры книгочтения //Проблемы педагогики. - 2020. - №. 1 (46).

24. Рахмонова Г. Ш. ЗНАЧЕНИЕ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ В ВОСПИТАНИИ УЧАЩИХСЯ И МЕТОДЫ ЕГО РАЗВИТИЯ //Academic research in educational sciences. - 2021. - Т. 2. - №. 3.

25. Nurulloyev F. Maktabgacha ta'lim yoshidagi bolalarini axloqiy tarbiyalash //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 3. - №. 3.

26. Nurulloyev F. Oilada sog'lom, ma'naviy-axloqiy muhit //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). - 2021. - Т. 5. - №. 5.

27. Nurulloyev F. Maktabgacha yoshdagi bolalarda oilaga nisbatan hurmat munosabatini hakllantirish //ЦЕНТР НАУЧНЫХ ПУБЛИКАЦИЙ (buxdu. uz). -2020. - Т. 2. - №. 2.

28. Supkhonovna H. N. Technology for the development of the qualities of pedagogical competence in future teachers //ASIAN JOURNAL OF MULTIDIMENSIONAL RESEARCH. - 2021. - Т. 10. - №. 5. - С. 372-382.

29. To'raqulovich J. U., Supxonovna H. N. Ways to shape a healthy lifestyle in the family of preschool children //Middle European Scientific Bulletin. - 2021. - Т. 11.

30. Хакимова Н. С., Хабибова Г. Г. А. АВЛОНИ-ПРОСВЕТИТЕЛЬ, ПЕДАГОГ И РЕФОРМАТОР ШКОЛЫ //Вопросы науки и образования. - С. 34.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.