Научная статья на тему 'ИККИ ПАРРАКЛИ ГИНКГО (GINKGO BILOBA L.) БАРГЛАРИНИНГ ВИТАМИНЛИ ТАРКИБИ'

ИККИ ПАРРАКЛИ ГИНКГО (GINKGO BILOBA L.) БАРГЛАРИНИНГ ВИТАМИНЛИ ТАРКИБИ Текст научной статьи по специальности «Биологические науки»

CC BY
119
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Agro Inform
Область наук
Ключевые слова
Реликтовый вид / мужское дерево / женское дерево / флавоноиды / аскорбиновая кислота / витамины / гингетин / никотифлорин / ноотропные лекарственные средства. / Relic species / male tree / female tree / flavonoids / ascorbic acid / vitamins / gingetin / nicotiflorin / nootropic drugs.

Аннотация научной статьи по биологическим наукам, автор научной работы — Эркин Бердиев, Бобир Ғофуржонов

В статье приводятся результаты биохимических исследований по изучению витаминного состава листьев мужского и женского экземпляров реликтового вида – гинкго двулопастного (Ginkgo biloba L), произрастающих в условиях Ботанического сада г. Ташкента. Содержание витамина С (аскорбиновая кислота) в зеленых листьях составил 44,8 мг/%, в желтых листьях наблюдался незначительное понижение – 40,9 мг/%. Содержание витамина В6 в зеленых листьях дерева гинкго мужского экземпляра составил 13,1 мг/% в желтых листьях наблюдался его повышение – 25,6 мг/%. Такая же закономерность наблюдалась в листьях дерева женского экземпляра: в зеленых листьях обнаружено 18,9 мг/%, в желтых листьях 28,3 мг/% витамина В6.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по биологическим наукам , автор научной работы — Эркин Бердиев, Бобир Ғофуржонов

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article presents the results of biochemical studies on the study of the vitamin composition of leaves of male and female specimens of the relict species ginkgo biloba (Ginkgo biloba L), growing in the conditions of the Botanical Garden of Tashkent. The content of vitamin C (ascorbic acid) in green leaves was 44.8 mg /%, in yellow leaves there was a slight decrease 40.9% mg%. The content of vitamin B6 in the green leaves of the male ginkgo tree was 13.1 mg /%; in the yellow leaves, its increase was observed 25.6 mg /%. The same pattern was observed in the leaves of a female specimen: 18.9 mg% were found in green leaves, 28.3 mg /% of vitamin B6 in yellow leaves.

Текст научной работы на тему «ИККИ ПАРРАКЛИ ГИНКГО (GINKGO BILOBA L.) БАРГЛАРИНИНГ ВИТАМИНЛИ ТАРКИБИ»

4. Хушбактова З.А., Агзамова М.А., Сыров В.Н., Радченко Н.В., Мирсалихова Н.М., Умарова Ф.Т. Влияние циклоартанов растений рода Astragalus и их синтетических аналогов на сократительную функцию миокарда и активность Na+, К+-АТФ-азы. // Химия природ. соедин. - 1994. - №4. - C. 510-514.

5. Царук А.В., Исаев И.М., Агзамова М.А., Выпова Н.Л., Хушбактова З.А., Сыров В.Н., Исаев М.И. Изучение действия циклосиверсиозида F на систему свёртывания крови. // Узбекский биологический журнал. - Ташкент 2010. - № 5 - С.10 -12.

6. Царук А.В., З Хушбактова З.А., Агзамова М.А., Сыров В.Н., Исаев М.И., Касимова Г.М. Фармакокорекция нарушений липидного обмена у кроликов с атеросклерозом циклоартановым гликозидом - циклосиверсиозидом F // Фармацевтический журнал - Ташкент. 2008. - № 1. - С. 72 - 76.

7. Царук А.В., Хушбактова З.А., Мамедова Р.П., Сыров В.Н. Влияние циклосиверсиозида F на показатели энергетического обмена миокарда животных. // Фармацевтический журн. - Ташкент. 2007. - №4 - C. 93- 95.

8. Zhang L., Liu Q., Lu L., Zhao X., Gao X., Wang Y. Astragaloside IV stimulates angiogenesis and increases hypoxia-inducible factor-1a accumulation via phosphatidylinositol 3-kinase /Akt pathway // J Pharmacol. Exp. Ther. 2011. - V.338. №2. - Р. 485- 491.

9. Luo H.M., Dai R.H., Li Y. Nuclear cardiology study on effective ingredients of Astragalus membranaceus in treating heart failure // Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi. 1995. - V.15. - Р. 707- 709.

10. Chen L.X, Liao J.Z, Guo W.Q. Effects of Astragalus membranaceus on left ventricular function and oxygen free radical in acute myocardial infarction patients and mechanism of its cardiotonic action // Zhongguo Zhong Xi Yi Jie He Za Zhi. 1995. - V.15. - Р.141- 143.

ИККИ ПАРРАКЛИ ГИНКГО (GINKGO BILOBA L.) БАРГЛАРИНИНГ ВИТАМИНЛИ ТАРКИБИ

Эркин БЕРДИЕВ,

ишлоц хужалиги фанлари доктори, профессор, Тошкент давлат аграруниверситети, Бобир ГОФУРЖОНОВ,

Урмон хужалиги илмий-тадцицот институти докторанти.

Аннотация: В статье приводятся результаты биохимических исследований по изучению витаминного состава листьев мужского и женского экземпляров реликтового вида - гинкго двулопастного (Ginkgo biloba L), произрастающих в условиях Ботанического сада г. Ташкента. Содержание витамина С (аскорбиновая кислота) в зеленых листьях составил 44,8 мг/%, в желтых листьях наблюдался незначительное понижение - 40,9 мг/%. Содержание витамина В6 в зеленых листьях дерева гинкго мужского экземпляра составил 13,1 мг/% в желтых листьях наблюдался его повышение - 25,6 мг/%. Такая же закономерность наблюдалась в листьях дерева женского экземпляра: в зеленых листьях обнаружено 18,9 мг/%, в желтых листьях 28,3 мг/% витамина В6.

Ключевые слова: Реликтовый вид, мужское дерево, женское дерево, флавоноиды, аскорбиновая кислота, витамины, гингетин, никотифлорин, ноотропные лекарственные средства.

Annotation: The article presents the results of biochemical studies on the study of the vitamin composition of leaves of male and female specimens of the relict species - ginkgo biloba (Ginkgo biloba L), growing in the conditions of the Botanical Garden of Tashkent. The content of vitamin C (ascorbic acid) in green leaves was 44.8 mg /%, in yellow leaves there was a slight decrease - 40.9% mg%. The content of vitamin B6 in the green leaves of the male ginkgo tree was 13.1 mg /%; in the yellow leaves, its increase was observed - 25.6 mg /%. The same pattern was observed in the leaves of a female specimen: 18.9 mg% were found in green leaves, 28.3 mg /% of vitamin B6 in yellow leaves.

Keywords: Relic species, male tree, female tree, flavonoids, ascorbic acid, vitamins, gingetin, nicotiflorin, nootropic drugs.

Кириш. Икки парракли гинкго дарахтининг барглари хориждан келтирилаётган ноотроп доривор восита-ларнинг урнини босувчи исти;болли фармацевтик хо-машё хисобланади. Гинкго баргларидаги доминантлик

килувчи флавоноидлар - гинкгетин ва никотифлорин хисобланади. Бугунги кунда дунёда гинкго дарахтига доривор усимлик сифатида ;изи;иш баланд. Гинкго барглари Европа ва Америка Фармакопеяларига ки-

ритилган. Гинкго Россия Федерациясининг Доривор воситалар давлат Реестрига хам киритилган. Россия мамлакатида гинкго баргларидан "Танакан", "Билобил", "Мемоплант", "Гинкор форт" каби доривор препаратлар ишлаб чикарилмокда.

Хитойда, Франция ва АКШда гинкгонинг 50 миллион тупдан ортик тури шифобахш барглари учун парваришланмокда. Йилига 8000 тонна гинкго барглари тайёрланади ва фармацевтика саноатида яшил баргларининг экстракти куринишида ноотроп доривор воситага айлантирилади.

Хитойда гинкго дарахтининг шифобахшлик хусусият-лари ха;ида маълумотлар эрамиздан аввалги 2800 йил-ларда пайдо булганлиги исботланган. Ли Ши-Чжен томо-нидан XVI асрда Хитойда чоп этилган табобат китобида гинкго расми ва унинг барглари асосида тайёрланадиган шифобахш малхам рецептлари келтирилган. Хозирда анъанавий хитой табобатида гинкго худди женшень каби асосий доривор воситалардан бири хисобланади

Бугунги кунда гинкго фармацевтика саноати эхтиёжлари учун махсус саноат плантацияларида устирилмокда. Франция (Бордо шахри я;инида) ва АКШда (жанубий Калифорнияда Самтере я;инида) 10 квадрат км майдонда гинкгонинг 25 млн. дона да-рахтлари махсус барглари учун парваришланади. 1990 йилдан бошлаб гинкго Хитойда саноат плантацияларида устирила бошланди. Бунга асосий сабаб дунё ми;ёсида гинкго препаратларига талабнинг ошганлигидир [1].

Тад;и;от объекти ва услубияти. Тад;и;от объекти сифатида реликт дарахт - Тошкент Ботаника бо^и ша-роитларида усиб турган икки парракли гинкго (Ginkgo biloba L.) реликт дарахт тури танланган. Гинкго баргла-рини биокимёвий таркибини, шу жумладан, витаминли таркибини урганиш ишлари УзР ФА Биорганика инсти-тутида амалга оширилди. Гинкго дарахтининг асосий фармацевтик хомашёси - бу барглари хисобланади. Кимёвий тахлиллар 4 та барг намуналарида утказилди: Чангчи дарахтдан тайёрланган яшил ва саргайган бар-глар, уругчи дарахтдан тайёрланган яшил ва саргайган барглар. Барглар таркибидаги микро ва макроэлемент-лар микдорини аниклаш "Спектрометрия массасининг индуктив богланган плазма методи" билан ани;ланди. Бунинг учун 0,05-0,5 грамм тадкик этилаётган гинкго барглари намунаси аналитик тарозиларда улчаниб, тефлон автоклавларга утказилади. Кейин автоклав-ларга тозаланган концентрлашган минерал кислоталар куйилди. Минерал кислоталар сифатида азот кислотаси ва водород перекисидан фойдаланилди. Автоклавларга минерал кислоталар куйилгач, улар Berghof дастури билан таъминланган MWS-3+ ёки микротул;инли пар-чаланиш прибори ёрдамидан фойдаланилди.

Тад;и;от натижалари ва уларнинг мухокамаси. Кейинги йилларда утказилган тад;и;от натижалари гинкго барглари асосида тайёрланган препаратлар капилляр кон томирларида кон айланишининг яхши-лаши, тукималарни зарарланишининг олдини олиши,

юрак фаолиятини яхшиловчи каби хусусиятларига эга эканлигини курсатди. Германия Лимбург университети олимлари гинкго баргларида фаол антиоксидантли комплекс бирикмалар мавжудлигини ани;ладилар. Улар асаб хужайралари кобигидаги липидларни химоялаб, озод радикаллар томонидан емирилишдан са;лайди.

АКШ йилига Европага 1,1 минг тонна гинкгонинг куритилган баргларини жунатади. Ушбу хомашё Германия, Швеция, Ирландия мамлакатларида кайта ишла-нади ва доривор препаратларга айлантирилади. Гинкго барглари экстракти купгина фармацевтик препаратлар ва косметик воситалар учун манба хисобланади [2].

Баъзи илмий адабиётларда октярь-ноябрь ойларида терилган энди саргая бошлаган баргларда энг ю;ори микдорда биофлавоноидлар булиши кайд этилган. АКШда гинкго препаратлари сотилиш хажмига кура кучли бешталикка киритилган доривор воситалар хисобланади. Европада йилига ярим миллиард долларга микдорида гинкго препаратлари сотилади.

ГИНКГО БИЛОБА

для улучшения памяти и повышения имтвппектуоПпНЫ/ опосоиноствй

1-расм. Гинкго билоба барги экстракти.

АКШнинг Кингстон университети олимлари гинкго билоба дарахти асосида яратилган препаратлар бош огри;ларини енгиллаштириш, тушкунликдан халос булиш, мия хужайраларининг халок булишига тус;инлик килиш ва ;он айланишини яхшилаш хусуси-ятига эга эканлигини ани;ладилар. Восита инсультдан сунг бор-йуги 12 хафта давомида диккатни яхшилаб, рефлекслар ва тил куникмаларини кайта тиклашда кумак беради. Бундан таш;ари, мазкур воситанинг нархи бошка препаратларга нисбатан арзон хисобланади.

Хитойнинг Нанкин университети тад;и;отчилари ва америкалик шифокорлар препаратни ишемия ин-сультини бошдан кечирган 330 нафар беморда синаб курганча, орадан 12, 30, 90 ва 180 кун утиб беморларда моторика, хотира, рефлекс ва сузлаш нут;ига оид ижо-бий узгаришлар булганини кайд этдилар

Гинкго барглари экстракти мураккаб кимёвий таркибга эга, унинг таркибида 40 дан орти; биологик фаол ингридиентлар учраши ани;ланган. Стандарт-лаштирилган гинкго барглари экстракти асосан унинг фармакологик фаоллигини белгиловчи хомашё тозалиги индикатори булган 3 гурух бирикмаларга ажратилган. Биринчи гурухга терпенли трилактонлар (гинкголид ва биолобалид) куру; экстрактга нисбатан 5,4-12% ташкил этади. Бу бирикмалар фа;ат гинкго баргларида учрайди.

1-жадвал.

Ботаника богида усиб турган икки парракли гинкго дарахти баргларидаги витаминлар микдори

Намуна Аникланган витаминлар микдори

1ч— номи С В 6 РР В 12 В 2 В 9

мг/кг мг/% мг/кг мг/% мг/кг мг/% мг/кг мг/% мг/кг мг/% мг/кг мг/%

1 Гинкго билоба чангчи (оталик) дарахтнинг сарик барги 4,09 40,9 2,56 25,6 3,41 34,1 1,41 14,1 5,62 56,2 н/о н/о

2 Гинкго билоба чангчи дарахтнинг ящил барги 4,48 44,8 1,31 13,1 2,71 27,1 2,10 21,0 2,94 29,4 н/о н/о

3 Гинкго билоба уругчи (оналик) дарахтнинг сарик барги 3,44 34,4 2,83 28,3 1,68 16,8 2,-0 24,0 15,87 158,7 н/о н/о

4 Гинкго билоба уругчи дарахтнинг яшил барги 3,58 35,8 1,89 18,9 2,25 ^ 2 2,5^ 3,80 38,0 8,47 84,7 49,20 492,0-

Иккинчи гурухга биофлавоноидлар киради, уларнинг экстрактдаги микдори 22-27% ни ташкил этиши керак. АКШ фармакопеяси талабларига кура кверцетин, кемп-ферол ва изорамнетин моддаларини мавжудлиги мухим хисобланади. Учинчи гурухга проантоцианидинлар ёки конденсациялашган танинлар, органик кислоталар (бензой кислотаси) хамда микроэлементлар магний, калий, кальций, фосфор, темир хамда антиоксидантлик хусусиятларига эга селен, марганец, титан, мис элемент-лари киритилган.

Гинкго барглари таркибидаги витаминлар ва биологик фаол моддаларни таджик; этиш УзР ФА Биоорганика кимё институтида амалга оширилди. Олинган маълу-мотлар тахлили гинкго баргларининг сувда эрувчан витаминларга бой эканлигини курсатди (1-жадвал).

С витамини (аскорбин кислотаси) микдори яшил баргларда 44,8 мг/% ни ташкил этган булса, саргайган баргларда унинг микдори бироз камайгани кайд этилди. (40,9мг/%).

С витамини микдори чангчи дарахтга Караганда уругчи дарахтда кам микдорда учраши ани;ланди. Уругчи дарахтнинг яшил баргларида С витамини 35,8 мг/% микдорда булса, саргайган баргларда эса унинг микдори 34,4 мг/% ни ташкил этди.

В6 витамини микдори чангчи дарахти яшил баргларида 13,1 мг/% ни ташкил этган булса, саргайган бар-

гларда унинг микдори 25,6 мг/% га ортди. Худди шундай конуният уругчи дарахт баргларида хам кайд этилди: яшил баргларда 18,9 мг/%, саргайган баргларида 28,3 мг/% В6 витамини мавжудлиги кайд этилди.

РР витаминининг энг куп микдори чангчи дарахтнинг саргайган баргларида кайд этилди (34,1 мг/%). Яшил барглардаги микдори 27,1 мг/% ни ташкил этди. Ушбу витаминнинг уругчи дарахт баргларидаги микдори 16,8 мг/% ни (саргайган баргларда) ва 22,5 мг//% ни (яшил баргларда) ташкил этди.

В12 витамини микдори саргайган баргларда 14,1-21,0 мг/% ни, яшил барглардаги микдори 24,0-38,0 мг/% ни ташкил этди. В2 витамини микдори чангчи дарахт баргларида 29,4-56,2 мг/% ни, уругчи дарахт баргларида 84,7-158, 7 мг/% ни ташкил этди.

Урганилган витаминларнинг деярли купчилигининг микдори баландлиги яшил баргларга нисбатан саргайган баргларда булиши маълум булди. Факатгина В12 витамини микдори чангчи дарахтда хам, уругчи дарахтда хам яшил барглардаги витаминлар микдори барглар саргайгандан кейин камайиб кетиши кайд этилди. Долган витаминларнинг саргайган барглардаги микдори доимо юкори булиши кузатилди

Хулоса: 1. С витамини микдори чангчи дарахтга караганда уругчи дарахтда кам микдорда учраши аникланди. Уругчи дарахтнинг яшил баргларида бу ви-

тамин 35,8 мг/% микдорда булса, саргайган баргларда эса унинг микдори 34,4 мг/% ни ташкил этди.

2. В6 витамини микдори чангчи дарахти яшил баргла-рида 13,1 мг/% ни ташкил этган булса, саргайган баргларда унинг микдори 25,6 мг/% га ортди. Худди шундай конуният уругчи дарахт баргларида хам кайд этилди: яшил баргларда 18,9 мг/%, саргайган баргларида 28,3

мг/% В6 витамини мавжудлиги кайд этилди.

3. РР витаминининг энг куп микдори чангчи дарахт-ларнинг саргайган баргларида кайд этилди (34,1 мг/%). Унинг яшил барглардаги микдори 27,1 мг/% ни ташкил этди. Ушбу витаминнинг уругчи дарахт баргларидаги микдори 16,8 мг/% ни (саргайган баргларда) ва 22,5 мг//% ни (яшил баргларда) ташкил этди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Гафурджанов Б.Т., Бердиев Э.Т. Перспективы интродукции гинкго двулопастного (Ginkgo biloba L) в Узбекистане.//Экологический вестник Узбекистана - Ecological herald of Uzbekistana.-Ташкент, 2020.№3 (227). -С.29-31.

2. Гафурджанов Б.Т., Бердиев Э.Т. Гинкго двухлопастный (Ginkgo biloba L.) - реликт мезозойской эры// "Узбекистон аграр фани хабарномаси" журнали, Тошкент, 2020. №2(80). С. 99-103.

МИРЗАЧУЛНИНГ ЦУРГОЦЧИЛ ШАРОИТИДА

ИНТРОДУЦЕНТ LYCIUM BARBARUM БАРГИНИНГ АНАТОМИК ТУЗИЛИШИДАГИ МОСЛАНИШ БЕЛГИЛАРИ

Хазраткул ЦАРШИБОЕВ,

биология фанлари доктори, профессор, Гулистон давлатуниверситети, Мавлуда АМАНОВА,

Тошкент давлат аграр университети докторанти.

Аннотация: Статья посвящена изучению адаптивных признаков анатомического строения листа L. barbarium, интродуцированой в условиях Мирзачуля. При исследовании структуры листа использовались работы Ф.Захаревича (1954), К. Эзау (1980), Р. Барыкиной и др. (2005). Для L. barbarium характерен дорзо-вентральный тип мезофила. Признакам ксероморфоанатомичности листа относятся: хорошо развитый слой палисадной паренхимы в сравнении с губчатой, толща кутикула, мелкие клетки листа. Эти результаты указывают на то, что L. barbarium адаптирована к аридным условиям Мирзачуля.

Ключевые слова: Solonaceae, Lysium, годжи, интродукция, ксерофит, кустарник, лист, мезофил, адаптация.

Annotation: The article is devoted to stady signs of anatomical leaf structure of L. barbarum introduced in the Mirzachul conditions. When studying of the leaf structure were used the works of F.Zakharevich (1954), K. Ezau (1980), R. Barykina et al. ((2005). L. barbarum is characterized by a dorsoventral type of mesophyll. The signs of xeromorphoanatomic of leaf include: a well-developed layer of palisade parenchyma in comparison with spongy, thicker cuticle, small leaf cells. This results show, that L. barbarum adapted to arid conditions of Mirzachul.

Keywords: Solonaceae, Lysium, goji, introduction, xerophyte, shrub, leaf, mesophyll, adaptation.

Кириш. Solanaceae оиласи Lycium туркумига ер шарининг турли худудларида таркалган 90 га якин турлар киради [6]. Улардан уч турига ((L. chinense, L. barbarum, L. ruthenicum) тааллукли мевалар доривор махсулот сифатида Шарк табобатида кенг ишлатилади ва умумий номда Годжи деб аталади [4].

Усимлик таркибида бетаин, рутин, аскорбин кисло-таси, даукостерин (бета-ситостерил-бета-Д-глюкозид), полисахаридлар, туйинмаган ёг кислоталари (omega -3, 6), Бг, Б2 витаминлари, никотин кислотаси, кароти-ноидлар, шунингдек, катор микроэлементлар (калций, фосфор, темир, натрий, магний, марганец, калий ва

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.