CC BY
0Ilmiy-nazariy va metodik jurnal Научно-теоретический и методический журнал Scientific theoretical and methodical journal INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Original paper
IJTIMOIY MADANIYATDA XOTIN-QIZLARNING O'RNI Me, ИД , — Л Ов-
© Sh.R. Rustamaliyeva1^
10'zbekiston davlat san'at va madaniyat instituti, Toshkent, O'zbekiston
Annotatsiya
KIRISH: ushbu maqolada xotin-qizlarning ijtimoy faolligi, uning davlat va jamiyat miqyosidagi ahamiyati, bugungi kundagi o'zbek ayollarining muammolari va yaratilayotgan imkoniyatlar negizidagi yechimlar haqida so'z boradi. Ayollarning ta'lim hamda ish faoliyatidagi huquq va manfaatlari, ish joylarida ularga nisbatan tengsizlik, bu borada davlat miqyosida amalga oshirilayotgan islohotlar va kamchiliklar yoritilgan. Yakunda xulosa va takliflar berilgan.
MAQSAD: bugun yurtimizda xotin-qizlarning mavqeini yuksaltirish, ularning jamiyatdagi faolligini ta'minlash maqsadida ularning ta'limiga katta e'tibor qaratilmoqda. Sababi davlat va jamiyat taraqqiyoti ilm-ma'rifatli fuqarolarga bog'liq. Ma'rifatli jamiyatni esa millat onalari tarbiyalaydi. Ta'lim sohasini rivojlantirish yo'lida, jumladan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF-87-sonli farmoniga ko'ra, xotin-qizlarning magistraturada o'qishi to'liq davlat granti hisobiga amalga oshirilishi yo'lga qo'yildi. Farmonga muvofiq, har yili davlat oliy ta'lim muassasalarining magistratura bosqichida o'qiyotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt to'lovlarini qaytarish shartisiz qoplash maqsadida, davlat budjetidan har yili kamida 200 milliard so'm moliyalash tizimi yo'lga qo'yildi.
MATERIALLAR VA METODLAR: har qanday davlatda ayollarning ijtimoiy faolligi jamiyatda sodir bo'layotgan o'zgarishlarning ishonchli ko'rsatkichi bo'lib, u jamiyat taraqqiyoting imkoniyatlarini belgilab beradi. Shunday ekan, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishni xotin-qizlar ishtirokisiz tasavvur etib bo'lmaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR: ijtimoiy madaniyatda xotin-qizlarning o'rni haqida muhokama qilishda turli jihatlarni ko'rib chiqish mumkin. Ushbu mavzuni kengroq tahlil qilish orqali jamiyatda ayollarning roli va ularga bo'lgan munosabatni yaxshiroq tushunish mumkin. Keling, ushbu mavzuni bir nechta asosiy nuqtalarda muhokama qilamiz: xotin-qizlarning ta'lim olish imkoniyatlari; ayollar huquqlari va gender tengligi; ijtimoiy stereotiplar va ularning salbiy ta'siri; xotin-qizlarning ijtimoiy hayotda yetakchi rol o'ynashi. Natijalar: ayollarning ijtimoiy mavqeyi oshmoqda: Ijtimoiy madaniyatda xotin-qizlarning o'rni tobora kengayib, ular ko'plab sohalarda yetakchilik qilish imkoniyatiga ega bo'lmoqda. Bu esa jamiyatda gender tengligini ta'minlashga xizmat qiladi. Ayollarning huquqlari himoya qilinishi zarurati: ayollarning huquqlarini himoya qilish, ularning ta'lim
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
olish va ish bilan ta'minlanish imkoniyatlarini kengaytirish jamiyatning barqaror rivojlanishi uchun zarur. Bu borada davlat va jamoatchilik tashkilotlari hamkorlikda ishlashi lozim.
XULOSA: xotin-qizlarning ijtimoiy madaniyatdagi o'rni jamiyat rivojlanishining muhim omillaridan biri hisoblanadi. Ularning huquqlarini himoya qilish, ta'lim va ish bilan ta'minlash, stereotiplarni yo'q qilish va gender tengligini ta'minlash orqali jamiyatning barqaror rivojlanishiga erishish mumkin.
Kalit so'zlar: ayollar faolligi, ayollarining intellektual salohiyati, ta'lim, islohotlar, oilaning tarbiyaviy-ta'lim salohiyati, xotin-qizlar huquq va manfaatlari, yangi Konstitutsiya, Mehnat kodeksi, jamiyat, xotin-qizlar ta'limi.
РОЛЬ ЖЕНЩИН В СОЦИАЛЬНОМ КУЛЬТУРЕ_
© Ш.Р. Рустамалиева1Н
1 Государственный институт искусства и культуры Узбекистана, Ташкент, Узбекистан_
Аннотация
ВВЕДЕНИЕ: в данной статье говорится о социальной активности женщин, ее значении на уровне государства и общества, проблемах узбекских женщин сегодня и решениях, основанных на создаваемых возможностях. Освещены права и интересы женщин в сфере образования и труда, неравенство на рабочем месте, реформы и недостатки, реализуемые на государственном уровне в этом отношении. В конце даются выводы и предложения.
ЦЕЛЬ: сегодня в нашей стране большое внимание уделяется образованию женщин с целью повышения статуса женщин и обеспечения их активности в обществе. Причина в том, что развитие государства и общества зависит от образованных граждан. Просвещенное общество воспитывается матерями нации. В целях развития сферы образования, в том числе, в соответствии с постановлением Президента Республики Узбекистан №ПФ-87 от 7 марта 2022 года обучение женщин в магистратуре будет осуществляться за счет был размещен полный государственный грант. В соответствии с постановлением создана система финансирования в размере не менее 200 миллиардов сумов ежегодно из государственного бюджета для покрытия контрактной стоимости всех женщин, обучающихся в магистратуре государственных высших учебных заведений без условия возвратности.
ОБСУЖДЕНИЕ И РЕЗУЛЬТАТЫ: социальная активность женщин в любой стране является надежным индикатором происходящих в обществе изменений и определяет возможности развития общества. Поэтому невозможно представить формирование основ демократического правового государства и гражданского общества без участия женщин.
Iqtibos uchun: Rustamaliyeva Sh.R. Ijtimoiy madaniyatda xotin-qizlarning o'rni. // Inter education & global study. 2024. №7. B. 22-33.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
МАТЕРИАЛЫ И МЕТОДЫ: при обсуждении роли женщины в социальной культуре можно учитывать разные аспекты. Благодаря более широкому анализу этой темы можно лучше понять роль женщин в обществе и отношение к ним. Давайте обсудим эту тему в нескольких ключевых моментах: возможности образования для женщин и девочек; права женщин и гендерное равенство; социальные стереотипы и их негативное влияние; ведущая роль женщины в общественной жизни. Результаты: социальный статус женщины повышается: роль женщин в социальной культуре расширяется, и у них появляется возможность лидировать во многих областях. Это служит обеспечению гендерного равенства в обществе. Необходимость защиты прав женщин: защита прав женщин, расширение их возможностей для получения образования и трудоустройства необходимы для устойчивого развития общества. В этом плане государство и общественные организации должны работать вместе.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ: подводя итог, можно сказать, что место женщины в социальной культуре является одним из важных факторов развития общества. Устойчивое развитие общества может быть достигнуто путем защиты их прав, обеспечения образования и занятости, устранения стереотипов и обеспечения гендерного равенства.
Ключевые слова: женская активность, интеллектуальный потенциал женщин, образование, реформы, воспитательный потенциал семьи, права и интересы женщин, новая Конституция, Трудовой кодекс, общество, женское образование.
THE ROLE OF WOMEN IN SOCIAL CULTURE_
© Rustamaliyeva R. Shahnoza 1H
1 State Institute of Art and Culture of Uzbekistan, Tashkent, Uzbekistan_
Annotation
INTRODUCTION: this article discusses women's social activism, its importance at the state and societal levels, the problems of Uzbek women today, and solutions based on the opportunities created. It highlights women's rights and interests in education and labor, inequality in the workplace, reforms, and shortcomings implemented at the state level in this regard. Conclusions and suggestions are given at the end.
AIM: today, in our country, much attention is paid to the education of women in order to improve the status of women and ensure their activity in society. The reason is that the development of the state and society depends on educated citizens. An enlightened society is brought up by the mothers of the nation. In order to develop the education sector, including in accordance with the Resolution of the President of the Republic of Uzbekistan No. PF-87 dated March 7, 2022, women's education in the
Для цитирования: Рустамалиева Ш.Р. Роль женщины в социальной культуре. // Inter education & global study. 2024. №7 С. 22-33.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
master's program will be carried out at the expense of a full state grant. In accordance with the resolution, a financing system has been created in the amount of at least 200 billion soums annually from the state budget to cover the contractual cost of all women studying in the master's program of state higher educational institutions without a repayment condition.
MATERIALS AND METHODS: The social activity of women in any country is a reliable indicator of the changes taking place in society and determines the possibilities for the development of society. Therefore, it is impossible to imagine the formation of the foundations of a democratic legal state and civil society without the participation of women.
DISCUSSION AND RESULTS: When discussing the role of women in social culture, we can take into account different aspects. A broader analysis of this topic can help us better understand the role of women in society and the attitude towards them. Let us discuss this topic in several key points: educational opportunities for women and girls; women's rights and gender equality; social stereotypes and their negative impact; the leading role of women in public life. Results: the social status of women is increasing: The role of women in social culture is expanding, and they have the opportunity to lead in many areas. This serves to ensure gender equality in society. The need to protect women's rights: the protection of women's rights, expanding their opportunities for education and employment are necessary for the sustainable development of society. In this regard, the state and public organizations must work together.
CONCLUSION: to sum up, it can be said that the place of women in social culture is one of the important factors in the development of society. Sustainable development of society can be achieved by protecting their rights, providing education and employment, eliminating stereotypes and ensuring gender equality.
Key words: women's activity, women's intellectual potential, education, reforms, family's educational potential, women's rights and interests, new Constitution, Labor Code, society, women's education.
Har qanday jamiyat va davlatning nechog'li insonparvar hamda adolatli ekanligi uning xotin-qizlarga bo'lgan munosabati va g'amxo'rligi bilan belgilanadi.[1] Mamlakatimizda ham xotin-qizlarning qonuniy huquq va manfaatlarini ta'minlash, ularning iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy faolligini oshirish Yangi O'zbekiston taraqqiyot strategiyasining muhim yo'nalishlaridan biri sifatida belgilab qo'yilgan. Shuni alohida qayd etish lozimki, uzoq yillar davomida xotin-qizlar masalasiga kompleks yondasha olinmadi. Afsuski, bu kabi holat hamon mavjud bo'lib, yordamga muhtoj xotin-qizlar muammosi baribir jamiyatning dolzarb muammosi bo'lib qolmoqda. Bugungi kungacha ayollar
For citation: Rustamaliyeva R. Shahnoza. (2024) 'The role of women in social culture, Inter education & global study, (7), pp. 22-33. (In Uzbek).
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
muammolarining oqibati bilan ishlab kelindi endilikda esa, ularning oldini olish muhimroq ekanligini englab yetdik.
Natijada, mamlakatimizda xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy folligini ta'minlash yo'nalishida 2022-2026-yillarda xotin-qizlarning mamlakat iqtisodiy, siyosiy va ijtimoiy hayotining barcha jabhalarida faolligini oshirish bo'yicha Milliy dastur, 2030-yilga qadar O'zbekiston Respublikasida gender tenglikka erishish strategiyasi qabul qilindi.
Bugun yurtimizda xotin-qizlarning mavqeini yuksaltirish, ularning jamiyatdagi faolligini ta'minlash maqsadida ularning ta'limiga katta e'tibor qaratilmoqda. Sababi davlat va jamiyat taraqqiyoti ilm-ma'rifatli fuqarolarga bog'liq. Ma'rifatli jamiyatni esa millat onalari tarbiyalaydi. Ta'lim sohasini rivojlantirish yo'lida, jumladan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022-yil 7-martdagi PF-87-sonli farmoniga ko'ra, xotin-qizlarning magistraturada o'qishi to'liq davlat granti hisobiga amalga oshirilishi yo'lga qo'yildi. Farmonga muvofiq, har yili davlat oliy ta'lim muassasalarining magistratura bosqichida o'qiyotgan barcha xotin-qizlarning kontrakt to'lovlarini qaytarish shartisiz qoplash maqsadida, davlat budjetidan har yili kamida 200 milliard so'm moliyalash tizimi yo'lga qo'yildi.
Xotin-qizlar ta'limini qo'llab quvvatlash maqsadida 2023/2024-o'quv yilidan ta'lim kontraktlarini to'lash uchun qizlarga ilk marotaba 7 yil muddatga foizsiz kredit berish joriy qilindi. Buning uchun, 2022-yilda banklarga 1 trillion 800 milliard so'm, 2023 va kelgusi to'rt yilda 8 trillion so'm mablag' ajratilishi belgilangan. Shuningdek, magistraturada o'qiyotgan qizlarning kontrakt pullari to'liq byudjetdan qoplab berilishi, ehtiyojmand oila vakillari, otasi yoki onasini yo'qotgan talaba qizlarning ta'lim kontrakti mahalliy byudjetdan to'lanishi yo'lga qo'yildi. Jamiyatimizda olima ayollar ulushini sezilarli oshirish uchun doktorantura yo'nalishida xotin-qizlar uchun har yili kamida 300 tadan maqsadli kvota ajratilmoqda.[2] Magistraturaga o'qishga kirgan xotin-qizlarning o'qishi esa, to'liq davlat hisobidan byudjet asosida amalga oshirilmoqda. Bu davlat tomonidan katta g'amho'rlik. Chunki aynan moliyaviy yetishmovchilik sababli o'qiyolmayotgan xotin-qizlar atrofimizda talaygina.
Xotin-qizlarning ijtimoiy-siyosiy faolligi davlat boshqaruvi tizimida samarali faoliyat ko'rsatishi, liderlik hislatlarini shakllantirish ulardagi bilimga, ma'lumotga bevosita bog'liqdir. Jamiyatimizda ijtimoiy-siyosiy faol ayollarning 90 foizdan ziyodi oliy ma'lumotlidir.[3] Ushbu omil ularning javoblarida aks etishi tabiiy hol edi. Shuning uchun ham ular ayol liderga oliy ma'lumot zarur deb biladilar. Oliy o'quv yurtlarida xotin-qizlar soni 50 foizdan kam bo'lmasligi tarafdorlarini qo'llab quvvatlash, ayollarning mamlakat siyosiy hayotidagi to'laqonli ishtirokini ta'minlash, gender tenglik va reproduktiv salomatlik bo'yicha olib borilayotgan davlat siyosatiga jahon hamjamiyati ya'ni, BMT, Xalqaro mehnat tashkiloti, UNICEF, Jahon sog'liqni saqlash tashkiloti kabi nufuzli xalqaro ixtisoslashgan muassasalar tomonidan yuqori baho berilmoqda. Bunday ijobiy o'zgarishlarga yurtimizda davlat rahbari boshchiligida xotin-qizlarning jamiyat hayotida munosib o'rin egallashi, ularning ijtimoiy nufuzini yanada yuksaltirishga qaratilgan salmoqli ishlar poydevor bo'lmoqda.
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
Har qanday davlatda ayollarning ijtimoiy faolligi jamiyatda sodir bo'layotgan o'zgarishlarning ishonchli ko'rsatkichi bo'lib, u jamiyat taraqqiyoting imkoniyatlarini belgilab beradi. Shunday ekan, demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyati asoslarini shakllantirishni xotin-qizlar ishtirokisiz tasavvur etib bo'lmaydi. Birlashgan Millatlar Tashkiloti tomonidan Bosh Assambleyasining 1979-yil 18-dekabrida qabul qilingan "Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to'g'risida"gi konvensiyaning 26-moddasi (a) bandida shunday deyilgan: "Erkaklar bilan ayollar o'rtasidagi tenglik tamoyilini, agarda bu xozirgacha qilingan bo'lmasa, milliy Konstitutsiyaga va boshqa tegishli qonunlarga kiritish hamda qonun va boshqa tegishli vositalar yordamida ushbu tamoyilni amaliyotga joriy etishni ta'minlash".[4] O'zbekiston Respublikasining 2023-yil 30-aprelda qabul qilingan yangi Konstitutsiyasida ham xotin-qizlar huquqiy jihatdan erkaklar bilan teng maqomga ega ekanligi ta'kidlangan. Hususan, 58-moddada "Xotin-qizlar va erkaklar teng huquqlidirlar. Davlat xotin-qizlar va erkaklarga jamiyat hamda davlat ishlarini boshqarishda, shuningdek jamiyat va davlat hayotining boshqa sohalarida teng huquq va imkoniyatlarni ta'minlaydi".[5]
Mustaqillik yillarida xotin-qizlarning jamiyatdagi ijtimoiy faolligini oshirish, ularning qonuniy huquq va erkinliklarini ta'minlash, ularning manfaatlari davlat siyosatining ustuvor yo'nalishlaridan biriga aylandi. Ularni amalga oshirish uchun qo'shimcha shart-sharoitlar yaratilmoqda. Bugungi o'zbek jamiyati jinsi, dini, etnik kelib chiqishidan qat'i nazar, har bir shaxsning teng huquqliligi g'oyasiga asoslanadi. Erkaklar va ayollar ta'lim olish huquqidan teng foydalana oladi. Oilalarda, bolalar bog'chalarida va maktablarda barcha teng bo'lishi kerak, barcha teng, hurmatga loyiq va hayotda o'z tanlovini qilish huquqiga ega va hech kim boshqa bir insonga nisbatan zo'ravonlik yoki tajovuz qilishga haqli emas degan g'oya bilan tarbiyaviy ishlar boshlandi.[6] Jamiyatda ayollarning ma'naviy olamini boyitish, ularning faolligini o'lchaydigan yana bir omil bu ularning bilimliligi. O'qimishli ayollar ham mamlakat rivijoga hissa qo'shadi, ham oilasida yuksak ma'naviy muhitni yaratadi. Prezidentimiz ta'biri bilan aytganda, "Bitta qizni o'qitsangiz -butun oilani o'qitgan bo'lasiz".[7] Agar bir erkak ilmli bo'lsa u o'z kasb doirasida ilmini ulashadi, agar ayol ilmli bo'lsa u butun jamiyatni ziyoli qiladi. Boisi millat davomchilari bo'lgan bolalar asosiy vaqtini onasi bilan o'tkazadi, tarbiyaning katta qismini onadan oladi. Misol uchun, 2021 -yilda maktabgacha ta'lim bilan qamrab olingan 3-6 yoshli bolalar ulushi 62 foizni tashkil etgan bo'lsa, 1-6 yoshli bolalar orasida bu ko'rsatkich 30 foizga ham yetmagan, ya'ni, bolalarning taxminan 40-70 foizi to'liq ravishda uyda onalari tomonidan tarbiyalanadi.[9] Ilmli ona yomon hulqli inson tarbiyalamaydi, zero, oilaviy muhit, tarbiya bolaning hulqida aks etadi va butun kelajak hayotiga ta'sir qiladi.
Davlat tomonidan amalga oshirilayotgan ishlar, qabul qilinayotgan yangi qonun va farmonlar, yaratib berilayotgan sharoitlarga qaramasdan bugun ham jamiyatda ushbu masala to'liq o'z yechimini topdi deb bo'lmaydi. Hali ham xotin-qizlar o'rtsidagi ishsizlik darajasi yuqori ekanligi, ular bilan bog'liq migratsiya, ularga nisbatan tahdid va tazyiqlar,
ISSN 2992-9024 (online) 2024, №7
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal HayHHO-TeopeTMHecKMM u MeTOflMHecwM «ypHan Scientific theoretical and methodical journal
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
zo'ravonlik hamda diskriminatsiya muammosi hamon jamiyatni tashvishga solayotgan dolzarb masalalardan biri sifatida qolmoqda.
O'zbekistonda so'nggi paytlari "gender tengligi", "oiladagi zo'ravonlik", "himoya orderi" kabi tushunchalar tez-tez qo'llanila boshlandi. Ularning bir-biriga o'xshash jihati shundaki, mazkur tushunchalar, asosan, qiyin hayotiy vaziyatga tushgan, oilada zo'ravonlikka uchragan xotin-qizlarga nisbatan qo'llanilmoqda. Statistik ma'lumotlarga ko'ra, O'zbekiston "Gender tengsizligi indeksi reytingi"da 57-o'rinda turibdi [10] .
1-jadval.
2020-yil yanvar-avgust holatiga ko'ra, ayollarga nisbatan zo'ravonlik ko'rinishlari jami 4847 tani tashk
3000 2500
TO
to 2000
£
S- 1500
TO
1000 500 0
Jismoniy zo'ravonlik I Psixologik zo'ravonlik Tazyiq
2421
57 25
2421 1946 398
Inson huquqlari umumjahon dekloratsiyasi "Barcha insonlar ozod va teng tugïladilar" degan shior bilan ayollarga nisbatan diskriminatsiyaga yo'l qo'yilmasligini ta'kidlasada, u ma'lum darajada o'z kuchini saqlab qolayotganligi tashvishga soladi va oldinda amalga oshirilishi kerak bo'lgan ko'p ishlar, katta vazifalar turganini ko'rsatmoqda. Bu esa ayollarning mehnat qilish, bilim olish, siyosiy hayotda ishtirok etish va boshqa bir qator ehtiyojlarini qondirish borasida uning huquqlarini cheklaydi. Ko'p hollarda ayollarga nisbatan diskriminatsiyaga sabab bo'lib , uning ona ekani yoki aksincha uning turmushga chiqaganigi xizmat qiladi. [11]
Shuningdek, BMT bosh assambleyasi tomonidan 1979-yil 18-dekabrda qabul qilingan va 1981-yil 3-sentyabrda kuchga kirgan "Ayollar huquqlari diskriminatsiya qilinishining barcha shakllariga barham berish to'g'risida"gi konvensiyaning ahamiyati ayollar huquqlarini tiklash, uni har taraflama muhofaza qilish borasida bir muhim qadam bo'ldi. Bu konvensiya ishtirokchi va a'zo davlatlarga konvensiyada nazarda tutilgan huquqlarni amalda tatbiq etish, xotin-qizlar huquq va manfaatlarini himoya qilish va ta'minlash vazifasini yuklaydi. Ayolni kamsitish, uning jamiyatdagi o'rnini faqat qozon-tovoq oldida deb belgilash an'anasi jahon sivilizatsiyasining barcha davrlarida mavjud bo'lgan. Masalan, fuqarolik va jinoyat qonunlari yig'indisi bo'lgan qadimgi Bobildagi "Xammurapi qonunlari"ga binoan qizlar turmushga chiqqunicha otasiga tegishli bo'lar, bo'lg'usi er ularni otadan sotib olishi kerak edi. Shu tariqa, qizlar daromad keltiruvchi manbaaga aylantirilgan.[12]. Ayolni nikohda bo'lishga majburlash yoki o'g'irlash nafaqat shaxsning erkinliklarini buzadi, balki davlat va jamiyat manfaatlariga ham putur yetkazadi. Majburiy qurilgan nikoh oilaning buzilishi, farzandlarning yetim bo'lib qolishi bilan yakun
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
topish ehtimoli kuchli. Oilada janjallarni ko'rib katta bo'lgan bolalar esa jinoiy yo'llarga kirib ketish xavfi yuqori bo'ladi.
Argentinalik huquqshunos va ayollar huquqlarini himoya qilish harakati faollaridan biri bo'lgan Susana Chiarotti shunday yozadi: "Xotin-qizlarga nisbatan zo'ravonlik mavzusi juda nozik bo'lib, shunday huquqbuzarliklar sodir bo'lganda hech qaysi ayol o'ziga o'zi yordam berolmaydi lekin ularning har biri buni o'zicha his qiladi. Hech bir ayol unga qarshi zo'ravonlikni kechira olishiga ishonmayman".[13] Ayol unga nisbatan o'tkazilgan zug'm, qilingan zo'ravonlikni unuta omaydi. Ishonchsizlik, qo'rquv, nafrat tuyg'ulari uning ong ostida saqlanib qolaveradi.
Xotin-qizlar huquqlari inson huquqlari sifatida uzoq muddat tan olinmay kelindi. 1945-yil BMT nizomi tasdiqlanganidan keyingina inson huquqlari muammosi kun tartibidan tushmadi. Ayollar va bolalarni ekspluatatsiya qilish, zo'rlik, qullikka qarshi kurash boshlandi.
Umuman olganda, ayollarni kamsitishga barham berish dunyo mamlakatlarini tashvishlantirayotgan eng global muammo sifatida o'rganilmoqda. Bu masala O'zbekistonning ham e'tiboridan chetda qolmayapti. Masalan: ayollarni kamsitishga barham berish to'g'risidagi BMT konvensiyasining 8-moddasida ayollar bilan savdo qilish va foxishalikda foydalanishning barcha ko'rinishlariga barham berish yuzasidan tegishli chora-tadbirlar ko'rish belgilab berilgan. Mazkur xalqaro hujjatning ishtirokchisi sifatida mamlakatimizda ham "Odam savdosiga qarshi kurashish to'g'risida"gi qonun qabul qilindi. Shuningdek, mamlakatimizdagi ayrim xotin-qizlarni aldov, firibgarlik, kuch ishlatish yo'li bilan boshqa davlatlarga olib chiqish, huquqlarini poymol qilish, kamsitish hollariga barham berish, jinoyat qurbonlarini himoya qilish, ularga yordam ko'rsatish maqsadida qonunda qator me'yorlar aks ettirildi.
Bugun 21-asrda migratsiyaning "Feminizatsiyalashuvi" termini shakllandi. Ya'ni endilikda ayollar migratsiyasi soni ham ortib bormoqda. Bunga sabab og'ir mehnat talab qilmaydigan sohalar sonininng ko'payishi, hususan, xizmat ko'rsatish sohasining rivojlanishidir. Bu global miqyosda ayollar migratsiyasi sonini ortishiga olib keldi. Bandlik tarkibidagi bunday transformatsiyalashuv bilan bir qatorda rivojlangan mamlakatlarda tug'ilishning kamayishi va kishilarning o'rtacha umr ko'rish davomiyligini ortishi qariyalar sonining ko'payishiga va ularni parvarishlovchilarga, mazkur mamlakat aholisining moddiy farovonligini yaxshilanishi va ayollarning jamiyat hayotidagi ishtirokining faollashuvi esa, uy xizmatchilariga bo'lgan talabning ortishiga olib keldi. Ayollar mehnat migratsiyasining rivojlanishiga bir qancha omillar ta'sir ko'rsatmoqda. Tahlillarning ko'rsatishicha, Rossiyadan Qirg'izistonga yo'naltirilgan mehnat migratsiyasining 40%ini, Tojikiston va O'zbekistonda esa, 20%ga yaqini ayollar mehnat migratsiyasi tashkil etadi.[14] Taxlillarga ko'ra, 2021-yilda dunyo bo'ylab migrantlarning 48 foizni ayollar tashkil etgan.[15] Xalqaro migratsiya tashkilotining 2022-yilda o'tkazgan tadqiqotiga ko'ra, ayollar mehnat migratsiyasi sabablari mamlakatlar kesimida farqlanadi ammo asosiy sabablari uy-joy qilish, qarzlardan qutulish va yaqin kishilarini davolatish uchun daromad toppishdir. Ayol migrantlar asosan, uy xizmatlari, qishloq xo'jaligi sohasi,
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
mehmonxona biznesi, sog'liqni saqlash va ta'lim kabi ijtimoiy sohalarda faoliyat ko'rsatadilar. Ammo shu o'rinda, ayol mehnat migrantlari orasida xorij mamlakatlarida o'rta va yuqori malakani talab qiluvchi sohalarda faoliyat ko'rsatayotganlar bilan bir qatorda norasmiy ravishdagi uy xizmatchisi, enaga, qariyalar parvarishlovchi past malaka talab qiluvchi ishlarda ish beruvchiga butunlay qaram bo'lib qolib ishlayotganilari ham ko'pchilikni tashkil etadi.[16] Bugungi kunda migratsiya sohasida dolzarb ijtimoiy muammolardan yana biri bu xotin-qizlarning ishlab kelish uchun xorijiy mamlakatlarga nolegal migratsiyasidir. Ko'p hollarda katta maosh taklif etilayotgan joylarga ishlash uchun jo'nab ketganlar odam savdosi qurboniga aylanmoqda. Xotin-qizlarni iqtisodiy yoki jinsiy jihatdan eksplutatsiya qilish hollari, afsuski, nafaqat ayolning hayotini, balki uning oilasining ham hayotini izdan chiqarib yuboradi. Statistik ma'lumotlarga qaraganda, ayol migrantlar mehnat bozoridagi dikriminatsiya, ishdagi ekspluatatsiya va zo'ravonlik, sog'liqni saqlash va ta'limdan foydalanishdagi to'siqlar, sudlovdagi adolatsizliklar kabi muammolarga duch kech kelishda davom etmoqdalar. Odam savdosi qurbonlari ichida hali ham ayollarning ulushi yuqoriligicha qolmoqda. Xususan, odam savdosi qurbonlarining 65%ini ayollar, ya'ni 46%ini kattalar va 19%ini qizlar tashkil qiladi. Katta yoshdagi qurbon ayollarning asosiy qismi Yevropa, Shimoliy Amerika va Osiyo mintaqalarida foliyat ko'rsatsa, qiz bolalarning qurbon bo'lishi ko'proq Osiyo mintaqasida uchraydi.[17]
Iqtisodiy jixatdan chet elda mehnat qilayotgan ayolning ahvoli yaxshilanishi mumkin ammo ayolning oilasi, farzandlaridan uzoqda mehnat qilishi ma'naviy jihatdan ham salbiy oqibatlarga ega. Migratsiya farzand tarbiyasida asosiy o'rin egallaydigan ayolning farzandlar tarbiyasidagi vazifasini bajara olmasligiga ham olib keladi. Moddiy jihatdan oyoqqa turib olgan oila ma'naviy jihatdan ko'p yutqazishlarga yuz tutadi. Albatta, yaxshi daromad topish muhim. Lekin migratsiya, avvalo, turmush tarzining buzilishi, uning tubdan o'zgarishiga sabab bo'ladi. Ikkinchidan, masofa tufayli avtomatik tazrda oilaviy munosabatlar yomonlashadi. Uchinchidan, oilaviy ajrimlar soniga ham ta'sir qiladi. To'rtinchidan, bolalar tarbiyasining sifat darajasi tushib ketadi. Bunda er yoki xotin va yoki har ikkalasining bolalar tarbiyasida ishtirok etmasligi, tabiiyki, bola tarbiyasida zarur bo'lgan o'rinlarni bo'shliq bo'lib qolishiga sabab bo'ladi. Bilamizki, bo'shliq joyni tabiatda nimadir yot narsa kelib qoplaydi. Inson ma'naviyatida ham shunday. Demakki, bugungi kunda dolzarb bo'lib turgan bandlik masalasi ham bevosita xotin-qizlar orasida yuzaga kelayotgan ko'plab muammolarga sabab bo'lmoqda.
So'ngi yillarda nolegal migratsiya hollari ham ko'p uchrayotganini ham unutmaslik kerak. Bunda xotin-qizlar xorijda katta maosh evaziga norasmiy takliflarga ishonch bildirib odam savdosiga yo'liqish holatlari hamon jamiyat hayotiga havf solib turgan masalalardan biriligicha qolmoqda..Birlashgan millatlar tashkilotining UNODC (Narkotiklar va jinoyatlar bo'yicha boshqarmasi) boshqarmasi tomonidan 2012-2021 yillar bo'yicha Aniqlangan odam savdosi qubonlari bo'yicha xisibotida butun dunyo kesimida o'zbekistonlik odam savdosi qurboniga aylangan ayollar soni quyidagicha:[18]
2-jadval.
Ilmiy-nazariy va metodik jurnal ISSN 2992-9024 (online)
Hay4Ho-TeopeTM4ecK^ и методический жуpнaл ОПО/1 Mn7
Scientific theoretical and methodical journal 2024, №/
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
2012 2013 2014 2015 2016 2017 2018 2019 2020 2021
459 487 ¡461 361 389 367 264 161 109 152
Ko'rinib turibdiki, o'zbekistonlik ayollar orasida odam savdosi qurbonlari soni so'ngi yillarda pasaygan. Lekin har bir inson hayoti, uning mamlakat fuqarosi sifatidagi o'rni, qadri davlat uchun birdek muhim. Fuqarolarning, ayniqsa, ayollarning odam savdosi balosiga yo'liqishi juda ayanchli va bu bevosita nafaqat ularning kelajak hayoti, balki farzandlari, oilasining kelajagiga ham tahdid soladi.
Birlashgan millatlar tashkilotining iqtisodiy va ijtimoiy masalalar bo'limi tomonidan 2000-2019 yillar kesimida xalqaro migrantlar soni hisob kitob qilingan. Unda o'zbekistonlik ayol migrantlarning soni quyidagicha:[19]
3-jadval.
Dunyo bo'ylab jami o'zbekistonlik ayol migrantlar soni (yillar kesimii
900000 800000 700000 600000 500000 400000 300000 200000 100000 0
800335
740242
661770
625152
Manba: United Nations. International Migrant Stock 2019.
Jadvaldan ko'rinib turibdiki, ohirgi 19 yilda qolgan yillarga nisbatan ayollar migratsiyasi soni kamaygan. Bunga sabablardan biri so'ngi yaqin yillarda xotin-qizlar bandligi masalasiga respublikamizda alohida ahamiyat qaratilmoqda. Hususan, O'zbekiston Respublikasi Prezidentining "Oila va xotin-qizlarni tizimli qo'llab-quvvatlashga doir ishlarni yanada jadallashtirish chora-tadbirlari to'g'risida" 2022-yil 7-martdagi PF-87-son farmoni, "Xotin-qizlar bandligini oshirish va salomatligini mustahkamlashga oid qo'shimcha chora-tadbirlar to'g'risida" 2022-yil 21-sentabrdagi PQ-376-son qarori hamda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2022-yil 8-noyabrda "Mahallalarda xotin-qizlarning bandligini ta'minlash va salomatligini mustahkamlash markazlari faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari to'g'risida"gi qarori qabul qilindi. Ushbu qaror va farmonlarning qabul qilinshidan asosiy maqsad, jamiyatda xotin-qizlarning ijtimoiy va iqtisodiy faolligini oshirish, ularni kasbga va tadbirkorlik ko'nikmalariga o'rgatish orqali bandligini ta'minlash hamda salomatligini mustahkamlash ishlarini mahallalarda tashkil etishdan iborat. Mahallalarda xotin-qizlarning bandligini ta'minlash va salomatligini mustahkamlash markazlarida bitta ijtimoiy loyiha doirasida 20 nafargacha xotin-qizlarning doimiy bandligini ta'minlash maqsadida bandligi ta'minlanadigan har bir nafar ishsiz xotin-qiz uchun tadbirkorlarga 3 million so'mgacha davlat granti ajratilishi ko'zda tutilgan. E'tiborga milik jihati, davlat granti quyidagi toifadagi xotin-qizlarni kasb-hunarga va tadbirkorlikka o'qitish, ularning bandligini ta'minlash
© intereduglobalstudy.com
2024, ISSUE 7
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
hamda tadbirkorlik faoliyatini boshlashiga ko'maklashishga qaratilgan loyihalar uchun ajratiladi: "Ijtimoiy himoya yagona reestri"ga, shuningdek "Ayollar daftari"ga kiritilgan; ishsiz, ayniqsa, qishloq joylarda bola tarbiyasi bilan shug'ullanayotgan; xorijiy mehnat migratsiyasidan qaytib kelgan; nogironligi bo'lgan mehnatga layoqatli ishsiz; norasmiy bandlikni qisqartirish maqsadida kundalik mehnat faoliyati bilan shug'ullanib, daromad topayotgan; odam savdosidan hamda tazyiq va zo'ravonlikdan jabr ko'rgan, mushkul iqtisodiy ahvolga tushib qolgan; umumiy o'rta va professional ta'lim muassasalarini tugatgan, OTMga o'qishga kira olmagan yoki oliy ta'limda o'qish uchun imkoniyati bo'lmagan ishsiz xotin-qizlar; muqaddam jinoiy javobgarlikka tortilgan, profilaktik ro'yxatga olingan, jazoni ijro etish muassasalaridan qaytib kelgan xotin-qizlar. Bu davlat tomonidan ayniqsa og'ir oqtisodiy vaziyatdagi, odam savdosi, tazyiqlardan jabr ko'rgan, avval jinoiy javobgarlikka tortilgan xotin-qizlarning hayotlarini izga solib olishlari, jamiyatda o'z o'rnini mustahkamlashi uchun muhim motivatsiya, qo'llab-quvvatlash tizimi yaratilganini ko'rsatadi.
Xulosa qilib aytganda, jamiyatda siyosiy ijtimoiy muhit barqarorligi va taraqqiyoti ayollarga, yoshlarga, oilaga bo'lgan munosabat va e'tibor bilan bevosita bog'liqdir. Shunday ekan, Ilm-fan va innovatsiyalar samaradorligini oshirishda poydevorini yaratishda xotin-qizlarning jamiyatdagi o'rni va rolini mustahkamlash, ularning bilimi, zamonaviy mutaxassis, malakali kasb egalari bo'lishlari hamda sog'lom va mustahkam oila qurishlari uchun zarur shart sharoitlar yaratish, birinchi navbatda sog'lom bola tug'ilishi va uni tarbiyalash, onalar va bolalar sog'lig'ini muhofaza qilish kabi muhim masalalarga e'tibor qaratilishi bilan bir qatorda xotin-qizlarga nisbatan har qanday zo'ravonlik va tazyiqlarning oldini olish bugungi kunning eng dolzarb vazifasi ekanligini O'zbekistonda istiqomat qilayotgan har bir inson ongli ravishda tushunib yetishi va uni amalga oshirishda ko'maklashishi Yangi O'zbekistonni barpo etish g'oyasiga muvofiq bo'ladi. Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqib, xulosa sifatida quyidagi takliflarni berish mumkin: maktab yoshidanoq bolalarda oila ma'naviyati va munosabatlar tushunchasini kuchaytirish; o'tkazilgan so'rovnoma natijalaridan kelib chiqib, xotin-qizlarning ko'pchiligi zo'ravonlik va tahqirlash holatlari ko'proq ularning o'z huquqlarini bilmasliklari, tahqirlash holatlarida kimga murojaat qilishni bilmasliklari bois muammoni hal etishda keng jamoatchilik va OAVning ishtirokini kuchaytirish; mahalla fuqarolar yig'inining ma'naviy-ma'rifiy ishlar dasturiga ayol oilaviy hayotda hamohanglikka erishsa, o'zini kasbiy namoyon etish va martabadagi omadli o'sishlar ham uning uchun baxt va hayotiy maqsad ekanligi va ularning hayotining muhim tarkibiy qismi ekanligini fuqarolarga keng tushuntirishlar orqali singdirib borish.
ADABIYOTLAR RO'YXATI | СПИСОК ЛИТЕРАТУРЫ | REFERENCES
1. Oila va xotin-qizlar davlat qo'mitasi raisi Ozoda Parpiboyevaning "Yangi O'zbekiston: taraqqiyot, innovasiya va ma'rifat" mavzusida o'tkazilgan Xalqaro sheriklik tashabbuslari haftaligi doirasida "Xotin-qizlarni qo'llab-quvvatlash bo'yicha
INTER EDUCATION & GLOBAL STUDY
O'zbekiston tajribasi" mavzusida Xalqaro ayollar forumidagi nutqi. 5.07.2023 / Manbaa: aniq.uz
2. Prezident Shavkat Mirziyoyev ishtirokida ayollarning jamiyatdagi o'rnini mustahkamlash yuzasidan videoselektr yig'ilishidagi davlat rahbari nutqidan. Avlod.media.uz
3. N.Nishonova. "O'zbekiston taraqqiyotida zamonaviy lider ayol". O'zMU "Ijtimoiy gumanitar fanlarnimg dolzarb masalalari" nomli konferensiya materiali. 2022-yil 3-tom, 847-bet.
4. Xotin-qizlarni kamsitishning barcha shakllariga barham berish to'g'risidagi konvensiyaning 26-moddasi (a) bandi.
5. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 2023-yil 30-aprel // manbaa: lex.uz
6. "Xo™H-K^aphM кyллaб-куввaтлaш 6yy^4a Узбекистан Ba Ислoм ^м^лик тaшкилoти (ИХ,Т)га aъзo мaмлaкaтлap тaжpибaси" мaвзусидaги хaлкapo фopум. Узбекистан Oилa Ba хoтин-кизлap Kl^v^a^ paиси Oзoдa Пapпибoевa нутки. MaH6aa: Узбекистан миллий aхбopoт aгентлиги. uza.uz
7. Prezident Sh.Mirziyoyevning 8-mart Xalqaro xotin-qizlar kuniga bag'ishlangan bayramdagi nutqi. Yangi O'zbekiston. 2022-yil 8-mart, 49-son.
8. Prognozlashtirish va makroiqtisodiy tadqiqotlar instituti o'zbek ayollarining martabaga erishish imkoniyatlarini tahlili. 25-noyabr 2022.y
9. [10-11] UNWOMEN. Global database on Violence against Women (BMT ayollar tashkiloti. Ayollarga nisbatan zo'ravonlik haqidagi xalqaro ma'lumotlar bazasi) manbaa: https://data.unwomen.org/sites/default/files/inline-files/EVAW_ All%20 Measures _ Global%20Database_March2023.xlsx
10. npaBa челoвекa, npaBa женщин. Выпуск III. Тaшкент 1997, CTp 9, 12.
11. Ilmiy-tahliliy axborotnoma. Ayollar mehnat migratsiyasining asosiy oqimlari va zamonaviy yo'nalishlari. "Demografiya" milliy portali. 2022-yil 2-dekabr.
12. Key global migration figures, 2019-2022.IOM UN migration 2022, October 13
13. Ilmiy-tahliliy axborotnoma. Ayollar mehnat migratsiyasining asosiy oqimlari va zamonaviy yo'nalishlari. "Demografiya" milliy portali. 2022-yil 2-dekabr.
14. UNODC. Detected tfaficking victims. 2012-2021.
15. Internet sahifa: www.un.org / United Nations. International Migrant Stock 2019.
MUALLIF HAQIDA MA'LUMOT [ИНФОРМАЦИЯ ОБ АВТОРЕ] [AUTHORS INFO]
HRustamaliyeva Shahnoza Rustamali qizi, 2-bosqich tayanch doktoranti,
[Рустамалиева Шахноза Рустамали кизи, дoктopaнт 2 ступени], [Rustamalieva
Shakhnoza Rustamali qizi, basic doctoral student of the 2nd stage]; manzil: 190111,
O'zbekiston, Toshkent, [aApoc: 190111, Узбекистaн, Тaшкент,], [address: 190111,
Uzbekistan, Tashkent,] rustamaliyeva94@mail.ru.
