CC BY
71IJTIMOIY FAOLLIKNING PSIXOLOGIK TAVSIFI Ismailov Berdiyor Rashidovich O'ZMU Ijtimoiy ish kafedrasi 2 kurs magistiri Ilmiy rahbar: Latipova Nodira Muxtarjonovna Sotsiologiya fanlari Nomzodi, professor
Annotatsiya: Insonning dunyoga kelishi nafaqat tug'ilishdan iborat tabiiy-biologik hodisa, balki tug'ilgandan so'ng o'z davrining taraqiyoti darajasiga ko'tarilishi, mavjud ijtimoiy-tarixiy tajribaga ega bo'lishi, jamiyatda o'z o'rnini belgilab olishi, tarixiy jarayonning faol ishtirokchisiga aylanishi, bu jarayonda keksa avlod o'zining yashash, kurash va mehnat tajribasi, bilim va ko'nikmalarini yosh avlodga beradi. Bu esa tarbiya deb ataluvchi shaxsning shakllanishi, rivojlanishida muhim rol o'ynaydigan ijtimoiy hodisa orqali amalga oshiriladi. Qolaversa, barkamol, yetuk shaxslarni yetishtirish ham ko'payib, o'zgarib boradi. Ma'lumki, har qanday jamiyat o'z a'zolari bilan insonparvarlik munosabatida bo'lishga intiladi va uning maqsadi-insonning o'z-o'zini namoyon qilishi, o'z-o'zini tasdiqlashi, jamiyat tomonidan shaxs sifatida tan olinishi zaruriyatini amalga oshirish uchun yo'l ochib berishdir. Bugungi kunda butun dunyoda ro'y berayotgan siyosiy, ijtimoiy va ijtimoiy o'zgarishlar ta'lim-tarbiya nazariyasi va amaliyotida juda ko'p o'zgarishlarni keltirib chiqardi. Yangi ijtimoiy sharoitda mavjud pedagogik amaliyotni metodologik va amaliy muammolarni nazariy nuqtai nazardan chuqur anglamasdan amalga oshirib bo'lmaydi, chunki bu muammolarni hal qilmasdan ta'lim va tarbiyaning ta'siri bo 'lmaydi.
Kalit so'zlar: Yoshlar, ijtimoiy, faol, psixologik, ong, individual, jamiyat taraqqiyoti, bilim, mahorat.
Abstract: He arrival of a person into the world is not only a natural-biological phenomenon, which consists of birth, but also of the fact that after birth he will rise to the level of the comb of his own time, will acquire the existing socio-historical experience, will determine his place in society, will become an active participant of the historical process, will In this process, the older generation gives its living, struggling and working experience, knowledge and skills to the younger generation. And this is done through a social phenomenon, which plays an important role in the formation, development of a person, which is called upbringing. As, the cultivation of harmonious, mature individuals also increases and changes. It is known that any society seeks to be in a humanitarian relationship with its members, and its purpose
is to pave the way for the self-manifestation of a person, for self-affirmation, for the realization of the need for his recognition by society as an individual. The political, social and social changes that are taking place today all over the world have brought about a lot of changes in the theory and practice of teaching and learning. In the new social conditions, the existing pedagogical practice can not be carried out without a deep understanding of the methodological and practical problems from the theoretical point of view, since without solving these problems, education and upbringing can not have an effect.
Key words: Young people, social, activist, psychological, consciousness, individual, community development, knowledge, skill.
"Tinchlik, iqtisodiy o sish dinamikasi, iitimoiy adolat, tolerantlik -bularning barchasi va yana ho p boshqalari ham, yoshlar salohiyatini tadbiq qilishga bogliq bo ladi."
(Antonio Gutterrish, BMT bosh kotibi, 2018 -yil 12- avgust)
KIRISH
Jamiyat bilan doimiy munosabatni ushlab turuvchi, o'z-o'zini anglab, har bir harakatini muvofiqlashtiruvchi shaxsga xos bo'lgan eng muhim va umumiy xususiyat - bu uning faolligidir. Faollik (lotincha —actusll - harakat, —activusll - faol so'zlaridan kelib chiqqan tushuncha) shaxsning hayotdagi barcha xatti - harakatlarini namoyon etishini tushuntiruvchi kategoriyadir. Bu - o'sha oddiy qo'limizga qalam olib, biror chiziqcha tortish bilan bog'liq elementar harakatimizdan tortib, toki ijodiy uyg'onish paytlarimizda amalga oshiradigan mavhum fikrlashimizgacha bo'lgan murakkab harakatlarga aloqador ishlarimizni tushuntirib beradi. Shuning uchun ham psixologiyada shaxs, uning ongi va o'z-o'zini anglashi muammolari uning faolligi, u yoki bu faoliyat turlarida ishtiroki va uni uddalashi aloqador sifatlari orqali bayon etiladi.
ADABIYOTLAR TAHLILI VA METODLAR
Tadqiqot jarayonida ilmiy bilishning obyektivlik usulidan foydalanildi. Ijtimoiy faollikning psixologik tavsifi masalalari obyektiv ochib berildi. Ijtimoiy yetimlikni profilaktik oldini olish masalalari mantiqiy izchillik jihatdan tadqiq qilindi. Psixologiya fanning strukturasini tekshirish, bilimlarning tartibini aniqlash, ular tasnifini amalga oshirish alohida o'rin egallaydi.
MUHOKAMA VA NATIJALAR
Har qanday sharoitda ham barcha harakatlar ham ichki-psixologik, ham tashqi -muvofiqlik nuqtai nazaridan ong tomonidan boshqarilib boradi. Ijtimoiy amaliyotning turli sohalarida ongli ravishda ishtirok etishga intilayotgan o'z hayotini yaratuvchisi sifatida harakat qila oladigan, shaxsning ijtimoiy yo'nalishini shakllantirish uchun shart-sharoitlar yaratish, ijtimoiy harakatlarga tayyorgarlik ko'rish, yosh avlodlarni atrofdagi haqiqatni ijodiy o'zgartirishga qaratilgan faoliyatga jalb qilish maqsadida maktab va boshqa ijtimoiy institutlarning ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan faoliyatini tashkil etishda faollashishi zarurligini tushunishga olib keladigan inson tarbiyasi ustuvor vazifadir.1
Psixologik va pedagogik hodisa sifatida o'smirlarning ijtimoiy faolligini o'rganishga bo'lgan qiziqish, ularning psixofizyologik xususiyatlari, ijtimoiy ahamiyatga ega bo'lgan harakatlar qilish istagi va istagi tufayli ushbu yosh toifasidagi vakillarning mavjudligi bilan bog'liq. Qadriyatlar tizimining harakatchanligi, ijtimoiy makonni kengaytirishga bo'lgan ehtiyojni ilgari surish, tengdoshlar orasida o'zini himoya qilish va boshqalarning roziligini olish, o'zlarini shaxsiyat va o'smirlarga xos bo'lgan boshqa xususiyatlar sifatida bilish, bu yoshdagi bolalarni maktab, oila, jamoatchilikning eng zaif va diqqatga sazovor joylariga aylantiradi.
Konstruktiv ijtimoiy faoliyatni shakllantirish zamonaviy jamiyat talablariga javob beradigan uyushgan muhitni yaratishni o'z ichiga oladi. Ta'lim muassasalarining devorlarida bunday muhitning paydo bo'lishi va rivojlanishi uchun boshqa ijtimoiy institutlarni (oilalar, jamoat tashkilotlari) tarbiyalash jarayoniga kiritish kerak, bu esa jamiyat hayotining etarli darajada aks ettirilishini ta'minlaydi. Ta'lim muassasalari bolaning eng yaqin atrof - muhitiga-uning oilasiga ta'lim ta'sirining xususiyatlarini hisobga olmaydi. Shu munosabat bilan maktab va oila o'rtasidagi o'zaro munosabatlar tizimini o'smirlarning ijtimoiy faolligini shakllantirish omili sifatida ishlab chiqish muammosi o'ta dolzarbdir. 2
Ijtimoiy faollik kishilarning ijtimoiy voqelikning biror bir sohasidagi fikrlari, his-tuyg'ulari va hatti-harakatlarini jamlashga jamiyat hayotiga baho berishga va shu asosda ijtimoiy voqelikning tegishli tomonlarini o'zgartirishga ta'sir ko'rsatadi.
1 Slovar prakticheskogo psixologa G'G' Sost. S.Yu.Golovin. - Minsk: Xarvest, M.: OOO —Izdatelstvo ASTII, 2003. - S. 635-721.
2 Взаимодействие школы и семьи в формировании социальной активности подростковтема диссертации и автореферата по ВАК РФ 13.00.01, кандидат педагогических наук Керкис, Сергей Станиславович
Yuqoridagi fikrlardan kelib chiqqan holda «ijtimoiy faollik»-shaxsning har sohadan xabardorlik, komillik darajasini ko'rsatuvchi mezon, deyish mumkin. Ijtimoiy faolikka intilib yashashning o'zi g'oya hisoblanadi. Uning mazmunini esa jamiyat ma'naviy yuksalishini ta'minlaydigan bilim, odob axloq, iste'dod, qobiliyat, ijobiy ko'nikma va malakalar, bular asosida shakllangan dunyoqarashlar majmui tashkil etadi. Yoki aniqroq aytsak, ijtimoiy faollik shaxs ma'naviyatini kamolot sari etaklovchi, barcha ijobiy mazmunga ega sifatlarni o'zida mujassam etgan, ijtimoiy taraqqiyotni ta'minlashga xizmat qiladigan g'oyalar majmuidan iborat. Bo'lajak o'qituvchi talabaning ijtimoiy faolligi shaxs sifati bo'lib, jamiyat ravnaqi yo'lidagi g'oyaviy, siyosiy, kasbiy-madaniy va fuqarolik mas'uliyatining qonuniy ifodasidir. har bir bo'lajak o'qituvchi o'z faniga oid ilmiy bilimlarni egallash bilan bi r qatorda jamiyatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar mazmunini, mamlakatda yuz berayotgan o'zgarishlarni anglab etishi, g'oyaviy jihatdan qurollangan bo'lishi ham talab etiladi.3
XULOSA
Ijtimoiy faollik sifatlarining asosiy elementlarini o'ziga singdirib olgan har bir talaba yosh, bo'lajak mutaxassis sifatida xayot qonuniga mas'uliyat bilan yondashib, ijtimoiy-iqtisodiy voqelikni aniq idrok etishga, o'zi va kasbdoshlarining sha'ni va qadr-qimmatini himoya qilishga, ezgu maqsad yo'lidagi to'siqlarning hech biridan cho'chimay engib o'tishga tayyor bo'ladi. Ya'ni, demokratik xuquqiy davlatning shakllangan ijtimoiy faol fuqarosiga aylanadi. To'la bilimlarga tomon xarakat kilish sifatida soodir bo'ladi. Bilish tevarak-atrofdagi odamning narsa va xodisalarni xissiy idrok kilishdan boshlanadi. Tashqi olamning sezgi, idrok va tasavvurning xosil bulishiga olib keladi, bular real borlikdagi narsalarni inson ongida aks ettiradi. Tevarak-atrofdagi olamga muvaffakiyatli ta'sir etish uchun bu olam rivojlanishining ob'ektiv konuniyatlarini bilish kerak. Fakat xissiy bilish yordamidagina bu konunlarning moxiyatini tushunish mumkin emas. Abstrakt tafakkur tabiat va jamiyat xayoti rivojlanishining ob'ektiv konunlarini bilishga xizmat kiladi.4
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati
3 Vozrastnaya i pedagogicheskaya psixologiya: Ucheb.posobie dlya institutov G'Pod red. M.V.Gomezo i dr. -M., 1984. - 256 s.
4 Galperin P.Ya., Talo'zina N.F. Formirovanie znaniy i umeniy na osnove teorii poetapnogo usvoeniya umstvenno'x deystviy. - M.: 1968
1 Словар практического психолога Сост. С.Ю.Головин. - Минск: Харвест, М.: ООО —Издателство АСГ11, 2003. - С. 635-721.
2. Возрастная и педагогическая психология: Учеб.пособие для институтов Под ред. М.В.Гомезо и др. -М., 1984. - 256 с.
3. Galperin P.Ya., Talo'zina N.F. Formirovanie znaniy i umeniy na osnove teorii poetapnogo usvoeniya umstvenno'x deystviy. - M.: 1968
4. Взаимодействие школы и семьи в формировании социальной активности подростковтема диссертации и автореферата по ВАК РФ 13.00.01, кандидат педагогических наук Керкис, Сергей Станиславович
