Научная статья на тему 'IDEAS OF HUMANITY AND THEIR STUDY IN CENTRAL ASIAN SUFISM'

IDEAS OF HUMANITY AND THEIR STUDY IN CENTRAL ASIAN SUFISM Текст научной статьи по специальности «СМИ (медиа) и массовые коммуникации»

CC BY
61
39
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
humanity / mysticism / justice / perfect person / religion / religion. / человечество / мистика / справедливость / совершенный человек / религия / ислам

Аннотация научной статьи по СМИ (медиа) и массовым коммуникациям, автор научной работы — Salimjon Evatov

Since the first days of independence, more than one hundred and thirty nationalities and ethnic groups have lived in our country as one family. As a result of the coexistence of such a large number of nationalities and ethnic groups, each of them is getting spiritually and culturally riched, and the lifestyle of our multinational people is improving under the influence of mutual relations. This is a great example of the humanitarian policy that is receiving special attention in our country. This article examines the ideas of humanity and their philosophical aspects.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

ИДЕИ ГУМАНИЗМА И ИХ ИЗУЧЕНИЕ В МИСТИЧЕСКИХ СЕКТАХ СРЕДНЕЙ АЗИИ

С первых дней независимости в нашей стране одной семьей проживало более ста тридцати национальностей и народностей. В результате сосуществования такого большого количества национальностей и этносов каждый из них духовно и культурно обогащается, а под влиянием взаимоотношений улучшается образ жизни нашего многонационального народа. Это прекрасный пример гуманитарной политики, которой в нашей стране уделяется особое внимание. В данной статье рассматриваются идеи человечества и их философские аспекты.

Текст научной работы на тему «IDEAS OF HUMANITY AND THEIR STUDY IN CENTRAL ASIAN SUFISM»

Oriental Journal of Social Sciences

ORIENTAL JOURNAL OF SOCIAL SCIENCES

SUPPORT

SCIENCE journal homepage:

https://www.supportscience.uz/index.php/oiss

IDEAS OF HUMANITY AND THEIR STUDY IN CENTRAL ASIAN SUFISM

Salimjon Evatov

Senior Lecturer, PhD Fergana State University Fergana, Uzbekistan

Mukhriddin Yusupov

Student

Fergana State University Fergana, Uzbekistan

ABOUT ARTICLE_

Abstract: Since the first days of independence, more than one hundred and thirty nationalities and ethnic groups have lived in our country as one family. As a result of the coexistence of such a large number of nationalities and ethnic groups, each of them is getting spiritually and culturally riched, and the lifestyle of our multinational people is improving under the influence of mutual relations. This is a great example of the humanitarian policy that is receiving special attention in our country.

This article examines the ideas of humanity and their philosophical aspects.

Key words: humanity, mysticism, justice, perfect person, religion, religion.

Received:25.02.22 Accepted: 05.03.22 Published: 16.03.22

ИНСОНПАРВАРЛИК ГОЯЛАРИ ВА УЛАРНИНГ МАРКАЗИЙ ОСИЁ ТАСАВВУФ

ТАРЩАТЛАРИДА ТАДЦЩ ЭТИЛИШИ

Салимжон Эватов

Катта уцитувчи, PhD Фаргона Давлат Университети Фаргона, Узбекистон

Мухриддин Юсупов

Талаба

Фаргона Давлат Университети Фаргона, Узбекистон

_МА^ОЛА Х,А^ИДА_

Калит сузлар: инсонпарварлик, Аннотация: Мустакилликни кулга

тасаввуф, адолат, комил инсон, дин, ислом киритган илк кунлардан бошлаб дин мамлакатимизда бир юз уттиздан ортик

миллат ва элат вакиллари бир бутун оиладек ах,ил ва фаровон яшаб келмокда. Ана шундай куп сонли миллат ва элат вакилларининг биргаликда хдмкор ва х,амжих,ат булиб умр кечириши натижасида уларнинг х,ар бири маънавий ва маданий жихдтдан бойиб, узаро муносабатлар таъсирида куп миллатли халкимизнинг турмуш тарзи янада юксалмокда. Бу юртимизда узига хос тарзда эътибор берилаётган

инсонпарварлик сиёсатининг юксак намунасидир.

Ушбу маколада инсонпарварлик гоялари ва уларнинг фалсафий жихдтлари тадкик этилган.

ИДЕИ ГУМАНИЗМА И ИХ ИЗУЧЕНИЕ В МИСТИЧЕСКИХ СЕКТАХ СРЕДНЕЙ

АЗИИ

Салимжон Эватов

Старший преподаватель, PhD Ферганский Государственный Университет Фергана, Узбекистан

Мухриддин Юсупов

Студент

Ферганский Государственный Университет Фергана, Узбекистан

_О СТАТЬЕ_

человечество, Аннотация: С первых дней

совершенный независимости в нашей стране одной семьей проживало более ста тридцати национальностей и народностей. В результате сосуществования такого большого количества национальностей и этносов каждый из них духовно и культурно обогащается, а под влиянием взаимоотношений улучшается образ жизни нашего многонационального народа. Это прекрасный пример гуманитарной политики, которой в нашей стране уделяется особое внимание.

В данной статье рассматриваются идеи человечества и их философские аспекты.

КИРИШ

Инсонпарварлик тушунчаси лугатларда инсоннинг кадри, эркинлиги, бахт-саодати, тенг хукуклилиги, инсонийликнинг барча тамойилларини юзага чикариш учун шарт-шароитлар яратиб бериш хдкида гамхурлик килишни ифодаловчи тушунча сифатида намоён булади. Унга кура, дунёда энг кимматли нарса инсондир, бутун мавжудот, борлик инсонга, унинг бахт-саодатига хизмат килиши лозим. Инсон такдири, халк манфаатлари, мамлакат кишилари хдкида гамхурлик инсонпарварликнинг асосий масаласидир. Инсонпарварлик гоялари узининг узок тарихига эга булиб, одамларнинг бахт-саодат ва адолатга эришиш орзулари тарзида кадимдан халк огзаки ижодида, адабиётда, диний ва фалсафий таълимотларда уз аксини топиб келган.

Айни пайтда турли миллат ва элат вакилларига нисбатан гамхурлик килиш, уларнинг жамиятда уз урнини топишга кумаклашиш, узгаларнинг миллий анъана ва

Ключевые слова:

мистика, справедливость, человек, религия, ислам

кадриятларини асраб-авайлаш, уларни янада ривожлантириш, бойитиш масаласи давлатимиз сиёсатининг устувор йуналишига айланган.

Узбекистон Республикасининг Президенти Ш. М. Мирзиёев томонидан БМТнинг 72-сессияси катнашчиларига "Маърифат ва диний багрикенглик" деб номланган махсус резолюцияни кабул килиш тугрисидаги таклифи унинг жахон микёсида "жахолатга бархам бериш, багрикенглик ва узаро хурматни карор топтириш, диний эркинликларни таъминлаш, эътикод килувчиларнинг хукукини химоя килиш, уларнинг камситилишига йул куймасликка кумаклашишга каратилган"[1] булиб, тасаввуф таълимотининг энг мухим тамойилларидан бирини хаётга татбик этишга йуналтирилган.

АСОСИЙ ЩСМ

Ислом дини ва мусулмон фалсафасининг манбаларидан бири хисобланган Х,адиси Шарифларда хам инсоннинг комиллика интилиши хар томонлама улугланган. Инсоннинг ижтимоий киёфаси умуминсоний ахлок нормаларига мос булмоги учун зарур хисобланган йул-йуриклар, панду насихатлар уз ифодасини топган.

"Улуг ва кудратли Оллох одамларни яратиши захоти уларни акл билан бахтли килди. Агар Оллохга одамлар художуйлиги хамда такводорлик ишлари билан якинлашган булсалар, сен уз аклинг билан якинлашгин"; "Х,ар бир мумин банда уз биродарининг кузгусидир. У биродарида бир айбни курса, уни тузатади"; "Узингизга раво курганни биродарингизга раво курмагунча комил мумин була олмайсиз"; "Энг яхши мусулмон, бу -на кулидан, на тилидан бошка мусулмонлар озор курмаганлардир". Умуман олганда, ислом динидаги инсонпарварлик инсонни ахлокий жихатдан камол топтириш лозимлигини таъкидлаб, унга аник курсатмалар беради. Купгина адабиётларда инсонпарварлик тушунчаси ва унинг асосий гоялари альтруизм атамаси оркали ифодаланади.

Альтруизм (франц. altruisme, лот. alter - бошкадан) - ахлокий тушунча, унинг негизида бошка кишиларга холис хизмат килиш, уларнинг бахт-саодати учун уз шахсий манфаатларини курбон килиш ётади. Альтруизм тушунчаси фалсафага эгоизм тушунчасининг зидди сифатида француз файласуфи ва социологи О. Конт томонидан киритилган.

IX-XII асрларда Марказий Осиёдаги тасаввуф тарикатлари гояларида хам футувват, жавонмардлик, инсонпарварлик, жамиятни инсонпарварлаштириш масаласи асосий йуналиш сифатида кайд этилган. ^адимий Хуросон ва Мовароуннахр шахарларида X асрдан бошлаб жавонмардлик харакати ва футувват гоялари анча кенг ёйилган.

Жавонмардлар муайян коида-талабларга риоя этар, маънавий ва жисмоний етукликка интилиб, каерда булмасинлар ва кандай амал билан машгул булмасинлар, узларида мардлик ва олийжаноблик намунасини курсатар, зулм ва хдксизликка карши курашар, хурланганлар ва тахдир этилганларни х,имоя килардилар. Улар наздида дунё бойлиги эмас, балки инсон кадри устун турган, жавонмардлар олтин-кумушни назар-писанд килмаганлар, балки уни маънавий тараккиёт учун бир восита деб карашган. Ислом динида Х,акка хизмат килишнинг асосий йули сифатида амалий, фаол инсонпарварликка эътибор каратилган.

Тасаввуф таълимотида маънавий-ахлокий фикрлар, умуминсоний кадриятлар ва инсонпарварлик гоялари кенг урин олган. Тасаввуф таълимоти инсонпарварлик гояларини асосий уринга куювчи ва таргиб этувчи фалсафий таълимотлар билан алокадорликда ривожланган. Инсонпарварлик тушунчаси тасаввуфга оид бирламчи манбалар ва асарларда тугридан-тугри учрамаса-да, футувват, жавонмардлик, сахийлик каби турли маъноларда кулланилган. Футувват, жавонмардлик гояси бугунги кун контекстида ишлатиладиган инсонпарварлик тушунчасининг мазмунини тулик камраб олмаса-да, уз даврида тасаввуф тарикатларида мардлик, жавонмардлик, саховат, барча инсоний фазилатларни узида мужассам этган хос ах,ли (суфийлар)нинг ахлоки булган.

Футувват гояси хдкида махсус асар ёзган Хусайн Воиз Кошифий футувват хдкида "...билгилким, "футувват" сузининг лугавий маъноси ёшлик, демак, ёш йигитни - "фатий" дерлар. Баъзилар бу сузга изох бериб, футувватни жавонмардлик (жумардлик) деганлар. Истилох (термин) сифатида футувват деб омма орасида яхши сифатлар ва намунали ахлок билан машхур булишни айтадилар, шу важданким, бундай одам хдмиша ахлоки билан уз касбдошлари, тоифа-табакаси орасида мумтоз булади. Хос таъриф юзасидан эса футувват инсоний фитрат нури зухурининг нафсоний белгилар зулматига карши йуналиши, (шу зулматни) ёриб утишидан иборатдир"[2], -дейди.

Футувват халкдан яширин бирор ишни килмаслик ва хдмиша одамлар билан хушфеълликда яшашдир. Чунки одамларнинг мех,ру мухдббатини эзгу хулк билаш козониш мумкин ва айтганларидек:

Халки жах,онга хуш хулкинг ила мах,буб бул,

Жаннат богига йул бошловчи шудир, эй дил.

Мазкур тушунча Абулхдсан Хужвирийнинг "Кашф ул мах,жуб" асарида футувват сифатида кулланилган. Мутасаввиф асарнинг жуда куп уринларида суфий шайхлари ва мутасаввифлар хдкида фикр билдирганда, уларнинг футувватга оид фикр-мулох,азаларини

баён этган. Масалан, асарнинг тасаввуф мавзусига багишланган учинчи бобида Абулхасан Нурийнинг "Тасаввуф хуррият, футувват ва такаллуфни тарк этиш хамда саховат килишдир"[3], яъни хуррият - банданинг хою хаво бандларидан озод булиши, футувват -кур-курона футувватдан кутулиши, такаллуф - турли тааллукотни, яъни мутеъликларни тарк килиши, саховат - дунёни ахли дунёга багишлашга тасаввуф дейилади,-дея футувватга доир карашлар келтирилган.

Хужвирий Абу Х,афс Умар ибн Солим ан-Найсобурий хакида Абу Х,афс хаётидаги футувват билан боглик куйидаги мисолни келтирган: "Абу Х,афсдан сурадилар: "Футувват, яъни жавонмардлик нима?" У Жунайдга: "Сиз аввал жавоб беринг", деди. Жунайд деди: "Футувват менинг наздимда килган яхшилигини курмаслик ва уни узига нисбат бермасликдир". Абу Х,афс деди: "Шайх кандай гузал таъриф килди. Лекин, футувват менинг наздимда хизматни инсоф билан адо этиш ва хизмат талаб килишни тарк этишдир". Жунайд деди: "Туринглар, эй, биродарлар, Абу Х,афс футувватда Одам Ато зурриётидан утиб кетибди». Футувват гоялари тасаввуф тарикатларида турли мавзулар билан боглаб тушунтирилган.

Тасаввуф фалсафасининг ёркин намояндаларидан бири булган Абу Бакр Мухаммад Калободийнинг "Ат-Таъарруф" асарида футувватнинг мухим тамойилларидан бири булган "ийсор" - "бошкани узидан афзал куриш"га алохида урин берилади. Жумладан, Калободий мазкур асарнинг "Тасаввуф узи нима?" деган 32-бобида тасаввуфнинг арконлари 10 та эканини кайд этиб, шулардан 4- "ийсорул ийсор" эканини зикр килган. Сунгра "ийсорул ийсор" нима эканини шархлайди: "Ийсорнинг фазли бошкада булиши учун ийсор билан уз нафсига бошкани афзал курсатиш"[4].

Марказий Осиёлик тасаввуф илмининг йирик намояндалари таълимотларида хам альтруистик, инсонпарварлик гоялари узига хос тарзда ифодаланганлигини куриш мумкин. Шу боис Марказий Осиёдаги тасаввуфий алломаларнинг инсонпарварлик, узини бахшида килиш ва бошка юксак ахлокий хислатларнинг намоён булишини бирма-бир тахлил килишни максадга мувофик деб хисоблаймиз.

Х,аким Термизий (ваф. 932 й.) узининг хакимийлик тарикатида узига хос тарзда футувватга хос хулкларни баён этган. Айрим тадкикотчилар томонидан Аё Софиядаги № 2049 ракамли кулёзмалар мажмуасида тупланган 10га якин футувватнома асарларидан бири Х,аким Термизийга нисбат берилади. Жумладан, мисрлик олим Мухаммад Жуюший Аё Софияда Х,аким Термизийга мансуб "ар-Рисала фи-л-футувва" асарининг ягона нусхаси сакланишини хамда бу асар футувватга доир илк асарлардан эканини кайд

этади[5]. Тасаввyфга оид куплаб бирламчи ва манокиб асарларда, манбаларда Х,аким ат -Термизийнинг фyтyвват хакида айтган фикрлари келтирилган. Жyмладан, "ар-Рисала ал-^ушайрия" асарининг "Фyтyвват" бобида Х,аким Термизийдан ривоят килинади: Мухаммад ибн Aли Термизий деди: "Фyтyвват - 6у Раббинг учун нафсингга дyшман бyлмоFингдир". Мухаммад ибн Aли Термизий деди: "Футувват - бу сенинг наздингда муким одам ва кутилмаган мехмонни бир хил куришингдир"[6]. Маъруф Кархий жавонмардлик хакида: "Жавонмардликнинг учта белгиси бордир: хеч хилофсиз вафо килади, ортикча яхшиликсиз хам мактай олади ва сyрамасларидан беради"[7] -мазмунидаги фикрларни келтирган. Хужвирий Маъруф Кархий хакида фикр юритганда, юкоридаги уч сифат Иброхим алайхиссаломда мавжуд бyлганлигини кайд этган ва "...бас, Худойи азза ва жалла бандага каромат берса, бу уни yлyFлаганидир ва бу уч сифатни бергани уни yзига якин тутиб, махсус килганидир. Ва y хам имкон кадар халк билан Уз муомаласини шу тахлит килсин. Шу пайтда уни жавонмард дейдилар ва номини улар каторига ёзадилар. Бу уч сифат Иброхим алайхиссаломда хам бор эди"[8] -деб ёзади.

Тасаввуфнинг келиб чикишини ислом дини боFлаб тушунтирадиган булсак, Иброхим паЙFамбарнинг макоми саховат булган. Жунайд БаFдодий тасаввуфнинг саккиз хислат устига курилганига эътибор каратиб "Тасаввуф саккизта хислат устига курилган: саховат, ризо, сабр, ишорат, Fариблик, жундан булган кийим кийиш, саёхат ва факр. Саховат Иброхимники, ризо Исхокники, сабр Aйюбники, ишора Закариёники, Fариблик Яхёники, жундан либос кийиш Мусоники, саёхат Исоники, факр Мухаммадникидир, уларга Оллохнинг салом ва саловотлари булсин"[9] -дейди. Х,аким Термизий "Наводир ал-усул" асарининг '^рабларнинг фазилати"га баFишланган 67-бобида Исмоил алайхиссалом Иброхим алайхиссаломдан саховат, баFрикенглик, шижоат, улфатчилик каби энг яхши фазилатларни узлаштириб олганини айтади. Aраблар оркали бу фазилатлар умматга мерос булиб колди.

Илк урта асрларда юртимизда, хусусан, Бухорода яшаган буюк суфий Хожа Aбy Яъкуб Юсуф Х,амадоний тасаввуф уламоларини тарбиялаган ва Марказий Осиёда, Мовароуннахрда тасаввуф мактабига асос солган аллома сифатида эътироф этишга барча асослар мавжуд.

Юсуф Х,амадонийнинг тасаввуфий таълимотида хар бир инсон сузида онг, акл-идрокка, хар бир босадиган кадамига диккат-эътиборли булиши лозим. Инсон хамма вакт узининг тyFилиб усган маскани, яъни ватани ишки билан яшаши даркор. Ватанини кадрлайдиган инсонда миллий Fyрyр юксак даражада баланд булади.

Яссавия, хожагон, накшбандия тарикатларининг маънавий отаси булмиш Юсуф Х,амадоний таълимотига кура, узининг тамом фикри-зикрини Оллох таолонинг висолига етишишга багишлаган, бундай эзгу ва нажиб[10] йулда поклик, тугрилик, халоллик, уз кул кучи ва пешона тери, халол мехнати билан кун кечирадиган, бунинг учун хормай-толмай мужодала[11] ва мубориза[12] килувчи, хар томонлама камолотга эришган инсонларгина ахли тасаввуф аталиши мумкин. Келтирилган талабларга диккат килинса, тасаввуф инсон мавжудлигининг узига хос шакли, Оллохни англаш, борликни танишнинг илохиёт билан боглик усули эканини тушуниш мумкин. Бунинг учун юксак ирода, чидам, узликни кайта англаш каби мураккаб ва машаккатли зохирий ва ботиний юмушларни бажариш шарт булади. Шундай экан, Юсуф Х,амадонийнинг бундай альтруистик гоялари оркали маънавий баркамол инсонни тарбиялаш масалалари бугунги кунда хам долзарблик касб этмокда.

Умуман олганда, Марказий Осиёдаги куплаб тасаввуфий тарикатларда ва тасаввуфий-фалсафий карашларда инсонннинг юксак инсоний фазилатини намоён килиш масалалари хамда йулларини курсатиб беришга харакат килинган. Уларда инсоннинг шахсий манфаатларини бир четга суриб, умумманфаатни юксак даражада хурмат килиш ва кадрлаш зарурлиги илгари сурилган. Марказий Осиёдаги тасаввуфий таълимотларда ростлик, поклик, халоллик, инсонийликни баланд тутиш каби гоялар устуворлик килади. Инсон уз мехнати хисобига тирикчилик килиши, бундан бошкаси унга харом, деган тамойил бу ерда етакчилик килган.

Мутасаввиф футувватни, жавонмардликни уз амалий фаолиятининг мазмунига айлантирган, яъни жавонмарднинг сузи хам, иши хам, ният-фикрлари хам пок булган, хеч качон бошкалардан таъма килмаган, уларнинг инсоний камолоти ва маънавий куввати саховат (дустларга наф келтириш) ва шижоат (дустларни душманлардан асраш)да акс этган. Мутасаввиф шайх Кубро футувват тугрисида алохида асар хам ёзган булиши мумкин. Нажмиддин Кубро ва кубравийлик тарикати хакида диссертацион тадкикот олиб борган турк тадкикотчиси Сулаймон Чокбулут мутасаввиф томонидан "Футувватнома" номли махсус асар ёзилганлиги ва асарнинг форс тилида битилганига ишора килади. "Necmeddin Kübra ve Kübrevilik" номли тадкикотининг "Нажмиддин Куброга нисбат берилган янглиш асарлар" параграфида "Футувватнома" номли асар Саид Али Х,амадоний томонидан хам ёзилгани, лекин бу асар Нажмиддин Кубро томонидан ёзилганини кайд этган.

XIII асрга келиб, футувват ва жавонмардлик харакати оммавий тус олиб, урта аср

жамияти хаётида биродарлик ташкилотлари вужудга кела бошлайди. Жавонмардлик харакатининг вакиллари - хунармандлар, сипохийлар, пахлавонлар, кизикчилар, дорбозлар, лашкарбошилар ва бошка тоифа кишилардан ташкил топган. Жавонмардлар маданий-маънавий, ижтимоий хаётдаги мавжуд меъёрларга амал килиб, жисмоний ва маънавий етукликка интилганлар, каерда ва кандай иш устида булмасин, мардлик ва олийжаноблик фазилатларини курсатганлар, энг мухими, адолатни химоя килганлар. Улар инсоннинг кадрини барча моддий бойликлардан юкори куйиб, инсонга холис хизмат килиш ва шу боис маънавий етукликка эришиш - жавонмардликнинг асл максади деб билишган.

Хусайн Воиз Кошифий "Футувватномаи султоний" асарида ёзганидек "жавонмардликнинг бутун мохияти куйидаги икки сифатда мужассамдир: бири -дустларга наф етказиш, яъни саховат, иккинчиси - дустларни душман зараридан химоя килиш, яъни шижоат".

Нажмиддин Кубронинг жавонмардлик, футувват эътикодининг энг олий намунаси сифатида уз миллати, эл-улусининг манфаати, шарафини химоя килишини, Ватан хавф остида колса, бор истеъдодини, молу-жонини сарфлаб булса-да, фидойилик ва кахрамонлик курсатишини, Ватан учун жон фидо этиб, унинг мустакиллиги, озодлигини саклашга интилишини курсатиш мумкин.

ХУЛОСА

Хулоса килиб айтганда, Марказий Осиёда шаклланган яссавийлик, хожагон, кубравийлик тарикатларида инсонпарварлик, альтруизм гояларининг ифодаланиши маълум маънода тасаввуф фалсафасининг амалий ахамияти сифатида уз ифодасини топган. Мазкур тарикатлар оркали Марказий Осиёдаги кейинги даврларда шаклланган бошка тарикатлар, тасаввуфий-фалсафий таълимотларда хам инсонпарварлик, альтруизм гоялари кенг ёйилган. Марказий Осиёда шаклланган яссавийлик, хожагон, кубравийлик тарикатларида альтруизм гоясининг ифодаланиши маълум маънода тасаввуф фалсафасининг амалий ахамияти сифатида уз ифодасини топган. Тарикатларда ифодаланган инсонпарварлик гоялари кучли фалсафий мохиятга эга булиб, уларнинг замонавий ижтимоий муаммоларни бартараф килишдаги ахамиятини очиб бериш заруратга айланмокда.

IX-XII асрларда Марказий Осиёдаги тасаввуф тарикатларида ифодаланган инсонпарварлик гоялари кучли фалсафий мохиятга эга булиб, уларни замонавий ижтимоий муаммоларни бартараф килишдаги ахамиятини очиб бериш заруратга

айланмокда. Бундай гоялар факат назариялар сифатида китобларда колиб кетмасдан, уларни урганиш, амалиётга татбик килиш учун самарали услубларни таклиф килиш керак. Бу йулдаги кузатувларимиз натижасида баъзи тажрибаларга дуч келдик. Масалан, А^Шнинг Висконсин университети психология ва журналистика факультетини тамомлаган, хозирда Ню-Даун институти ва Хаффлингтон пост нашриётида фаолият юритувчи халкаро воиз Жасмин Мужахид[13] жамиятнинг муаммога учраган катлами билан ишлаш жараёнида тасаввуфнинг умуминсоний гояларини кенг таргиб килаётганлиги яхши амалий натижа бермокда. Айникса, аёл-кизлар уртасидаги депрессия, ахлоксизлик, суицид холатларини бартараф килишдаги тушунтириш ишларида ризо, сабр, шукр гояларининг хаётбахш таъсиридан фойдаланмокда.

Мамлакатимизда хам ёшларни инсонпарварлик тамойиллари, хусусан, тасаввуф таълимотларидаги футувват, филантропия, ийсор гоялари билан тарбиялаш замон талабига айланмокда. Жахон иктисодиёти ва дипломатия университети укитувчиси Мухаммадали Эшонкулов узининг "Патронлар лигаси", "Бизнес квадрат", "Юксалиш" лойихаларида тасаввуф намояндаларининг гояларидан кенг фойдаланиб, жамиятда ирфоний фаол авлодни тарбиялашни уз харакат дастурига киритган. Бундан ташкари, психолог, блогер Азиза Тошхужаева хам жамиятдаги муаммоларни хал килишда тасаввуф гояларидан фойдаланмокда. Тасаввуф таълимотларидаги инсонпарварлик гояларининг таъсир кучидан ижтимоий муаммолар, оилавий муносабатлар, ёшлар тарбиясида унумли фойдаланиш миллат келажаги равнакига хизмат килади, деган хулосага келинган.

Юкоридаги фикр ва мулохазалардан келиб чиккан холда куйидаги мазмундаги хулосаларни илгари суриш мумкин:

- Марказий Осиёда шаклланган яссавия, хожагон ва кубравия тарикатларида альтруизм гояларининг ифодаланиши маълум маънода тасаввуф фалсафасининг амалий ахамияти сифатида шаклланди. Марказий Осиёдаги тасаввуфий-фалсафий таълимотларда альтруистик гоялар кенг ёйилган. Умуман олганда, Шарк фалсафий тафаккурида ислом дини таъсирида шаклланган юксак ахлокий сифатлар ва гуманистик гоялар тасаввуфий таълимотларга хам утган, юксак инсонийликни улуглаган холда намоён булади;

- Марказий Осиё тасаввуф тарикатларининг инсонпарварликка оид гояларида кунт билан илм урганиш, жохил ва акидапараст суфийлардан йирок юриш, хеч кимдан хеч нарса тамаъ килмаслик, хар кандай вазиятда хам халкка ёрдам кулини чузишга чорлашлари узининг киммат ва ахамиятини хеч вакт йукотмайди.

- Марказий Осиё тасаввуф тарикатларидаги инсонпарварлик гоялари ватанпарварлик, тинчликсеварлик, адолатпарварлик, багрикенглик, футувват, жавонмардлик, мехнатсеварлик, камтаринлик, сабрлилик, кечиримлик мардлик каби тушунчаларнинг мазмуни оркали очиб берилган.

ФОЙДАЛАНИЛГАН АДАБИЁТЛАР РУЙХАТИ

1. Мирзиёев Ш.М. Бирлашган миллатлар ташкилоти Бош ассамблеясининг 72-сессиясида сузлаган нутки. / Халк сузи, -Тошкент: 2017. 20 сентябрь.

2. Хусайн Воиз Кошифий. Футувватномаи султоний ёхуд жавонмардлик тарикати. Форс-тожик тилидан Н.Комилов таржимаси. -Тошкент: "Абдулла ^одирий номидаги халк мероси" нашриёти, 1994.- Б. 7

3. Али ибн Усман аль-Худжвири. «Раскрытие скрытого за завесы». Старейший трактат по суфизму. Перевод с английского А.Орлова. - Москва: «Единство», 2004. - С. 44.

4. Усмонов И. Мовароуннахр уламолари асарларида футувват гоялари // Узбекистон халкаро ислом академияси илмий-тахлилий ахбороти. -Тошкент, 2019. -№1. -Б. 19.

5. Усмонов И. Мовароуннахр уламолари асарларида футувват гоялари // Узбекистон халкаро ислом академияси илмий-тахлилий ахбороти. -Тошкент, 2019. -№1. -Б. 19.

6. Усмонов И. Мовароуннахр уламолари асарларида футувват гоялари // Узбекистон халкаро ислом академияси илмий-тахлилий ахбороти. -Тошкент, 2019. -№1. -Б. 19.

7. Али ибн Усман аль-Худжвири. «Раскрытие скрытого за завесы». Старейший трактат по суфизму. Перевод с английского А.Орлова. - Москва: «Единство», 2004. - С.

113.

8. Али ибн Усман аль-Худжвири. «Раскрытие скрытого за завесы». Старейший трактат по суфизму. Перевод с английского А.Орлова. - Москва: «Единство», 2004. - С.

114.

9. Али ибн Усман аль-Худжвири. «Раскрытие скрытого за завесы». Старейший трактат по суфизму. Перевод с английского А.Орлова. - Москва: «Единство», 2004. - С. 40.

10. Нажиб - (ар) аслзода, олижаноб, окил.

11. Мужодала - (ар) талашиб-тортишиш

12. Мубориза - (ар) курашувчи, курашиш.

13. Usmanov, N., Ganiev, B. S., & Karimova, G. Y. (2021). THE PHILOSOPHICAL BASIS FOR THE FORMATION OF SPIRITUAL MATURITY AMONG YOUNG PEOPLE. Oriental Journal of Social Sciences, 33-37.

14. Abdurakhmonova, M. M., ugli Mirzayev, M. A., Karimov, U. U., & Karimova, G. Y. (2021). Information Culture And Ethical Education In The Globalization Century. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(03), 384-388.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

15. Khakimov, N. H., & Ganiyev, B. S. (2019). THE ROLE OF STUDYING THE STRATEGY OF ACTION IN CHOOSING A PROFESSIONAL DIRECTION (TAKING INTO ACCOUNT THE FORMATION OF ENTREPRENEURIAL QUALITIES) IN STUDENTS. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(7), 296-303.

16. Asadullaeva N. Pedagogical Factors Of Formation Of Active Life Position Among Young Generation //The American Journal of Social Science and Education Innovations. - 2021. - T. 3. - №. 01. - C. 576-584.

17. Boltaboyev M. HISTORY OF RELIGIOUS CONFESSIONAL POLITICS IN THE SOVIET PERIOD //Theoretical & Applied Science. - 2020. - №. 6. - C. 668-671.

18. Mukhamadqodirovich R. A. The role of mass media in the history of the period of independence //ACADEMICIA: An International Multidisciplinary Research Journal. - 2020. -T. 10. - №. 4. - C. 356-359.

19. Pulatova N. Ethnoecological Culture Of The Uzbek People Today And Pedagogical Aspects Of Its Formation In Students //The American Journal of Social Science and Education Innovations. - 2020. - T. 2. - №. 11. - C. 485-490.

20. Azamjonovich, I. I. (2021). The death penalty for a crime and its philosophical and legal aspects. ACADEMICIA: AN INTERNATIONAL MULTIDISCIPLINARY RESEARCH JOURNAL, 11(1), 1376-1381.

21. Sayitkhonov A. THE IMPORTANCE OF INNOVATIVE ACTIVITIES OF YOUTH TO ENTREPRENEURSHIP //Theoretical & Applied Science. - 2020. - №. 1. - C. 38-41.

22. Yuldashev, S. U. (2019). THE ROLE OF THE FUNCTION OF STABILIZATION AND DEVELOPMENT OF SOCIETY IN SCIENTIFIC MANAGEMENT (AS SOCIO-CULTURAL TECHNOLOGY). Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(6), 255-259.

23. Rakhmonov, G. A. (2021). The History Of Water Resources Modernization Processes In The Ferghana Valley. The American Journal of Social Science and Education Innovations, 3(12), 77-81.

24. Evatov, S. (2020). THE EXPRESSION OF THE IDEAS OF ASCETIC THINKING AND ALTRUISM IN CENTRAL ASIAN MYSTICISM. InterConf.

25. Ismoilovich, I. M. (2021, July). ISSUES OF TRANSFORMATION OF EDUCATIONAL EXPERIENCE OF DEVELOPED COUNTRIES. In Euro-Asia Conferences (pp. 227-239).

26. Evatov, S. (2019). ABOUT THE SYNTHESIS OF IBN SINA'S PHILOSOPHICAL TEACHINGS WITH MYSTICISM AND ARISTOTELISM. Scientific Bulletin of Namangan State University, 1(7), 174-179.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.