Научная статья на тему 'ХУСУСИЙ МУЛК ҲУҚУҚИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ, КАФОЛАТЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ'

ХУСУСИЙ МУЛК ҲУҚУҚИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ, КАФОЛАТЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Право»

CC BY
58
52
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
мулк / мулк ҳуқуқи / мол-мулк / ҳусусий мулк / хусусий мулк ҳуқуқини ҳимоя қилиш / ҳуқуқларни ҳимоя қилиш усуллари / property / property rights / private property / protection of private property rights / methods of rights protection

Аннотация научной статьи по праву, автор научной работы — Ашурова, Мухайё Ахтамовна

Ҳимояга бўлган ҳуқуқ шахс ҳуқуқий мақомининг асоси бўлиб хизмат қилади, давлат ва шахс ўртасидаги давлат-ҳуқуқий муносабатлар мазмунининг элементи бўлиб хизмат қилади, конституциявий хусусиятга эга. Шахсларнинг тегишли ҳуқуқлари уларнинг субъектив ҳуқуқлари ҳисобланиб, бу ҳуқуқлар объектив ҳуқуқ нормаларида ифодаланиши билан аҳамиятли ҳисобланади. Айнан, объектив ҳуқуқ нормалари (норматив-ҳуқуқий ҳужжатлар)да фуқаролик ҳуқуқи субъектларига тегишли ҳуқуқларнинг мазмуни, уларни амалга ошириш шартлари, ҳимоя қилиш асослари, кафолатлари ва усуллари ўз ифодасини топади. Ҳуқуқни ҳимоя қилишда субъектга тегишли бўлган муайян ҳатти-ҳаракатларни амалга ошириш эркинлигини ва бошқа шахсларнинг субъектга тегишли ҳуқуқни бузишга бўлган ҳар қандай ҳатти-ҳаракатини (қонуний ҳатти-ҳаракатлар бундан мустасно) тақиқловчи ҳамда ҳуқуқ бузилганида муайян усуллар орқали субъектга тегишли ваколатларини бериш ҳисобланади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

BASIS, GUARANTEES AND METHODS OF PROTECTION OF PRIVATE PROPERTY RIGHTS

The right to protection serves as the basis of a person's legal status, serves as an element of the content of state-legal relations between a state and a person, and has a constitutional nature. It is known that the relevant rights of individuals are considered their subjective rights, and these rights are significant as they are expressed in objective legal norms. It is precisely in the objective legal norms (normative legal documents) that the content of the rights belonging to the subjects of civil law, the conditions of their implementation, the grounds of protection, guarantees and methods are expressed. In the protection of the right, the freedom to perform certain actions belonging to the subject and any actions of other persons to violate the right belonging to the subject (except for legal actions) is prohibited, as well as to give the authority to the subject through certain methods in case of violation of the right.

Текст научной работы на тему «ХУСУСИЙ МУЛК ҲУҚУҚИНИ ҲИМОЯ ҚИЛИШ АСОСЛАРИ, КАФОЛАТЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ»

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

ХУСУСИЙ МУЛК ХУКУЦИНИ ХИМОЯ КИЛИШ АСОСЛАРИ, КАФОЛАТЛАРИ ВА УСУЛЛАРИ

Ашурова Мухайё Ахтамовна,

юридик фанлар номзоди

АННОТАЦИЯ

Х,имояга булган ууцуц шахс ууцуций мацомининг асоси булиб хизмат цилади, давлат ва шахс уртасидаги давлат-ууцуций муносабатлар мазмунининг элементи булиб хизмат цилади, конституциявий хусусиятга эга.

Шахсларнинг тегишли ууцуцлари уларнинг субъектив ууцуцлари уисобланиб, бу ууцуцлар объектив ууцуц нормаларида ифодаланиши билан ауамиятли уисобланади. Айнан, объектив ууцуц нормалари (норматив-ууцуций уужжатлар)да фуцаролик ууцуци субъектларига тегишли ууцуцларнинг мазмуни, уларни амалга ошириш шартлари, уимоя цилиш асослари, кафолатлари ва усуллари уз ифодасини топади. Хуцуцни уимоя цилишда субъектга тегишли булган муайян уатти-уаракатларни амалга ошириш эркинлигини ва бошца шахсларнинг субъектга тегишли ууцуцни бузишга булган уар цандай уатти-уаракатини (цонуний уатти-уаракатлар бундан мустасно) тацицловчи уамда ууцуц бузилганида муайян усуллар орцали субъектга тегишли ваколатларини бериш уисобланади.

Калит сузлар: мулк, мулк ууцуци, мол-мулк, уусусий мулк, хусусий мулк ууцуцини уимоя цилиш, ууцуцларни уимоя цилиш усуллари

The right to protection serves as the basis of a person's legal status, serves as an element of the content of state-legal relations between a state and a person, and has a constitutional nature. It is known that the relevant rights of individuals are considered their subjective rights, and these rights are significant as they are expressed in objective legal norms. It is precisely in the objective legal norms (normative legal documents) that the content of the rights belonging to the subjects of civil law, the conditions of their implementation, the grounds of protection, guarantees and methods are expressed. In the protection of the right, the freedom to perform certain actions belonging to the subject and any actions of other persons to violate the right belonging to the subject (except for legal actions) is prohibited, as well as to give the authority to the subject through certain methods in case of violation of the right.

Key words: property, property rights, private property, protection of private property rights, methods of rights protection

ABSTRACT

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

КИРИШ

Маълумки, шахсларнинг тегишли хукуклари уларнинг субъектив хукуклари хисобланиб, бу хукуклар объектив хукук нормаларида ифодаланиши билан ахамиятли хисобланади. Айнан, объектив хукук нормалари (норматив-хукукий хужжатлар)да фукаролик хукуки субъектларига тегишли хукукларнинг мазмуни, уларни амалга ошириш шартлари, химоя килиш асослари, кафолатлари ва усуллари уз ифодасини топади. Хукукни химоя килишда субъектга тегишли булган муайян хатти-харакатларни амалга ошириш эркинлигини ва бошка шахсларнинг субъектга тегишли хукукни бузишга булган хар кандай хатти-харакатини (конуний хатти-харакатлар бундан мустасно) такикловчи хамда хукук бузилганида муайян усуллар оркали субъектга тегишли ваколатларини бериш хисобланади.

Одатдаги (нормал) фукаролик муомаласи субъектга муайян хукуклар тегишлилигини эмас, уларни ишончли химоя килинганлигини таъминланганлиги билан ахамиятли хисобланади. Умумий коидага кура, фукаролик хукукларини химоя килиш деганда, хукукларнинг нормал амалга оширилишини таъминловчи чоралар йигиндиси тушунилади. Унинг таркибига субъектив хукукларни амалга ошириш учун зарурий булган шароит ва мухитни яратишга каратилган нафакат хукукий, балки иктисодий, сиёсий ва бошка тусдаги чоралар киради. Хукукни химоя килишнинг хукукий чоралари жумласига эса, фукаролик муомаласининг нормал, бузилмаган холда ривожланиши таъминланишига ёрдам берувчи барча чоралар киради, масалан, субъектларнинг фукаролик хукук лаёкатини мустахкамлаш, мажбуриятларни белгилаш, бузилган хукуклар ёки путур етказилган хукук ва конуний манфаатларни тиклаш1.

Химоя килишнинг бундай кенг тушунчаси билан бирга фанда ва конунчиликда бу атаманинг тор маънодаги тушунчаси хам кулланилади. Бунда факатгина фукаролик хукукларини ва конуний манфаатлари бузилганда ёки уларга путур етказилганда, уларни тиклаш ёки тан олиш чораларигина кулланилади.

МУХОКАМА ВА НАТИЖАЛАР

Хусусий мулк хукукини субъектив фукаролик хукуки сифатида химоя килиш чоралари мамлакатимиз конунчилигида уз ифодасини топган булиб, мазкур чораларнинг устувор асоси Узбекистон Республикаси Конституциясининг тегишли нормаларда уз ифодасини топган. Хусусан,

1 Гражданское право.Т.1./Под.ред.А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого.-М.:Проспект.2003.-335 с.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

Конституциянинг 41-моддасида хар бир шахс мулкдор булишга хаклилиги белгиланганлиги, хусусий мулкка эга булишининг конуний асоси ва кофалатининг дебочасидир. Мазкур норма шахснинг муайян моддий неъмат ва ашёга нисбатан хужалик хукмронлигини кулга киритишга нисбатан конуний харакатларига нисбатан хар кандай тускинликни рад этишни назарда тутади. Шу билан бирга, хар бир шахснинг мулкдор булишга хаклилиги, унинг шу максадни кузлаб амалга оширадиган харакатларини чеклаш ёки уни бу харакатларни амалга ошириш хукукини махрум килишни такикловчи конуний чора хисобланади. Шахснинг мулкдор булишга хаклилиги фукаролар ва юридик шахслар мулкий ваколатларини амалга оширишни такозо этади. Зеро, бундай имконият (хар бир шахснинг мулкдор булишга хаклилиги) шахснинг уз фукаролик хукукларини нормал ва бузилишларсиз амалга оширишини таъминлашга каратилган чора хамдир.

Мулкдор булиш имкониятининг конуний мустахкамланганлиги субъектив фукаролик хукуки хисобланган хусусий мулкни химоя килишнинг дастлабки кафолатидир. Хусусий мулк эгаси хар доим Конституциянинг 41 -моддасига таяниб, уз мол-мулкни хар кандай бузилишлардан химоя килишга хакли.

Мамлакатимиз Асосий конунининг 65-моддасига мувофик, хусусий мулк бошка мулк шакллари каби дахлсиз ва давлат химоясидадир. Мулкдор факат конунда назарда тутилган холларда ва тартибдагина мулкидан махрум этилиши мумкин.

Хусусий мулкка нисбатан белгиланган "дахлсизлик ва давлат химоясида булишлик" хусусий мулк хукукини химоя килиш чоралари орасида узига хос уринга эга. Биринчи навбатда "дахлсизлик" деганда, шахснинг узига ёки муайян хукукларига нисбатан конунга зид булган хатти-харакатлар билан у ёки бу даражада таъсир утказишни такикловчи конуний чоралар мажмуи назарда тутилади. Иккинчидан, "дахлсизлик" - хукук субъектига тегишли ва унинг ваколатлари остида хамда хужалик хукмронлигидаги объектнинг хар кандай хукукбузарликлардан холи булишини конун билан таъминланганлигини хам англатади. Конституциянинг 65-моддасида белгиланган хусусий мулкнинг дахлсизлиги хам, мулкдорга тегишли булган мол-мулкка нисбатан хукукларнинг хар кандай бузилиши ва у билан боглик манфаатларга хар кандай путур етказилишининг такикланишини хамда хусусий мулк хукуки у кимга тегишли булишидан катъи назар факатгина конун хужжатларида назарда тутилган холлардаги бекор килиниши мумкинлиги коидаси хам хусусий мулкнинг дахлсизлигининг мазмунин ифодалайди. И.Зокиров ва М.Баратовларнинг фикрича, мулкнинг дахлсизлиги мулкдорга карши турган

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

барча субъектларнинг унинг мулк хукукини бузишдан уздарини сакдашларидан иборатдир. Мудкдор конун йуд куйган асосдарда, доирада уз мод-мудкига узи эгадик кидади, узи фойдаланади ва узи тасарруф этади. Бу мудкдорнинг конституциявий хукукидир. Унга ташки томондан тайзик утказишга, унинг ички ишларига арадашишга, мод-мудкни олиб куйишга хеч ким хакди эмас. Хдттоки мудкдорнинг уз хукукини амалга оширишдан воз кечиши хам унинг мулк хукукини бекор кидмайди2. А.Мухаммадиевнинг фикрича эса, мудкнинг дахлсиздиги деганда, мудкдорга тегишли мод-мудкни конуний асосдарсиз ва суд карорисиз хеч ким одиб куйишга, мулк хукукини амалга оширишга тускиндик кидишга хакди эмасдигига ва мудкдорнинг хамма вакт хам мол-мудкка нисбатан хужалик хукмронлиги амалда будишига айтидади3.

Е.А.Сухановнинг таъкидлашига кура, мудкнинг дахлсиздиги хусусий мудкда хам оммавий мудкда хам мудкдорнинг узига тегишди мод-мудкни факат узининг манфаатдари йудида, мод-мудкнинг узбошимчалик бидан одиб куйидиши ёки ундан фойдаланишнинг узбошимчалик бидан чекланишидан хавфсирамаган ходда фойдаданишнинг таъминдангандигини, хамда шунга доир чораларнинг бедгидангандигини биддиради4.

Т.И.Илдарионова фикрича, мудкнинг дахлсиздиги мулк хукукини вужудга кедиши, амадга оширидиши ва бекор будишининг шундай механизмдарини тандашни назарда тутадики, удар ёрдамида биринчидан, бошка мудкдордар манфаатдарининг дахлсиздиги таъминданади, иккинчидан, агар мулк хукуки бузидган булса уни тикдаш мустахкамданади5.

Н.Д.Егоровнинг эътироф этишича мазкур тамойид (мудкнинг, биринчи навбатда эса, хусусий мудкнинг дахлсизилиги - таъкид бизники), иктисодиётдаги мудкий тартиб асосини ангдатади. Зеро, фукародик хукуки нормалари хусусий мудкка нисбатан хар ким томонидан, шу жумдадан давдат ва махаллий узини-узи бошкариш органдари томонидан будадиган тайзиклардан химоя кидади6.

Мазкур фикрдарнинг барчаси мудкнинг дахлсизлигини у ёки бу жихатининг ахамиятдидигидан кедиб чикиб, мудкдорга тегишди хусусий мудкнинг хар доим конун химоясида экандигини ва факатгина унинг розидиги

2 Зокиров И., Баратов М. Мулк нима? Мулдор ким?-Т.:ТДЮИ.2003.-11-12 б.

3 Мухаммадиев А.А. Бозор муносабатлари шароитида фукародик хукуки тамойиддарининг амад килиш.Автореф.дисс...ю.ф.н.-Т.:2006.-10 б.

4 Гражданское право: В 2-х т. Т.1. Учебник./Отв. ред. Е.А.Суханов (Автор этой главы Е.А.Суханов). - М.: БЕК.1998.-39 с.

5 Гражданское право. Часть первая./Под ред. Т.И.Илдарионова, Б.М.Гонгадо, В.А.Пдетнева (автор этой главу Т.И.Илдарионова).-М. :Норма-Инфра.1998.-28 с.

6 Гражданское право. Т.1./Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого.-М.:Проспект.2003.-29-30 с.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

önnaHrnHa (KoHyH xy^^araapuga Ky3ga TyranraH xpnaraap öyHgaH MycTacHo) xycycnfi MynK xyKyKH yHgaH SeroHanamTHpnnHmH MyMKUHnnruHH Ha3apga Tyragn.

OKHHHr 164-Moggacnga MynK xyKyKH, xycycaH xycycnfi MynKHH xhmoa Knnnmra KaparanraH энг MyxuM Konganap öenrnnaHraH. Ma3Kyp HopMara MyBO^HK, MynK xyKyKH maxcHHHr y3nra Kapamnn Mon-MynKKa y3 xoxumn 6nnaH Ba y3 MaH^aaraapuHH Ky3na6 эгaпнк Kunnm, yHgaH ^ofiganaHum Ba yHH Tacappy^ этнm, myHHHrgeK y3HHHHr MynK xyKyKHHu, khm TOMOHHgaH öynMacHH, xap KaHgafi 6y3HmHH öapTapa^ этнmнн Tanaö Kunnm xyKyKngaH HÔopaTgnp. MynK xyKyKH MyggaTCH3gup. Ma3Kyp HopMagarn «y3HHUHr MynK xyKyKHHH, khm TOMOHugaH öynMacuH, xap KaHgafi 6y3umHH 6apTapa$ этнmнн Tanaö Kunnm xyKyKngaH HÔopaTgnp» - ^yMnacu xycycnfi MynK xyKyKHHu ôeBocura xhmoa KunnmHu Ha3apga TyTyBHH nopa xucoönaHagn. By Ba3uaTga MynKgop MyraoK xyKyK coxuön cn^araga y3HHHHr MynKufi xyKyKHHu 6y3MacnnKHH HCTanraH maxcgaH Tanaö Kuna onagn Ba 6yHga MynKgopHHHr y3 xyKyKHHu Tanaö Kunnm gonpacn maxcnapra HucöaTaH neKnaHMaraH öynagn.

Xycycnfi MynK xyKyKH MyggaTCH3nurH xaM yHH xhmoa Kunnmga MyxuM axaMH^Tra эгa öynraH Konga xucoônaHagn. 3epo, 6y Kongara Kypa, maxcra xycycufi MynK xyKyKH acocuga Ternmnn ôynraH amëHHHr yHHHr xy^anuK xyKMpoHnnrn ocTnga ôynnmnra HncôaraH MyafiaH Myggara ôenrnnaHMafign. Amëra HncöaraH MynK xyKyKH 6np maxcgaH hkkhhhh maxcra yTHÖ Typcaga, my amë fiyK öynnö KeTryHra Kagap MaB^yg ôynagu7.

Xycycufi MynK xyKyKHHH xuMoa Kunum acocu Ba Ka^onaraapngaH aHa 6npn cn^araga OKHHHr 207-Mogacn 2-khcmh Ba 209-MoggacuHH эtтнpo$ этнm MyMKHH. 3epo, Ma3Kyp HopManapga, xycycufi MynK öynraH Mon-MynKHHHr MHKgopu Ba KHfiMaTH neKnaHMacnnrn, KoHyH önnaH MaH этнпгaн afipuM amënapgaH TamKapn xap KaHgafi Mon-MynK xycycufi MynK ôynnmn MyMKHHnnrn öenrunaHraH ôynuô, 6y Konganap xycycufi MynK xyKyKH Ba yHH aManra omupumHHHr MyxuM Ka^onarngnp.

OKHHHr 11-Moggacura MyBo^HK, ^yKaponuK xyKyK^apn Kyfingarn fiynnap ôunaH xuMoa KunuHagu:

- xyKyKHH TaH onnm;

- xyKyK 6y3HnHmugaH onguHru xonaTHH THKnam Ba xyKyKHH 6y3aguraH ëKH yHHHr 6y3HnumH xaB^HHH TyrgupaguraH xapaKaTnapHHHr onguHH onum;

7 A^b-Mapamgex ®axeg AxMeg Xa^a$. npaBo cogctbchhocth rpa^gaH no 3aKoHagaTe^bcTBy HopgaHun. ABTope$.gHcc^.KaHg.MpHg.HayK.-T.: An TnK.1999.-12 c.

Oriental Renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

(E)ISSN:2181-1784 www.oriens.uz 3(9), September, 2023

- Shthmhh xaKUKuH эмас geS Tonum Ba yHHHr xaKUKHH эмacпнrн oKuSaraapuHH Kynnam;

- gaBnaT opraHHHHHr ëKH ^yKaponapHHHr y3HHH y3H SomKapum opraHHHHHr xy^^araHH xaKHKuH эмaс geS Tonum;

- maxcHHHr y3 xyKyKHHH y3H XHMOA Kunumu;

- SypHHH acnuna (HaTypa) Sa^apumra Ma^Syp Kunum;

- 3apapHH Tynam;

- HeycTOHKa yHgupum;

- MatHaBHH 3HëHHH Konnam;

- xyKyKHH MyHOcaSaTHH SeKop Kunum ëKH y3rapTHpum;

- gaBnaT opraHHHHHr ëKH ^yKaponapHHHr y3HHH y3H SomKapum opraHHHHHr KOHyHra 3ug xy^®aTHHH cygHHHr Ky-MaMacnuru.

OyKaponHK xyKyK^apu KoHyHga Ha3apga TyranraH SomKana ycynnap SunaH xaM XHMOA KHHHHHmH MyMKHH.

Ma3Kyp ycynnap xycycuH MynKHH xhmoa Kunumga xaM y3ura xoc ypHHra эгa xHcoSnaHagu. YmSy ycynnapHH Ha3apuH ^uxaTgaH KyHugaruna TaBCH^nam

MyMKHH:

l.MynK xyKyKHHH amëBHH xyKyKHH ycynnap SunaH xhmoa KHnum. By ycyn MynK xyKyKHHH MyraoK cySteKTHB xyKyK cu^arnga xHMoanaS xen KaHgaH aHHK Ma^SypuaTra Sofhhk SynMaraH xonaTga MynKgopHHHr y3ura Terumnu SynraH amëra эraпнк KHnum, ^oHganaHum Ba Tacappy^ этнm xyKyKHHH THKnam ëKH ymSy xyKyK^apHH aManra omupumra TycKHHnuK KunaguraH xonaraapHH SapTapa^ этнmнн Ha3apga TyTagu. XycycuH MynK xyKyKHHH xhmoa KunyBHH amëBHH xyKyKHH ycynnap ^yMnacura: Mon-MynKHH SupoBHHHr KoHyHCH3 эraмamнgaн TanaS KHnum gatBocu (вннgнкaцнa), эraпнк Kunum xyKyKHHHHr SeKop KunHHumu SunaH sofhhk SynMaraH xyKyKSy3apnuKnapHH SapTapa^ этнm gatBocu (HeraTop gatBocu), MynK xyKyKHHH TaH onum TyFpHCHgaru gatBonapu Kupagu.

XycycuH MynK эracннннr y3ura Terumnu Mon-MynKHH SomKa maxcHH KoHyHCH3 эraпнrнgaн TanaS khhhS onum gatBocu (вннgнкaцнa noTHHna vim/ dicere- cy3ugaH onHHraH SynuS, Kyn Ky^^aHunumuHH эtпoн KunaMaH geraH MatHoHH Sungapagu) KoHyHHH эraнннr HoKoHyHHH эгagaн MynKHH HaTypa xonuga KaHTapuS Sepum TyFpHCHgaru HomapTHoMaBHH TanaSu xucoSnaHagu. KoHyHHHnurHMH3ga вннgнкaцнoн gatBo Ky3Faram ynyH Sup Hena xonaraap MaB^yg Synumu Ha3apga Tyranagu.

BupHHHHgaH, MynKgop y3 Tacappy^ugaH HHKHS KeTraH y3 MynKHra ^aKTHK xy^aHHHHHK KHnumgaH MaxpyM Synumu no3HM. AKC xonga MynK xyKyKHHH XHMOA KunyBHH SomKa ycynnap KynnaHunagu.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

HKKHHHugaH, My-Kgop MaxpyM KH-HHraH Mo--My-K HaTypa xo-nga caK-aHnmn Ba y3raHHHr ^aKTHK эraпнrнga ôy-umn KepaK. Akc xo-ga 6y epga xaM My-K xyKyKHHH xuMoa KnnyBHH ôomKa ycy—ap Ky—aHn-agn. Maca-aH, eTKa3nnraH 3apapHH yHgnpnm TyrpncngarH gatBo.

YnuHHugaH, вннgнкaцнa ^aKaTruHa uHguBngya- ôe-rn-aHraH amëHH KafiTapnmra Kapara-agn. ByHga uHguBngya- (aKKa) ôe-rn-aHraH amë ôn-aH ônp Typgarn amë-apHH ^apK-am -o3HM. Arap ônp Typgarn amë-apgaH xaKHKufi эraнннr amëcuHH a^paraô o-nmHHHr n-o^n ôy-ca, yHga ôy Typgarn amë-apra HucôaTaH xaM вннgнкaцнa Ky—aHH-agn. Arap a^paraô o-nmHHHr n-o^n ôy-Maca, вннgнкaцнoн gatBo эмaс, acoccu3 ôofi-HK oprrapnmgaH Ke-nô HHKagnraH gatBo Ky—aHn-umn -o3HM.

TypTHHHngaH, вннgнкaцнoн gatBo HomapTHoMaBnfi Tyc Kacô этagн Ba My-K xyKyKHHH MyT-oK cyôteKTHB xyKyK cn^araga xuMoa KH-agn.

fflaxc вннgнкaцнa KH-HHaëTraH My-KHHHr My-Kgopn ôy-ca, вннgнкaцнa KH-nm xyKyKura yHHHr y3H эra ôy-agn. .HeKHH KoHyHnn-nKga вннgнкaцнa KH-nm xyKyKnra My-Kgop ôy-MaraH KoHyH ëKH mapTHoMara MyBo^HK My-KKa эraпнк KH-aëTraH maxc-ap xaM эra ôy-nm-apn Ky3ga Tyra-raH. ByHgafi maxc-ap ^yM-acnra Mo--My-KHH n^apara o-raH, oMoHaT caK-aëTraH, BocHTann-HK KH-aëTraH ^yKapo-ap Ba ropnguK maxc-ap Knpagn. OyKapo-HK xyKyKnga ôyHgafi maxc-ap My-KHHHr THTy- эraсн geô HoM-aHagn.

fflaxc rapnn mapTHoMa acocnga y3raHHHr Mon-My-KngaH ^yKapo-HK MyoMa-acnga ^ofiga-aHnmaëTraH ôy-nmca xaM, aHa my Mo--My-K maxcHHHr эraпнrнgaн hhkhô KeTca ëKH maxc yHH fiyKoTca, HCTa-raH maxcgaH my mo--My-KHH KafiTapnmHH Ta-aô KH-umn MyMKHH.

BnHgHKauuoH gatBoHHHr npegMeTH ôy-nô My-KHH HoKoHyHnfi эraпнкgaн KafiTapnmHH Ta-aô KH-nm xyKyKH xHcoô-aHagn.

Вннgнкaцнoн gatBo Ky3Faramga вннgнкaцнoн gatBo KaparanaëTraH maxc-ap hkkh Ton^ara ôy-HHagn. rapnn, вннgнкaцнoн gatBo KaparanaëTraH maxc-ap-My-KHH HoKoHyHnfi эraпapн geô HoM-aHcaga, y-ap hhco^-h Ba hhco$ch3 эгa—oвннпapгa a^para-agn. ffly ypuHga, xycycnfi My-K xyKyKHHH xuMoa KH-nmga My-KHH HoKoHyHnfi эra—oвннпapнн hhco^-h Ba hhco$ch3 эгa—oвннпapгa ôy-nm maxc xyKyK-apn Ba KoHyHnfi MaH^aaraapuHH xuMoa-amga MyxuM MyxHM axaMuaT Kacô этagн. 3epo, hhco$ch3 эгa—oвннgaн xap gouM xaM Mo--My-KHH Ky-ra KupuTraH nafiTgaH ôom-aô o-raH gapoMag-apn My-Kgopra KafiTapn-agn (OKHHHr 230-Moggacn). Hhco^-h эra—oвннgaн эсa y Mo--My-K y3nra HoKoHyHHfi paBnmga yTraH-nruHH ôn-raH Ba ôn-umn -o3HM ôy-raH nafiTgaH

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

SomnaS onraH gapoMagnapuHHruHa MynKgopra KafiTapunagu. By xonaT эca, maxc MaH^aaraapuHH xHMo&namHHHr энr MyxHM BocuTacugup.

Hhco^h эraппoвнн geraHga, Mon-MynKHH SomKa maxcra Sepum xyKyKHra эra SynMaraH maxcgaH xaK TynaS onraH, SyHH SunMaraH Ba Sunumu MyMKHH SynMaraH maxcnap TymyHHnagu. Hhco$ch3 эraмoвнн geraHga, y3 эraпнrннннr KoHyHHH эмacпнrннн SunraH Ba Sunumu no3HM SynMaraH maxc TymyHHnagu (OKHHHr 229-230-Mogganapu).

XycycuH MynK oSteKTH MynKgop ToMoHHgaH hhco^hh эraмoвннgaн xaM hhco$ch3 эraмoвннgaн xaM KaHTapuS onuHagu. 3epo, hhco^hh эraппoвнн xaM, hhco^ch3 эraмoвнн xaM MynKHHHr KoHyHHH эracн xucoSnaHMaHgu. MacanaH, Y3SeKucToH PecnySnHKacHHHHr 2006 Hun 4 oKTaSpgaru "HnoTeKa TyFpucuga" ru8 KoHyHHHHr 34-Moggacu 8-KucMHra MyBo^HK, arap rapoB xaTH rapoBra yTKa3umra goup Maxcyc ë3yBnapHH KupmraH SupoH-Sup maxcHHHr эraпнrнgaн yFupnaHumu HaTH^acuga ëKH Sy maxcHHHr xoxum-upogacugaH TamKapu SomKana Tap3ga hhkhS KeTraH, rapoB xaTHHHHr эгacн yHra эra SynaëTraHga SyHH SunraHnuru ëKH Sunumu no3HM xaM SynraHnurH ucSoraaHraH Synca, y rapoB xaTHHHHr KoHyHHH эгacн geS xucoSnaHMaHgu.

XycycuH MynK эracн y3ura Terumnu Mon-MynKHHH TanaS khhhS onaëTraHHga KyHugarunapHH xaM TanaS khhhS onumra xaKgugup:

- y3 эraпнrннннr KoHyHHH эмacпнrннн SunraH ëKH Sunumu no3HM SynraH maxcgaH (hhco$ch3 эraмoвнн) ymSy maxc Mon-MynKKa эraпнк KunraH SyTyH BaKT gaBoMHga onraH ëKH onumu no3HM SynraH Sapna gapoMagnapHH KaHTapuS SepumHH ëKH TynamHH;

- HHCO^HH эraмoвннgaн эca - y y3HHHHr эraпнrн KoHyHHH эмacпнrннн SunraH ëKH Sunumu no3HM SynraH naHTgaH SomnaS ëxyg MynKgopHHHr MOH-MynKHH TanaS KHHHS onum xaKHgaru gatBocu SyHuna TanaS KenraH naHTgaH SomnaS onraH ëKH HHKapuS onumu no3HM SynraH xaMMa gapoMagnapHH.

Y3 HaBSaTHga, hhco^hh эraмoвнн xaM, hhco$ch3 эraмoвнн xaM moh-MynKgaH KaHna BaKT gaBoMHga onHHraH gapoMag MynKgopra KaHTapunumu KepaK Synca, myHna BaKT gaBoMHga Mon-MynKKa KHHHHraH 3apyp xapa^araapuHH TynamHH MynKgopgaH TanaS Kunumra xaKgu. BamapTH, amëHH axmunafiguraH HapcanapHH amëra mHKacT eTKa3MacgaH a^parnS onum MyMKHH Synca, hhco^hh эraмoвнн Ma3Kyp HapcanapHH y3uga Kongupumra xaK^u. Arap SyHgaH HapcanapHH a^parnS onum MyMKHH SynMaca, hhco^hh эraмoвнн amëHH axmunam ynyH KHHHHraH xapa^aTnapHH TanaS khhhS onum xyKyKHra эra, neKHH Sy xapa«:araap amëra KymunraH KHHMaTgaH Kyn SynMacnuru KepaK.

8 Xa^K cy3H.2006 hhh 5 oKTaöp.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

Негатор даъво (лотинча, actio negatoria - инкор этувчи даъво) - бу ашёга эгалик килувчи мулкдорнинг учинчи шахслардан мулкни эгаллаш, фойдаланиш ва тасарруф этиш хукукини амалга оширишга тускинлик килувчи холатларни бартараф этиш хакидаги ношартномавий талабидир.

Гарчи, фукаролик муомаласини амалга ошириш мобайнида шахслар ушбу даъвога куп холатларда мурожаат килмасаларда, лекин амалиётда ушбу даъвони куллаш имконияти мавжуд. Масалан, тадбиркор уз фаолиятини амалга ошириши лозим булган мол-мулк ундан олиб куйилмасада, лекин унинг шу мол-мулкни уз фаолиятида куллашига тускинликлар юзага келиши мумкин.

2. Хусусий мулк хукукини химоя килишнинг иккинчи усули фукаролик хукукида мажбурият хукукий усуллар деб номланади. Ушбу усулларга мисол килиб, мулкдорга етказилган зарарни коплаш, асоссиз ортирилган мол-мулкни кайтариш, шартнома буйича олинган шартномани кайтариш (шартнома буйича ашё маълум муддатга эгалик учун, омонат учун ва фойдаланиш учун берилган булса). Ушбу усулларнинг барчаси учун куйидаги умумий коида амал килади, яъни улар асосини ташкил этувчи омиллар мулк хукуки эмас, балки бошка хукукий институтларга ва ушбу и нститутларга тегишли субъектив хукукларга хосдир. Мулкдор узига тегишли мулкни ижарага бериб, ижара муддати тугагандан сунг, ижарага олувчи мулкни мулкдорга кайтармаса, мулкдорнинг хукуклари мулк хукуки нормалари эмас, шартнома хукуки нормалари билан химоя килинади.

Одатда, фукаролик хукукидаги купчилик шартномалар узганинг мол-мулкини вактинчалик эгаллаш, фойдаланиш ва маълум маънода ундан тадбиркорлик фаолиятида фойдаланиб, мулкдорга кайтариш тугрисида булади. Бундай шартномалар жумласига мулк ижараси, прокат, транспорт воситалари ижараси, бино ва иншоотлар ижараси, корхоналарни ижарага бериш, лизинг, ссуда, омонат саклаш, гаров ва шу кабилар киради. Дархакикат, ушбу шартномалар асосида мол-мулк узга шахснинг эгалиги ва фойдаланишига утса, мулкдорнинг хукуклари факатгина шартномавий-хукукий муносабатлар асосида мухофаза этилади.

Бошкача килиб айтганда, мажбурият хукукий усуллари мулк хукукини бевосита эмас, балки сунгги натижага боглик холатда билвосита химоя килади, яъни шартнома асосида эгалланаётган ёки фойдаланилаётган мол-мулк шартнома шартларига номувофик тарзда мулкдорга кайтарилмаганда ушбу усуллар мулк хукуки оркали химоя килинади.

Бир катор холатларда масалан, мулк нобуд булганда, тадбиркор мулкига нисбатан мулк хукуки уз-узидан бекор булади ва бунда мажбурият хукукий

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

ycyHHap MyHK xyKyKHHH xhmoa KHHumra эмac, MyHKgopHHHr MyHKHH MaH^aaraapuHH xHMoanamra KapaTHHagu. YmSy xoHarga MyHKgopra yHHHr moh-MynKH HaTypa xoHaruga эмac, SaHKH MoH-MyHKHHHr KHHMararHHa KaHTapuHagu Ba MyHKgopHHHr MoH-MyHKH MaB^ygnHK xoHaTHHH HyKoTagu.

3. XycycuH MyHK xyKyKH Ba SomKa amëBHH xyKyKHapuHH xHMoa KHHumHHHr KeHuHru ycyHHapura MyHK xyKyKHHH $yKaponHK-xyKyKHH xHMoa KHHumHHHr myHgaH ycyHHapu KupaguKH, yHap amëBHH xyKyKHH Ba Ma^SypuaT xyKyKHH MyHocaSaTHapra aHoKagop SyHMacgaH ^yKapoHHK xyKyKHHHHr TypHH HHcTHTyTHapugaH KeHuS HHKagu. MacanaH, SegapaK HyKonraH ëKH yHraH geS эtнoн KHHHHraH ^yKapo KaHTuS KeHraHHga yHHHr MyHKHH xyKyKHapuHH xHMoa KHHHm xaKHgaru Kouganap Shthm xaKHKuH эмac geS TonHHraHga Tapa^HapHHHr MyHKHH xyKyKHapuHH xHMoa KHHHm, rapoB caKgoBHHHHHr ^aBoSrapnuru xaKHgaru, Mepoc KhhhS KoHgupuHraH MoH-MyHKHH caKgoBHH ëKH BacuHHHHr MyHKHH HoSyg KHHumu Ba HyKoTHmu xaKugaru KougaHap.

YmSy xonaraapgaH KeHuS hhkhS, MoH-MyHKHH Myxo$a3a KHHHm TagSupKopHHK ^aoHHaraga KeHr KyHHaHHHagu. AHHHKca Shthm xaKHKuH эмac geS TonHHraHga, rapoB Macananapuga TagSupKop xyKyKHapuHH xHMoa KHHHm KougaHapu MyxHM axaMuarra эгa. MyHK xyKyKHHH xHMoa KHHumHHHr Sy KougaHapu OKHHHr 113-128-MoggaHapuga Ba Y3SeKHcTOH PecnySHHKacuHHHr "rapoB TyFpucuga" ru KoHyHHga y3 H^ogacuHH TonraH.

MatHyMKH, Shthm TypHH acocHapra Kypa xaKHKuH эмac geS TonHHagu Ba SyHga Sapna xoHaTHapga Tapa^HapHHHr MoH-MyHKHapu yHapHHHr y3Hapura KaHTapuS SepuHagu. OaKarrHHa Sat3H xoHaTHapga MoH-MyHK gaBHaT uxTHëpura yTKa3HHHmu MyMKHH.

4. MyHK xyKyKHHH xHMoa KHHHmHHHr KeHuHru ycyHHra MyHKgopHHHr xyKyKHapuHH SeKop SyHHmuHH KoHyHHapga Ha3apga TyTHHraH acocHapga xHMoa KHHHm SuHaH Sofhhk ^yKapoHHK-xyKyKuH ycyHHap Kupagu. ByHra xycycaH gaBHaT ToMoHHgaH maxcHapHHHr MyHKHHH gaBHaT uxTHëpura HoTyFpu yTKa3umgaH xhmo^hobhh Ka^oHaTHap Kupagu. ByHgaH Ka^oHaraapra Y3SeKHcTOH PecnySHHKacu Koнcтнтyцнacннннr 65-Moggacuga H^oganaHraH MoH-MyHK gaBHaT xHMoacugagup geraH Kouga mhcoh SyHagu.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

TatKHgHam ho3hmkh, KeHuHru HHHHapga xycycuH MyHK xyKyKH oSteKTH SyHHmu MyMKHH SyHraH oSteKTHap TypHapu KynaHuS SopMoKga. By xoHar Sup ToMoHgaH So3op MyHocaSaraapuHHHr puBo^HaHuS Sopumu Harn^acuga, HHrapu xycycuH MyHK SyHHmu MyMKHH SyHMaraH oSteKTHapHHHr BaKoHaTHH gaBHaT opraHHHHHr Kapopu SuHaH xycycuH MyHK oSteKTHra aHHaHTupuHumu SuHaH Sofhhk SyHca, hkkhhhh ToMoHgaH $aH Ba TexHHKaHHHr puBo^HaHuS Sopumu

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

ôn-aH ôoF-HKgnp. Ma3Kyp xo-araap xycycnfi My-KHH xuMoa KH-nmra HncôaraH ônp KaTop aHrn Konga-apHH TaTônK этнmнн Ta-aô этagн. AfiHHKca, HHTe—eKTyan My-K oôteKT-apnra HncôaraH xycycnfi MynKHHnHKHHHr KeHr ^opnfi этнпнmн xycycnfi My-K xyKyKHHH xuMoa KH-nmga HHTe—eKTyan My-K oôteKraapnra HucôaTaH MyT-oK xyKyK-apHH xuMoa этнm ycy—apuHH Ky—amHH TaKo3o этagн. BnpoK, HHTe—eKTyan My-K oôteKraapuHHHr y3nra xoc xycycnaT-apuHH xncoôra o-nô, xycycnfi My-K xyKyKH oôteKTH xncoô-aHraH HHTe—eKTyan My-K oôteKTHHH xuMoa KH-nmga y-apHH ogaTgarn amë-ap Kaôn xuMoa kh-hô ôy-Mac-HrHHH, HHTe—eKTyan My-K oôteKraapuHHHr ôomKa ônp KaTop y3nra xoc-HK-apuHH Ha3apga Tyrnm MaKcagra MyBo^HKgnp9.

OKHHHr HHTe—eKTyan My-K oôteKraapnra HncôaraH MyT-aK xyKyK-apHH xuMoa KH-nm ymôy KogeKCHHHr 11-Moggacnga Ha3apga Tyra-raH ycy—ap ôn-aH aMa-ra omnpn-agn. MyraaK xyKyK-apHH xuMoa KH-nm myHHHrgeK:

- MyT^aK xyKyK^ap KaöcH MogguH oöteKT^ap ëpgaMuga 6y3H^raH 6y^ca, yma MoggHH oöteKT^apHH xaMga öyHgaö 6y3Hm HaTH^acuga apaTH^raH MoggHH oöteKT^apHH o^HÖ Kyfium opKa.ni;

- fiy- Kyfin-raH ôy3nm xaKngarn Mat-yMoTHH Ma^ôypnfi cypaTga эtпoн KH-nô, yHra ôy3H-raH xyKyK KHMra Terum-n-nrn TyFpHCHgarn Mat-yMoT-apHH KupuTum opKa-n;

- KoHyHga Ha3apga Tyra-raH ôomKa ycy—apga aMa-ra omupn-umn MyMKHH.

Ma3Kyp ycy--apHH TyFpHgaH-TyFpH xycycnfi My-K xyKyKHHH xuMoa KH-nmra

TaTônK этнm MyMKHH ôy-Macaga, HHTe—eKTyan My-K oôteKTH xycycnfi My-K xyKyKH acocnga ^yKapora ëKH ropnguK maxcra Terum-n ôy-raHga, maxc y3HHHHr xycycnfi Mo--My-KH (Maca-aH, nxTupora naTeHT o-HHraHga y naTeHT эгaсннннг xycycnfi My-KH xncoô-aHamn MyMKHH) ra HucôaTaH MyraoK xyKyK-apHH my ycy-

opKa-n xuMoa KH-nm MyMKHH.

Xy-oca ypHuga xycycnfi My-K xyKyKHHH xuMoa KH-nmHHHr ^yKapo-HK-xyKyKufi ycy—apuHH aMa-nëTra TaTônK этнmga ymôy ycy—apHH KeHr ^aMoaTHH-HKKa TymyHTnpnm Ba ^yKaponapHHHr ôy ôopagarn ôH-HM-apHHH omnpnm 3apypaTH W3ara Ke-raH-nrnHH TatKng-aô yTnm ®;oH3. 3epo, xap ônp TagônpKop y3 Mo--My-KHHH Myxo$a3anamHH KoHyHga ôe-rn-aô Kyfin-raH ycy- Ba BocHTa-apHH aHr-aô eTumn Ba y-apgaH caMapa-n ^ofiga-aHumn -o3HM.

9 okto-ob O. HHTe--eKTya- My-K xyKyKnfi MaKoMHHHHr Ha3apnfi Ba aMa-nfi MyaMMo-apH.-T.:TflTOH.2004.-17-27 6.

OOH^A^AHH^rAH A^ABHËT^AP (REFERENCES)

1. Tpa^gaHCKoe npaBo.T.1./nog.peg.A.n.CepreeBa, M.K.To-CToro.-M.:npocneKT.2003.-335 c.

SJIF 2023 = 6.131 / ASI Factor = 1.7

3(9), September, 2023

2. Зокиров И., Баратов М. Мулк нима? Мулдор ким?-Т.:ТДЮИ.2003.-11-12 б.

3. Мухаммадиев А.А. Бозор муносабатлари шароитида фукаролик хукуки тамойилларининг амал килиш.Автореф.дисс...ю.ф.н.-Т.:2006.-10 б.

4. Гражданское право: В 2-х т. Т.1. Учебник./Отв. ред. Е.А.Суханов (Автор этой главы Е.А.Суханов). - М.: БЕК.1998.-39 с.

5. Гражданское право. Часть первая./Под ред. Т.И.Илларионова, Б.М.Гонгало, В.А.Плетнева (автор этой главу Т.И.Илларионова).-М.:Норма-Инфра.1998.-28 с.

6. Azimjon, I. (2022). ZARAR-YURIDIK SHAXS ISHTIROKCHILARI VA BOSHQARUV ORGANLARI FUQAROLIK-HUQUQIY JAVOBGARLIGINING ZARURIY SHARTI SIFATIDA.

7. Гражданское право. Т.1./Под ред. А.П.Сергеева, Ю.К.Толстого. -М.:Проспект.2003.-29-30 с.

8. Аль-Марашдех Фахед Ахмед Халаф. Право собственности граждан по законадательству Иордании. Автореф.дисс....канд.юрид.наук.-Т.: АП ТПК.1999.-12 с.

9. Ibrohimov, A. A. M. O. G. (2023). IJARA MUNOSABATLARIDA IJARA HAQINI TO'LASH BILAN BOG'LIQ MASALALAR. Oriental renaissance: Innovative, educational, natural and social sciences, 3(2), 607-612.

10. Окюлов О. Интеллектуал мулк хукукий макомининг назарий ва амалий муаммолари. -Т .:ТДЮИ.2004.-17-27 б.

11. Имомов, Н. (2018). The tasks of the Civil Code: Regulation of Social Relations or Determination Of Rights. Юридик фанлар ахборотномаси, (1), 43-49.

12. ИМОМОВ, Н. (2017). CRITICAL ANALYSIS OF DIVISION OF LEGAL ENTITIES INTO TYPES. Юридик фанлар ахборотномаси, (1), 68-74.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.