Научная статья на тему 'ХУШБЎЙ РУТА (RUTA GRAVEOLENS L.) ЎСИМЛИГИНИНГ УРУҒ УНУВЧАНЛИГИ'

ХУШБЎЙ РУТА (RUTA GRAVEOLENS L.) ЎСИМЛИГИНИНГ УРУҒ УНУВЧАНЛИГИ Текст научной статьи по специальности «Сельское хозяйство, лесное хозяйство, рыбное хозяйство»

CC BY
85
19
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Ruta graveolens L. / генеративный период / размножение / семя / всхожесть / чашка Петри / фильтровальная бумага / повторность / ГАК «Узфармсаноат» / НПЦ “Шифобахш” и др. / Ruta graveolens L. / generative / reproduction / seed / germination / Petri dish / filter paper / replication / Uzfarmsanoat State Joint Stock Company / “Shifobakhsh” Scientific and Production Center / etc.

Аннотация научной статьи по сельскому хозяйству, лесному хозяйству, рыбному хозяйству, автор научной работы — Эгамёр Ахмедов, Насиба Асқарова

В статье приводятся данные лабораторных и полевых всхожести семян Ruta graveolens L. Лабораторная всхожесть семян Ruta graveolens L. составляет 83,7%. Выявлено, что оптимальными сроками посева Ruta graveolens L. является весенний период. При этом грунтовые всхожести семян Ehinaceae purpurea L.составляют 74-75%. Семена растений всходят через 15-20 дней после посева. В первом году жизни растения формируются и образуют 3-5 настоящих листьев. На втором году растения более интенсивно развиваются и генеративные фазы развития отмечаются с третьего года вегетации. В настоящее время создана маточная плантация и разрабатываются агротехнические приёмы возделывания.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The article provides data on laboratory and field germination of Rutagraveolens L. seeds. Laboratory germination of Rutagraveolens L. seeds is 83.7%. It was revealed that the optimal sowing time for Rutagraveolens L. is the spring period. At the same time, soil germination of Ehinaceaepurpurea L. seeds is 74-75%. Plant seeds sprout 15-20 days after sowing. In the first year of life, the plant forms and forms 3-5 true leaves. In the second year, the plants develop more intensively and the generative phases of development are noted from the third year of the growing season. At present, a mother plantation has been created and agrotechnical methods of cultivation are being developed.

Текст научной работы на тему «ХУШБЎЙ РУТА (RUTA GRAVEOLENS L.) ЎСИМЛИГИНИНГ УРУҒ УНУВЧАНЛИГИ»

УУТ: 582.3.522.4.

TADQIQOT

ХУШБУИ РУТА (RUTA GRAVEOLENS L.) УСИМЛИГИНИНГ УРУГ УНУВЧАНЛИГИ

Эгамёр АХМЕДОВ,

биология фанлари номзоди, доцент, Насиба АСЦАРОВА,

магистр,

Тошкент давлат аграруниверситети.

Таянч сузлар:RutagraveolensL., генератив давр, купайтириш, уруг, унувчанлик, Петри ликопчаси, фильтр цогоз, цайтарилиш, Узфармсаноат ДАК, "Шифобахш"ИИЧМ ва бшц.

Аннотация. В статье приводятся данные лабораторных и полевых всхожести семян Ruta graveolens L. Лабораторная всхожесть семян Ruta graveolens L. составляет 83,7%. Выявлено, что оптимальными сроками посева Ruta graveolens L. является весенний период. При этом грунтовые всхожести семян Ehinaceaepurpurea L.составляют 74-75%. Семена растений всходят через 15-20 дней после посева. В первом году жизни растения формируются и образуют 3-5 настоящих листьев. Н втором году растения более интенсивно развиваются и генеративные фазы развития отм^ч. -ютс< с третьего года вегетации. В настоящее время создана маточная плантация и разрабатываются агротехнические приёмы возделывания.

Ключевые слова: Ruta graveolens L., генеративный период, размножение, семя, всхожесть, чашка Петри, фильтровальная бумага, повторность, ГАК «Узфармсаноат», НПЦ "Шифобахш" и др.

Abstract. The article provides data on laboratory and field germination of Rutagraveolens L. seeds. Laboratory germination of Rutagraveolens L. seeds is 83.7%. It was revealed that the optimal sowing time for Rutagraveolens L. is the spring period. At the same time, soil germination of Ehinaceaepurpurea L. seeds is 74-75%. Plant seeds sprout 15-20 days after sowing. In the first year of life, the plant forms and forms 3-5 true leaves. In the second year, the plants develop more intensively and the generative phases of development are noted from the third year of the growing season. At present, a mother plantation has been created and agrotechnical methods of cultivation are being developed.

Key words: Ruta graveolens L.,generative, reproduction, seed, germination, Petri dish, filter paper, replication, Uzfarmsanoat State Joint Stock Company, "Shifobakhsh"Scientific and Production Center, etc.

Узбекистан Республикасининг 2017-2021 йил-ларга мулжалланган "Х,аракатлар стратегияси" дастурида ;атор вазифалар белгилаб берилган булиб, унда доривор ва ози;абоп усимликларни етиштириш технологиясини ишлаб чи;иш ва ама-лиётга жорий этиш мухим ахамият касб этади [1]. Бу борада республикамизда олимлар томонидан ;атор ишлар амалга оширилиб, айни пайтда 40 дан зиёд доривор усимликлар экиб етиштирилади [3].

Хрзирги кунда фармацевтика саноатининг доривор усимликларга булган эхтиёжини ;ондириш долзарб вазифалардан бири хисобланиб, айни;са, интродуцент усимликларни маданий холда етиш-

56

Agro Inform 1/2021

тириш усулларини ишлаб чи;иш мухим ахамият касб этади. Ана шундай интродуцент доривор усимликлардан бири Хушбуй рута-Ruta graveolens L. хисобланиб, унинг хомашёси хал; табобати ва расмий тиббиётда кенг фойдаланилади.

Тадцицот объекти ва услублари: Илмий тад;и;отнинг объекти сифатида Хушбуй рута (Ruta graveolens L.) усимлиги танлаб олинди.

Мазкур усимлик бизнинг шароитимиз учун интродуцент хисобланиб, асосан Урта Ер денгизи буйлари, Крим, Россиянинг жанубий минта;алари, Англия, Франция, Эрон, Х,индистон, Ливия, АКШ да етиштирилади. Усимлик хомашёсидан тай-ёрланган препаратлар Европа мамлакатларида фармацевтика ва парфюмерия саноатида кенг ишлатилади[2].

Усимлик уругларини лаборатория шароитида унувчанлигини урганишда уруглар Петри ликоп-часига 100 донадан 4 ;айтарилишда экиб синаб курилди ва умумий холатга нисбатан фиозларда ани;ланди.

Дала шароитларида уруг унувчанлигини урганишда эса ;аторларга 1,5-2,0 см. чукурликда 100 донадан 4 ;айтарилишда экиб, синаб курилди хамда униб чи;;ан уруглар умумий холатга нисбатан фоизларда хисобланди [3.6].

Дала тажрибалари 2020 йилда УзР ФА Ботани "а боги, Узфармсаноат давлат акционерл1'" жамияти мутахассислари ва илмий ходимлари томонидан 2015 йилда тузилган йури;нома асосида олиб борилди [6].

Тадцикрт натижалари ва унинг мухркамаси. Илмий тад;и;отларимизнинг дастлабки бос;ичида усимликнинг уруг унувчанлигига алохида эътибор ;аратилди. Чунки, усимликларнинг уруг унувчан-лиги уларни кенг экин майдонларда етиштиришда асосий омиллардан бири хисобланади.

*

»

« >

» ' «

ч? * » ,1

, - -V - - - ,

* г _

»> % ^ ' <

г

(

1-расм. Лаборатория шароитида Ruta с"ч 'eolens L. уруFининг унувчанлиги

Таъкидлаш ж оизки, Ruta graveolens L. уруги яхши униш хусусиятига эга булиб, хеч ;андай ишловсиз деярли 3-4 хафтада тули; униб чи;ади.

Усимлик уругларининг лаборатория шароити-даги унувчанлигини ани;лашда уруглар Петри ликопчасига 100 донадан 4 ;айтарилишда экиб, сшаб курилди (1-жалвал, 1-расм).

Тажрибаларнинг курсатишича, лаборатория шароитида уругларнинг унувчанлиги ю;ори булиб, вариантларда 78-92% атрофида ;айд этилди ва бу курсаткич уртача хисобда 83,7% ни ташкил этди (1-жалвал). Шу билан бирга, айрим холларда лаборатория шароитида хароратнинг 230С дан ошиши билан усимлик уругларининг унувчанлиги 85-90% ни ташкил этганлиги изланишлар даво-мида ани;ланди.

1-жадвал

Лаборатория шароитидаги унувчанлиги (% х,исобида)

№ 22.02.2020 йилда экилган ва назорат кунла ри Унган уруF сони

1 3 5 10 15 20 25 30 35

1 - 1 4 9 10 19 19 9 7 78

2 - 2 6 11 15 11 22 11 9 87

3 - 1 6 16 15 21 13 10 10 92

4 - 2 4 12 13 19 14 7 7 78

Уртача унув-к 83.7%

1/2021 Agro Inform

57

2-жадвал.

Бах,ор ойларида экилган уруFларнинг унувчанлиги дала шароитида (% х,исобида)

Экилган цаторлар УруF сони Экилган вацти 01.04.2020 й Униб чициши, % Экилган вацти 15.04.2020 й Униб чициши, %

Униб Униб

чициши тугаши чициши тугаши

1 100 07 04. 18.04. 78 23.04 04.05 72

2 100 09 04. 16. 04. 72 27.04 07.05 67

3 100 06 04. 17. 04. 73 29.04 11. 05 65

4 100 13 04. 25. 04. 75 21.04 04. 05 63

Урт. унувчан 74,5 66,7

Усимлик уругларининг унувчанлигини дала шароитида ани;лаш ма;садида бахор (март ва апрель) ойлари экиб, синаб курилди. Бунда таж-риба майдонида алохида тайёрланган ;аторларга уруглар 100 донадан ;илиб, 4 ;аторга алохида экиб чи;илди (2-жадвал).

Экилган уруглар усти енгил (1.5 см) тупро; би-лан кумиб чи;илди ва тули; униб чикдунга ;адар хар 5-10 кунда 1 марта хисобга олинди. Бахорда экилган уруглар турпо;нинг юза ;атлами хсла^иг? ;араб хар 3-5 кунда 1 марта сугориб турилди (2-жадвал).

Дала тажрибалари бахор (апрель) ойлари экилган уруглар унувчанлигининг экиш муддатлари билан бевосита богли; эканлигини курсатди. Ху-сусан, март ойининг урталари ва апрель ойининг дастлабки кунларида дала шароиъ.арида экилган уругларнинг унувчанлиги уртача 74,5-76,7% таш-кил этган булса, апрель ойининг урталаридан бошлаб май ойларига ;араб экилган уругларнинг дала шароитларидаги унувчанлиги нисбатан па-

сайиб боради (2-жадвал).

Бу хол бахор ойларининг дастлабки кунларида булиб утадиган ёгингарчилик ва тупро; намли-гининг уъуглар униб чи;иши учун ижобий таъсир курс.тиши 'а аксинча, ёгингарчилик ми;дори хамда тупро; намлигининг май ойларига нисбатан камайиб бориши билан уларда бу курсаткичларнинг 66,7% гача пасайиб бориши билан изохланади (2-жадвал).

Шундай ;илиб, лаборатория шароитида усимлик уругларининг унувчанлиги ю;ори булиб, бу курсаткич вариантларда уртача 83,7% ни ташкил этади. Бахор (апрель) ойлари экилган уругларнинг унувчанлиги уларни экиш муддатлари билан бевосита богли; булиб, апрель ойининг дастлабки кунларида дала шароитларида экилган уругларнинг унувчанлиги уртача 74,5-76,7% ни ва аксинча, апрель ойининг урталаридан бошлаб май ойлар-да экилган уругларнинг дала шароитларидаги унувчанлиги нисбатан пасайиб (66,7%) бориши кузатишлар давомида ани;ланди.

Фойдаланилган адабиётлар:

1. Узбекистан Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги "Узбекистан Республикасини янада ривожлантириш буйича харакатлар стратегияси" тугрисидаги ПФ-4947-сонли Фармони. Узбекистан Республикаси конун хужжатлари туплами, 2017 й., 6-сон, 70-модда.

2. Акопов И.Э. Важнейшие отечественные лекарственные растения и их применение.Ташкент: Медицина, 1990. - 444 с.

3. Доспехов Б. А. Методика полевого опыта. М. Колос, 1973. С. 330-336.

4. Мурдахаев Ю.М. //Узбекистонда ватан топган доривор усимликлар. Тошкент. "Фан". 1993. 39 б

5. Нурматов Н. ва бош;. Дала тажрибалари услубияти. Т.: 2007.256 б.

6. Тухтаев Б.Ё. ва бош;. Доривор ва озу;абоп усимликлар плантацияларини ташкил этиш ва хомашёсини тайёрлаш буйича йури;нома. Тошкент. 2015. 106 б.

58

Agro Inform 1/2021

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.