ХОТИН-КИЗЛАР СПОРТИНИНГ ДОЛЗАРБ МАУММОЛАРИ
Хамраев Искандар Турсунович Арслонов Кахрамон Полвонович Тошев Алишер Темирович
Бухоро давлвт университети Бухоро давлвт университети Бухоро давлвт университети
sportplus2050@gmail.com q.arslonov59@mail.ru A.T.toshev@gmail.com
АННОТАЦИЯ
Маколада хотин-кизларнинг машк килиш жараёнини ташкил килиш муаммолари билан боFлик булган масалалар ва хотин-кизлар организмининг жисмоний юкламаларга нисбатан узига хос хусусиятлари ифодаланган.
Калит сузлар: хотин-кизлар, соматотип, жисмоний юкламалар, хотин-кизлар спорти, хотин-кизларнинг машк килиш жараёни.
ACTUAL PROBLEMS OF WOMEN'S SPORTS
ABSTRACT
In the article the questions connected with the problem of the organization of the training process of the female and the own peculiarities of the female organism for physical exertion.
Keywords: women, somatotype, physical activity, women's sports, women's training process.
КИРИШ
Охирги ун йилларда хотин-кизлар спорти мавзуси чукур ва пухталик билан урганишни талаб киладиган долзарб муаммога айланиб бормокда. Бу муаммони урганишга кизикиш хозирги вактда хотин-кизларнинг спорт машFулотлари методикасига бир хил тасаввурнинг йуклиги билан боFлик. Бирок, илмий доираларда хотин-кизлар учун спорт машFулотлари жараёнини ташкил килишнинг иккита асосий йуналиши мавжуд. Биринчи гурух мутахассислари (масалан, В.Н.Платонов фикрича) хотин-кизлар спорт машFулотлари тизимини куришда хотин-кизларнинг овариал-менструал циклини сузсиз хисобга олиш зарур деган фикрга асосланадилар. Илмий доиранинг бошка кисми эса, хотин-кизлар учун спорт машFулоти тизимини тузишда спорт машFулоти жараёнининг умумий конуниятларини хисобга олиш керак деган фикрга асосланадилар [2]. Шу билан бир каторда юкорида курсатилган хотин-кизлар спорти машFулотларига булган ёндошувларнинг бирортаси хам хозиргача узларининг далилларининг туFрилигини 100% исботлайдиган илмий асосга эга эмас.
АДАБИЁТЛАР ТАХЛИЛИ ВА МЕТОДОЛОГИЯ
Ишимиз жараёнида куйидаги тадкикот методлари кулланилди:
- хужжатларга асосланган маълумотларни кидириш, туплаш ва тизимлаштириш;
- иш муаммоси буйича натижаларни умумлаштириш ва хулоса чикариш.
Агар, биринчи ёндошувни тиббиёт нуктаи-назаридан карайдиган булсак,
хакикатан хам аёл соматотипига эга булган хотин-кизлар мавжуд, худди шундай эркак соматотипли хотин-кизлар хам бор (бу соматотипдаги хотин-кизларда менструал циклининг жиддий бузилиши кузатилади). Шу сабабли хотин-кизларнинг спорт машFулотлари жараёнида бу омилни хисобга олиш зарур.
Жараён сифатида хотин-кизларнинг спорт машFулотлари узига хос хусусиятга эга, бирок, хотин-кизлар организмида кечадиган физиологик жараёнларга урFу бериш шарт эмас.
Бугунги кунда асосий диккат спортчи хотин-кизларнинг биринчи даражали муаммоларидан бири булган бола туFиш даражасининг пасайиши ва бола тугиш функциясининг бузилишига каратилган [6]. Лекин, амалиётда (спортчи хотин-кизларни тиббий текширишлардан утказиш натижалари буйича) бундай бузилишлар сабаблари туFрисидаги саволга бир маъноли жавоб йук.
Айнан, юкорида белгиланган контекстда хотин-кизлар спорти муаммоси буйича фундаментал тадкикотларни утказиш хозирги кунда хотин-кизлар спортининг долзарб муаммоларидан бири хисобланади.
НАТИЖАЛАР
Хотин-кизлар спортининг барча муаммоларини уч тоифага ажратиш мумкин:
1. Физиологик муаммолар (менструал циклининг бузилиши, бола туFиш функциясининг бузилиши, спортчи хотин-кизларнинг эркак соматотипига яккол ухшашлиги ва х. к.).
2. Психологик муаммолар (масалан, психосексуал характердаги бузилиш).
3. Социологик муаммолар (масалан, хотин-кизлар спортининг эмансипацияси) [5].
Купчилик хотин-кизлар спорти муаммолари билан шуFулланувчи тадкикотчилар спортчи хотин-кизлар учун спорт машFулотлари дастурларини
ишлаб чикишда хотин-кизларнинг жисмоний сифатлари билан бирга уларнинг индивидуал хусусиятларини хисобга олиш зарур деган фикрни асосламокдалар.
Одатда спортчи хотин-кизлар учун мулжалланган спорт машFулотлари дастурлари енгил кардиоюклама, тренажерлардаги машклардан иборат. Лекин, кучлиликни ривожлантиришга йуналтирилган юкламалар хотин-кизлар танаси рельефининг узгаришига сабаб булади.
МУ^ОКАМА
Юкорида келтирилган фикрларга карамасдан спортчи хотин-кизларнинг спорт машFулотлари жараёнини режалаштиришда бир катор умумий коидаларга амал килиш лозим. Бу коидалар куйидагилар:
1. Кучни ривожлантиршга йуналтирилган машклар билан шуFулланиш (кушимча OFирликлар билан) давомийлиги бир соатдан ошмаслиги керак.
2. Спорт машFулоти жараёни уз ичига барча мушак гурухлари учун базавий машкларни ва алохида характердаги машкларни (яъни, алохида мушак гурухларини ишлатиш учун) олиши лозим.
3. Спортчи хотин-кизлар томонидан бажариладиган барча жисмоний юкламалар нисбий OFирликдаги OFирликлар билан бажарилиши керак. Бундай машкларни бажаришда спортчи хотин-кизлар машкларни бажариш учун маълум бир узига хос куч сарфлайди.
4. Спорт машFулоти жараёнининг натижаси, спортчи хотин-кизлар спорт машFулоти жараёнида бажарган машкларнинг такрорланиш сонига туFридан -туFри боFлик булади. Агар такрорлаш сони бештагача булса, спортчи хотин -кизда кучлилик кобилияти ривожланади, такрорлаш сони олтидан ун иккитагача булса спортчи хотин-кизда мушак массаси ошади, такрорлаш сони ун бештадан юкори булса, спортчи хотин-кизда чидамлилик кобилияти ривожланади [3, 6].
Хотин-кизлар организмининг физиологик ва анатомик хусусиятлари спортчи хотин-кизларнинг спорт машFулоти жараёнидан кейин тикланиш даврида хам намойн булишлигини назарда тутиш керак.
Хотин-кизларнинг танаси купрок эластикликка эга, демак, хотин-кизларнинг харакат диапазони эркакларга нисбатан купрок булади. Аммо хотин-кизларнинг буFимлари ва елка камари аксинча заиф жойлар хисобланади [1].
Шундай килиб бугунги кунда спортчи хотин-кизларнинг спорт машFулотлари спорт машFулотининг умумий принципларига мувофик тузилиши лозим.
ХУЛОСА
Хотин-кизлар спорти муаммолари, хусусан, спортчи хотин-кизлар учун спорт машFулотлари жараёнининг узига хос хусусиятларини ёритиш борасида куйидаги кискача хулосалар чикариш мумкин:
- спортчи хотин-кизлар спорт машFулотининг принциплари хотин-кизлар организмининг физиологик ва анатомик хусусиятлари хамда спорт машFулотидан кейин уларнинг тикланиш давридан ташкари эркаклар спорт машFулоти жараёнининг тузилиши принципларидан амалий жихатдан фарк килмайди;
- жисмоний машкларнинг хажми, уларнинг интенсивлиги ва мураккаблиги спортчи хотин-кизларнинг овариал-менструал циклига боFлик булади;
- спортчи хотин-кизларнинг овулятор ва менструация олди цикллари даврида машк килишлари энг хавфли деб тан олинган. Бу вакт даврида спортчи хотин-кизлар максимал OFирликларни кутармасликлари керак;
- машк килиш жараёни катта мушак гурухларини ишлатишдан бошланиши керак, сунгра эса колган асосий мушак гурухлари ишлатилади.
- етарлича тайёргарлиги булмаган спортчи хотин-кизларга менструация олди ва менструал фазаларида мусобакаларда иштирок этишларига рухсат берилмаслиги керак;
- менструация даврида машк киладиган, соFлом, яхши машк килган ва юкори квалификацияли спортчи хотин-кизлар факат врачнинг рухсати билан мусобакаларда иштирок этишлари мумкин.
Спорт амалиёти шуни курсатмокдаки, яъни купгина спортчи хотин-кизлар менструал цикли даврида хам йирик мусобакаларда иштирок этмокдалар ва мисли курилмаган спорт ютукларига эришмокдалар (В.Киндорман, А.Н.Старцева, С.Я.Ягунова ва бошкалар) [4]. Бирок, бундай спорт ютукларига эришиш учун спортчи хотин-кизларни аста-секин ва давомли тайёрлаш керак.
Дунё буйича спортнинг замонавий ривожланиши боскичида спортчи хотин-кизлар эркаклар беллашадиган спорт турларининг хохлаган даражадаги мусобакаларида муносиб уринларни эгаллай олишларини исботладилар. Шунга
карамасдан, айнан хотин-кизлар спорти контекстида максимал мувозанатлаштирилган юклама тизимига ва спорт машFулоти жараёнининг максимал натижаларига эришиш учун хотин-кизлар организмининг узига хос хусусиятларини хисобга олиш хозирги кунда долзарб хисобланади.
REFERENCES
1. Batyrov Kh.A., Khodzhaev B.K., Hamraev I.T. From the experience of using folk games in the moral and physical education of high school students. Innovation of Physical Culture and Sports: Proceedings of the All-Russian Scientific and Practical Conference with International Participation, Moscow, December 11, 2019. -Moscow: Russian State Social University, 2020 .-P. 24-26.
2. Research of sexual auto-identification and sexual preferences among female athletes in team sports / Sedochenko, O.I. Kuzmina, T.Yu. Maskaeva, Yu.V. Gornostaeva // Scientific Notes of the University. P.F. Lesgaft. - 2016. - t. 141. - No. 11. - P. 274-280.
3. Kurbanov Dj.I., Abdullaev Sh.Dj. Methodological approaches to the study of the rules of physical activity in women's sports // Scientific journal. No. 6 (40).- P. 88-90.
4. Kuramshin YF Theory and methodology of physical culture: Textbook / Under. ed. Prof. Yu.F. Kuramshina. - 3rd ed., Stereotype. - M .: Soviet sport, 2007 .- 464 p.
5. Soboleva, TS Gender, gender, masculinity and women's sports // Uchenye zapiski universiteta im. P.F. Lesgaft, No. 10 (104). - 2013 .-P.158-163.
6. Khamraev I.T., Batyrov Kh.A., Khodzhaev B.K. Subjective-dynamic features of the value attitude of female students to the special tests "Alpomish" and "Barchina". Innovation of Physical Culture and Sports: Proceedings of the All-Russian Scientific and Practical Conference with International Participation, Moscow, December 11, 2019. - Moscow: Russian State Social University, 2020 .-P. 424-427.