Научная статья на тему 'ХОНАНДАЛИКНИ ЎРГАТИШДА УСТОЗ ШОГИРДЛИК АНЪАНАСИНИНГ РОЛИ'

ХОНАНДАЛИКНИ ЎРГАТИШДА УСТОЗ ШОГИРДЛИК АНЪАНАСИНИНГ РОЛИ Текст научной статьи по специальности «Искусствоведение»

CC BY
91
32
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Журнал
Oriental Art and Culture
Область наук
Ключевые слова
устоз / шогирд / анъана / услуб / ижрочилик мактаблари / хонандалик / таълим / дарс

Аннотация научной статьи по искусствоведению, автор научной работы — Орол Абдуманнонович Сафаров

Устоз шогирдлик қадимдан ўзбекларга хос анъанадир. Бу анъанани ота боболаримиз қадимдан қадрлаб келганларки, айнан шу ёрдамида келажак авлод тарбиясига жиддий ёндошилган. Устоз шогирд анъанасининг ноёб жиҳатлари мавжудки, буларни замонавий ўқув тизимига жорий қилиш фақат ва фақат самарали натижани беради. Хонандалик соҳасини келажак авлодга мукаммал даражада етказишда ҳам айнан шу анъанадан фойдаланиш жуда муҳим. Чунки, хонандаликни ўргатишда шундай нозик жиҳатлар борки, уларни фақатгина индивидуал тарзда, аниқроғи устоз шогирдлик анъанасидан фойдаланган ҳолдагина амалга ошириш мумкин. Ушбу мақолада мана шулар ҳақида батафсил маълумотлар берилади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Текст научной работы на тему «ХОНАНДАЛИКНИ ЎРГАТИШДА УСТОЗ ШОГИРДЛИК АНЪАНАСИНИНГ РОЛИ»

"Oriental Art and Culture" Scientific-Methodical Journal Volume 3 Issue 2 / June 2022 ISSN 2181-063X

ХОНАНДАЛИКНИ УРГАТИШДА УСТОЗ - ШОГИРДЛИК АНЪАНАСИНИНГ РОЛИ

Орол Абдуманнонович Сафаров Узбекистан давлат санъат ва маданият институти

Аннотация: Устоз - шогирдлик кадимдан узбекларга хос анъанадир. Бу анъанани ота боболаримиз кадимдан кадрлаб келганларки, айнан шу ёрдамида келажак авлод тарбиясига жиддий ёндошилган. Устоз - шогирд анъанасининг ноёб жихатлари мавжудки, буларни замонавий укув тизимига жорий килиш факат ва факат самарали натижани беради. Хонандалик сохасини келажак авлодга мукаммал даражада етказишда хам айнан шу анъанадан фойдаланиш жуда мухим. Чунки, хонандаликни ургатишда шундай нозик жихатлар борки, уларни факатгина индивидуал тарзда, аникроги устоз - шогирдлик анъанасидан фойдаланган холдагина амалга ошириш мумкин. Ушбу маколада мана шулар хакида батафсил маълумотлар берилади.

Калит сузлар: устоз, шогирд, анъана, услуб, ижрочилик мактаблари, хонандалик, таълим, дарс.

THE ROLE OF THE TRADITION OF MENTORING IN TEACHING

SINGING

Oral Abdumannapovich Safarov Uzbekistan State Institute of Art and Culture

Abstract: Mentoring has long been a tradition of the Uzbeks. This tradition was appreciated by our ancestors, because it was thanks to it that they seriously approached the education of the future generation. The teacher-student tradition has unique aspects, which consist in the fact that their implementation in the modern system of education gives only and exceptionally effective results. It is very important to use this tradition to pass on the singing skills to future generations in perfection. Because there are such subtleties in teaching singing that they can be implemented only on an individual basis, or rather, using the tradition of mentoring. This article will provide you with detailed information about them.

Keywords: teacher, student, tradition, style, performing schools, singing, education, lesson.

Юртимизда хар жихатдан юксак, жисмонан бакувват, маънавий етук ёшларни тарбиялаш, зехний кобилиятларини юзага чикариш ва бугунги замон

Пмта^^Н http://oac.dsmi-qf.uz

талабларига хар томонлама жавоб бера оладиган, комил шахсларни вояга етказиш учун керакли шароитлар, моддий имкониятлар яратилмокда. Илмий манбалардан, шу билан бирга устозларнинг сузларидан биламизки, устоз -шогирдлик анъанаси ёрдамида малакали мутахассисларни тайёрлаш асрлар синовидан утиб келган таълимнинг синалган куринишидир. Энг мухими, "Устоз" номига лойик курилган инсонларни халкимиз жуда кадрлаган, юксак эъзозлаган ва бу хам узига хос анъана куринишида бугунги кунга кадар етиб келди хамда укитувчилар, мураббийлар улугланган холда "устоз" деган шарафли номга муносиб курилмокда. Устоз келажак авлодни маърифат зиёсидан бахраманд килади, уларнинг акдини теранлаштиришда, билимини оширишда бор махоратини ишга солади, шогирди нафакат касбининг мохир устаси булиб етишишида, балки чин инсоний фазилатларга бой булишида хам узининг хиссасини кушади. Амалий нуктаи назардан устоз - муайян ихтисос сиру асрорларини пухта эгаллаган ва хунар узлаштиришни олий даражага етказган комил инсон. Масалан, мусикада устоз куй чалиб, узидан бир нарсалар кушиб, махоратини нафис санъат макомига кутарган созанда.1 Бугунги кунда таълим жараёнида якка дарсларга хам алохида ахамият берилаётганининг асосий сабаби хам шунда.

Хонандалик санъати кадим кадим замонлардан бери ривожланиб келаётган, одамларнинг доимий хамрохи, рухий кувват берувчи манбалардан бири сифатида халкимизнинг ардогидадир. Хаттоки, мусикий чолгулар яратилмаган даврлардаёк овоз санъати мавжуд булган. Мусика инсон овози оркали пайдо булган. Овоз санъати ривожланиб, узига хос тарихий узгаришлар ва тараккиёт натижасида профессионал хонандалик юзага келган. Бу санъатни авлоддан авлодга утиб боришида айнан устоз - шогирдлик анъанаси бекиёс ахамиятга эга. Айникса анъанавий хонандалик йуналишида устоз - шогирдликнинг ахамияти жуда катта. Бу санъатнинг устоз- шогирдлик мактаби бошка санъатларнинг устоз - шогирдлик мактабидаги анъаналардан фарк килувчи ва ухшаш жихатлари мавжуд булиб, уларни урганиш ва энг самарали услубларини амалиётда куллаш максадга мувофикдир. Бу оркали бугунги кунда анъанавий йуналишида профессионал хонандаларни тайёрлаш амалиётини янада ривожлантиришни амалга ошириш мумкин булади.

Х,озирги кунда хам устоз - шогирдлик анъаналари тула-тукис давом этиб келаяпти. Бунга шак-шубха йук. Айникса, мумтоз мусика меросимизнинг авлоддан авлодга утишида мана шу устоз - шогирдлик анъанасининг мухим урни бор. Карангки, олий укув юрти тизимларида хам узининг самарасини кусатмокда. Албатта олий укув юртларининг укув тизимига кирмасдан аввал огзаки тарзда устоздан шоигрдга утиб келган ва бу даврларни биз жуда яхши

1 О.Матёкубов. "Макомот", "Мусика" нашриёти, 2004 йил. 287-б.

ПМ^^^в 915 http://oac.dsmi-qf.uz

биламиз. Мана хозирги даврда ривожланган техника даври деймиз, ахборот коммуникация ривожланган давр деймиз, мана шу жихатдан хам устоз-шогирдлик анъаналари замонавий тус олди. Биз буни нималарда курамиз? Факат устозни огзаки равишда ёки нота ёзувлари оркали шогирдга утказиш эмас, балки уша техника воситалари оркали хам утказиш уз самарасини курсатмокда. Бунда биз аудио, видо ёзувлар, компакт дисклар ёки жонли ижроларни мисол келтиришимиз мумкин. Ёки кенг камровли аудиторияни ташкил этадиган дарсларимиз бор, буни биз "Устоз сабоклари" деймиз, ёки булмаса улуг устозларнинг яккахон концертлари ва "Соз ила сухбат" концертлари утказилади. Мана шу жихатдан хам хозирги даврдаги ёшларимиз устоз - шогирд анъаналарининг ривожланган даврида яшаяпти, десак муболага булмайди.

Аввало шуни таъкидлаш керакки, устоз созанда ва хонандаларнинг уз ижрочилик услуби, узига хос мактаби бор. Шу асосда уз санъатини севган, ижрочилик услубини урганишга интилган укувчилар бевосита шу укитувчилар билан богланади. Яъни кайси маънодаги богликдик? Масалан, укитувчини укувчига ёки укувчини устозга боглаш куп жихатдан махорат ва эътирофга боглик. Яъни устоз узига хос махоратга эга булиши, талаба эса уни идеал даражадаги мураббий, ижрочи сифатида тан олиши керак.2

Шогирдга дарс утиши керак булган устоз аввало нималарга амал килиши керак? Авваламбор, бирор соз журлигида, анъанавий мусика ижрочилиги назарда тутмокдаман, хонанданинг овозини тоблашда, биринчи дарснинг узидаёк овоз машклари чолгу созлари оркали бажарилса, бу максадга мувофик булади. Масалан, тор, рубоб гижжак, конун, уд чолгулари... Най ва кушнайлар бундан мустасно булиши керак, чунки у бевосита нафас оркали ижро килинади ва хонандалар билан тенг турувчи чолгучилар хисобланади. Чунки бу чолгучилар хонанда ижро учун канча куч сарф киладиган булса, чолгу ижроси учун хам шунча куч сарф килишади. Мана шу биринчи дарснинг узида устоз шогирдининг иктидорини аниклаши керак. У нималарга кодир? Нималар оркали унинг иктидорини аникрок намоён этиш мумкин, ана шуларни урганиб машгулот бошлаши керак булади.

Узбек халкининг анъанавий кушик меросида асосан туртта хонандалик мактаблари ва услублари мавжуд булиб, улар куйидагича номланади:

1. Бухоро - Самарканд хонандалик услуби.

2. Хоразм хонандалик услуби.

3. Фаргона - Тошкент хонандалик услуби.

4. Сурхондарё - Кдшкадарё хонандалик услуби.3

2 Матякубов Ш.Б. «Традиции "наставник и ученик" в обучении традиционного исполнительства», «Проблемы педагогики» № 2 (41), 2019

3 Ю. Ражабий "Мусика меросимизга бир назар" Тошкент. Укитувчи. 1978 йил.

ГГлЦ^^Ш! 916 http://oac.dsmi-qf.uz

Eyna;aK xoHaHga Kaficu u;;po ycnyöuHu ypraHumHu ucTaca, afiHaH yma Boxa ycnyöuga u;og KunyBnu ycT03ra Mypo;aaT этнmн MaKcagra MyBO^HK caHanagu. ^yHKH xap öup ycnyÖHHHr u;po ;uxaragaH y3ura xoc ho3hk TOMOHnapu, fiyHanumnapu MaB;yg öynuö, ynapHH ycT03gaH AKKaMa AKKa yrapuö, ypraHraH xonaTgaruHa y3namTHpum MyMKHH.

EyHgaH TamKapu xap öup BoxaHuHr y3ura xoc ycT03 - rnorupgnuK MaKTaöu MaB^yg öynuö, xap öupuHuHr anoxuga ;uxaraapu MaB;yg. MacanaH, Xopa3M ycT03 - morupgnuK MaKTaöuHuHr y3ura xoc ;uxara myHgaKu, morupg a3angaH ycTo3 caHtaTKopHHHr ounacura AHa öup $ap3aHg mhcohh Kaöyn KunuHraH. ffly yfiga TapöuA onraH, my yfiga xaerau ypraHraH, afiTum ;ou3 öynca, ycTO3ugaH öup gaKuKa xaM afipo TymMaraH. Eup Hena fiunnap MoöafiHuga ycTo3uHuHr yfiuga Amaö, Maxoparau xoHaHga cu^araga eranraHugaH KefiuHruHa, ok $oraxa onuö MycTa^un ^aonuATra yTraH.

CaMapKaHgga эca morupg ycTo3uHuHr yfiuga AmaMaraH xonga xoHaHganuK cupnapuHu ypraHuö öopraH. ^tHu, ycTO3u afiTraH KyHu yHuHr yfiura Kenuö, KyHgy3u ycTo3u eHuga ropuö, xoHaHganuK cupnapuHu ypraHuö öopraH. ETyK xo^ro öynuö eTumraHugaH cyHr, ok ^oraxa onuö, MycTa^un ^aonuATuHu onuö öopaBepraH, eKu AHa öomKa ycTo3ra morupgnuKKa TymraH.

Ey Tap3garu ycTo3 morupgnuKga morupg ycTo3uHuHr Ha^aKar u;po MaxopaTuHu, öarau uHcoHufinuK ^uxaraHu xaM yзпamтнpнö öopraH. fflyHuHr ynyH xaM oTa $ap3aHgura ycTo3 TaHnap экaн, yHra xap TOMoHnaMa эtтнöop KapaTraH. X,aM u;po ;uxaTgaH, ucTetgog ;uxaTgaH, uHcoHufinuK, ogoö axnoK ;uxaTgaH WKcaK MaKoMra эгa öynraH ycTO3raruHa y3 ^urapöaHguHu umoHuö TonmupraH.

YcTO3 - morupgguK aHtaHacuHuHr 3aMoHaBufi KypuHumnapu xaKuga MKppuga TyxTanuö yTguK. Anöarra öy MaKTaÖHuHr xaM unMufi, xaM aManufi ;uxaTgaH axaMuATu ;yga WKopu. npo^eccuoHan xoHaHganapHu TapöuAnamga эca afiHaH MaHa my ;uxaraapgaH yHyMnu ^ofiganaHum öyryHru KyHHuHr энг gon3apö MacananapugaH öupugup.

Oonga^aHH^raH agaßneT^ap

1. O.MaTeKyöoB. "MaKoMoT", "MycuKa" HampueTu, 2004 fiun.

2. ffl.E.MaTAKyöoB «Тpagнцнн "HacTaBHuK u yneHuK" b oöyneHuu тpaцнцнoннoгo ucnonHuTenbcTBa», «npoöneMM negaroruKu» № 2 (41), 2019

3. ro. Pa;aöufi "MycuKa MepocuMu3ra öup Ha3ap" TomKeHT. YKuTyBnu. 1978.

4. M.^ypoHoB "MaKTaö MatHaBuATu Ba Munnufi TapöuA" OaH, TomKeHT, 1995.

5. A.ABnoHufi "TypKufi rynucTOH exyg axnoK" - TomKeHT: YKmyBHu, 1992.

917

http://oac.dsmi-qf.uz

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.