Научная статья на тему 'ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ МОҲИЯТИ ВА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ'

ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ МОҲИЯТИ ВА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
29
8
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Иқтисодий инновациялар / таълим / хизмат кўрсатиш соҳаси / хизмат / аҳоли / қишлоқ аҳолиси / талаб. / Economic innovation / education / service sector / service / population / rural population / demand.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Мустафоев Ғолиб Султонмуродович

Қишлоқ жойларда хизматлар соҳасини ривожлантириш, аҳоли фаровонлигини ошириш, долзарб вазифалар қаторига киради. Шу сабабли хизмат кўрсатиш соҳасини ривожлантириш, техни ва технологик ютуқлар, муаммо ва ечимлар мақолада акс этган.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Похожие темы научных работ по экономике и бизнесу , автор научной работы — Мустафоев Ғолиб Султонмуродович

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

The development of services in rural areas, improvement of the population's well-being, are among the urgent tasks. Therefore, the development of the service industry, technical and technological achievements, problems and solutions are reflected in the article.

Текст научной работы на тему «ХИЗМАТ КЎРСАТИШ СОҲАСИНИНГ МОҲИЯТИ ВА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ ЎЗИГА ХОС ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ»

ХИЗМАТ КУРСАТИШ СОХДСИНИНГ МО^ИЯТИ ВА РИВОЖЛАНТИРИШНИНГ УЗИГА ХОС ТЕНДЕНЦИЯЛАРИ

Мустафоев Голиб Султонмуродович

СамИСИ "Ракамли иктисодиёт" кафедраси доценти в. б., PhD

Аннатация: ^ишлок жойларда хизматлар сохасини ривожлантириш, ахоли фаровонлигини ошириш, долзарб вазифалар каторига киради. Шу сабабли хизмат курсатиш сохасини ривожлантириш, техни ва технологик ютуклар, муаммо ва ечимлар маколада акс этган.

Калит сузлар: Иктисодий инновациялар, таълим, хизмат курсатиш сохаси, хизмат, ахоли, кишлок ахолиси, талаб.

Annotation: The development of services in rural areas, improvement of the population's well-being, are among the urgent tasks. Therefore, the development of the service industry, technical and technological achievements, problems and solutions are reflected in the article.

Key words: Economic innovation, education, service sector, service, population, rural population, demand.

Кириш. Узбекистон Республикаси мустакилликка эришгач, ривожланишнинг илгор ва оптимал вариантини танлашга интилди. Бундай танловлар оркали хизматлар сохасини хар томонлама ривожлантириш, иктисодиётни боскичма-боскич ислох килиш масаласини куйди. Ахолининг социал муаммоларини хал килиш, ахоли турмуш шароитини яхшилаш ёш мамлакат учун куйидаги ислохотларни амалга ошириш керак эканлигини курсатди:

Биринчидан мулкий муносабатлар ислохоти;

Иккинчидан аграр ислохоти;

Учинчидан молия-кредит ислохоти;

Туртинчидан социал ислохотлар;

Бешинчидан ташки иктисодий алокалар ислохоти1.

Х,ар бир мамлакат ривожланишнинг мукобил усулларини излашга харакат килади ва шу оркали мамлакатда мавжуд ресурслар, ахолининг илмий салохияти, инновацион кобилият, фан техника ютукларидан унумли фойдаланади. Бизнинг мамлакатимиз хам, дастлабки кунлардан иктисодий ислохотларни амалга оширишда мавжуд ресурслар ва усуллардан максадли фойдаланди. Бирок, ахоли талабининг турлича узгариши окибатида, иктисодий ресурслардан унумли фойдаланишни такозо этади. Хрзирги кунга келиб, мамлакатда ресурслар кам талаб этадиган хизматлар сохасини танлаш, ракамли хизматларни ривожлантириш ва кенг куламда фойдаланиш керак эканлигини курсатмокда. Сабаби хизмат курсатиш сохаси иктисодиётни инновацион

1 Ё.Абдуллаев "Бозор иктисодиёти асослари 100 савол ва 100 жавоб" Тошкент - "Мехнат"- 1997 йил 120 бет.

pивожлaнтиpишдa локомaтив вaзифacини бaжapaди. Шу acоcдaн келиб чикиб xизмaт кypcaтишнинг мэзмун мохиятини тyлapок aнглaш зapypaти янaдa кучэяди.

Адабиётлар тахлили. Буюк иктитодчи Aдaм Смит (1723-1790) xизмaт шaклидaги ноз-нeъмaтлapнинг иктишдий мэзмунини тyлapок очиб бepиш хэмдэ унинг мaмлaкaт ижтимоий бойлигининг мaнбaи cифaтидa «^яш мyaммоcини хэл этиш мaкcaдидa Узининг жэхонгэ мaшхyp "X,an«nap бойлигининг тэбиэт Ba caбaблapи тэдкдкоти" (1766) номли acapидa «унумли мехнэт» Ba «унумодз мехнэт» тyшyнчaлapи xycycидa фикp билдиpгaн2. Шу оpкaли А.Смит моддий Ba номоддий ишлэб чикэдишни фapкдaб дacтлaбки xизмaт тyшyнчacи яpaлишигa кэттэ xиcca кушган.

Хизмэт тушунчэод яpaлишигa кэттэ xиcca кушгэн А.Смитнинг моддий Ba номоддий «^яшини янадэ мукэммэд aкc эттиpгaн олим M.M.Myxaммeдов узининг "Хизмэт кypcaтиш œxa^ Ba тypизмни pивожлaнтиpишнинг нaзapий aœarap^' номли моногpaфияcидa "инcон иcтeъмоли учун зapyp булгэн xap кдндэй ноз - неъмэт (яъни y моддий ёки номоддий булишидэн кдтъий нaзap) ишлэб чикapишгa capфлaнгaн мехнэт бapибиp жэмият учун фойдэди, caмapaли унумли деб кapaлиши Ba ижтимоий бойлик тapкибигa aлбaттa киpитилиши лозим"3 деб «^эйди. Шу оpкaли олим xap кдндэй нeъмaт яpaтишгa кapaтилгaн мехнэт кaтоpи xизмaт кypcaтишдa бэнд бyлгaнлapнинг мехнэти хэм кдймэт Ba иcтeъмол киймэтини яpaтишгa кодиpлигини илмий иcботлaйди.

"Хизмэт" aтaмacи олимлap томонидэн икти^дий aдaбиётлapдa тypличa нуктэи нaзapдaн кУллэнили6 икти^дий билим cохacигa боглик холдэ тэдкин килинэди. Ушбу этэмэ доиpacидa куплэб xоpижлик Ba мэхэллий олимлapимиз нaзapий тaдкикотлap олиб боpишгaн. Тэникди олимлapдaн биpи Ф.Kотлep булиб, y xизмaтгa куйидэгичэ тaъpиф бepaди: "Хизмат - бу биp томон бош^^т тэкдиф килиши мумкин булгэн xap кдндэй фaолиятдиp"4.

Рecпyбликaмизнинг тэникди олимлapидaн И.С.Тyxлиeв: "Хизмaтлap - бу кузгэ кypинмac товapнинг узигэ xоc тypидиp"5 дейди Ba ушбу ёндaшyвдa олим xизмaтни товap xycycиятини ифодaдaгaн, яъни, xизмaтлap ишлэб чикэдиш, моддий ишлэб чикэдиш жapaёнлapидaги мeхнaт мyноcaбaтлapини узидэ a^ эттиpaди, эммо ишлэб чикэдиш жapaёни нaтижacи номоддий шэкдгэ эгэ булэди деб тaъкидлaшгa хapaкaт килэди. Хизмэт тyшyнчacигa И.Очилов томонидэн бepилгaн тaъpиф бошкaдapигa ниcбaтaн мэзмун Ba мохият жихэтидэн тэкомиллик кacб этгэн Ba y куйидэги шэкддэ бepилгaн: "Хизмэт дeйилгaндa, инcоннинг, xyжaдик юpитyвчи cyбъeктлapнинг, дaвлaтнинг Ba жэмиятнинг мэълум б^ эхтиёжини конд^итта йyнaдтиpилгaн кишилapнинг нэф

2 Смит А. Иccлeдовaниe о ^^оде и пpичинax богaтcтвa нapодов. М.: Экcмо, 2009. - С.104.

3 Myxaммeдов M. M. Ba бошкaлap. Хизмэт кypcaтиш œxaœ Ba тypизмни pивожлaнтиpишнинг нaзapий acоcлapи. Mоногpaфия. - Сaмapкaнд: Zarafshon, 2017. - 31б.

4 Kотлep, Ф., MapRerarn- менеджмент. Экc пpecc-кypc. 2-е изд. I nep. c янгл. под peд. Божук С. Г. СПб.: nrnep, 2006.- 464 c.

5 Тyxлиeв И.С., X^rn^eB Р., Ибодyллaeв Н.Е., Aмpиддиновa Р.С. Тypизм aœ^ap^ Y«yB кУллaнмa - С.: СэмИСИ, 2010 - 247 б.

KemupagnraH xu3Mar ^apaëHH 6n.aH 6of.hk oHran ^aonnara TymyHnnagn"6 geö Tatpn^ öepraH. YMyMaH xn3Mar Kypcarnm coxacnga TagKHKoT nmnapnHH o.nö öopraH o.HM.ap KynnnnHKHH TamKH. этagн.

TagKHKOT MeTogo^oruHCH. H.mhh, Ha3apnñ, HKTncognñ ycy..ap, KnëcnH CHHTe3 ycynnapn 6n.aH 6np KaTopga, Maxcyc TagKHKoT.apgaH MaKo.aga yHyM.n ^oñganaHHnraH.

Tax,^H^ Ba HaTH^a^ap. Y36eKHcTOH Pecny6.HKacn npe3ugeHTH fflaBKar Mnp3nëeB 2017 hh. 16-aBrycT KyHH yMyMTat.HM MaKTaö.apn Ba ypTa Maxcyc, Kacö-xyHap Tat.HMH, o.hh Tat.HM Myaccacanapn ypTacnga y3apo ннтerpaцнflнн TatMHH.araH xpnga AHrn yKyB HH.nra TaHëprap.HKHHHr öopnmn, 11 -hh..hk ypTa Tat.HM TH3HMHHH ^opnñ этнm, ypTa Maxcyc, Kacö-xyHap Tat.HMH th3hmhhh TyögaH nc.ox, Kunnm, AHrn onnnraH o.nñ Tat.HM Myaccacanapn, ^nnnamap $ao.HATHHH TamKH. этнm7 Macanacnga yTKa3raH nHFunnmn 11 hh..hk ypTa Tat.HM TH3HMHHH KañTa TamKH. этнm opKa.n ycnmuHH TatMHH.agn. MaM.aKar paxöapnHHHr 6y эtтн6opн Harn^acnga MaKTaö.ap cohh 2020 hh. 2011 ñnnra TaKKOC.araHga 101,1 $on3 gapa^aga ycnmra эpнma 6om.agn. CaMapKaHg BH.OATHga xaM 2022 hh. 2011 ñnnra HncöaraH 100,6 ^orora ycraH. Y36eKHcTOH Pecnyö.HKacnga KnmnoK ^oñnapuga Konne^nap 2020 hh.hh 2011 ñnnra TaKKOC.araHga ycnm 104,1 $OH3ga 6y.raH. CaMapKaHg Bunoarnga xaM MyTagH..HK caKgaHraH xo.arga 2020 hh.hh 2011 ñnnra TaKKOC.araHga 105,9 ^OH3HH Kañg этгaн. Pecny6.HKa KypcarrnHH 6n.aH TaKKOC.araHga 2001 ñnnga 13,8 ^OH3HH, 2022 ñnnga 14,1 $ou3ra ycraH. Y36eKHcTOH Pecny6.HKacn KumnoK ^onnapn 6yñHHa .n^nnap cohh 2011 ñnnga 10-TaHH Tamm. этгaн öy.ca, 2022 HH.ra Ke.n6 6-TaHH TamKH. этaнптн. ByHgañ nacañnm MaKTaö.apga 11 hh..hk Tat.HM TH3HMH KañTa ^opnñ этнпraнн Tatcnp KypcarraH.

1-^agBa. MatnyMoT.apngaH KypnHnö TypnögnKH axpnn ®öh öomnra TyFpn Ke.agnraH xu3Maraap xa^MH энг WKopu ycnm KypcarrnHH YpryT, CaMapKaHg, nacTgapFOM, ^omöoh TyMaH.apnra TyFpn Ke.raH. XycycaH YpryT TyMaHH 2022 hh. 2010 ñn.ra HncöaraH 28,5 MapTara, CaMapKaHg TyMaHH 2022 ñn. 2010 ñn.ra HncöaraH 28,1 MapTara, nacTgapFOM TyMaHH 2022 hh. 2010 HH.ra HucöaTaH 22,1 MapTara, ^omöoh TyMaHH 2022 hh. 2010 HH.ra HucöaTaH 21,8 MapTara ycraH. 3Hr nacT ycum KypcaTrunu CaMapKaHg maxpura TyFpu Ke.raH. CaMapKaHg maxpu 2022 HH.ga axo.u ®;oh öomura 17115,9 MHHr Synumura KapaMacgaH 2022 hh.hh 2010 HH.ra TaKKoc.araHga 5,7 MapTa ycraH.

1-^agBa^

CaMapKaHg BH^OHTHga 2010-2022 HH^apga TyMaH^ap öyHHna axo^H ^OH öomura TyFpu Ke^aguraH xH3MaT^ap xa^MHHHHr guHaMHKacH8

6 Ohh.ob H. Bo3op MyHocaöaT.apu mapouTuga xu3MaT.apHHHr Typ.apu Ba y.apHHHr TaBcu^u. // Xu3MaT KypcaTHm, cepBHc Ba Typu3M coxa.apuHH puBo^^aHTupum: MyaMMo.ap Ba y.apHHHr eHHM.apu. MoHorpa^na. T.: "IQTISODIYOT-MOLIYA", 2008, 37-6.

7 http://www.uzavtOYul.uz/uz/post/prezident-talim-tizimidagi-islohotlarning-borishi-boYicha-mailis-otkazdi.html 15/09/2020 hh. coaT 14:37

8 CaMapKaHg bh.ohth ct;ithcthk;i öomKapMacn Mat.vMoT.apn acocnga ToMoHngaH TV3H.raH. [Knpnm hv.hI http://samstat.uz/uz/rasmiy-statistika/services-2 (Mypo>iguiT KH.HHraH BaKT 23/04/2023 hh. coaT 14:11)

№ TyMaH^ap hömh Hn^ap 2022 HH^HHHr 2010 finira HiicöaTaH ycnmn

2010 2015 2022

1 CaMapKaHg m. 2981,7 7876,1 17115,9 5,7 MapTa

2 KaTTaKypFOH m. 469,5 1314,7 5707,9 12,1 MapTa

3 OKflapë 282,7 719,1 4709,5 16,6 MapTa

4 EynyHFyp 256,0 687,6 3110,0 12,1 MapTa

5 ®OM6OH 246,4 779,7 5386,1 21,8 MapTa

6 HmTHxoH 189,7 507,4 3026,0 15,9 MapTa

7 KaTTaKypFOH 161,6 420,9 3135,6 19,4 MapTa

8 ^ympa6oT 358,4 743,3 3281,0 9,1 MapTa

9 Hapnañ 202,5 524,2 3396,5 16,7 MapTa

10 nañapuK 184,1 493,8 3047,5 16,5 MapTa

11 nacTgapFOM 169,6 469,0 3758,4 22,1 MapTa

12 naxTanu 287,8 684,3 3384,2 11,7 MapTa

13 CaMapKaHg 204,6 771,0 5759,8 28,1 MapTa

14 Hypo6og 355,0 773,6 2878,9 8,1 MapTa

15 YpryT 99,6 302,9 2839,5 28,5 MapTa

16 TañnoK 237,2 691,6 4680,9 19,7 MapTa

17 CaMapKaHg Buno^TH 563,2 1643,4 5579,2 9,9 MapTa

2-^anBan MatnyMOTnapngaH KypHHu6 TypH6gHKH 2022 ñnn xH3Marnap xa^MHHH 2010 Hungarn xH3Marnap xa^Mnra TaKKocnaraHga энг MKopn ycnm KypcarrHHH YpryT, CaMapKaHg, nacTgapFOM, ^om6oh TyMaHnapnra TyFpn KenraH.

2-^agBa^

CaMaprçaHg BnoHTHga 2010-2022 Hn^apga apaTH^raH xi3MaT^ap

9

xa^MHHHHr gHHaMHKacH9

№ TyMaHnap 2010 ñnn 2022 ñnn 2022 nnngarn xH3MaTnap xa^MHHHHT 2010 nnngarn xH3MaTnap xaxMura Hnc6aTaH y3rapnmn

A^onn cOHH, MHHT Knmn Hkthco gnëTga 6aHgnap cOHH, MHHT Knmn ^paTnnraH xH3MaTnap xaxMH, Mnpg cyM A^onn XOH 6omnra TyFpH KenagnraH xH3MaTnap xaxMH, mhht cyM A^onn cOHH, mhht Kumn Hkthco gnëTga 6aHgnap cOHH, MHHT Kumn ^paTHnraH xH3MaTnap xaxMH, Mnpg cyM A^onn XOH 6omnra TyFpH KenagnraH xH3MaTnap xaxMH, mhht cyM

1 CaMapKaHg m. 399,7 215,7 1 203,4 2981,7 572,8 235,7 9 713,3 17115,9 8,0 MapTa

2 KaTTaKypFO h m. 77,8 40,3 36,9 469,5 93,4 36,1 529,7 5707,9 14,3 MapTa

3 OKgapë 121,2 44,8 35,5 282,7 169,1 64,7 787,0 4709,5 22,1 MapTa

4 EynyHFyp 150,0 55,1 39,0 256,0 197,5 74,4 607,7 3110,0 15,5 MapTa

5 ®om6oh 135,3 51,6 33,9 246,4 184,8 66,6 983,5 5386,1 29,0 MapTa

6 HmTHxoH 195,0 67,8 38,5 189,7 270,2 89,3 808,8 3026,0 21,0 MapTa

7 KaTTaKypFO H 219,9 85,7 36,2 161,6 287,9 98,8 894,0 3135,6 24,6 MapTa

8 ^ympa6oT 103,5 36,3 37,8 358,4 139,1 45,7 452,1 3281,0 11,9 MapTa

9 Hapnañ 170,2 64,4 35,7 202,5 223,4 84,1 751,6 3396,5 21,0 MapTa

10 nañapHK 202,9 71,7 38,0 184,1 266,9 88,4 803,3 3047,5 21,1 MapTa

9 CaMapKaHj bh.tohth craTHCTHKa 6omKapMacn Ma^nyMOTnapn acocnga mvc1.i.ih(|) tomohhj;ih Ty3nnraH. [Kupnm hv.ihI http://samstat.uz/uz/rasmiv-statistika/demographY-2 (Mypo^aaT KunnHraH BaKT 23/04/2023 nun coaT 14:59) . [Kupum hv.ihI

http://samstat.uz/uz/?preview=1&option=com dropfiles&format=&task=frontfile.download&catid=291&id=3135&Ite mid=1000000000000 (Mypo^aaT KunHHraH BaKT 23/04/2023 hh.i coaT 15:01)

11 nacTgapFoM 277,9 99,3 48,5 169,6 375,0 127,2 1 394,7 3758,4 28,7 Mapra

12 naxTaHH 121,8 50,4 35,6 287,8 150,0 53,1 504,3 3384,2 14,1 Mapra

13 CaMapKaHg 283,2 100,6 59,6 204,6 267,3 103,5 1 522,3 5759,8 25,5 Mapra

14 Hypoöog 116,8 45,8 42,8 355,0 159,4 57,0 454,3 2878,9 10,6 Mapra

15 YpryT 389,2 141,4 39,9 99,6 545,7 183,5 1 530,8 2839,5 38,3 Mapra

16 TataoK 154,7 59,0 38,0 237,2 215,7 81,4 997,5 4680,9 26,2 Mapra

17 CaMapKaHg BH.oaTH 3 119,0 1 229,9 1 799,3 563,2 4118,2 1 489,5 22 734,9 5579,2 12,6 MapTa

XycycaH WKopn ycraH TyMaH.apHH 2022 hh. 2010 ñn.ra HncöaTaH TaKKoc.araHga YpryT TyMaHH 38,3 MapTara, CaMapKaHg TyMaHH 25,5 MapTara, nacTgapFoM TyMaHH 28,7 MapTara, ^omöoh TyMaHH 29,0 MapTara ycraH. ammo Ko.raH TyMaH.apga xaM ycnm Ky3aTH.raH öy.caga axo.n ®;oh öomnra xH3Maraap xa^MHHH xncoö.araHga aHHa nacT (2-^agBan).

Xy^oca Ba TaK^u^ap. xy.oca HHKapnm MyMKHHKH 6aHg axo.HHHHr KynnnnHK khcmh yHyMgop MexHar 6n.aH 6aHg эмac. CaMapacn3 MexHar 6n.aH myFy..aHMoKga. XycycaH, ^omöoh TyMaHnga xaM 6aHg axo.n yHyMgop-caMapann MexHar 6n.aH 6aHg эмac. ByHgaH KypnHagnKH Knm.oK ^oñnapnga xaM xn3Mar Kypcarnm coxacuHH MyHocnö pnBo^naHTnpnm ynyH 6aHg axo.HHHHr yHyMgop-caMapann MexHar 6n.aH 6aHg KH.nmra эtтн6opнн Kaparnm 3apyp. fflyHgarnHa xu3MaT Kypcarnm coxacuHH ®:axoH aHgo3a.apnra mohiht xo.ga a.nn hhkh Maxcy.oT TapKuönga WKopn cypatT.ap 6n.aH ycnmnra Ba my opKa.n axo.n ^oh öomnra a.nn hhkh Maxcy.oT opTnmnra эpнmaмнз.

Ooñga^aHraH agaôuëT^ap pyñxaTH.

1. Ë.A6gy..aeB "Bo3op HKTncognëTH acoc.apn 100 caBo. Ba 100 ^aBoö" TomKeHT - "MexHar"- 1997 hh. 120 6eT.

2. Cmht A. Hcc.egoBaHne o npnpoge h npuHHHax öoraTcTBa HapogoB. M.: 3kcmo, 2009. - C.104.

3. MyxaMMegoB M. M. Ba 6omKa.ap. Xn3Mar Kypcarnm coxacn Ba Typn3MHH pnBo^naHTHpnmHHHr Ha3apnñ acoc.apn. MoHorpa^na. - CaMapKaHg: Zarafshon, 2017. - 316.

4. KoT.ep, O., MapKeTHHr MeHeg^MeHT. 3kc npecc-Kypc. 2-e H3g. / nep. c aHr.. nog peg. Bo^yK C. r. Cn6.: nuTep, 2006. - 464 c.

5. TyxnneB H.C., X,añnT6oeB P., H6ogy..aeB H.E., AMpnggnHoBa P.C. Typn3M acoc.apn: YKyB KynnaHMa - C.: CaMHCH, 2010 - 247 6.

6. Ohh.ob H. Bo3op MyHocaöaT.apn mapouTnga xn3MaraapHHHr Typ.apn Ba y.apHHHr TaBcn^n. // Xn3Mar KypcaTnm, cepBnc Ba Typn3M coxanapnHH pnBo^naHTHpnm: MyaMMo.ap Ba y.apHHHr eHHM.apn. MoHorpa^na. T.: "IQTISODIYOT-MOLIYA", 2008, 37-6.

7. http://www.uzavtoYul.uz/uz/post/prezident-talim-tizimidagi-islohotlarning-borishi-boyicha-majlis-otkazdi.html

8. CaMapKaHg BH.oaTH cTarncTHKa öomKapMacn Mat.yMoT.apH acocnga Myannn^ ToMoHHgaH Ty3H.raH,

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.