Научная статья на тему 'ХИТОЙ ВА ҚАТАР: СИЁСИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ'

ХИТОЙ ВА ҚАТАР: СИЁСИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ Текст научной статьи по специальности «Политологические науки»

CC BY
65
13
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
Хитой / Қатар / Форс кўрфази / ташқи савдо / экспорт / импорт / ялпи ички маҳсулот. / China / Qatar / Gulf / foreign trade / export / import / gross domestic product.

Аннотация научной статьи по политологическим наукам, автор научной работы — Хужаев, Б.М.

Ушбу мақолада Хитой ва Форс кўрфази, хусусан Қатар давлати ўртасидаги сиёсий-иқтисодий алоқалар ёритилган. Икки мамлакатнинг экспорт-импорт таркиби таҳлил қилинган. Мамлакатларнинг бир-бири учун устувор соҳалар алоҳида ўрганиб чиқилган

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

CHINA AND QATAR: CHARACTERISTICS OF POLITICAL AND ECONOMIC RELATIONS

This article describes the political and economic relations between China and the Persian Gulf, especially the state of Qatar. The export-import structure of the two countries is analyzed. The mutual priority areas of the countries are studied thoroughly.

Текст научной работы на тему «ХИТОЙ ВА ҚАТАР: СИЁСИЙ-ИҚТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРНИНГ ЎЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ»

ХИТОЙ ВА КАТАР: СИЁСИЙ-ЩТИСОДИЙ МУНОСАБАТЛАРНИНГ

УЗИГА ХОС ХУСУСИЯТЛАРИ

d 10.24412/2181 -1784-2021 -1 -725-728

Б.М.Хужаев

Узбекистан халкаро ислом академияси Халкаро хамкорлик булими бошлиги

Аннотация. Ушбу мацолада Хитой ва Форс курфази, хусусан Цатар давлати уртасидаги сиёсий-ицтисодий алоцалар ёритилган. Икки мамлакатнинг экспорт-импорт таркиби таулил цилинган. Мамлакатларнинг бир-бири учун устувор соуалар алоуида урганиб чицилган.

Калит сузлар: Хитой, Цатар, Форс курфази, ташци савдо, экспорт, импорт, ялпи ички маусулот.

Annotation. This article describes the political and economic relations between China and the Persian Gulf, especially the state of Qatar. The export-import structure of the two countries is analyzed. The mutual priority areas of the countries are studied thoroughly.

Keywords: China, Qatar, Gulf, foreign trade, export, import, gross domestic product.

Форс курфази нефт ва газ ресурсларга бой минтака хисобланиб, дунё нефт захирасининг 48.3%, газ захирасининг эса, 40.3% кисми айнан шу худудда жойлашган1. Курфаздаги Эрон, Саудия Арабистони, Ирок, Кувайт, Бирлашган Араб Амирликлари каби нефт казиб олувчи мамлакатлардан бири булган Катар

табиий газ захиралари буйича дунёда Россия ва Эрондан кейин учинчи уринни

" 2 эгаллайди2.

Катар иктисодиётининг асосини нефт-газ саноати ташкил этади. Углеводород экспорти эвазига олинган даромадлар хажмининг доимий ошиб бориши натижасида, амирлик сунгги йилларда инфраструктурани ривожлантиришга каратилган лойихаларга ун миллиардлаб доллар сарфлаётганини куриш мумкин. Асосий эътибор транспорт инфраструктураси

1 BP Statistical Review of World Energy 2021. London. 2021. P. 34.

2 В. Исаев. Государство катар в современном мире. Мировая экономика и международные отношения, № 4, 2014, c. 125.

объектлари, турар жойлар куриш, айникса согликни сакдаш ва спорт сохаларига каратилмокда. Буни эса, куп жихатдан 2022 йидда футбол буйича жахон чемпионатига мезбонлик килиш айнан амирлик зиммасига тушгани билан изохлаш мумкин. Бундай юкори савиядаги спорт тадбири Якин Шарк минтакасида биринчи бор утказилишидир. Шу сабаб, мазкур тадбир мезбон мамлакатнинг дунё давлатлари уртасидаги нуфузини оширишига шубха йук3.

Амалга оширилаётган самарали ислохотлар натижасида Катар юкори иктисодий курсаткичларга эришмокда. Хусусан, 1999-2017 йилларда харид кобилияти паритети буйича Катар ялпи ички махсулоти баркарор усиш курсаткичларини кайд этиб, 12.3 млрд. доллардан 339.5 млрд. долларга етган4.

2019 йилда иктисодий ракобатбардошлилик курсаткичи буйича 141 мамлакат орасида Катар 29-уринни эгаллади. Бу Бирлашган Араб Амирликларидан кейин Форс курфази минтакасидаги иккинчи курсаткич хисобланади5.

АКШ, Саудия Арабистони ва Эрон билан муносабатларда мувозанатни саклаган холда Форс курфази мамлакатлари билан яхши кушничилик сиёсатини юритиши хамда Форс курфази араб давлатлари хамкорлиги кенгаши, Араб давлатлари лигаси ва бошка куптомонлама тузилмалар доирасида олиб борилаётган фаол сиёсат Катарни минтакадаги энг нуфузли давлатлардан бирига айлантирди.

Амирликнинг сунги йиллардаги ташки сиёсатига эътибор каратилса, экспорт асосан Япония, Жанубий Корея, Х,индистон ва Хитой хиссасига, импорт эса, АКШ, Хитой, Х,индистон ва Германия каби мамлакатлар хиссасига тугри келишини кузатиш мумкин6. Бу эса, Катар ташки савдосида бошка ривожланган иктисодиётга эга мамлакатлар каторида Хитой хам мухим рол уйнашини англатади.

Шу уринда, Хитойнинг Форс курфази мамлакатлари билан узаро хамкорликни тобора ривожлантиришга интилаётганини кайд этиш лозим. Бинобарин, бу минтака мамлакатлари билан муносабатлар Хитой ташки сиёсатида ута мухим уринни эгаллайди.

Бирок, тадкикотчиларнинг фикрига кура, 1990 йилларгача Хитой Форс курфази минтакасидаги вокеаларнинг узгаришига таъсир курсатмаган.

3 Э. Касаев, Катар - активный спонсор «арабской весны»: предпосылки, последствия и российский фактор, Россия и мусульманский мир 2015 - 3 (273), Москва 2015. С. 123.

4 http://www.indexmundi.com/g/g.aspx?c=qa&v=65

5 World Economic Forum - The Global Competitiveness Report 2019. P. 15.

6 Qatar in Figures 2020. Planning and Statistics Authority. P. 47.

Масалан, Якин Шарк масалалари буйича Лондон иктисодиёт мактаби профессори Фред Халидайнинг фикрича, Якин Шаркнинг замонавий тарихини якин вактгача Хитой мавзусига тухталмасдан ёзиш мумкин булган. Россиялик дипломат, Москва давлат халкаро муносабатлар институти профессори С.З.Жизнин 1980 йилларнинг иккинчи ярмидан Хитой энергия экспортчисидан импортчисига айланганини ёзади. Бунда энергетика сохасида хавфсизликни таъминлаш, шунингдек, нефт импортини диверсификация килиш, мамлакатга углеводород ресурсларининг баркарор этказиб бериш, чет элдаги давлат нефт компаниялари фаолиятини дипломатик куллаб -кувватлаш ташки сиёсатнинг асосий вазифаси сифатида белгиланди.

Хитойнинг Форс курфази мамлакатларининг табиий бойликларига булган кдзикдши унинг энергия хом ашёсига булган катта эхтиёжи хамда иктисодий ривожланишнинг тез суръатлари билан бевосита боглик;. Форс курфази халигача Хитой учун Ангола, Россия, Козогистон, Бразилия, Венесуела, Въетнам, Гарбий Африка ва Марказий Осиёнинг баъзи мамлакатларидан етказиб бериладиган нефт хажмини оширишга булган уринишларга карамай асосий энергия экспорт килувчи минтака хисобланади7.

ХХ1 аср бошларида Хитойнинг жадал иктисодий ривожланиши мамлакат дипломатиясининг фаоллашишига олиб келди. "Дунё устахонаси" хисобланган Хитой уз махсулотлари учун тинимсиз янги бозорларни кидирмокда ва экспорт географиясини кенгайтирмокда. Бу эса, дунёнинг турли минтаккалари билан сиёсий-иктисодий муносабатларни мустахкамлашни такозо этади.

Форс курфази минтакасининг Хитой учун ахамияти учта омил билан боглик. Биринчидан, Хитой дунёдаги энг йирик нефт импортчиларидан бири булиб, унга "кора олтин"нинг катта кисмини Якин Шарк мамлакатлари етказиб беради. Иккинчидан, Якин Шарк минтакаси Хитой товарлари учун энг йирик бозорлардан биридир. Учинчидан, Хитой хавфсизлик масалалрида хам узаро хамкорликни кучайтириш тарафдоридир8.

Шу сабабли, хозирги кунда Хитой ва Катарнинг узаро муносабатлари катор сохалар, хусусан энергетика, инвестициялар, савдо-сотик ва хавфсизликни таъминлаш борасида тобора кенгайиб бормокда.

Икки мамлакат уртасидаги узаро муносабатларнинг ривожланиш боскичларини учта асосий даврга булиш мумкин: биринчиси 1988 йил икки

7 М.Ф. Ильминская, Регион Персидского залива как зона геополитических интересов Китая. https://cyberleninka.ru/artide/n/region-persidskogo-zaliva-kak-zona-geopoliticheskih-interesov-kitaya/viewer

8 А.И. Александров О политике Китая в регионе Персидского залива. http://www.iimes.ru/?p=24319.

MaMnaKaT ypTacuga gunnoMaruK anoKanap SomnaHraHHgaH to 1999 fiunrana coSu; aMup X,aMag On CoHufiHHHr XuTofi Xan; PecnySnHKacura Tampu^ SyropraH nafiTrana SynraH gaBp. ByHga hkkh MaMnaKaTHHHr Typnu coxanapgaru xaMKopnHK canoxuaTH Ba HMKoHuaTnapu ypraHHnraH, afiHH;ca, энеpгетнкa, He^T-KHMë Ba caBgo Syfiuna uxTucocnamraH generaцнaпap hkkh MaMnaKaT ypTacuga anMamunraH. Hkkhhhh SocKHHHHHr SomnaHHmura coSu; aMupHHHr XuTofira HaBSargaru Tampu^H caSaS SynraH. AfiHaH my Tampu^ gaBoMHga hkkh ToMoHnaMa MyHocaSarnapHHHr MycTaxKaM nofigeBopu aparunraH, my SunaH Supra hkkh MaMnaKaT ypTacuga HKTHcogufi, cuëcufi, MagaHHfi Ba Som;a Typgaru xaMKopnuKHH y3uga aKC эттнpyвнн ;arop SuTHMnapra hm3o HeKHnraH. Yhhhhh Sockhh, hkkh ToMoHnaMa MyHocaSaTnap Tapuxugaru энr MyxuM Sockhh SynuS, 2014 fiunHHHr HoaSp ofiuga, aMHp fflafix TaMHM On CoHufiHHHr Xmofira Tampu^H SunaH SomnaHraH. YHga hkkh ToMoHnaMa MyHocaSaTnap my Tapu;a hhkh, MHHTa;aBHfi Ba xan;apo axaMHaTra эra SynraH ;ymMa geкnapaцнa HM3onaHgu Ba ano;anap crparerHK mepHKnHK cu^arugaru aHru SocKHHra KyTapungu.

Hkkh MaMnaKaT ypTacugaru caBgo xa«MH 2011 fiunga 5,8 Munnuapg gonnapgaH 2014 fiunga 10 Munnuapg gonnapra KyTapungu.9 Karap XuTofira TaSuufi ra3 eTKa3uS SepyBHHnap opacuga Caygua ApaSucTOHHgaH KefiHH hkkhhhh ypHHga Typagu Ba MaB^yg эxтнё^нннr 20%gaH opthfhhh TatMHHnafigu. AMupnuKHHHr He^T Ba ra3 coxacugaru fiupuK KoMnaHHacu xucoSnaHraH Karap neTponeyM y3 fiyHanumugaru Sup ;arop XuTofi KoMnaHHanapu SunaH ;ymMa KopxoHanapra эranнк Kunagu xaMga hkkh MaMnaKarga aHru MaHSanapHH KHgupum, ;a3uS onum Ba ;afiTa umnam nofiuxanapuHH aManra omupagu.

Y3apo caBgo guHaMHKacu 2018 fiunHHHr SupuHHH Hoparuga Karap Ba XuTofi ypTacugaru ToBap afiupSomnam xa^MH 2017 fiunHHHr my gaBpura HucSaraH 45 %ra omraHnurHHH KypcarnoKga. Xyggu my gaBpga XuTofiHHHr Karap yMyMHfi caBgocugaru ynymu 27 %ra omgu. EyHgaH Tam;apu, XuTofi 2022 fiunga KaTapga SynuS yTaguraH ^yrSon SyfiHHa ®;axoH HeMnuoHaru yHyH KypunaëTraH "^ycaun" cTaguoHH, ^oxagaru X,aMag nopTH Ba aMupnuKHHHr Som;a HH$pary3unMa nofiuxanapuga $aon umTupoK этмoкga10.

Xynoca cu^arnga TatKHgnam MyMKHHKH, XuTofi Ba Karap ypTacugaru MyHocaSaTnap cyHru fiunnapga KeHrafiuS, aHru gapa^ara KyTapunraH. By gaBnarnap ToMoHHgaH onuS SopunraH pa;oSarSapgomnHKHH omupum Ba экcnopтra fiyHanTupunraH cuëcaTHHHr Hara^acHgup.

9 https://beijing.embassy.qa/en/china/qatar--china-relations

10 https://www.lowyinstitute.org/the-interpreter/china-s-rising-interests-qatar

728

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.