Научная статья на тему 'Хитой қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлар ва уни мутаносиб ривожлантириш йўналишлари'

Хитой қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлар ва уни мутаносиб ривожлантириш йўналишлари Текст научной статьи по специальности «Экономика и бизнес»

CC BY
512
73
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
режали хўжалик / аграр сиёсат / аграр ислоҳот. / planned economy / agricultural policy / agrarian reform.

Аннотация научной статьи по экономике и бизнесу, автор научной работы — Олимжонова Шоира Олимжоновна

Мақолада қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлар ва уни мутаносиб ривожлантиришнинг Хитой тажрибаси ўрганилган. Бугунги кунда қишлоқ хўжалик корхоналари ўртасидаги кооперация алоқаларини ривожлантириш бўйича Хитой тажрибасидан фойдаланиш муҳим аҳамият касб этади.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

REFORM AGRICULTURE OF CHINA AND THE DIRECTION OF ITS PROPORTIONAL DEVELOPMENT

There is studied in the article the Chinese experience in reforming of agriculture and its balanced development. Currently, implementing of the Chinas experience for the development of cooperation between enterprises of agriculture is provides significant importance.

Текст научной работы на тему «Хитой қишлоқ хўжалигидаги ислоҳотлар ва уни мутаносиб ривожлантириш йўналишлари»

Олимжонова Ш.,

Мирзо УлуFбек номидаги Узбекистон Миллий университети «Иктисодиёт назарияси» кафедраси доценти вазифасини бажарувчи, иктисод фанлари номзоди

ХИТОЙ КИШЛОК ХУЖАЛИГИДАГИ ИСЛО^ОТЛАР ВА УНИ МУТАНОСИБ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

ОЛИМЖОНОВА Ш. ХИТОЙ К,ИШЛОК, ХУЖАЛИГИДАГИ ИСЛОЦОТЛАР ВА УНИ МУТАНОСИБ РИВОЖЛАНТИРИШ ЙУНАЛИШЛАРИ

Маколада кишлок хужалигидаги ислох,отлар ва уни мутаносиб ривожлантиришнинг Хитой тажрибаси урганилган. Бугунги кунда кишлок хужалик корхоналари уртасидаги кооперация алокаларини ривожлантириш буйича Хитой тажрибасидан фойдаланиш мух,им ах,амият касб этади.

Таянч иборалар: режали хужалик, аграр сиёсат, аграр ислох,от.

ОЛИМЖОНОВА Ш. РЕФОРМЫ СЕЛЬСКОГО ХОЗЯЙСТВА КИТАЯ И НАПРАВЛЕНИЯ ЕЕ ПРОПОРЦИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ

В статье изучен китайский опыт реформирования сельского хозяйства и его пропорционального развития. В настоящее время использование опыта Китая по развитию кооперационных связей между предприятиями сельского хозяйства имеет важное значение.

Ключевые слова: плановое хозяйство, аграрная политика, аграрные реформы.

OLIMJONOVA SH. REFORM AGRICULTURE OF CHINA AND THE DIRECTION OF ITS PROPORTIONAL DEVELOPMENT

There is studied in the article the Chinese experience in reforming of agriculture and its balanced development. Currently, implementing of the Chinas experience for the development of cooperation between enterprises of agriculture is provides significant importance. Keywords: planned economy, agricultural policy, agrarian reform.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

Бугунги кунда Хитой цишлоц хужалигини ислоу цилиш ва ривожлантириш усуллари уацидаги масала фаол мууокама цилинмоцда. Мамлакатнинг уозирги пайтдаги уолати куп жиуатдан озиц-овцат хавфсизлигини таъминламоцда. Чунки озиц-овцат охирги йилларда мууим стратегик товарлар цаторига фаол силжиди. Аграр сиёсат муам-моларининг халцаро даражада мууокама цилиниши шу жиуатдан турли давлат таълимотларининг узаро царши курашлари, охир-оцибатда эса аграр ривожланишнинг турли стратегияларини цуллаб-цувватловчи давлатлар цатъий ицтисодий курашишидан далолат беради.

Хитой аграр ислохотларнинг алохида йулини танлаган. Бу ерда ижтимоий ти-зимни узгартириш эмас, балки унинг кам-чиликларини тугатиш вазифаси куйилади. Хитойда ер масаласини хал килиш алохида урин тутади. Пудрат шароитидаги ер участ-калари дехкон хонадонларига берилган. Кишлок хужалигидаги оилавий пудратнинг афзаллиги унинг ишлаб чикаришни ривож-лантиришда дехкон хонадонларининг мод-дий манфаатдорлигини раFбатлантиришга лаёкатидир. Оилавий пудрат тизими ву-жудга келиш ва такомиллашиш давридан утиб, кишлокда ишлаб чикаришни ташкил килишнинг асосий шакли булиб колди. Бу бир томондан, жамоавий иктисодиётни мустахкамлади ва кучайтирди, бошка томондан эса хусусий-якка соха, кушма корхоналар ва ишлаб чикариш бирлаш-маларининг жадал суръатлар билан ривож-ланишига олиб келди1.

Хитой Агросаноат мажмуаси (АСМ)да турли мулк шаклларини бирлаштирадиган ва ижтимоий мулкчилик етакчи холатини саклайдиган табакалаштирилган тизимга утиши юз берди. Мамлакатда жамоа мулк-чилигини руёбга чикаришнинг турли шакл-лари тизими шаклланди, унинг негизида катта кизикиш ва куп сонли мунозараларни

1 Мао Гэсунг. Система семейного подряда -основа эффективной формы реформирования аграрного сектора в КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал», 2002, № 2. -С. 39-42.

келтириб чикараётган турли-туман икти-содий жараёнлар ривожлана бошлади.

Иктисодий тартибга солишнинг янги механизми иктисодиёт субъектлари иктисодий хулк-атвори анъанавий шаклларини узгартирди, унинг ривожланишини хара-катлантирувчи куч булиб колди. Бозор тек-ширув ва назоратнинг энг катъий ва хаддан ташкари самарали воситаси булиб колди. Бунда ижтимоий режали бозор тулик очик, тусикларсиз ва уЙFун амал киладиган, мам-лакат иктисодиётини янада юксалтириш максадида давлат томонидан тартибга со-лиш тадбирларини самарали куллаш имко-ниятини берадиган тизим хисобланади.

Бирок ислохотлар бошланган пайт-дан бошлаб деярли 40 йил утганлигига карамасдан, бутун мамлакат иктисодиётида ва хусусан, кишлок хужалигида яна куп-лаб муаммолар, шу жумладан, янги утка-зилаётган ислохотлар билан келиб чиккан муаммолар хал килинмай колмокда. Исло-хотларнинг навбатдаги боскичи бошлан-ди ва оралик натижаларни жамлаш, «тор жойлар»нинг тахлилини олиб бориш ва ол-динга янада муваффакиятли силжиш учун тавсиялар ишлаб чикиш зарур булмокда.

Ислохотлар жараёнида тартибсизликлар-га чек куйиш, ислохотлар барча тадбирла-рининг мувофиклашганлиги ва мажмуа-вийлигини хамда уни амалга оширишнинг режалаштирилганлиги, тартибланганлиги, боскичма-боскичлигини таъминлаш такозо этилади.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

Аграр сох,ада иктисодиёт турларининг таккослама тах,лилини бешта асосий бел-гисидан фойдаланган х,олда келтириш мумкин. Булар: мол-мулк муносабатлари, карорлар кабул килиш, тартибга солиш ме-ханизми, манфаатлар ва х,аракатлантирувчи кучлар, ташкилий таркибдир1.

Биринчи тури х,арбий коммунизмни на-турал таъминлаш тизими булиб, бунда товар-пул муносабатлари ва бозор меха-низми тулик бартараф килинди.

Иккинчи тури анъанавий марказлашган режалаштириш булиб, бунда индивид ва давлат уртасида х,али товар-пул муносабатлари амал килмайди, бунда бозорнинг роли арзимас булади.

Учинчи тури такомиллашган, марказдан режалаштириладиган иктисодиёт булиб, бу ерда асосан, анъанавий марказлашган режалаштиришнинг асосий белгила-ри сакланиб колган. Бирок микродаража-да карорлар кабул килиш х,укуки кисман корхоналарга утказилди. Жамоавий мулк-чиликка нисбатан сиёсатда турли даража-даги кучсизланиш булган, ягона шахсий хужаликнинг амал килишига йул куйилган, бозор тартибга солишининг кулланиш сох,аси бир мунча кенгайтирилган.

Туртинчи тури режали хужалик булиб, унда режали тартибга солиш бозор ме-ханизмига кушилади. Унинг хусусиятлари шундаки, макроиктисодий карорлар кабул килиш х,укуки марказлашган, давлат халк хужалигининг бутун иктисодий фаолияти-га тегишли стратегик карорларнинг кабул килинишини уз кулида мужассамлашти-ради. К,ишлок хужалиги ва бошка корхо-наларнинг жорий хужалик фаолиятига тегишли карорлар корхоналар томонидан, асосан, мустакил равишда кабул килинади.

Бешинчи тури бозор-социалистик ик-тисодиёти деб аталади. Бу ерда ижти-моий мулкчилик жамоавий хужаликни амалга оширадиган мустакил узини-узи

1 Мао Гэсунг. Особенности реформирования аграрного сектора КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал», 2002, № 1. -С. 29-31.

бошкарувчи субъектлар мажмуини узида мужассамлаштиради, ягона хужаликнинг кенг ривожланиши ва хусусий хужаликнинг чекланган амал килишига йул куйилади. Бу турнинг хусусиятлари шундан иборат-ки, уч даражада, макро-, микро- ва уй ёки якка хужалик даражасидаги иктисодий фаолият туFрисида карорларнинг кабул килиниши ва бажарилиши бозор воси-таси оркали юз беради. Иктисодиётнинг бу тури маълум ижтимоий-тарихий ша-роитларда юзага келади. Чунки бу ерда иктисодиётнинг амал килиши бозор хужалиги хоссалари билан тавсифланади, у бозор хужалиги учун мукаррар нуксонлар билан ажралиб туради. Мазкур тур ша-роитида микроиктисодиёт сох,асида эри-шиладиган айрим муваффакиятлар макро-иктисодиётдаги салбий натижалар билан кадрсизланади.

Социализм социалистик бозор иктисо-диёти моделини кайта изох,лаш жараёни-да Хитойда «социалистик товар хужалиги концепцияси» ва «социализм бошланFич боскичи концепцияси» вужудга келиб, улар Хитойнинг иктисодиёт назарий тизи-ми х,исобланади. Социалистик иктисодиёт товар иктисодиёти х,исобланади ва бу Хитойдаги иктисодий ислох,от - бозор-нинг йуналтирувчи роли социалистик йул буйича ривожланишини англатади2.

Мамлакатдаги исло^отларнинг мулкчилик таркибига, карорлар кабул килиш, тартибга солиш, манфаатлар ва х,ара-катлантирувчи кучлар, ташкилий таркиб-га татбикан максадли модели куйидаги белгилари билан тавсифланади. Мулкчилик таркиби мулкчилик турли шаклларини бирлаштиради, яъни куп каватли таркиб-ни мужассамлаштириб, унинг асосини со-циалистик давлат ва жамоа сектори таш-кил килиши керак. Ягона-шахсий ва кичик давлат-капиталистик секторлари кушимча булиб хизмат килади.

2 Уша жойда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

Иктисодиёт сохасида карорлар кабул килиш механизми давлат даражасида, кор-хоналар ва алохида ишловчилар даражасида карорлар кабул килиш механизмининг куп поFонали таркибини хосил килади. Шу оркали халк хужалиги уЙFун ва туFри йуналишда ривожлантирилган.

Иктисодиётни тартибга солиш механизми режали тартибга солиш асосий роль уйнаши шароитида режа ва бозорнинг узаро кушилиб кетадиган таркибини уз ичига олади. Манфаатлар таркиби давлат, жамоа ва шахсий манфаатларни бирлашти-ради. Иктисодиётни бошкариш ва ташкил килишнинг ташкилий таркиби уз иктисодий фаолиятини унинг ички алокаларига мувофик ташкил киладиган йирик, уму-лаштирилган ишлаб чикариш объектив эхтиёжларига жавоб бериши керак. Маз-кур турдаги иктисодиётда асосий нисбат ва мутаносибликларни бевосита ва билвосита режалаштириш ёрдамида давлат назорат килиши мумкин.

ХХРда социалистик товар хужалиги, энг аввало, ижтимоий мулкчиликка асосла-нади. Бунда ишлаб чикариш воситаларига ижтимоий мулкчилик социалистик иктисодий тузумнинг мохиятли белгисини ташкил килади. Социалистик ижтимоий мулк-чиликнинг аник шакллари ва хужалик юритиш усуллари жуда турли-туман ва тур-ли мулкчилик таркибларини, шу жумладан, ягона шахсий хужалик юритиш, биргалик-даги фаолиятнинг барча турларини хамда хусусий тадбиркорликнинг айрим унсур-ларини шакллантириши мумкин. Бозор-ракобат-самарадорлик тескари алокаси ёрдамида иктисодиётни тартибга солишнинг янги механизми иктисодий хулк-атворнинг анъанавий шаклларини узгартиради, иктисодиёт ривожланишини жадаллашти-ришнинг харакатлантирувчи кучи булиб колади.

Бозор маъмурий аралашув исталган шаклига караганда, текширув ва назорат самарали воситаси булиб колади. Бун-

да социалистик режали бозор тулик очик, тусикларсиз ва уЙFун амал киладиган тизим хисобланади.

Ислохот асосан, директив режалашти-ришнинг асосийси сифатида йуналтирувчи режалаштиришга кейинги утишлар би-лан аста-секин торайтириб бориши зарур. Ислохотлар бориши билан «бозор» хажми кенгаяди. Нафакат истеъмол неъматла-ри, балки ишлаб чикариш воситалари хам бозорга чикарилиши керак булган товар-лар хисобланади. Бундан ташкари, ишлаб чикариш омиллари, пул, ахборот, мехнат ва х.к.лар бозорлари хам амал килади. Шундай килиб, аста-секин янги тушунча - «социа-листик бозор тизими» шаклланади. Социа-листик товар хужалиги шароитида бевосита давлат томонидан назорат килиниши керак булган кам сонли монополлашти-рилган товарлар ва мехнатга булган нарх-ларни истисно этганда, бошка товарлар ва мехнат нархлари бозор талаби ва таклифи-ни хисобга олиб, ишлаб чикарувчи ва ис-теъмолчи уртасида урнатилади. Шу сабаб-ли нарх белгилаш жараёни, асосан, давлат томонидан макротартибга солиш ва макро-назорат шароитида бозорда автоматик ра-вишда амалга ошириладиган жараён булиб колиши керак. Режанинг бозор билан тар-кибий боFликлиги макро- ва микродаража-да «давлат бозорни тартибга солади, бозор корхонани йуналтиради» формуласида кел-тирилган. Шу тарика корхона хулк-атвори, бозор механизми ва давлат бошкаруви - асоси бозор механизми булган тизим-нинг ушбу уч асосий буFинлари таркибий жихатдан узаро боFланади.

Социалистик бозор иктисодиёти тизими-ни яратишда макроиктисодий бошкарувни яхшилаш ва кучайтиришга катта ахамият каратилади. Иктисодий ривожланишнинг узок муддатли режа ва прогнозларини ишлаб чикиш ва таъминлаш, комплекс ба-лансларни амалга ошириш, иктисодий ри-вожланишни таъминлаш, мухим объектлар курилишини таъминлаш, иктисодиёт тарки-

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

бини макбуллаштиришни раFбатлантириш макротартибга солиш ва макроназоратнинг мухим воситаларидан бири сифатида дав-лат режалаштиришининг асосий вазифала-ридан хисобланади.

1978 йилдан кейин 9-беш йиллик (19962000 йй.) анъанавий-экстенсив, ресурс-мехнат сарфига эга булган усишдан интенсив, фан-техника ва капитал сиFимли усишга утган иктисодиёт ривожланишида бурилиш пайти булди. Бу даврда инфляция чекланишга учради, кулай инвестиция мухити яратилди ва молиявий сиёсатни фаоллаштириш буйича чоралар курилди. ЯИМнинг уртача йиллик усиши 8,3%га етди, кишлок хужалигининг улуши эса 1999 йилда ЯИМ умумий улушининг 17,7%ини ташкил этди. Йиллик Fалла йиFими 500 миллион т. га якинлашди. Зарурий ечимини кутаётган муаммолар 10-беш йилликни режалашти-риш стратегияси ва доираларини белгила-ди. Очиклик сиёсатини кенгайтириш, савдо ва илмий-техника алокаларини ривожлан-тириш иктисодий усиш ва фан-техника тараккиётининг кучли раFбатлантирувчиси булиб колмокда. Режавий, молиявий, кредит-пул усулларини х,амда нарх белги-лаш, солик-бюджет тизими, валюта курси ва бошка иктисодий дастаклардан фойда-ланишни уз ичига оладиган макротартибга солиш ва назорат асосий бошкарув усули булиб колмокда1.

Шу тарика ХХР узи ташкил этилган-дан кейин 50 йил давомида кишлок иктисодиётини ривожлантириш, халк турму-шини яхшилаш, узига хос булган социалис-тик кишлокни ривожлантириш йулларини излаш ишида катта муваффакиятларга эришди. Унинг учун куйидагилар хос эмас: марказлаштириш ва оилавий пудрат усту-ворлигига эга булган номарказлаштириш-ни биргаликда кушадиган, кабул килинган ижтимоий мулкчилик ва хужалик юритиш-га эга булган турли мулкчилик шаклларини

1 Мао Гэсунг. Особенности реформирования аграрного сектора КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал», 2002, № 1. -С. 29-31.

биргаликда ривожлантиришнинг асосий иктисодий тизими; мех,нат таксимоти усту-ворлигига эга булган турли ишлаб чикариш омилларини бирлаштирадиган таксимот тизими; иктисодий, х,укукий ва маъмурий усуллардан фойдаланишни кушиб олиб борадиган бозор механизмлари ва мак-ротартибга солиш тизими устуворлигига эга булган кишлок хужалиги махсулотлари обороти тизими.

Хитойда дунё ахолисининг амалда чорак кисми (1 млрд. 277 миллион киши) яшайди. Уларнинг купчилигини ер билан жуда кам таъминланган (хайдаладиган ерлар майдо-ни 100 миллион га, яйлов ва утлоклар 319,3 миллион га булган шароитда бир х,овлига 0,4 га туFри келади) дехдонлар (1999 йилда 76%ни) ташкил этади2.

Кишлок хужалигидаги социалистик деб аталмиш ислохотлар Хитойда ХХ асрнинг 50-йилларидан кейин амалга оширилди. 1960 йилда халк коммуналари тузилган-дан кейин «асос сифатида бригадали уч буFинли мулкчилик» киритилди. 5 милли-ондан ортик ишлаб чикариш бригадалари умумий сонидан факат тахминан 10-20%и нисбатан яхши хужалик юритишди. «Уму-мий козон», деб аталган нуксонли амали-ёт дехконлар оммасига халокатли таъсир курсатди3.

Кишлок хужалиги сохасида янги иктисодий сиёсатга утиш 1978 йилдан бошлан-ди. Асосий кучлар давлат Fалла харидла-ри доимий хажмини киритиш ва кишлок хужалиги ишлаб чикариш воситаларига нархларни пасайтириш ёрдамида кишлок хужалигининг юксалишини таъминлаш-га каратилди. Ислохотлар жараёнида халк коммуналари бекор килинди, аммо ер ва ишлаб чикариш асосий воситаларига жа-моа мулкчилиги сакланиб колинди. Пудрат шароитидаги ерлар уларни кайта ишловчи дехкон хонадонларига берилди. Бу ижара

2 http://cu-4.narod.ru/index.files/Economika/ Chinaekref.htm

3 http://cu-4.narod.ru/index.files/Economika/ Chinaekref.htm

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

оркали амалга оширилиб, унинг шароитла-ри ягона шахсий, тула хужалик эркинлиги-га эга булган жамоавий ижарачиларга тенг хукуклар хамда мехнат натижаларига эга-лик хукуки оркали таъминланди.

1978 йилда Хитой ЯИМ умумий тарки-бидаги ялпи кишлок хужалиги махсулоти 24,8%ни ташкил этди, 1982-1983 йилларда эса 29,9% га кадар усди. Бу макроиктисодий мухитда кишлок хужалигини интенсив ри-вожлантириш учун етарли даражада кулай шароит яратилди. Кишлок хужалигида иш-лаб чикаришнинг уртача йиллик усиши 1979-1981 йилларда 5,6%ни, шу жумладан, дон ишлаб чикариш 2,%1, пахта 11%, гушт 13,8% ва ёF 25% ни ташкил этди.

Бу даврда халк хужалиги таркиби яна-да такомиллашди. 1984 йилнинг охири-га келиб, дехкон хонадонларининг 96,6%и тулик пудратга утказилди. Бирок 3-йил-лик пудратнинг киска муддатлари ерлар-дан вахшийларча фойдаланишни раFбат-лантирди ва кишлок хужалигига йирик капитал куйилмаларга олиб келмади.

Оилавий пудрат жавобгарлиги тизими-нинг ривожланиши ва Хитой кишлокларида ихтисослашган хонадонларининг пайдо булиши билан шакллари ва даражалари буйича турли-туман, янги турдаги хужалик бирлашмалари узлуксиз яратилди. Улар орасида дехконларнинг узаро бирлаш-малари, дехкон бирлашмалари, жамоа хужаликлари ва давлат корхоналари хам учрайди.

1984 йилда кишлок хужалигидаги исло-хотларнинг иккинчи боскичи бошланди. Монопол харидлар ва тайёрловлардан воз кечиш, харид килинадиган махсулотлар хажмининг бир вактда пасайиши ша-роитида контрактация тизимига утиш; дехкончиликнинг тула хужалик хисобига утиши ислохотлар иккинчи боскичининг асосий тадбирларидир. Бундан ташкари, далачиликда пудрат шартномаларининг муддатлари 15-25 йилгача, боFдорчиликда ва урмончиликда эса 25-30 йилгача оши-

рилди. Бу мулкчилик таркибида туб узга-ришларга олиб келди: агар ХХ асрнинг 70-йилларнинг охирида кишлокдаги жамоа мулкчилигида тахминан 90% асосий ишлаб чикариш фондлари турган булса, 1985 йилда 42,3%и колди. Дехкончилик хонадон-лари 1985 йилда асосий ишлаб чикариш фондларининг 55%ига эгалик килган булса, хужалик бирлашмаларининг хиссасига 1,8%и, ягона шахсий корхоналарига бу фондларнинг деярли 0,4%и туFри келди. Шундай килиб, кишлок майда-дехкон ер-дан фойдаланишига айлантирилди.

Томорка хужаликлари, овчилик савдо-да катнашишни ривожлантириш хисобига ишлаб чикариш фаолияти сохаси усди. Айникса, бу шахар атрофидаги сабзавот-чилик минтакаларида кулайлик топди. Бу ерда кул мехнати кулланиладиган кичик участкаларда интенсив хужалик юритилди.

Бирок Хитой дехкончилигини оилавий пудратга утказиш билан боFлик равишда кишлок хужалиги ишларининг механиза-циялашганлик даражасини кискартириш окибатида Хитой кишлок хужалигини яна-да модернизациялаш концепциясини ишлаб чикиш кийин булди. Товар ишлаб чикаришнинг ривожланиши кетидан иш-лаб чикаришнинг ихтисослашуви хам ри-вожланди. Алохида дехкон хонадонлари машFуллик турларига кура, ихтисослашган ёки фаолият бир канча турларини бир-лаштирадиган булиб колдилар. Бу даврда кишлок хужалигини модернизациялаш Fалла экинлари етиштиришга бир томонла-ма таянишдан воз кечиш ва 80-йилларнинг биринчи ярмида бошка экинлар ва бошка йуналишларнинг (техник экинлар, чорва-чилик, томорка хужаликлари) ялпи кишлок хужалиги махсулотидаги улушини кен-гайтириш хамда жадал устириш билан боFланди. Бу дехконлар учун Fалла ишлаб чикаришнинг нисбатан кам фойдалилиги билан раFбатлантирилди.

Кейинги даврда (1989-1995 йиллар) хай-даладиган ерларнинг таркоклиги ва пудрат

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

xoнaдoнлapининг кyпaйиши билaн бoFлик paвишдa хaйдaлaдигaн epлapнинг ypтaчa хaжми caмapaли xyжaлик юpитишни тaъ-минлaйдигaн x1aжмлapнинг 1|10 киcмидaн кaмpoFини тaшкил к,илди. Умумий хиcoбдa дeхкoнлapнинг дapoмaдлapи кишлoк xy-жaлиги мeхнaти хи^бига эмac, бaлки нoкишлoк xyжaлиги coхacидaги фaoлиятлa-pи хи^бига шaкллaнa бoшлaди. Бу acocaн, шaхapчa вa вилoят caнoaти кopxoнaлapидa-ги мeхнaтдиp. Бyндa дex1Koн Узининг пyдpaт мaйдoнидaн вoз кeчмaйди, чунки oзик-oвкaт oлишнинг ягoнa кaфoлaтлaнгaн мaн-бaи, энг aввaлo, Faллaдиp. «Биp-биpининг Уpнини кoплaш» нoмини oлгaн бyндaй Xoлaт нaтижacидa кишлoк xyжaлиги иш-лaб чикapишининг caмapaдopлиги тушиб кeтaди. Чунки дeхкoн кишлoк xyжaлиги мaхcyлoти ишлaб чикapишни унт кepaкли минимyмдaн юкopи кeнгaйтиpишдaн мaн-фaaтдop эмac эди.

1988 йилдa epдaн фoйдaлaниш хукукини Уткaзиш имшнияти кoнyнaн мycтaхкaмлaб кУйилгaн, бyндaн тaшкapи, epдaн фoй-дaлaниш хУКУКини ^тиш, aйиpбoшлaш, coвFa килиш ëки тaшлaш мумкин. Шyндaй Килиб, мeхнaт тaкcимoтини жaдaллaшти-pиш, кишлoк тoвap ишлaб чикapишини иx-тиcocлaштиpиш, pивoжлaнтиpиш, кишлoк xyжaлиги ишлaб чикapиши caмapaдopлиги-ни oшиpиш учун шapт-шapoит яpaтилди.

K1ишлoкдa жopий этилгaн пиpoвapд мaхcyлoт бyйичa мyкoфoтли жaвoбгapлик oилaвий пyдpaт тизими шapoитидa диккaт мapкaзигa мулкчилик тax1лили киpитилca, мулкчилик хУКУКи (жaмoaвий) вa xyжaлик юpитиш хУКУКи (xoнaдoнли) тaкcимлaш шaкли хиcoблaнaди.

Taкcимлaш «жaмoaвий этлик - мaй-дa гypyхлap xyжaлик юpитиши», «жaмoa-вий эгaлик - як^ xyжaлик юpитиш», <^a-мoa aъзoлapининг пaй opкaли эгaлиги - ^м coнли шaxcлap пyдpaтигa acocлaнгaн xyжaлик юpитиш» вa х.к. шaкллapдa aмaл-гa oшиpилди. Шу caбaбли бугунги кyндa Кишлoк иктиcoдиëтидa иcлoхoтлapгaчa

бyлгaн дaвp шaкли - «жaмoaвий мулкчилик - жaмoaвий xyжaлик юpитиш» билaн якун-лaнди вa peжaли вa бoзop тapтибгa ^ли-шининг тapкибий биpлaшиши вyжyдгa кeлди.

Шу билaн биp вaктдa ep, йиpик бyлмaгaн иppигaция иншooтлapи, aйpим caнoaт ^p-xoнaлapини aлoхидa пyдpaт xoнaдoнлa-pидaн фoйдaлaнишдa пyдpaт мyнocaбaт-лapигa yткaзиш ишлapи oлиб бopилди. Maзкyp мулкни дeхкoнлap эгaлигигa эмac, бaлки фoйдaлaнyвчигa yткaзиш oлиб 6o-pилди. Окибaтдa ягoнa вa чaнги чик^н xyжaлик юpитишни (ягoнa xyжaлик юpитиш бyFинини мyжaccaмлaштиpaдигaн бpигaдa тacappyфидaги ep, кypoллap вa тexникaнинг биp ^ми cингapи oдaтдa жaмoaт фoнд-лapи кoлaди, yлapдa пyдpaт xoнaдoнлapи мaълyм aжpaтмaлapни aмaлгa oшиpaдилap, дeхкoн xoнaдoнлapи бeвocитa пyдpaтгa oлингaн ep yчacткacидa ишлaб чикapишни юpитaди) биpлaштиpaдигaн икки пoFoнaли тapкиб шaкллaнди.

Оpтикчa ишчи кучи вa aйpим мoддий pe-cypcлapгa эгa бyлгaн xoнaдoнлap кУлидaги пyдpaт yчacткaлapини мyжaccaмлaштиpиш жapaëни ceкин кeчмoкдa. Дeхкoнчилик xo-нaдoнлapининг мaйдa яpим нaтypaл xyжa-лиги илгapигидeк кишлoкдa eтaкчи хoлaтни эгaллaйди.

Хoзиpги вaктдa ХХРдa oилaвий пуд-paт вa «кyлaмли xyжaлик юpитиш»ни биpлaштиpишнинг кaбyл килингaн шaкллapини aниклaш учун cинoвлap Уткaзилмoкдa, xyжaлик юpитиш ижapa шaк-ли pивoжлaнмoкдa.

1999 йилдaн Хитoйдa кишлoк xyжaлиги ишлaб чикapишининг бapкapop ycишини тaъминлaшдa дaвлaт xyжaликлapи ^т-тa poль yйнaб, yлap Хитoй aгpocaнo-aт мaжмyacининг мухим шaкллapидaн биpи хиcoблaнгaн. Улapнинг peнтaбeл-лигини oшиpиш мaкcaдидa ХХР хyкyмaти тoмoнидaн 70-йиллapдaн бoшлaб мaзкyp xyжaликлapни кaйтa тaшкил килиш бyйичa ^op тaдбиpлap кypилди. Хycycaн, дaвлaт xyжaликлapигa кaпитaл кУйилмaлap oши-

ИКТИМД ВА МOЛИЯ I ЭKOHOМИKA И ФИНАН^! 2015, 12

рилди, ижара, акционерлик кооперация-си, пудрат сингари янги хужалик юритиш шакллари жорий килинди.

Натижада давлат хужаликлари мустакил хужалик фаолияти асосида ва ишлаб чикариш фаолиятида бозор механизми-дан фойдаланган холда уз-узини коплаш оркали амал кила бошлади. Хитой Кишлок хужалиги вазирлигининг маълумотлари-га кура, 1999 йилнинг охирига келиб, мам-лакатда 2157 та давлат хужалиги мавжуд, уларда 3447 та савдо-саноат корхоналари ва 654 та илмий-техника ташкилоти бор. Бундан ташкари, давлат хужаликларида 180 та корпорация, 730 та акционерлик кооперативи ва 557 та акционерлик жа-мияти тузилди. Уларда ташки савдо би-лан шуFулланиш хукукига эга булган, йил-лик экспорти хажми 8 миллиард юандан ошиб кетадиган 40 дан ортик корхона амал килмокда. Охирги 20 йил ичида давлат хужаликлари томонидан чет эл капитали иштирокида 1500 та корхона ташкил эти-либ, улардаги инвестициялар умумий сум-маси 3 миллиард доллардан ошиб кетди. Хозирги вактда давлат хужаликларининг йиллик ишлаб чикариши мамлакатда ишлаб чикарилган кишлок хужалиги мах-сулоти, шу жумладан, Fалла, пахта, куй жуни ва шакар умумий хажмининг 10%ини ташкил килади. Уларнинг хиссасига табиий каучук ишлаб чикаришининг 80%и ва сут махсулотлари ишлаб чикаришининг 1/3 кисми туFри келади1.

Умуман, Хитой аграр сохаси охирги йил-ларда Осиё мамлакатларидаги иктисодий инкирозга карамасдан кутарилувчи чизик буйлаб ривожланмокда. Ялпи ички махсулот хажми буйича Хитой 1995 йил-да АКШнинг кетидан, Россияни 4,4 марта-га ортда колдириб (796 миллиард доллар) (мос равишда, 3500 ва 7247 миллиард доллар), дунёда иккинчи уринга чикди. Бирок 1997 йилда иктисодий усиш суръатлари 8,8%гача пасайди. ЯИМ 7477 миллиард

юанга (900,8 миллиард доллар: жорий курс буйича кайта хисоблаганда) етди. 19931997 йилларда уртача йиллик усиш суръатлари 11%ни ташкил килди; ЯИМ эса деярли уч баравар купайди2.

Аграр сектор иктисодиётида таъминот-маиший кооперация, вилоят ва шахарча корхоналари, ер ва инвестициялар бо-зорига хамда ташки иктисодий фаоли-ят ва Умумжахон савдо ташкилоти (УСТ) билан савдо муносабатларига катта урин берилмокда.

Аграр муносабатлар мавжуд тизими доирасида кишлок хужалигини молиявий куллаб-кувватлаш: кишлок хужалиги ха-ридларини молиялаштириш ва кишлок хужалиги инфратузилмаси объектларини техник кайта куроллантириш муаммосига катта эътибор каратилмокда. Умуман, за-монавий Хитой иктисодиётида кооператив соха мухим роль уйнайди. Жамоа мулкчи-лиги ичкарисида турли мулк шаклларини янги бирлаштириш вужудга келди. Жамоа мулкчилигидаги вилоят ва кишлок корхоналари, алохида оилалар ёки бир канча хонадонлар бирлашмалари томонидан яратилган янги турдаги якка хужаликлар ва кооператив хужаликлари шундай корхона-лар хисобланади. Турли мулкчилик шаклла-рига узаро киришиш бошланди, умумхалк жамоа ва якка хужаликлари, миллий ва чет эл корхоналари уртасидаги бирлашмалар шаклланди, бу кушма корхоналарнинг пай-до булишига олиб келди.

Кооператив секторида таъминот-маи-ший кооперация жуда сезиларли урин тутмокда. Таъминот-маиший кооперация (ТМК) иктисодиётига одатда давлат куллаб-кувватлашида вужудга кел-ган жамоа мулкчилигидаги иктисодиёт киради. Бирок у оддий жамоа мулкчилиги хисобланмайди, бу нафакат савдо ва хиз-мат курсатиш сохасида ишлайдиганларнинг мулки булибгина колмай, кенг куламли, куп

1 http://www.roman.by/r-17774.htm

2 http://www.roman.by/r-17774.htm

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

тapмoкли, дeхкoн кooпepaтивлapи aъзoлa-pининг мyлкидиp.

TMКлapнинг pивoжлaниши кoнyнчиликкa мyвoфик, жaмoa мулкчилиги тaвcифигa кypa, yткaзилaëтгaн xyжaлик иcлoхoтлapи opкaли aмaлгa oшиpилмoкди. Биpинчи-дaн, кooпepaтив aъзoлapигa кooпepaтив-гa киpишдa тeгишли пaй киpитишгa pyxcaт этилди; иккинчидaн, кaдpлapни бeлгилaш тизими тaнлoв тизимигa yзгapтиpилди. Taшкapидaн мyтaxaccиcлapни тaклиф Килишдaн фoйдaлaнилди; биp yмpлик ëл-лaш Уpнигa мeхнaт шapтнoмaлapи тизими киpитилди; yчинчидaн, xyжaлик юpи-тиш вa xизмaт кypcaтиш coхacи мyтлaкo дeхкoнлapнинг эхтиëжлapи вa имшни-ятлapи билaн бeлгилaнди; тypтинчидaн, тaкcимлaш тизимидa мyкoфoтлaш вa кop-xoнa caмapaдopлиги Уpтacидa бeвocитa aлoкaдopлик Уpнaтилди; бeшинчидaн, мaх-cyлoтлap нapxлapи тaлaб вa тaклиф тaлaб-лapигa мyвoфик шaкллaнтиpилди.

TMКлap дeхкoнлapни кишлoк xyжaлиги мaшинaлapи вa ycкyнaлap, кимëвий yFит-лap (60-70%), пecтицидлap, зaхapли x^ микaтлap вa б. билaн тaъминлaйди хaмдa Кишлoк xyжaлиги мaхcyлoтининг ^тили-шини тaшкил килaди. TMКлapнинг кишлoк xyжaлиги мaхcyлoтини тaйëpлaшдaги улуши 70%гa eтди. Дeхкoн xyжaликлapининг тex-ник xизмaт кypcaтиши хaм мухим йyнaлиш Xиcoблaнaди.

Сaвдo кopxoнaлapидaги иктиcoдий иcлo-Xoтлap жapaëнидa TM^ap пyдpaт жaвoб-гapлигининг тypли шaкллapини кУллaшгa эгa булди, диpeктopлapнинг жaвoбгapлиги тизимини жopий этиш cинaб кУpилмoкдa, диpeктopнинг мaкoми юpидик шaxc cифa-тидa бeлгилaнгaн.

TMК иcлoхoти oддий xyжaлик ту-pидaн caвдo, ишлaб чикapиш вa xиз-мaт ^^тишни yзapo бoFлaйдигaн му-paккaб xyжaлик тизимигa утишни кун тapтибигa куйди. Шу билaн бoFлик paвиш-дa кишлoк xyжaлиги мaхcyлoтини кaйтa ишлaшгa иxтиcocлaшгaн «caвдo caнoaти»

pивoжлaнди. Оxиpги йиллapдa кишлoкдa тaъминoт-мaиший кooпepaция фaoлиятигa дeхкoнлapнинг ишлaб чикapиш эхтиëжлapи вa иcтeъмoл зapypиятлapини кoндиpиш Xaмдa yлapнинг йиpик бoзop билaн aлoкaлapини кeнгaйтиpиш бyйичa ижти-мoий xизмaт ^^тиш тизимини яpaтиш вa тaкoмиллaштиpиш вaзифacи юклaтилди.

Kишлoк иктиcoдиëтидaги узилиш вa куп-гинa кишлoк мyaммoлapининг eчилишигa вилoят вa шaхapчa caнoaт кopxoнaлapини тузиш вa жaдaл ycтиpиш opкaли эpишил-ди. Шaхapчa-вилoят кopxoнaлapи кишлoк иктиcoдиëтининг тaянч тapмoFигa aйлaн-тиpилди, yлap кишлoк хyнapмaндчилик caнoaти, кишлoк xyжaлиги вa acocий Xyнapмaндчилик мaхcyлoтини кaйтa ишлaш acocидa pивoжлaнaди. Maмлaкaт кишлoк xyжaлигидa ишлaб чикapиш фaoлиятини caнoaтлaштиpиш жyдa тeз юз бepди.

Вилoят вa шaхapчa кopxoнaлapи киш-лoкдaги opтикчa ишчи кучини кoплaш вa дeхкoнлapни кepaкли caнoaт тoвapлapи вa Xap xил тypдaги xизмaтлap билaн тaъмин-лaш Foяcини уз зиммacигa oлди. Жaмoa кopxoнaлapи иcлoхoтлapнинг чyкypлaшиб бopиши билaн кooпepaтив-aкциoнepлик кopxoнaлapигa aйлaнa бoшлaди. Maзкyp coхaнинг pивoжлaнишини мaмлaкaт xaлк xyжaлигидaги poлининг у^ши кyлaмлapи бopacидaги кyйидaги кypcaткичлap opкaли тacaвyp килиш мумкин. Агap 1984 йил ox^ pигa бу кopxoнaлapнинг умумий coни 52 миллиoн киши бaнд бyлгaн бyлгaн 6,06 миллиoн кopxoнaни тaшкил килгaн бyлca (кишл0к ишчи кучининг 14%и), 1985 йил oxиpигa 64 миллиoн киши бaнд бyлгaн 10,94 миллиoн кopxoнaни (кишлoк ишчи кучининг 18%ини) тaшкил этди. 1990-йил-лapдa yлapнинг хиccacигa дaвлaт мoлия-вий дapoмaдлapининг, экcпopтдaн вaлютa тyшyмлapи, дeхкoнлap дapoмaдлapи, ЯИМ-нинг тaxминaн 30%и тyFpи кeлди. Kишлoк xyжaлиги кУP0ллapи, кимëвий yFитлap, Кypилиш мaтepиaллapи, энepгия мaнбa-лapи, кaйтa ишлoвчи caнoaт учун эхтиëт

ИКТИЗДД BA МOЛИЯ I ЭKOHOМИKA И ФИНАН^! 2015, 12

кисмларни ишлаб чикариш бу корхоналар фаолиятининг асосий сохаси хисобланади. 1987 йилда вилоят-шахарча корхонала-рининг ялпи махсулоти биринчи марта кишлок хужалиги ялпи махсулотидан ошиб кетди. 1990 йилда вилоят-шахарча корхо-налари экспорт товарлар эвазига валюта тушумлари хажми 1,3 миллион АКШ дол-ларга етди, бу бутун мамлакатдаги умумий сумманинг 23,8%ини ташкил этди. 1998 йилда шахарча-вилоят корхоналарининг кушилган киймати 2,4 миллиард юанни ташкил килди. Бугунги кунда мамлакатда 20 миллиондан ортик шахарча-вилоят кор-хоналари мавжуд булиб, уларда 130 миллион киши банд. Улар махсулотларининг руйхатига кишлок хужалиги машиналари ва ускуналари, маиший буюмлар, озик-овкат махсулотлари, кишлок хужалиги махсулотлари ва томорка хунармандлари махсулотлари, енгил саноат буюмлари ки-ради. Улардан куплари халкаро бозорга чиккан ва экспорт товарларининг етакчи ишлаб чикарувчиларига айланган. Шундай килиб, ислохотлар жараёнида кишлок ялпи махсулотининг 60%ини берадиган кишлок корхоналарининг жадал ривожланиши юз берди1.

ХХРда ер ресурслари умумий неъмат-лигича колмокда, хозирги вактда яша-ётган ахоли унинг уюшган мулкдори хисобланади. Ерга бозор муносабатлари киритилган, аммо тасарруф этиш хукуки эмас, балки фойдаланиш хукуки олди-сотди объекти хисобланади. Агар пудрат тизимини жорий килишда ер бепул фой-даланишга берилса, ижара хужалик юри-тиши шароитида ерни утказиш пуллик тавсифга эга (30-40 йилга ижара) булади. Шундай килиб, ХХРда ерга жамоа мулк-чилиги сакланиб колган шароитда хусу-сий мулкчиликсиз ер бозорини ташкил килиш режалаштирилмокда. Давлат бу жа-

1 Мао Гэсунг. Система семейного подряда -основа эффективной формы реформирования аграрного сектора в КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал». 2002, № 2. -С. 41.

раёнлар устидан катъий назоратни амал-га ошириши зарур, чунки социализмнинг бошланFич боскичида ернинг воситачилар ва чайковчилар кулига тушиб колишини истисно килиш оркали шундай ер бозори маълум чегаралари амал килиши лозим.

Хужалик фаолияти натижаларидан юкори шахсий манфаатдорлик билан биргалик-да, дехконлар инвестиция имкониятлари-ни кенгайтириш ХХ аср 80-йилларининг биринчи ярмида кишлок хужалигини ри-вожлантириш ва мамлакат ички бозорини коплашда сезиларли муваффакиятларга эришишга кумаклашди. Давлат инвестиция ресурслари тежалган шароитда кишлок хужалигининг сезиларли усишига эришилди. Кишлок хужалигидаги капитал курилишга давлат куйилмаларининг уртача йиллик куламлари 1981-1985 йилларда 4,9 миллиард юан урнига 3,5 миллиард юанни ташкил килди. Уларнинг давлат инвести-циялари умумий суммасидаги салмоFи мос равишда, 10,5% дан 5,1% гача пасайди2.

Кейинчалик Хитой кишлоFи ички сало-хиятидан фойдаланишдан олинган сама-рани купайтиришга интилган холда давлат катор йиллар давомида, хусусан, 1998 йилда давлат капитал куйилмалари таркибида кишлок хужалигининг улушини 3%гача ет-казган холда пасайтиришда давом этди.

80-йиллар охирида капитал куйилмалар (хам давлат, хам нодавлат)нинг нисба-ти, ХХР бутун халк хужалиги буйича 30,8% булса, кишлок хужалигига атиги 7,5%ни ташкил килди. Тармокни етарли инвести-цияламаслик окибатлари янги иктисодий шароитларда амалда хужасиз булиб колган ирригация тизимларининг холатига оFрикли таъсир курсатди. Кишлок хужалигининг моддий-техник базаси кучсизлигича колмокда ва уларнинг табиий шароитга юкори боFликлиги сакланиб колмокда. Катор кишлок хужалиги махсулотлари мухим турларини ишлаб чикаришнинг пасайиши бунинг натижаси хисобланди. 1985 йилда

2 Уша жойда.

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

ялпи мaхcyлoт умумий хaжмидa кишлoк xyжaлигининг улуши 28,2%ни тaшкил Килди, 1992 йилдa y 20,3%гaчa, 1999 йилдa эca 17,3%гaчa тушиб ^тди.

iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.

Kишлoк xyжaлиги caмapaдopлигини oшиpиш учун 1988 йилдaн вилoят-шaхapчa кopxoнaлapи тyлoвлapи, кишлoк xyжaлиги epлapининг бeгoнaлaштиpилгaнлиги учун ^лик, кишлoк xyжaлиги coлиFи, xopижий инвecтициялapнинг биp киcми вa X.^ap Xиcoбигa тyлдиpилaдигaн pивoжлaниш иx-тиcocлaштиpилгaн фoнди aмaл килмoкдa. Йиллик фoнд хaжми ypтaчa 3 миллиapд юaнни тaшкил килaди. ХХ acpнинг 80-йиллap oxиpи вa 90-йиллap бoшлapидa Кишлoк xyжaлигининг дaвлaт инвecтиция-лapидaги caлмoFини шyнчaки oшиpиш уд-дacидaн чикилмaди. Оxиpги ун йилликлapдa Xaм дaвлaт вa xycycий кишлoк xyжaлигигa кaпитaл кУйилмaлap, хaм дeхкoнлap куйил-мaлapи пacaйишининг aник тeндeнцияcи кyзaтилмoкдa. Хитoй иктиcoдчилapи aгpap coXa pивoжлaнишигa бapчa дaвлaт инвec-тициялapининг кaмидa 10%и aжpaтилиши кepaк, дeб хиcoблaйдилap.

Kишлoк xyжaлигидa илFop aгpoтexникa-лapдaн фoйдaлaниш coхacидaги ишлapни тapтиблaш вa paFбaтлaнтиpиш мaкcaдидa 1993 йилдaн бoшлaб дaвлaт шу мaкcaдлapгa кaпитaл кУйилмaлapни кyпaйтиpиш мaж-бypиятини уз зиммacигa oлди, хyкyмaт бюджeт бapчa бyFинлapидaги aгpoтex-никa ютyклapини жopий этишт aлoхидa Кaтopдa мaблaFлap aжpaтиши вa yлapнинг йиллик кyпaйишини тaъминлaмoкдa. 1995 йил кишлoк xyжaлигини pивoжлaнтиpиш мaкcaдлapигa 71 миллиapд юaн cyммacидa дaвлaт зaëмлapини чикapиш хaл килингaн.

1998 йилдaн бoшлaб фaoл мoлиявий cиëcaт кишлoк xyжaлигини жиддий yзигa top^6, y дaвлaт тижopaт бaнклapи то-мoнидaн кУшимчa кpeдитлap oлгaн ycry-вop тapмoклap кaтopидa булди. А^^й фoндлapгa кУйилмaлap умумий хaжмлapи 1998 йилдa 8,3 миллиapд дoллapни тaш-кил килгaн хoлдa 47,8%гa oшди. Бyндa Кишлoк xyжaлигининг мaмлaкaт кaпитaл кУйилмaлapи умумий хaжмидaги улуши

2,6 дaн 3,2%гa кyпaйди. 1999 йилдa киш-лoк xyжaлигигa кaпитaл кУйилмaлap хaжми 3,2%ни тaшкил килди вa 1998 йилгa ниcбa-тaн янa 44%гa (3,6 миллиapд дoллapгa) oшди, бyндa гидpoмeлиopaциягa кУйилмaлapгa ycтyвop эътибop бepилмoкдa. Бyндaн тaшкapи, кишлoк xyжaлигигa мaхaллий инвecтициялapни aнчa кyпaйтиpиш, ^e-дит oпepaциялapини фaoллaштиpиш хaм кyздa тyтилмoкдa. Хитoй Хaлк Бaнки киш-лoк кpeдит кooпepaтивлapигa кишлoк xyжaлиги ишлaб чикapишини кУллaб-кyв-вaтлaш вa кишлoк aхoлиcи дapoмaдлapи-ни кyпaйтиpишгa кpeдитлap кypинишидa кУшимчa мaблaFлapни тaкдим килaди.

Хитoйдa тaкpop ишлaб чикapиш жa-paëнининг мycтaкил oмили вa миллий ик-тиcoдиëтни, шу жyмлaдaн, aгpap coхaни мoдepнизaция килиш мухим шapтлapидaн биpи cифaтидa xopижий кaпитaл куйил-мaлapни жaлб килиш вa фoйдaлaнишгa кaттa эътибop кapaтилмoкдa. Биpoк хaли-гaчa кишлoк xyжaлиги coXa^ xopижий инвecтициялapдaн фoйдaлaниш дapaжa-^ бyйичa бoшкa тapмoклapдaн ceзилapли op^a кoлмoкдa, Хитoй тoмoнидaн фoй-дaлaнилгaн xopижий инвecтициялapнинг фaкaт 1,5%и унинг хиccacигa тyFpи кeлa-ди. Хoзиpги вaктдa Хитoй хyкyмaти имти-ëзлap тизимини ишлaб чикмoкдa вa xo-pижий инвecтициялapдaн aгpap coхaни paFбaтлaнтиpиш учун фoйдaлaниш бyйичa caмapaли чopaлap кУpмoкдa.

ХХРнинг Жaхoн Сaвдo Taшкилoти-гa киpиши Хитoй тoмoнигa ^нг xarrn-Xapaкaт килиш, aйникca, кишлoк xyжaлиги мaхcyлoтлapи импopтигa тycиклapни oлиб тaшлaш учун кeнг мaйдoн бepaди. Хaлкapo caвдo кeнгaйиб бopиши билaн ХХР кишлoк xyжaлиги кopxoнaлapи жaхoн бoзopлapигa бocкичмa-бocкич чикa бoшлaдилap. XCTm aъзoлик pacмий Пeкинни кУллaб-кyввaтлaш шapoитидa ХХР кишлoк xyжaлиги кopxoнa-лapи ypтacидa paкoбaтнинг кyчaйиши вa экcпopт oкимлapининг кyпaйишигa oлиб кeлиши лoзим.

ИКТИМД BA МOЛИЯ I ЭKOHOМИKA И ФИНАНЗД1 2015, 12

Адабиётлар:

1. Мао Гэсунг. Особенности реформирования аграрного сектора КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал», 2002, № 1. -С. 29-31.

2. Мао Гэсунг. Система семейного подряда - основа эффективной формы реформирования аграрного сектора в КНР. // «Международный сельскохозяйственный журнал», 2002, № 2. -С. 39-42.

3. http://cu-4.narod.ru/index.files/Economika/Chinaekref.htm

4. http://www.roman.by/r-17774.htm

ИКТИСОД ВА МОЛИЯ / ЭКОНОМИКА И ФИНАНСЫ 2015, 12

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.