Научная статья на тему 'History of Tajiks in structurally - logic schemes'

History of Tajiks in structurally - logic schemes Текст научной статьи по специальности «Языкознание и литературоведение»

CC BY
196
14
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
Ключевые слова
ФАННИ ТАЪРИХИ ХАЛќИ ТОљИК / ВОСИТАњОИ АЁНИИ ТАЪЛИМ / ХАРИТАњО / ДИАФИЛМњО / ДИАПОЗИТИВ / љАДВАЛУ НАќШАњО / ИСТОРИЯ ТАДЖИКОВ В СТРУКТУРНО ЛОГИЧЕСКИХ СХЕМАХ / HISTORY OF TAJIK IN STRUCTURALLY LOGIC SCHEMES / ИСТОРИЯ ТАДЖИКСКОГО НАРОДА / HISTORY OF THE TAJIK PEOPLE / ИСТОРИЧЕСКИЕ ПРОЦЕССЫ / HISTORICAL PROCESSES / ЯВЛЕНИЯ ДЕЙСТВИТЕЛЬНОСТИ / THE VALIDITY PHENOMENA / НАГЛЯДНЫЕ ПОСОБИЯ / VISUAL AIDS / КАРТЫ / ДИАФИЛЬМ / CARDS / FILMSTRIPS

Аннотация научной статьи по языкознанию и литературоведению, автор научной работы — Фузайлов Абдурафик

Данная статья представляет собой рецензию на недавно опубликованную книгу «История таджиков в структурно логических схемах». -Худжанд: «Ношир», 2010. -332с., которая является учебным пособием по предмету «История таджикского народа». Рецензируемая книга является последней в серии публикаций профессора Турсунова Н.О. и кандидата исторических наук Исомаддинова Дж. Представленные в учебном пособии схемы и таблицы позволят обучаемым наглядно представить себе исторические процессы и явления действительности и глубже усвоить изучаемую дисциплину. Книга предназначена не только для учащихся, но и для широкого круга читателей, интересующихся историей таджикского народа.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.
iНе можете найти то, что вам нужно? Попробуйте сервис подбора литературы.
i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.

Given article represents the review of recently published book «The history of Tajiks in structurally logic schemes».-Khujand: «Nosir», 2010.-332s., which is the manual subject of «the History of Tajik people». The reviewed book is last in a series of publications of Professor Tursunov N.O. and the candidate of historical sciences Isomaddinov J. The schemes presented in the manual and tables will allow trainees to imagine visually historical processes and the phenomena of the validity and more deeply to acquire studied discipline. The book is intended not only for pupils, but also for a wide range of readers, the interested by history of the Tajik people.

Текст научной работы на тему «History of Tajiks in structurally - logic schemes»

Фузайлов Абдурафик,-

номзади илмтои таърих, дотсенти кафедраи Таърих ва фаныои ламъиятии ДД^БСТ.

ТАЪРИХИ ХАЛКИ ТОЛИК ДАР НАКША ВА ЛАДВАЛ&О

Аз лониби Сарвари мамлакатамон Ланоби Ол!, муатарам Эмомал! Раамон эълон шудани соли 2010 аамчун Соли маориф ва фараанги техник! ба инкишофи илму маориф ва ихтироъкориву фановар! такони лидд! бахшид. Ин икдом аз лониби кулли устодон ва олимони Донишгоаи давлатии аукук, бизнес ва сиёсати Толикистон лонибдор! гардид. Аз лумла устодони донишгоа - доктори илмаои таърих, профессор Назирлон Турсунов ва номзади илмаои таърих, дотсент Лурабек Исомиддинов, ки аамчун олимони варзида, тарбиятгарони бомааорат, омузгорони навовари фанни таърих эътироф шудаанд, китоби дасталамъиро ба забони рус! таати унвони «История таджиков: структурно-логические схемы» бо теъдоди 300 нусха дар нашриёти «Ношир» аз чоп бароварданд. Асар барои омузгорону муаассилини мактабаои ол!, коллелу омузишгоаао, мактабаои таасилоти умум! ва кулли ихлосмандони таъриху фараанги халки толик пешбин! шудааст. Накшаву ладвалаое, ки дар китоб лой дода шудаанд, баари азбар намудани мазмуну муатавои таърихи ниёгон дар лараёни таълим ва бахусус баари баланд бардоштани сифати таълим бениаоят ааамияти калон дорад.

Пас аз соаибистиклолии Лумаурии Толикистон таваллуа ва бузургдошти анъаноти гузаштагон, худшиносии милл!, эаёи суннатаои таърихию фараанг!, ташвики русуми волои ниёгони халкамон аз муаимтарин аадафао пазируфта шуда, тарбияи инсони бофараангу ватандуст ва худогоау лааоншинос, маърифатноку хушахлок аз вазифааои муаимтарини ломеа ба шумор меравад. Барои расидан ба чунин аадафаои ол!, таълиму тадриси фанни таърихи халки толик дар донишгоау донишкадааои лумауриамон заминаи мусоиде фароаам хоаад овард. Зеро омузиши таърихи халки толик бо роааои гуногун, бахусус истифодаи воситааои аён! имконият медиаад, ки ташаккул ва таргиби гояаои ватандустию ватандор!, аифзи истиклолият ва ифтихори милл! таъсиргузор бошад.

Бояд тазаккур дод, ки воситааои аёнии таълим имконият медиаанд, ки мафаумаои таърих! дар лараёни таълим дакик, боварибахш баён гарданд. йамчунин воситааои аён! якчанд вазифааои педагогиро низ ба ло меоранд. Чунонч!: шараи иловаг!, обуранги ва далелнокии фикр, воситаи роабар! ба фаъолияти фикрии донишлуён ва гайра. Хулоса, истифодаи комплексии воситааои таълим аз лониби муаассилин имконияти хуберо барои беатару бештар азхуд намудани вокеаао, далелао ва аодисааои таърих! фароаам месозад.

Солаои пешин вобаста ба фанни таърих воситааои аён! мисли харитаао, диафилмао, диапозитив, ладвалу накшааои умум! мавриди истифода карор мегирифтанд. Аммо барои омузиши фанни таърихи халки толик теъдоди хеле маадуди воситааои аён! мавлуд буданду халос. Албатта дар китоби Боболон Гафуров «Толикон» чунин тасвирао, расмао ва диаграммаао ба назар мерасанд, аммо истифодаи онао ба кулли донишлуён дастрас набуд. Бо назардошти аамин холигоаи омузиши илми таърих, таърихшиноси соаибистеъдод Лурабек Исомиддинов тасмим гирифт, ки дар соли таллили бузургдошти 1100-солагии давлати Сомониён ва 90-солагии академик Б. Гафуров соли 1998 дастури таълимие тааия кунад, ки он фарогири муаимтарин масоили таърих! дар накшаву ладвалао мебошад. Бояд таъкид кард, ки мураттаб намудани чунин дастури фарогирандаи накшаву ладвалао ва дарбаргирандаи ааводиси муаими таърих! кори ниаоят сангин мебошад. йамчунин дар амал татбик намудани ин аадафао аз аар нафар, ки ба анломи ин гуна корао тасмим гирифтааст, дониши расо ва назари дакикро талаб мекунад.

Боиси хушнудист, ки таърихшиноси хушназар Л. Исомиддинов аз уадаи ин кори сангин сарбаландона баромадааст ва дастури таълимии мазкур, ки таати унвони «Таърихи халки толик дар ладвалу схемаао» ба нашр расидааст, барои омузиши бештару пештари таърихи халки толик аадяи арзандаест. Муаллифи дастур элодкорона 80 ладвалу накшаао ва харитааои сиёсиро аз аади кадим то охири ибтидои асри ХХ мураттаб сохта бо истифодаи сарчашмааои таърих! муаимтарин вокеъоту аодисоти таърих!, фаъолияти шахсиятаои баруманди миллат, риволу равнаки аунару илм, санъату адабиёти ниёгонамонро инъикос кардааст. йар як ладвалу накшаао махсусиятаои дидактик! дошта, мазмун ва моаияти фанни таърихи халки толикро ифода мекунад. йамчунин онао ба тафаккури таърихии донишлуён муассир мебошанд. Ладвалу накшааои дастури таълим! барои мушаххас намудани акидааои омузгорон низ хизмат мекунанд.

Дар замони Шурав! фанни таърихи халки толик дар факултааои таърихи Донишгоаи давлатии Толикистон ва донишкадааои омузгории Хуланду Душанбе ба сифати курси факултатив! аамаг! дар аалми 20 ё 30 соати таълим! омузонида мешуду халос. Баъди соаибистиклолии кишвар бошад, макоми фанни таърихи халки толик тадрилан боло рафт. Омузиши фан нафакат дар факултааои таърих, балки дар аамаи факултааои гайритахассус! низ лор! гардид.

Дар ломеаи имруза омузиши фанни таърихи халки толик барои дарки бештари худшиносии миллию маънав!, аисси ватандуст!, тарбияи инсон!, дарки арзишаои умумибашар! чун василаи муаим ва таъсирбахш хизмат мекунад. Омузиши амики вокеааои таърих!, алалхусус унсураои муаими он монанди замон, макон, фазо, сабаб ва окибати вокеаао, далелу ракамаои марбут ба онао бо истифодаи тамоми воситааои ба шууру аиссиёти донишлу мауссир имконпазир аст. Дар ин лода истифодаи воситааои аён! бениаоят муаим мебошанд. Дар баробари баёни хушку холии вокеааои

таърих'1, корбурди воситааои аёш имконият медиаанд, ки маводи таълим'1 аник, бо шавку завк баён ёфта, тафаккури муаассилинро ба ааракат оварад, завки онаоро ба омузиши фанни таърих бедор намояд. Зеро ин илм дарки муаимият ва хусусиятаои вокеааои даврааои гуногуни таърихиро талаб менамояд.

Воситааои аёнии таълим'1 имконият медиаанд, ки мафаумаои таърих'1 дар лараёни таълим амик, боварибахш ва фаамо баён гарданд. йамчунин омузгори элодкор Исомиддинов Л. соли 2004-ум баари такомули сифати таълим, инкишофи майлу рагбат ва кобилияти идроки толибилмон, бозиаои таълим'1 (дидактик!')-и таърихи халки толикро пешкаши устодону муаассилин намуда буд, ки он таати унвони «Таърихи халки толик: тест-тренинг, сканвордао, кроссвордао, чайнвордао» ба забони толик'1 ба нашр расонида шуд. Ин китоб дар асоси барномаи таълимии мактабаои ол'1 ва мактабаои таасилоти аамагош мураттаб гардида, дар он паалуаои умдатарини ааёти сиёс'1, илтимоию иктисод'1 ва фараангии халки толик аз даврааои кадимтарин то замони мо дар шакли машкаои санлиш'1 ва бозиаои таълим'1 пешниаод шудааст. Дар китоби мазкур 1000 тест-тренинг ва 30 кроссворд, сканворд ва чайнвордао дар 155 сааифа лой дода шудаанд, ки онаоро омузгорон метавонанд дар лараёни таълим (машгулиятаои амал'1, кори мустакилонаи донишлуён бо роабарии устод) ва кораои берун аз синф'1 - маафилао, озмунао, олимпиадаао ба таври васеъ истифода баранд. Истифодаи тест-тренинг, кроссворд, сканворд ва чайнвордао ба таквияти савияи дониш, кобилияти азхудкунии мавзуъ ва болоравии шавку ааваси толибилмон нисбат ба фанни таърихи халки толик мусоидат хоаад кард.

Лустулуаои доимии элодии Исомиддинов Л. дар лодаи кораои таълимиву метод! имконият дод, ки соли 2005 дар ааммуаллифи бо камина дастури таълимиро таати унвони «Таърихи навини Толикистон» ба табъ расонад. Китоби мазкур мухтасари таърихи Толикистони Шурав'1 ва соаибистиклол буда, дар он баробари тааияи малмуаи лексияао, вобаста ба аар як мавзуъ ладвалу накшааои мантий ва саволнома - супоришао тартиб дода шудаанд. Инчунин дар охири китоб солнома - санааои муаими таърих'1 ва феаристи адабиётаои истифодашуда лой дода шудаанд.

Тавре ки дар боло кайд гардид, дар ибтидои соли 2010 дотсент Л. Исомиддинов китоби калонаалмеро ба забони рус! - «История таджиков в структурно-логических схемах» дар аалми 331 сааифа бо аамкаламии доктори илмаои таърих, профессор Н. Турсунов ба чоп расонид. Китоб аз ладвалу накшааои хронологии вокеааои муаими таърихи халки толик - 5 накша; давраи кадимтарини таърихи халки толик - 15 накша; давраи кадим (сохти Гуломдор'1, ташаккул ва рушди давлатдории алдодони толикон) - 46 накша; таърихи толикон дар давраи ибтидои асраои миёна - 22 накша; давлати Сомониён, анломи раванди ташаккули халкияти толик - 22 накша; толикон дар давраи инкишофи муносибатаои феодал'1 - 35 накша; толикон дар давраи охири асраои миёна - 15 накша; Осиёи Миёна дар замони мустамликаи Русияи подшоа'1 - 12 накша; таърихи Толикистони Шурав'1 -

35 накша ва соаибистиклолии Лумаурии Толикистон - 10 накша, ламъ аз 217 накша иборат мебошад. Инчунин, дар китоб ладвали хронолог! (муаимтарин санааои таърих!) - 44 сааифа; руйхати адабиёти истифодашуда - 77 номгуй; феарасти ному насабао - 13 сааифа; феарасти номаои лугроф! -9 сааифа; феарасти вожааои этник! ва истилоаоти таърих! -дар 4 сааифа ба хонандагон пешкаш карда шудаанд.

Китоби мазкур агарчи давоми ладвалу накшааои дар дастураои пештар ба забони толик! аз лониби ин муаллиф тааияшуда бошад аам, боз аз пештара дида малмуътар ва сифатан беатар дар яклояг! бо устоди варзида Н. Турсунов пешкаши омузгорону муаассилини гуруааои рус! гаштааст. Асар аз зумраи навгониао, кашфиёти илм! ва аз лумлаи дастураои таълимии солаои охири муаллифон мебошад. Масалан, дар китоби ба забони толик! нашршудаи Л. Исомиддинов бахшида ба таърихи ломеаи ибтидо! аамаг! 2 накша пешниаод шуда бошад, дар китоби охир - 15 накшаву ладвали моаиятан нав ба хонандагон пешкаш шудааст. Аз аар як ладвалу накшааои китоб дарк намудан мумкин аст, ки муаллифон дар мураттаб намудани ин маводи лолиб хеле заамат кашидаанд ва эасос мешавад, ки дар ин раванд сарчашмаву асараои зиёдеро истифода бурдаанд. Дар асоси ладвалу накшааои аён! сабабу натила ва окибатаои муаими таърихию сохтори аодисаао ва мафаумаои таърих! замонав! баён гардидаанд, ки ба устодон ва толибилмони имруза кумаки хуби дастур! мерасонанд. Ааамияти дигари дастури таълимии муаллифон дар он аст, ки истифодабарандагон -омузгорону толибилмон бо ёрии ладвалу накшааои китоби мазкур метавонанд муаимтарин муаммоаои назариявии таърихи халки толикро баррас! намоянд, таакик ва омузиши таърихи ниёгонамонро бо мураттаб сохтани файлаои компютер! ва дигар намуди воситааои техник! ба роа монанд, мафаумаои таърихиро осонтар аифз намоянд, кобилияти мустакилона фикр карданро ривол дода, инкишофи тафаккури таърихиро таъмин намоянд, донишаои андухтаи худро мустаакам гардонида, ладвалу накшааои таърихиро тавассути техникаи аозиразамон ё баннери калонаалм тайёр карда, дар машгулиятаои лексионию амал! ба таври васеъ истифода баранд.

Дар сарсухани китоби номбурда, ки ба калами ректори донишгоаамон доктори илмаои таърих, профессор О.К. Каримов тааллук дорад, муаим будани чунин усули дидактик!, ба беабудии сифати таълим ва тарбия, таъмини даралаи баланди омузиши фанни таърихи халки толик, инкишофи майлу рагбат ва кобилияти идрокии толибилмон накшаи созанда доштани ин дастури таълим! таъкид карда мешавад.

йамин тарик, ин дастури пурарзиши ба забони рус! нашр ва дастраси хонандагон шуда ба сифати васоити илмию таълим! метавонад, дар баррасии назария ва муаммоаои асосии таърихи халки толик ба омузгорон, муаассилину толибилмон ва кулли ихлосмандани таъриху фараанги ниёгонамон хизмати шоён намояд.

Вожашои калидТ: фанни таърихи халки толик, воситааои аёнии таълим, харитаао, диафилмао, диапозитив, ладвалу накшаао.

Ключевые слова: История таджиков в структурно - логических схемах, история таджикского народа, исторические процессы, явления действительности, наглядные пособия, карты, диафильм.

Key words: History of Tajik in structurally - logic schemes, history of the Tajik people, historical processes, the validity phenomena, visual aids, cards, filmstrips.

Фузайлов Абдурафик,-

к.и.н., доцент кафедры истории и общественных наук ТГУПБП

История таджиков в структурно - логических схемах

Данная статья представляет собой рецензию на недавно опубликованную книгу «История таджиков в структурно - логических схемах». -Худжанд: «Ношир», 2010. -332с., которая является учебным пособием по предмету «История таджикского народа». Рецензируемая книга является последней в серии публикаций профессора Турсунова Н.О. и кандидата исторических наук Исомаддинова Дж. Представленные в учебном пособии схемы и таблицы позволят обучаемым наглядно представить себе исторические процессы и явления действительности и глубже усвоить изучаемую дисциплину. Книга предназначена не только для учащихся, но и для широкого круга читателей, интересующихся историей таджикского народа.

Fuzailov A.

History of Tajiks in structurally - logic schemes

Given article represents the review of recently published book «The history of Tajiks in structurally - logic schemes».-Khujand: «Nosir», 2010.-332s., which is the manual subject of «the History of Tajik people». The reviewed book is last in a series of publications of Professor Tursunov N.O. and the candidate of historical sciences Isomaddinov J. The schemes presented in the manual and tables will allow trainees to imagine visually historical processes and the phenomena of the validity and more deeply to acquire studied discipline. The book is intended not only for pupils, but also for a wide range of readers, the interested by history of the Tajik people.

i Надоели баннеры? Вы всегда можете отключить рекламу.