169HIND TA'LIM TIZIMI VA UNING O'ZIGA XOS XUSUSIYATLARI
Sardor Ixtiyor o'g'li Doniyev
Chirchiq davlat pedagogika instituti tayanch doktoranti
Annotatsiya: Ushbu maqolada dunyo davlatlari ta'lim tizimida o'z o'rni va salohiyatiga ega bo'lgan hind ta'lim tizimi haqida so'z boradi.
Kalit so'zlar: Ta'lim tizimi, innovatsiya, kadrlar, masofaviy ta'lim, boshlang'ich ta'lim, oliy ta'lim.
ИНДИЙСКАЯ СИСТЕМА ОБРАЗОВАНИЯ И ЕЕ ХАРАКТЕРИСТИКИ
Аннотация: В этой статье рассматривается индийская система образования, которая имеет свое место и потенциал в мировой системе образования.
Ключевые слова: система образования, инновации, человеческие ресурсы, дистанционное обучение, начальное образование, высшее образование.
INDIAN EDUCATION SYSTEM AND ITS CHARACTERISTICS
Abstract: This article discusses the Indian education system, which has its own place and potential in the education system of the world.
Keywords: Education system, innovation, human resources, distances learning, primary education, higher education.
Bugun dunyoning ko'plab mashhur hamda yetakchi kompaniyalarida Hindiston ta'lim tizimi mahsuloti bo'lgan mutaxassislarning ishlayotganini ko'rish mumkin. Yildan yilga Hindiston oliy bilim yurtlariga o'qishga kelayotgan xorijlik talabalar soni ham oshib boryapti. Bularning barchasi mamlakat ta'lim tizimi mustahkam mavqe va sifat ko'rsatkichiga ega ekanligini ko'rsatadi.
Zamonaviy Hindistonda ta'lim tizimi, bir tomondan, ta'lim sohasidagi eng so'nggi innovatsion ishlanmalarga muvofiq doimiy ravishda takomillashtirilib kelinmoqda, ikkinchi tomondan, asrlar osha an'anaga aylanib bormoqda. Bevosita o'qituvchining uyida joylashgan monastirlarda guru qadimiy hind maktablari yuqori sinf o'quvchilarini hinduizm va falsafa asoslarini, Ayurveda va munajjimlikni bepul o'rganishdi, Ramayana va Mahabxarata-dan ulkan parchalarni
yodladilar, sanskrit mumtoz adabiyoti va davlatchilik san'ati bilan tanishdilar, shuningdek, qurol-yarog' ko'nikmalariga ega bo'ldilar. Guru shogirdlariga ikkinchi tug'ilishni(reinkarnatsiya) beradi, shuning uchun uni ota-onasi bilan birga hurmat qilish kerak, deb ishonishgan. Universitetlar tizimi qadimgi Hindistonda ham rivojlangan bo'lib, ular orasida Taksashil (Taxil) (ba'zi sanalarga ko'ra miloddan avvalgi V asr, hozirgi Pokiston nazarda tutiladi) va zamonaviy Bihar hududidagi Nalanda universiteti (5-asr) ni alohida ko'rsatish mumkin [1]. Hindistonning qiyin tarixi ta'lim an'analariga ta'sir qilishi mumkin emas edi. Bugungi kunda dunyoviy, davlat va xususiy, pullik va bepul maktablar bilan bir qatorda ibodatxonalarda yoki alohida joylashtirilishi mumkin bo'lgan ko'plab diniy ta'lim muassasalari mavjud -Musulmon madrasa Six gurudvar, Xristian mehmonxonalari. Hindistonda Britaniya hukmronligi davrida, maktab va undan yuqori bo'lgan ingliz ta'lim tizimi keng tarqalib, 1830 yillarda faol joriy etilgan bo'lib, u lord Tomas Bebington Makolay tomonidan boshlangan. 1913 yilda Rabindranath Tagor tomonidan olingan adabiyot sohasidagi Nobel mukofoti buyuk shoirga Shantineketandagi qishloq bolalari uchun ilgari qurgan maktabni Hindistonning birinchi bepul universitetiga aylantirgan va shu kungacha uni davom ettirmoqda. Mustaqil Hindistonda ta'lim tizimi uchta asosiy bosqichdan iborat: boshlang'ich (hamma uchun majburiy, 6-14 yoshdagi bolalarni qamrab oladi), o'rta (majburiy imtihonlar ikki darajaga, 7 va 13 yoshga bo'lingan, 14-18 yoshdagi bolalarni qamrab oladi) va eng yuqori. Ta'lim tizimini boshqaruvchi davlat organlari oldida turgan asosiy vazifalar - boshlang'ich ta'limning umumiy tarqalishi, jinsidan qat'i nazar, barcha ijtimoiy sohalar vakillari uchun kadrlar tayyorlash imkoniyati, shuningdek boshlang'ich va o'rta ta'lim sifatini oshirish. Ta'limni davlat va mintaqaviy tillardan birida olish imkoniyati mavjud, bu bir qator universitetlarda - ko'pincha federal darajada emas, balki davlat darajasida ishlaydigan universitetlarda ta'lim olish imkoniyatiga ega. Oliy o'quv yurtlari soni va oliy ma'lumotlarning tarqalishi bo'yicha Hindiston dunyoda AQSh va Xitoydan keyin uchinchi o'rinda turadi[2]. Hindistondagi ko'plab universitetlar dunyoga mashhur - Hindiston Texnologiya Instituti (IIT), Hindiston Menejment Instituti (IIM), Chennai Matematik Instituti (CMI), Allohobod Qishloq xo'jaligi Instituti (yangi nom Sam) Xigginbottom qishloq xo'jaligi, texnologiyalar va fanlar instituti, Ollohobod, AAIDU), Javaharlal Neru universiteti, JNU va boshqalar. Hindistonda boshlang'ich va o'rta ta'lim majburiydir. Maktabgacha ta'lim 2 yil davom etadi. Maktab 10 yil davomida o'qidi. O'rta maktabni tugatgandan so'ng, kollejda kasb-hunar ma'lumotini olishingiz va universitetga kirishga tayyorgarlik ko'rishingiz mumkin. Mutaxassislikka qarab, u erda o'qish 6 oydan iborat bo'ladi. 3 yilgacha. Keyingi bosqich - bu oliy ma'lumot.
Hindistonda 700 dan ortiq universitetlar mavjud. Moliyalashtirish turiga qarab, ular uch turga bo'linadi.
1. Xususiy. Ular davlatdan mustaqillik bilan ajralib turadi;
2. Markaziy. Hindiston oliy ta'lim bo'limiga bo'ysunadi;
3. Mahalliy. Davlat qonunlariga muvofiq ishlash.
Hindiston universitetlari uch bosqichni o'z ichiga oladi:
1. Magistratura. Ilmiy daraja asosiy o'quv dasturini tugatgandan so'ng beriladi;
2. Master. Buning uchun chuqur o'qitish va ilmiy ish yozish kerak. Qabul qilishning minimal yoshi - 21 yosh;
3. Doktorantura. 3-4 yillik o'qishdan va dissertatsiyani himoya qilganingizdan so'ng doktorlik dissertatsiyasini olishingizga imkon beradi [3].
Masofaviy ta'lim keng tarqalgan. O'zingizning mamlakatingizdan chiqmasdan bepul ma'ruzalar va bitiruv kurslarida qatnashish imkoniyatini Milliy Ochiq Universitet taqdim etadi Indira Gandi (IGNOU). Kunduzgi o'qish bilan bir qatorda, ko'plab hind universitetlari masofaviy o'qishni (ham alohida maxsus kurslar darajasida, ham to'liq oliy ma'lumot olish darajasida), shu jumladan chet ellik talabalar uchun ham taklif etadilar. Masofaviy o'qitish dasturlari, shuningdek, bunday dasturlarni tayyorlash uchun maxsus yig'ilgan bir nechta universitetlar bazasida mavjud (masalan, Madras, Kalkutta va Mumbay universitetlari "Virtual Universitet" savdo markasi ostida masofaviy o'qitish qo'shma dasturlari). Hindlar uchun universitetda o'qish pulli yoki bepul bo'lishi mumkin, bu nafaqat ta'lim darajasiga bog'liq bo'lishi mumkin (bir qator bepul universitetlar va joylar mavjud, imtihonlarda eng yuqori ball to'plagan talabalar avtomatik ravishda o'qish uchun stipendiyalar olishlari mumkin). talabaning kelib chiqishi (turli ijtimoiy guruhlar, regtonlar, qabilalar va boshqalar vakillari uchun joylar uchun kvotalar tizimini ishlab chiqqan). Chet elliklar orasida Hindiston universitetlari uzoq vaqtdan beri mashhurdir. An'anaga ko'ra, Janubiy Osiyoning qo'shni mamlakatlaridan, shuningdek Afrika qit'asidan ko'plab talabalar Hindistonga o'qish uchun kelishadi. An'anaga ko'ra dunyoning barcha mamlakatlaridan kelgan talabalar Hindistonga o'qishga Hindistonning dunyoda etakchi mavqega ega bo'lgan joylariga (birinchi navbatda, axborot va innovatsion texnologiyalar sohasiga) tashrif buyurishadi. Bunga ko'p jihatdan oliy ta'lim sohasidagi puxta o'ylangan siyosat - ingliz tilida o'qitish, xalqaro diplomlar, o'qish va mamlakatda yashash uchun maqbul narxlar yordam beradi. Chet elliklar uchun kirish talablari ma'lum bir ta'lim muassasasiga yoki tanlangan kursga bog'liq ravishda katta farq qilishi mumkin, ammo deyarli barcha yirik federal universitetlar chet ellik talabalar uchun bakalavr (BA),
magistratura (MA) bosqichlarida o'qish uchun dasturlarni taklif qilishadi. Shuningdek, maxsus mutaxassisliklar va yozgi maktablar uchun qisqa muddatli mashg'ulotlar tizimi ishlab chiqilgan. Ba'zi hollarda, chet ellik talabalar o'qish uchun stipendiya olish imkoniyatiga ega bo'lib, uni nafaqat universitetdan, ham xususiy yoki davlat mablag'laridan olish mumkin. Ushbu ko'plab imkoniyatlar to'g'risida barcha ma'lumotni qiziqtirgan universitetlarning veb-saytlarida topish mumkin. Shuningdek, Hindistonda tanlov asosida ishlaydigan chet elliklar uchun davlat tomonidan homiylik qilinadigan o'quv dasturlari mavjud. Dunyo bo'ylab bunday dasturlarning asosiy muvofiqlashtiruvchisi Hindiston madaniy aloqalar kengashi (ICCR) hisoblanadi.. Shu bilan birga, potentsial talabalarga grant olish uchun keng imkoniyatlar taqdim etiladi - ikkalasi ham to'laqonli o'quv kursi (ICCR stipendiyasi) uchun, shuningdek Hindiston texnik va iqtisodiy hamkorligi (ITEC dasturi) doirasida muayyan mutaxassisliklar bo'yicha qayta tayyorlash yoki malaka oshirish uchun qisqa muddatli kurslar. ICCR grant tanlovi har yili o'tkaziladi, odatda qishda, siz yiliga bir necha marta ITEC grantiga ariza topshirishingiz mumkin [4]. Shuni ta'kidlash kerakki, Hindistonning stipendiya dasturlari nafaqat fundamental fanlar bilan shug'ullanadigan talabalar, balki ijodiy mutaxassisliklarni talabalar uchun ham qiziqarli bo'lishi mumkin. Hindiston hukumati Hindistonning raqs, musiqa va boshqa maktablarida o'qish uchun grantlar ajratmoqda. Mamlakatimizda ta'lim borasida olib borilayotgan islohotlar bilan bir paytda o'zga davlatlarning ta'lim tizimini o'rganish foydadan holi bo'lmaydi albatta. Hozirda Hindiston oliy ta'lim tizimi 17 000 dan ziyod kollej, 20 markaziy universitet, 217 Shtat darajasidagi Universitet, 106 ta universitet maqomidagi oliygoh hamda 13 ta umummilliy ahamiyatga ega institutni o'z ichiga oladi. Yaqin kelajakda bu raqamlar qatoriga yana 30 ta markaziy universitet, 8 ta yangi Axborot Texnologiyalari instituti, 7 ta Menejment Instituti va 5 ta Hindiston ilmiy instituti qo'shilish arafasida [5].
Vedalar, Purana, Ajurveda, Yoga va Kautilyaning "Artashastra" asari kabi qadimiy manbalarda an'anaviy Hind ta'lim tizimining tamal asoslari o'z ifodasini topgan. Qadim Hindistonda rasmiy ta'lim berishning Gurukul tizimi amalda bo'lgan. Bunda o'quvchi hayotning Brahmacharya bosqichidan o'tayotganda Guruning, ya'ni ustozining uyida yashab ta'lim olishga majbur bo'lgan.
1947 yil Hindiston mustaqillikka erishgandan so'ng ilm olish uchun barchaga birdek sharoit yaratib berish hukumat oldidagi muhim vazifalardan biriga aylandi. Jamiyatdagi tabaqachilikning asosi bo'lgan kasta va boshqa ayirmachilik an'analari Konstitutsiya orqali taqiqlandi va ularga amal qilish jinoyat deb e'on qilindi.
Oliy ta'limda 7.5 foiz o'rin qabila bo'lib yashovchi odamlar vakillari uchun, 15 foizi quyi kasta a'zolari uchun, 27 fozi boshqa qoloq guruhlar (BQG) uchun ajratilgan. Ayni shu imtiyozlar tizimi mamlakatda imtiyozsiz yuqori tabaqalar orasida noroziliklarni keltirib chiqarmoqda.
Mamlakat ta'lim tizimi jadal rivojlanib, raqobatbardosh malakali mutaxassislar tayyorlash bo'yicha dunyoda yetakchi davlatlar qatoridan joy olib borayotgan bo'lsa-da, lekin o'lkaning umumiy savodxonlik darajasi hanuz past hisoblanadi. 2001 yilgi statistik ma'lumotga ko'ra, mamlakat xalqining savodxonlik darajasi 65.38 foiz bo'lgan [6]. Bu borada yurtimizdagi ahvol havas qilsa arzigulik. Mamlakatimizda savodxonlik darajasi qariyb 100 %. Ayni ko'rsatkich bilan O'zbekiston dunyo reytingida kuchli o'nlikda turadi.
REFERENCES
1. Gupta, Prachi (22 November 2019). "How much India spends on education: Hint, it's less than rich countries' average". The Financial Express. Retrieved 17 March 2021.
2. "Asia's Best Science and Technology Schools". 22 June 2000. Archived from the original on 31 May 2012. Retrieved 1 September 2010.
3. "MBA global Top 100 rankings - FT". Retrieved 4 March 2009.
4. "Medical Meccas: An Oasis for India's Poorest | Newsweek Health for Life | Newsweek.com". Newsweek.com. 30 October 2006. Retrieved 3 November 2008.
5. Matt Lynley (9 July 2012). "The World's Best Engineering Schools". Business Insider.
6. "QS University Rankings: BRICS 2013". Top Universities. 12 December 2013.
